Romulus Whitaker: The real danger lurking in the water

Translator: Linh Ngo Thi Hong Reviewer: Tuan Mach

I want you to put off your preconceptions,

Tôi mong các bạn hãy xoá bỏ những định kiến,

your preconceived fears and thoughts about reptiles.

những nỗi sợ và những suy nghĩ trước đây về loài bò sát.

Vì chỉ có cách đó bạn mới có thể hiểu rõ câu chuyện của tôi

Because that is the only way I'm going to get my story across to you.

And by the way, if I come across as a sort of

Nhân tiện nếu tôi có trông như

rabid, hippie conservationist,

một nhà bảo tồn điên rồ và lập dị

it's purely a figment of your imagination.

Thì đó hoàn toàn là do sự tưởng tượng của quý vị.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Okay. We are actually the first species on Earth

Okay. Chúng ta thực sự là những giống loài đầu tiên trên trái đất

to be so prolific to actually threaten our own survival.

sản sinh nhiều mối đe doạ đến sự sinh tồn của chính chúng ta

And I know we've all seen images enough to make us numb,

Và tôi biết chúng ta đã từng thấy những hình ảnh đủ làm ta chết lặng

of the tragedies that we're perpetrating on the planet.

về những bi kịch mà chúng ta đang gây ra trên hành tinh này.

We're kind of like greedy kids, using it all up, aren't we?

Chúng ta giống như những đứa trẻ tham lam dùng cạn kiệt mọi thứ đúng không?

And today is a time for me to talk to you about water.

Và hôm nay tôi muốn nói với các bạn về nước.

It's not only because we like to drink lots of it,

Không phải chỉ vì chúng ta thích uống nhiều nước,

and its marvelous derivatives, beer, wine, etc.

hay vì những thứ tuyệt vời được làm từ nó như bia, rượu, v.v...

And, of course, watch it fall from the sky

và dĩ nhiên không phải ngắm nước rơi từ bầu trời

and flow in our wonderful rivers,

và chảy trong những dòng sông tuyệt vời

but for several other reasons as well.

mà còn vì một vài lí do khác nữa.

When I was a kid, growing up in New York,

Khi còn là một đứa bé, lớn lên ở New York,

I was smitten by snakes, the same way most kids are

Tôi bị thu hút bởi những con rắn,

smitten by tops, marbles, cars, trains, cricket balls.

giống như những đứa trẻ khác yêu thích con quay, bi, xe hơi, tàu hoả, bóng gậy.

And my mother, brave lady,

Và mẹ tôi, một phụ nữ dũng cảm,

was partly to blame,

góp phần tạo nên sở thích này,

taking me to the New York Natural History Museum,

bà dẫn tôi đến Bảo tàng Lịch Sử Tự Nhiên New York,

buying me books on snakes,

mua cho tôi những quyển sách về rắn,

and then starting this infamous career of mine,

và sau đó là sự khởi đầu cho sự nghiệp tiếng tăm này của tôi

which has culminated in

sự nghiệp này lên đến đỉnh điểm

of course, arriving in India 60 years ago,

khi 60 năm về trước tôi đặt chân đến Ấn Độ

brought by my mother, Doris Norden,

cùng mẹ tôi, Doris Norden,

and my stepfather, Rama Chattopadhyaya.

và cha dượng, Rama Chattopadhyaya.

It's been a roller coaster ride.

Đó là những thăng trầm tôi đã trải qua.

Two animals, two iconic reptiles

Hai động vật, hai loài bò sát điển hình

really captivated me very early on.

đã thực sự thu hút tôi từ rất sớm.

One of them was the remarkable gharial.

Một trong số chúng là loài cá sấu Ấn Độ phi thường.

This crocodile, which grows to almost 20 feet long

Loài cá sấu này, có thể dài đến gần 6,1 m

in the northern rivers,

ở những con sông phía bắc

and this charismatic snake, the king cobra.

và loài rắn quyến rũ này, rắn hổ mang chúa.

What my purpose of the talk today really is,

Mục đích thực sự của buổi nói chuyện hôm nay là,

is to sort of indelibly scar your minds

để lại những dấu ấn không phai mờ trong tâm trí các bạn

with these charismatic and majestic creatures.

về những sinh vật cuốn hút và oai phong này.

Because this is what you will take away from here,

Bởi vì đây sẽ là điều mà bạn có được từ buổi nói chuyện này,

a reconnection with nature, I hope.

một sự tái kết nối với thiên nhiên, tôi hi vọng như thế.

The king cobra is quite remarkable for several reasons.

Hổ mang chúa là loài rất đáng lưu ý bởi một số lí do.

What you're seeing here is very recently shot images

Các bạn đang xem những cảnh quay gần đây

in a forest nearby here,

trong một một khu rừng lân cận

of a female king cobra making her nest.

của một con hổ mang chúa cái đang xây tổ

Here is a limbless animal, capable of gathering a huge mound of leaves,

Đây là loài động vật không chi, có khả năng gom một lượng lá cây khổng lồ,

and then laying her eggs inside,

và sau đó đẻ trứng vào bên trong,

to withstand 5 to 10 [meters of rainfall],

tổ có thể trụ vững trước lượng mưa từ 5 đến 10 mét

in order that the eggs can incubate over the next 90 days,

để trứng có thể ấp trong 90 ngày kế tiếp,

and hatch into little baby king cobras.

và nở thành những chú hổ mang chúa nhỏ.

So, she protects her eggs,

Vì thế, nó bảo vệ trứng của mình,

and after three months,

và sau đó 3 tháng,

the babies finally do hatch out.

những con rắn con nở ra.

A majority of them will die, of course. There is very high mortality

Hiển nhiên phần lớn chúng sẽ chết. Tỉ lệ chết rất lớn

in little baby reptiles who are just 10 to 12 inches long.

trong những con bò sát con dài chỉ chừng 25,4 đến 30,5 cm.

My first experience with king cobras was in '72

Trải nghiệm đầu tiên của tôi với hổ mang chúa là vào năm 72

at a magical place called Agumbe,

ở một nơi kì diệu gọi là Agumbe,

in Karnataka, this state.

ở Karnataka thuộc bang này.

And it is a marvelous rain forest.

Và đó là một rừng mưa nhiệt đới tuyệt vời.

This first encounter

Trải nghiệm đầu tiên này

was kind of like the

như thể là

Maasai boy who kills the lion to become a warrior.

một chàng trai Maasai giết một con sư tử để trở thành một chiến binh.

It really changed my life totally.

Nó đã thực sự hoàn toàn thay đổi cuộc đời tôi.

And it brought me straight into the conservation fray.

Và nó đã mang tôi vào cuộc chiến bảo tồn.

I ended up starting this research

Kết quả là tôi bắt đầu nghiên cứu này

and education station in Agumbe,

và một trạm giáo dục ở Agumbe,

which you are all of course invited to visit.

nơi mà dĩ nhiên tất cả quý vị ở đây được mời đến tham quan.

This is basically a base wherein

Đây cơ bản là nơi

we are trying to gather and learn

chúng tôi cố gắng thu thập và nghiên cứu thực tế

virtually everything about the biodiversity

tất cả mọi thứ về đa dạng sinh học

of this incredibly complex forest system,

của hệ thống rừng phức tạp, tuyệt vời này,

and try to hang on to what's there,

và cố gắng bảo vệ những thứ ở đó,

make sure the water sources are protected and kept clean,

đảm bảo rằng nguồn nước được bảo vệ và giữ cho sạch sẽ

and of course, having a good time too.

và dĩ nhiên, trải nghiệm khoảng thời gian tuyệt vời nữa.

Bạn hầu như có thể nghe được những tiếng trống

You can almost hear the drums

throbbing back in that little cottage where we stay when we're there.

vang rộn ràng từ những ngôi nhà nhỏ nơi chúng tôi trú ngụ khi ở đó.

It was very important for us to get through to the people.

Việc nhận được sự thấu hiểu từ người dân là rất quan trọng.

And through the children is usually the way to go.

Và được bọn trẻ thấu hiểu là cách tốt nhất

Chúng bị hấp dẫn bởi những con rắn.

They are fascinated with snakes. They haven't got

Chúng không có những thứ cứng nhắc,

that steely thing that you end up

khiến bạn có cảm giác sợ hãi, ghét bỏ hay xem thường, ghê tởm các kiểu.

either fearing or hating or despising or loathing them in some way.

They are interested.

Chúng rất thích thú.

And it really works to start with them.

Và thật sự làm việc với bọn trẻ rất hiệu quả.

This gives you an idea of the size of some of these snakes.

Bức ảnh này cho bạn thấy kích cỡ của một vài con rắn hổ mang chúa.

This is an average size king cobra, about 12 feet long.

Kích cỡ trung bình của loài này dài khoảng 3,7 m.

And it actually crawled into somebody's bathroom,

Con rắn này thật sự đã từng bò vào bồn tắm ai đó,

and was hanging around there for two or three days.

và ở trong đó khoảng 2-3 ngày.

The people of this part of India

Người dân ở vùng này của Ấn Độ

tôn thờ loài hổ mang chúa.

worship the king cobra.

Và họ không giết con rắn đó. Họ gọi chúng tôi đến bắt nó.

And they didn't kill it. They called us to catch it.

Now we've caught more than 100 king cobras

Và chúng tôi đã bắt hơn 100 con hổ mang chúa.

over the last three years,

trong hơn 3 năm qua,

and relocated them in nearby forests.

và thả chúng vào những khu rừng lân cận.

But in order to find out the real secrets of these creatures

Nhưng để tìm ra những bí mật thực sự về những sinh vật này,

[it was necessary] for us to actually insert

chúng tôi cần phải lắp

a small radio transmitter inside [each] snake.

một thiết bị phát sóng nhỏ vào mỗi con.

Now we are able to follow them and find out their secrets,

Bây giờ chúng tôi có thể theo dõi chúng và phát hiện những bí mật của chúng,

where the babies go after they hatch,

nơi mà những con rắn con đi sau khi nở,

and remarkable things like this you're about to see.

và những thứ ấn tượng bạn sắp thấy sau đây.

Đây là hình ảnh cách đây chỉ mấy ngày ở Agumbe

This was just a few days ago in Agumbe.

I had the pleasure of being close to this large king cobra

Tôi đã được hân hạnh ở gần một con hổ mang chúa lớn

who had caught a venomous pit viper.

khi nó bắt được một con rắn lục độc.

And it does it in such a way that it doesn't get bitten itself.

Và nó đã tìm cách để bản thân không bị cắn.

And king cobras feed only on snakes.

Loài hổ mang chúa chỉ ăn rắn.

Con rắn này chỉ là một miếng bé tí với nó,

This [little snake] was kind of a tid-bit for it,

what we'd call a "vadai" or a donut or something like that.

giống như là bánh "vadai" hay donut đối với chúng ta vậy.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Usually they eat something a bit larger.

Thường thì chúng ăn những thứ lớn hơn.

In this case a rather strange and inexplicable

Có một hành động lạ và không thể lí giải

activity happened over the last breeding season,

đã xảy ra trong mùa sinh sản trước,

wherein a large male king cobra actually grabbed a female king cobra,

khi một con đực tóm một con cái,

didn't mate with it, actually killed it and swallowed it.

không phải để giao phối mà để giết và nuốt chửng.

We're still trying to explain and come to terms with

Chúng tôi vẫn đang cố gắng lí giải

what is the evolutionary advantage of this.

và kết luận về ý nghĩa thuận lợi tiến hoá trong trường hợp này.

But they do also a lot of other remarkable things.

Nhưng chúng còn làm nhiều điều ấn tượng khác.

Một lần nữa, đây là những thứ chúng ta thu được

This is again, something [we were able to see] by virtue of the fact

that we had a radio transmitter in one of the snakes.

từ máy phát tín hiệu của một trong những con rắn.

Con rắn đực dài khoảng 3,7 m này đã gặp một con hổ mang đực khác.

This male snake, 12 feet long, met another male king cobra.

And they did this incredible ritual combat dance.

Và chúng đã thực hiện một cuộc chiến khiêu vũ

Nó rất giống sự động dục của thú có vú, bao gồm con người,

It's very much like the rutting of mammals, including humans,

you know, sorting out our differences, but gentler, no biting allowed.

nhẹ nhàng hơn, không được phép cắn.

It's just a wresting match,

Nó chỉ là một trận đấu vật,

but a remarkable activity.

nhưng là một hoạt động đáng lưu ý.

Vậy chúng ta đang làm gì với tất cả những thông tin này?

Now, what are we doing with all this information?

What's the point of all this?

Ý nghĩa của những thứ này là gì?

Well, the king cobra is literally

Vâng, hổ mang chúa là loài chủ chốt

a keystone species in these rainforests.

trong những rừng mưa nhiệt đới này.

And our job is to convince the authorities

Và công việc của chúng tôi là thuyết phục chính quyền

that these forests have to be protected.

rằng những khu rừng này cần được bảo vệ.

And this is one of the ways we do it,

Và đây là cách chúng tôi làm,

by learning as much as we can

bằng việc nghiên cứu nhiều đến mức có thể

about something so remarkable and so iconic in the rainforests there,

về những thứ thật nổi bật, thật tiêu biểu trong những khu rừng ở đó,

in order to help protect trees, animals

để bảo vệ cây xanh, động vật,

and of course the water sources.

và dĩ nhiên là nguồn nước nữa.

You've all heard, perhaps, of Project Tiger

Có lẽ các bạn đều đã nghe về Project Tiger

which started back in the early '70s,

chiến dịch bắt đầu vào đầu những năm 70,

which was, in fact, a very dynamic time for conservation.

thời kỳ bùng nổ của hoạt động bảo tồn.

We were piloted, I could say,

Có thể nói là chúng tôi đã được dẫn dắt

by a highly autocratic stateswoman,

bởi một nữ chính khách rất chuyên quyền,

but who also had an incredible passion for environment.

nhưng cũng là một người có niềm đam mê bất tận với môi trường.

And this is the time when Project Tiger emerged.

Và đó là khoảng thời gian Project Tiger xuất hiện.

And, just like Project Tiger,

Và, cũng giống như Project Tiger,

our activities with the king cobra

hoạt động của chúng tôi với loài hổ mang chúa

is to look at a species of animal

là quan sát một loài động vật

so that we protect its habitat and everything within it.

từ đó bảo vệ môi trường sống của chúng và tất cả mọi thứ bên trong.

So, the tiger is the icon.

Vì vậy, hổ là một biểu tượng.

And now the king cobra is a new one.

Và bây giờ hổ mang chúa là một biểu tượng mới.

All the major rivers in south India

Tất cả những con sông chính ở Nam Ấn Độ

are sourced in the Western Ghats,

bắt nguồn từ dãy núi Western Ghats,

the chain of hills running along the west coast of India.

dãy những ngọn đồi chạy dọc bờ biển phía tây Ấn Độ.

It pours out millions of gallons every hour,

Nó chảy hàng triệu ga-lông nước mỗi giờ

and supplies drinking water to at least 300 million people,

và cung cấp nước uống cho ít nhất 300 triệu người,

and washes many, many babies,

và tắm gội cho rất, rất nhiều em bé,

and of course feeds many, many animals,

và dĩ nhiên là cung cấp thức ăn cho rất, rất nhiều động vật,

both domestic and wild,

cả gia súc lẫn thú hoang,

sản xuất ra hàng nghìn tấn gạo.

produces thousands of tons of rice.

Và chúng ta làm gì? Chúng ta đã trả ơn như thế nào?

And what do we do? How do we respond to this?

Well, basically, we dam it, we pollute it,

Vâng, chúng ta đắp đập, chúng ta làm ô nhiểm nước,

we pour in pesticides, weedicides, fungicides.

Chúng ta đổ vào nước thuốc trừ sâu,diệt cỏ, diệt nấm.

You drink it in peril of your life.

Bạn uống vào những hiểm hoạ cho cuộc sống của mình

And the thing is, it's not just big industry.

Và vấn đề là, đó không chỉ là do nền đại công nghiệp

It's not misguided river engineers

Cũng không phải sai lầm của những kỹ sư thủy lợi

who are doing all this; it's us.

gây nên tất cả điều này; đó là do chúng ta.

It seems that our citizens find the best way to dispose of garbage

Dường như là người dân thấy việc vứt rác xuống sông

là cách xử lí rác tốt nhất.

are in water sources.

Okay. Now we're going north, very far north.

Okay. Bây giờ chúng ta đi thật xa, xa về phía Bắc.

North central India, the Chambal River

Phía Bắc trung tâm Ấn Độ, dòng sông Chambal

is where we have our base.

nơi chúng tôi đặt căn cứ.

This is the home of the gharial, this incredible crocodile.

Đây là nhà của loài cá sấu Ấn Độ, loài cá sấu phi thường này.

It is an animal which has been on the Earth

Đây là loài động vật xuất hiện

for just about 100 million years.

trên trái đất chỉ khoảng 100 triệu năm.

It survived even during the time that the dinosaurs died off.

Chúng sống sót được ngay cả khi những con khủng long chết đi.

It has remarkable features.

Chúng có những đặc điểm nổi bật.

Even though it grows to 20 feet long,

Mặc dù chúng có thể dài đến gần 6m

since it eats only fish it's not dangerous to human beings.

chúng không nguy hiểm đến con người bởi vì chúng chỉ ăn cá.

It does have big teeth, however,

Tuy nhiên, chúng vẫn có răng to,

and it's kind of hard to convince people

và khó để thuyết phục người ta

if an animal has big teeth, that it's a harmless creature.

rằng động vật răng to nhưng lại vô hại.

But we, actually, back in the early '70s,

Nhưng, thật ra, chúng tôi đã làm những khảo sát

vào đầu những năm 70

did surveys,

and found that gharial were extremely rare.

và phát hiện rằng cá sấu Ấn Độ thật sự rất quý hiếm.

In fact, if you see the map,

Thực tế, khi bạn xem bản đồ này,

the range of their original habitat

phạm vi môi trường sống ban đầu của chúng

was all the way from the Indus in Pakistan

trải dài từ sông Indus ở Pakistan

to the Irrawaddy in Burma.

đến sông Irrawaddy ở Miến Điện.

And now it's just limited to a couple of spots

Và giờ thì chỉ giới hạn vài điểm

in Nepal and India.

ở Nepal và Ấn Độ

So, in fact at this point

Vì vậy, ở thời điểm này

there are only 200 breeding gharial left in the wild.

chỉ còn có 200 con sinh sản trong tự nhiên

So, starting in the mid-'70s

Vì vậy, vào khoảng giữa những năm 70,

when conservation was at the fore,

khi việc bảo tồn được ưu tiên,

we were actually able to start projects which were

chúng tôi có thể bắt đầu những dự án

basically government supported

do chính phủ tài trợ

to collect eggs from the wild from the few remaining nests

để thu thập trứng trong hoang dã từ những chiếc tổ còn sót lại

and release 5,000 baby gharial

và giải phóng 5.000 cá sấu Ấn Độ con

back to the wild.

về với hoang dã

And pretty soon we were seeing sights like this.

Sau đó không lâu chúng tôi thấy những cảnh này.

I mean, just incredible to see bunches of gharial

Ý tôi là, thật tuyệt vời khi lại thấy hàng đàn cá sấu Ấn Độ

basking on the river again.

phơi nắng trên sông

But complacency does have a tendency to breed contempt.

Nhưng sự tự mãn thường sinh ra xem thường.

And, sure enough, with all the other pressures on the river,

Và với tất cả những áp lực khác trên sông,

like sand mining, for example,

chẳng hạn như hoạt động khai thác đá,

very, very heavy cultivation all the way down to the river's edge,

hoạt động canh tác dày đặc trải dài tới bờ sông,

not allowing the animals to breed anymore,

đã ngăn không cho động vật sinh sản,

we're looking at

chúng tôi đang

even more problems building up for the gharial,

tạo ra nhiều vấn đề hơn cho loài cá sấu Ấn Độ,

despite the early good intentions.

mặc dù ý định ban đầu là tốt.

Their nests hatching along the riverside

Trứng trong tổ của chúng nở ra dọc bờ sông,

producing hundreds of hatchlings. It's just an amazing sight.

hàng trăm con non đã ra đời. Thật là một quang cảnh tuyệt vời.

This was actually just taken last year.

Bức ảnh này mới được chụp năm ngoái.

But then the monsoon arrives,

Nhưng ngay khi mùa mưa đến,

and unfortunately downriver there is always a dam or

không may là dưới hạ lưu sông luôn có một đập nước

there is always a barrage,

and, shoop, they get washed down to their doom.

và thế là mấy con non bị cuốn vào chỗ chết.

Luckily there is still a lot of interest.

Thật may là vẫn còn nhiều bên quan tâm

My pals in the Crocodile Specialist Group of the IUCN,

Mấy người bạn tôi ở Crocodile Specialist Group thuộc IUCN,

the [Madras Crocodile Bank], an NGO,

tổ chức phi chính phủ Madras Crocodile Bank,

the World Wildlife Fund,

Quỹ Bảo Tồn Thiên Nhiên Hoang Dã WWF,

the Wildlife Institute of India, State Forest Departments,

Viện Bảo Tồn Hoang Dã Ấn Độ, Chi Cục Kiểm Lâm Nhà Nước,

and the Ministry of Environment, we all work together on stuff.

và Bộ Môi Trường,

tất cả chúng tôi cùng làm việc với nhau.

But it's possibly, and definitely not enough.

Nhưng chắc chắn như vậy là chưa đủ.

For example, in the winter of 2007 and 2008,

Ví dụ, vào mùa đông năm 2007 và 2008,

there was this incredible die-off of gharial, in the Chambal River.

cá sấu Ấn Độ trên sông Chambal đột nhiên chết hàng loạt.

Suddenly dozens of gharial appearing on the river, dead.

Hàng tá con bất ngờ chết nổi lên mặt sông.

Why? How could it happen?

Vì sao vậy? Sao chuyện này có thể xảy ra?

This is a relatively clean river.

Nước sông tương đối trong.

The Chambal, if you look at it, has clear water.

Nước sông Chambal, nếu quan sát, bạn sẽ thấy nó trong.

People scoop water out of the Chambal and drink it,

Người ta múc nước từ sông để uống,

something you wouldn't do in most north Indian rivers.

bạn sẽ không dám làm vậy với hầu hết sông ở Bắc Ấn.

So, in order to try to find out the answer to this,

Vì vậy, để tìm câu trả lời,

chúng tôi mời các bác sĩ thú y khắp nơi trên thế giới

we got veterinarians from all over the world

working with Indian vets to try to figure out what was happening.

làm việc với các bác sĩ thú y Ấn Độ để tìm hiểu nguyên nhân.

I was there for a lot of the necropsies on the riverside.

Tôi có mặt khi họ mổ xác của chúng bên bờ sông.

And we actually looked through

Và chúng tôi đã thực sự kiểm tra kỹ

all their organs and tried to figure out what was going on.

toàn bộ nội tạng của chúng và cố tìm hiểu nguyên do.

And it came down to something called gout,

Cuối cùng chúng tôi tìm ra bệnh gút,

which, as a result of kidney breakdown

một loại bệnh do suy thận gây ra,

is actually uric acid crystals throughout the body,

các lớp axit uric lắng đọng tạo thành sạn trên khắp cơ thể,

and worse in the joints,

và, tệ hơn nữa, là trong các khớp xương,

which made the gharial unable to swim.

khiến chúng không thể bơi.

And it's a horribly painful death.

Thật là một cái chết kinh khủng.

Just downriver from the Chambal is the

Ngay dưới hạ lưu sông Chambal

filthy Yamuna river, the sacred Yamuna river.

là con sông Yamuna linh thiêng và ô nhiễm.

And I hate to be so ironic and sarcastic about it

Tôi ghét nói mỉa mai, châm biếm

but it's the truth. It's just one of the filthiest cesspools you can imagine.

nhưng đó là sự thật. Đó là một trong những hầm cầu ô uế nhất.

It flows down through Delhi, Mathura, Agra,

Nó chảy qua Delhi, Mathura, Agra,

and gets just about every bit of effluent you can imagine.

và thu nhận đủ thứ nước thải.

So, it seemed that the toxin that was killing the gharial

Vậy nên, có vẻ những chất độc đã giết chết những con cá sấu

was something in the food chain,

là một phần của chuỗi thức ăn,

something in the fish they were eating.

là thức ăn mà lũ cá nhỏ đã ăn.

And, you know, once a toxin is in the food chain

Và, một khi độc tố xâm nhập chuỗi thức ăn

everything is affected, including us.

thì tất cả đều bị ảnh hưởng, bao gồm cả chúng ta.

Because these rivers are the lifeblood of people all along their course.

Vì những con sông này là mạch máu với cư dân sống quanh dòng chảy của nó.

In order to try to answer some of these questions,

Để thử trả lời cho những câu hỏi này,

we again turn to technology,

chúng tôi lại nhờ đến công nghệ,

to biological technology, in this case,

trong trường hợp này là công nghệ sinh học,

again, telemetry, putting radios on 10 gharial,

một lần nữa chúng tôi dùng phương pháp đo từ xa

cài thiết bị phát radio lên 10 con cá sấu,

and actually following their movements. They're being watched

và theo dõi chuyển động của chúng.

everyday as we speak, to try to find out

Chúng được theo dõi hàng ngày

khi chúng ta đang nói chuyện,

what this mysterious toxin is.

để tìm xem độc tố bí ẩn là gì.

The Chambal river is an absolutely incredible place.

Dòng sông Chambal là một nơi kỳ diệu.

It's a place that's famous to a lot of you who know

Con sông này nổi tiếng đối với nhiều vị ở đây hiểu biết về

about the bandits, the dacoits

những băng cướp và thổ phỉ

who used to work up there. And there still are quite a few around.

đã từng hoành hành ở đó. Và một vài tên vẫn còn ở đó.

But Poolan Devi was one [of them]. Which actually Shekhar Kapur

Devi tội nghiệp là một trong số đó. Shekhar Kapur đã làm một

made an incredible movie, "The Bandit Queen," which I urge you to see.

bộ phim tuyệt vời, "The Bandit Queen", mà tôi khuyên quý vị nên xem.

You'll get to see the incredible [Chambal] landscape as well.

Quý vị cũng sẽ được thấy cảnh đẹp tuyệt vời sông Chambal

But, again, heavy fishing pressures.

Và cả những hoạt động đánh cá dày đặc

This is one of the last repositories of the

Đây là một trong những nơi sinh sống cuối cùng của

Ganges river dolphin,

loài cá heo sông Hằng,

various species of turtles,

các loài rùa,

thousands of migratory birds,

hàng ngàn loài chim di cư,

and fishing is causing problems like this.

và hoạt động đánh cá đã gây ra những vấn đề như thế này

And now [these] new elements of human intolerance

Và bây giờ đến sự không dung nạp của con người

for river creatures like the gharial

với các sinh vật trên sông như loài cá sấu Ấn Độ

means that if they don't drown in the net,

nghĩa là nếu chúng không bị chết chìm khi mắc vào lưới

then they simply cut their beaks off.

thì người ta chỉ cần cắt mỏ của chúng.

Animals like the Ganges river dolphin

Những loài vật như cá heo sông Hằng

which is just down to a few left,

chỉ còn lại một vài con

and it is also critically endangered.

và đang có nguy cơ tuyệt chủng.

So, who is next? Us?

Vậy loài nào tiếp theo đây? Chúng ta chăng?

Because we are all dependent on these water sources.

Bởi vì tất cả chúng ta đều sống nhờ vào những nguồn nước này

So, we all know about the Narmada river,

Chúng ta đều biết về sông Narmada,

the tragedies of dams, the tragedies of huge projects

con sông bi kịch với những đập nước, những dự án lớn

which displace people and wreck river systems

làm cho người ta phải di dời và làm phá hoại các hệ thống sông

without providing livelihoods.

mà không tạo được kế sinh nhai.

And development just basically going berserk,

Và sự phát triển căn bản sẽ trở nên điên loạn

for a double figure growth index, basically.

đối với một chỉ số tăng trưởng đôi, về cơ bản là vậy.

So, we're not sure where this story is going to end,

Vậy chúng tôi không thể chắc chắn là câu chuyện này sẽ đi đến đâu,

whether it's got a happy or sad ending.

nó sẽ kết thúc có hậu hay không.

And climate change is certainly going

Và biến đổi khí hậu chắc chắn sẽ

to turn all of our theories and predictions on their heads.

thay đổi hoàn toàn những giả thiết và dự đoán của chúng tôi.

We're still working hard at it.

Chúng tôi vẫn đang làm việc cật lực.

We've got a lot of a good team of people working up there.

Chúng tôi có một đội ngũ giỏi đang làm việc ở đó.

And the thing is, you know, the decision makers,

Có một điều là, bạn biết đó, những người lãnh đạo,

the folks in power,

những vị có thẩm quyền quyết định,

they're up in their bungalows and so on in Delhi,

đang ở trong những nhà nghỉ hay đại loại vậy ở Delhi,

in the city capitals. They are all supplied with plenty of water. It's cool.

ở trung tâm thành phố. Họ có đủ nước sạch. Thật tuyệt.

But out on the rivers there are still millions of people

Nhưng, ngoài đó, trên các con sông vẫn còn hàng triệu người

who are in really bad shape.

đang sống khốn khổ.

And it's a bleak future for them.

Và tương lai với họ thật ảm đạm.

So, we have our Ganges and Yamuna cleanup project.

Vậy nên, chúng ta có dự án làm sạch sông Hằng và sông Yamuna.

We've spent hundreds of millions of dollars on it,

Chúng ta đã bỏ ra hàng trăm triệu đô la cho các dự án này,

and nothing to show for it. Incredible.

và không có kết quả gì để trưng ra. Thật khó tin.

So, people talk about political will.

Vì vậy, người ta nói về lợi ích chính trị.

During the die-off of the gharial we did galvanize a lot of action.

Khi những con cá sấu chết hàng loạt, chúng tôi đã kích thích nhiều hành động

Government cut through all the red tape,

Chính phủ bỏ bớt những thủ tục quan liêu,

we got foreign vets on it. It was great.

chúng tôi mời được các bác sĩ thú y nước ngoài. Thật tuyệt.

So, we can do it.

Chúng tôi làm được.

But if you stroll down to the Yamuna

Nhưng nếu bạn xuống sông Yamuna

or to the Gomati in Lucknow,

hoặc sông Gomati ở Lucknow

or to the Adyar river in Chennai,

hoặc sông Adyar ở Chennai

or the Mula-Mutha river in Pune,

hoặc sông Mula-Mutha ở Pune,

just see what we're capable of doing to a river. It's sad.

bạn hãy xem những gì chúng ta có thể gây ra cho một dòng sông. Thật buồn.

But I think the final note really is

Nhưng tôi nghĩ rằng thông điệp sau cùng thật ra là

that we can do it.

chúng ta có thể làm được.

The corporates, the artists, the wildlife nuts,

Các tập đoàn, những nghệ sĩ, những người mê hoang dã,

the good old everyday folks

những người tốt bụng bình thường

can actually bring these rivers back.

có thể thực sự đưa những con sông này trở lại.

And the final word is

Điều cuối cùng tôi muốn nói là

that there is a king cobra looking over our shoulders.

có một con hổ mang chúa đang quan sát chúng ta

And there is a gharial looking at us from the river.

Và một con cá sấu đang nhìn chúng ta từ phía sông.

And these are powerful water totems.

Chúng là những totem quyền lực của nước.

And they are going to disturb our dreams until we do the right thing.

Chúng sẽ quấy nhiễu giấc mơ của chúng ta cho đến khi chúng ta làm điều đúng đắn.

Namaste.

Namaste.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)

Chris Anderson: Thanks, Rom. Thanks a lot.

Chris Anderson: Cảm ơn Rom. Cảm ơn nhiều.

You know, most people are terrified of snakes.

Anh biết đó, hầu hết mọi người đều sợ rắn.

And there might be quite a few people here who would be

Và ở đây có thể có vài người rất vui sướng

very glad to see the last king cobra bite the dust.

được thấy con hổ mang chúa cuối cùng về với cát bụi.

Do you have those conversations with people?

Anh có nói chuyện với mấy người đó không?

How do you really get them to care?

Làm sao anh khiến họ quan tâm?

Romulus Whitaker: I take the sort of humble approach,

Romulus Whitaker: Tôi tiếp cận họ một cách khiêm tốn.

I guess you could say. I don't say that snakes are huggable exactly.

Tôi cho rằng anh có thể nói. Tôi không nói rằng mấy con rắn dễ thương.

It's not like the teddy bear.

Chúng không phải là gấu bông.

But I sort of -- there is an innocence in these animals.

Nhưng tôi -- có một sự trong sáng ở những con vật này.

Và khi một người bình thường nhìn thấy con hổ mang chúa

And when the average person looks at a cobra

going "Ssssss!" like that, they say, "My god,

kêu "Ssssss!" như vậy, họ sẽ nói, "Chúa ơi!

look at that angry, dangerous creature."

nhìn con vật nguy hiểm đang giận dữ kia kìa."

I look at it as a creature who is totally frightened

Còn tôi thì thấy nó như một sinh vật đang hoàn toàn hoảng sợ

of something so dangerous as a human being.

trước một sinh vật nguy hiểm khác là con người.

And that is the truth. And that's what I try to get out.

Đó là sự thật. Đó là điều tôi cố nói.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)

CA: Anh đã cho xem cảnh quay đáng kinh ngạc mà con rắn bị giết.

CA: Now, incredible footage you showed of the viper being killed.

You were saying that that hasn't been filmed before.

Anh nói rằng cảnh đó chưa từng được quay trước đó.

RW: Yes, this is actually the first time anyone of us knew about it, for one thing.

RW: Vâng, đây đúng là lần đầu, chưa ai trong chúng tôi từng thấy việc đó.

As I said, it's just like a little snack for him, you know?

Như tôi đã nói, con rắn chỉ là một bữa ăn nhẹ đối với nó.

Usually they eat larger snakes like rat snakes,

Nó thường ăn mấy con lớn hơn như rắn săn chuột,

or even cobras.

hoặc thậm chí hổ mang.

But this guy who we're following right now is in the deep jungle.

Nhưng con rắn mà chúng tôi theo dõi ở đây sống trong rừng sâu.

Whereas other king cobras

Trong khi những con khác

very often come into the human interface,

thường đến nơi con người sinh sống,

you know, the plantations, to find big rat snakes and stuff.

những đồn điền, để tìm rắn săn chuột hay đại loại vậy.

This guy specializes in pit vipers.

Con này chỉ săn rắn lục.

Và cái anh chàng làm việc với họ ở đó đến từ Maharashtra,

And the guy who is working there with them,

he's from Maharashtra, he said, "I think he's after the nusha."

anh ta nói: "Tôi nghĩ nó đang theo đuổi nusha."

(Laughter)

(Tiếng cười)

Now, the nusha means the high.

Nusha nghĩa là phê thuốc.

Whenever he eats the pit viper he gets this little venom rush.

Mỗi khi nó ăn con rắn lục, nó hơi bị phê nọc độc một chút.

(Laughter)

(Tiếng cười)

CA: Thanks Rom. Thank you.

CA: Cảm ơn Rom. Cảm ơn.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)