Romulus Whitaker: The real danger lurking in the water

Tłumaczenie: Marta Pomorska Korekta: Joanna Pietrulewicz

I want you to put off your preconceptions,

Chciałbym, żebyście zapomnieli o swoich uprzedzeniach,

your preconceived fears and thoughts about reptiles.

tendencyjnym strachu i różnych myślach dotyczących gadów.

Because that is the only way I'm going to get my story across to you.

Tylko tak moja opowieść do was dotrze.

And by the way, if I come across as a sort of

A tak przy okazji, jeśli wyjdę

rabid, hippie conservationist,

na zaciekłego, hipisowskiego działacza Zielonych,

it's purely a figment of your imagination.

to jest to jedynie wytwór waszej wyobraźni.

(Laughter)

(Śmiech)

Okay. We are actually the first species on Earth

Jesteśmy właściwie pierwszym gatunkiem,

to be so prolific to actually threaten our own survival.

który przez to, że jest tak liczny, zagraża własnemu istnieniu.

And I know we've all seen images enough to make us numb,

Wiem, że widzieliście dość dużo obrazów tragedii,

of the tragedies that we're perpetrating on the planet.

by stać się obojętnymi.

We're kind of like greedy kids, using it all up, aren't we?

Jesteśmy jak chciwe dzieci, które wszystko zużywają, nieprawdaż?

And today is a time for me to talk to you about water.

A dziś chciałbym wam opowiedzieć o wodzie.

It's not only because we like to drink lots of it,

Nie tylko dlatego, że lubimy pić ją

and its marvelous derivatives, beer, wine, etc.

oraz jej cudowne pochodne: piwo, wino itd.

And, of course, watch it fall from the sky

I oczywiście patrzeć, jak spada z nieba

and flow in our wonderful rivers,

i płynie w naszych wspaniałych rzekach.

but for several other reasons as well.

Są też inne powody.

When I was a kid, growing up in New York,

Kiedy byłem dzieckiem dorastającym w Nowym Jorku,

I was smitten by snakes, the same way most kids are

zachwyciłem się wężami, tak jak większość dzieci

smitten by tops, marbles, cars, trains, cricket balls.

zachwyca się szklanymi kulkami, autami, pociągami.

And my mother, brave lady,

Moja dzielna mama

was partly to blame,

też ma w tym swój udział,

taking me to the New York Natural History Museum,

bo zabierała mnie do Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Jorku,

buying me books on snakes,

kupowała książki o wężach,

and then starting this infamous career of mine,

i zapoczątkowała moją niesławną karierę,

which has culminated in

której punktem kulminacyjnym

of course, arriving in India 60 years ago,

był mój przyjazd do Indii.

brought by my mother, Doris Norden,

Moja mama, Doris Norden, i mój ojczym, Rama Chattopadhyaya,

and my stepfather, Rama Chattopadhyaya.

przywieźli mnie tu 60 lat temu.

It's been a roller coaster ride.

To było jak jazda kolejką górską.

Two animals, two iconic reptiles

Dwa gatunki, dwa ikoniczne gady

really captivated me very early on.

urzekły mnie bardzo wcześnie.

One of them was the remarkable gharial.

Jednym z nich był niesamowity gawial gangesowy,

This crocodile, which grows to almost 20 feet long

krokodyl, który w północnych rzekach

in the northern rivers,

osiąga około 6 metrów długości.

and this charismatic snake, the king cobra.

Drugi to charyzmatyczny wąż, kobra królewska.

What my purpose of the talk today really is,

Mówię dziś o tym, dlatego,

is to sort of indelibly scar your minds

żeby naznaczyć wasze umysły

with these charismatic and majestic creatures.

tymi charyzmatycznymi i majestatycznymi stworzeniami.

Because this is what you will take away from here,

Mam nadzieję, że dzięki temu

a reconnection with nature, I hope.

znów poczujecie więź z naturą.

The king cobra is quite remarkable for several reasons.

Kobra królewska jest niezwykła pod kilkoma względami.

What you're seeing here is very recently shot images

To, co widzicie, to najnowsze zdjęcia

in a forest nearby here,

zrobione w lesie niedaleko stąd,

of a female king cobra making her nest.

na których uchwycono samicę kobry królewskiej robiącą gniazdo.

Here is a limbless animal, capable of gathering a huge mound of leaves,

Oto zwierzę pozbawione kończyn, które jest w stanie zbudować z liści

and then laying her eggs inside,

ogromny kopiec, wytrzymujący od 5 do 10 m deszczu

to withstand 5 to 10 [meters of rainfall],

i znieść w nim swoje jaja,

in order that the eggs can incubate over the next 90 days,

tak że rozwijają się one przez 90 dni,

and hatch into little baby king cobras.

a potem wylęgają się z nich małe kobry królewskie.

So, she protects her eggs,

Kobra nieustannie broni swoich jaj,

and after three months,

a po trzech miesiącach

the babies finally do hatch out.

wreszcie wykluwają się młode.

A majority of them will die, of course. There is very high mortality

Większość z nich oczywiście zginie. Wśród młodych gadów,

in little baby reptiles who are just 10 to 12 inches long.

które mają zaledwie 25-30 cm długości, występuje wysoka śmiertelność.

My first experience with king cobras was in '72

Moje pierwsze spotkanie z kobrą królewską miało miejsce w 1972 roku

at a magical place called Agumbe,

w magicznym miejscu zwanym Agumbe,

in Karnataka, this state.

w stanie Karnataka.

And it is a marvelous rain forest.

Jest to wspaniały las tropikalny.

This first encounter

Pierwsze spotkanie było

was kind of like the

niczym dzień, w którym młody Masaj

Maasai boy who kills the lion to become a warrior.

zabija lwa, żeby stać się wojownikiem.

It really changed my life totally.

To całkowicie zmieniło moje życie.

And it brought me straight into the conservation fray.

Rozpocząłem wtedy walkę

I ended up starting this research

o ochronę tego gatunku.

and education station in Agumbe,

Założyłem w Agumbe stację naukowo-badawczą,

which you are all of course invited to visit.

którą możecie wszyscy zwiedzić.

This is basically a base wherein

Zasadniczo jest to baza,

we are trying to gather and learn

w której staramy się gromadzić i badać

virtually everything about the biodiversity

praktycznie wszystko to, co dotyczy różnorodności biologicznej

of this incredibly complex forest system,

tego złożonego systemu leśnego,

and try to hang on to what's there,

uważać na wszystko, co tam jest,

make sure the water sources are protected and kept clean,

upewniając się, że woda jest chroniona i czysta,

and of course, having a good time too.

oraz świetnie się przy tym bawić.

You can almost hear the drums

Możecie niemal usłyszeć dźwięki bębenków

throbbing back in that little cottage where we stay when we're there.

dochodzące z domku, w którym mieszkamy, kiedy tam jesteśmy.

It was very important for us to get through to the people.

Bardzo ważne było dla nas, żeby dotrzeć do ludzi.

And through the children is usually the way to go.

Zwykle najłatwiej jest to zrobić poprzez dzieci.

They are fascinated with snakes. They haven't got

Węże je fascynują. Dzieci nie mają w sobie

that steely thing that you end up

tej zawziętości, którą wyzwala

either fearing or hating or despising or loathing them in some way.

nienawiść, pogarda, odraza do węży lub lęk przed nimi.

They are interested.

Są zaciekawione.

And it really works to start with them.

Zaczynanie od nich naprawdę zdaje egzamin.

This gives you an idea of the size of some of these snakes.

To da wam pojęcie o rozmiarach niektórych z tych węży.

This is an average size king cobra, about 12 feet long.

To kobra przeciętnej wielkości, o długości ponad 3,5 m.

And it actually crawled into somebody's bathroom,

Co ciekawe, wpełzła do czyjejś łazienki

and was hanging around there for two or three days.

i zabawiła tam dwa czy trzy dni.

The people of this part of India

Mieszkańcy tej części Indii

worship the king cobra.

oddają cześć kobrze królewskiej.

And they didn't kill it. They called us to catch it.

Nie zabili jej. Zwrócili się do nas, żebyśmy ją schwytali.

Now we've caught more than 100 king cobras

W ciągu ostatnich trzech lat

over the last three years,

schwytaliśmy ponad sto kobr.

and relocated them in nearby forests.

Przenieśliśmy je do pobliskich lasów.

But in order to find out the real secrets of these creatures

Jednak, aby odkryć prawdziwe sekrety tych stworzeń,

[it was necessary] for us to actually insert

musieliśmy umieścić

a small radio transmitter inside [each] snake.

mały nadajnik radiowy w każdym wężu.

Now we are able to follow them and find out their secrets,

Teraz możemy śledzić je i odkrywać ich sekrety:

where the babies go after they hatch,

gdzie udają się młode po wykluciu

and remarkable things like this you're about to see.

i inne niesamowite rzeczy, które zaraz zobaczycie.

This was just a few days ago in Agumbe.

To było raptem kilka dni temu w Agumbe.

I had the pleasure of being close to this large king cobra

Miałem przyjemność znaleźć się w pobliżu tej wielkiej kobry królewskiej,

who had caught a venomous pit viper.

która schwytała jadowitą żmiję.

And it does it in such a way that it doesn't get bitten itself.

Zrobiła to tak, aby uniknąć ukąszenia.

And king cobras feed only on snakes.

Kobry królewskie żywią się wyłącznie wężami.

This [little snake] was kind of a tid-bit for it,

Ten mały wąż był tylko przekąską,

what we'd call a "vadai" or a donut or something like that.

jaką dla nas byłby "vadai", pączek czy coś takiego.

(Laughter)

(Śmiech)

Usually they eat something a bit larger.

Ich ofiary są zwykle nieco większe.

In this case a rather strange and inexplicable

Tutaj widać zaobserwowane przez nas w czasie ostatniego okresu rozrodczego

activity happened over the last breeding season,

dziwne i niewytłumaczalne zdarzenie:

wherein a large male king cobra actually grabbed a female king cobra,

wielki samiec kobry złapał samicę swojego gatunku,

didn't mate with it, actually killed it and swallowed it.

nie spółkował z nią, tylko zabił ją i połknął.

We're still trying to explain and come to terms with

Wciąż usiłujemy jakoś to wytłumaczyć i ustalić,

what is the evolutionary advantage of this.

jakie mogą być tego korzyści ewolucyjne.

But they do also a lot of other remarkable things.

Robią też wiele innych ciekawych rzeczy.

This is again, something [we were able to see] by virtue of the fact

To również możemy oglądać

that we had a radio transmitter in one of the snakes.

dzięki nadajnikowi umieszczonemu w jednym z węży.

This male snake, 12 feet long, met another male king cobra.

Ten samiec, ponad 3,5-metrowy, spotkał innego samca kobry królewskiej.

And they did this incredible ritual combat dance.

Wykonali tę niezwykłą, rytualną walkę, przypominającą taniec.

It's very much like the rutting of mammals, including humans,

Przypomina to ruję wśród ssaków, w tym u ludzi,

you know, sorting out our differences, but gentler, no biting allowed.

wiecie, wyjaśnianie nieporozumień, ale bardziej szlachetne, bez sączenia jadu.

It's just a wresting match,

To tylko zapasy,

but a remarkable activity.

ale jakże niezwykłe.

Now, what are we doing with all this information?

Do czego wykorzystujemy te informacje?

What's the point of all this?

Jaki jest cel tego wszystkiego?

Well, the king cobra is literally

Otóż kobra królewska jest gatunkiem kluczowym

a keystone species in these rainforests.

dla tamtejszych lasów deszczowych,

And our job is to convince the authorities

a naszym zadaniem jest przekonanie władz,

that these forests have to be protected.

że lasy te powinny być chronione.

And this is one of the ways we do it,

To jeden ze sposobów wykonywania tego zadania:

by learning as much as we can

dowiadywanie się najwięcej jak to możliwe

about something so remarkable and so iconic in the rainforests there,

o stworzeniu tak niezwykłym i tak charakterystycznym dla tamtejszych lasów,

in order to help protect trees, animals

aby pomóc chronić drzewa, zwierzęta

and of course the water sources.

i oczywiście źródła wody.

You've all heard, perhaps, of Project Tiger

Wszyscy słyszeliście być może o Projekcie Tygrys

which started back in the early '70s,

rozpoczętym we wczesnych latach 70.,

which was, in fact, a very dynamic time for conservation.

kiedy tak wiele się działo w zakresie ochrony środowiska.

We were piloted, I could say,

Projekt nadzorowała, można powiedzieć,

by a highly autocratic stateswoman,

bardzo despotyczna urzędniczka,

but who also had an incredible passion for environment.

którą jednak cechowała też niespotykana miłość do środowiska.

And this is the time when Project Tiger emerged.

To właśnie wtedy narodził się Projekt Tygrys.

And, just like Project Tiger,

I właśnie tak, jak w przypadku Projektu Tygrys,

our activities with the king cobra

nasza praca z kobrą królewską

is to look at a species of animal

ma na celu skupienie się na jednym gatunku zwierzęcia,

so that we protect its habitat and everything within it.

aby móc chronić jego siedlisko i wszystko, co ono zawiera.

So, the tiger is the icon.

Tak więc tygrys stanowi symbol.

And now the king cobra is a new one.

A kobra królewska jest teraz nowym symbolem.

All the major rivers in south India

Wszystkie większe rzeki południowych Indii

are sourced in the Western Ghats,

wypływają z Ghatów Zachodnich,

the chain of hills running along the west coast of India.

pasma górskiego ciągnącego się wzdłuż zachodniego wybrzeża kraju.

It pours out millions of gallons every hour,

W każdej godzinie z gór spływają miliony litrów wody.

and supplies drinking water to at least 300 million people,

Dla około 300 milionów ludzi jest to

and washes many, many babies,

źródło wody pitnej i użytkowej.

and of course feeds many, many animals,

Korzystają z niej też zwierzęta,

both domestic and wild,

zarówno domowe, jak i dzikie.

produces thousands of tons of rice.

Nawadnia wielkie uprawy ryżu.

And what do we do? How do we respond to this?

Jak jej za to odpłacamy?

Well, basically, we dam it, we pollute it,

Budujemy tamy, zanieczyszczamy,

we pour in pesticides, weedicides, fungicides.

wlewamy do niej pestycydy, środki chwasto i grzybobójcze.

You drink it in peril of your life.

Pijesz na własne ryzyko.

And the thing is, it's not just big industry.

Co ciekawe, nie chodzi jedynie o wielkie fabryki.

It's not misguided river engineers

Winna jest nie tylko źle prowadzona gospodarka wodna,

who are doing all this; it's us.

winę ponosimy też my.

It seems that our citizens find the best way to dispose of garbage

Ludzie traktują rzeki jako doskonałe miejsce

are in water sources.

na wywózkę śmieci.

Okay. Now we're going north, very far north.

A teraz udamy się na północ, daleko na północ.

North central India, the Chambal River

Nasza baza znajduje się przy rzece Ćambal,

is where we have our base.

w północno-środkowych Indiach.

This is the home of the gharial, this incredible crocodile.

Te rejony to dom niesamowitego krokodyla - gawiala.

It is an animal which has been on the Earth

Gatunek ten występuje na naszej planecie

for just about 100 million years.

od 100 milionów lat.

It survived even during the time that the dinosaurs died off.

Przeżył nawet okres, w którym wyginęły dinozaury.

It has remarkable features.

Jest niesamowity.

Even though it grows to 20 feet long,

I choć osiąga długość nawet do 6 metrów,

since it eats only fish it's not dangerous to human beings.

nie jest groźny dla człowieka, gdyż odżywia się wyłącznie rybami.

It does have big teeth, however,

Co nie zmienia faktu, że gawial ma wielkie zęby

and it's kind of hard to convince people

i trudno przekonać ludzi,

if an animal has big teeth, that it's a harmless creature.

że jest niegroźny.

But we, actually, back in the early '70s,

Badania przeprowadzone przez nas w latach 70. wykazały,

did surveys,

że populacja gawiala

and found that gharial were extremely rare.

jest naprawdę niewielka.

In fact, if you see the map,

Na mapie widać,

the range of their original habitat

że obszar występowania,

was all the way from the Indus in Pakistan

który niegdyś rozciągał się od Indusu w Pakistanie

to the Irrawaddy in Burma.

do Irawadi w Birmie,

And now it's just limited to a couple of spots

obecnie ogranicza się do kilku miejsc

in Nepal and India.

na obszarze Nepalu i Indii.

So, in fact at this point

W momencie badań

there are only 200 breeding gharial left in the wild.

na wolności żyło zaledwie 200 dorosłych osobników.

So, starting in the mid-'70s

W połowie lat 70.,

when conservation was at the fore,

gdy programy ochrony szły pełną parą,

we were actually able to start projects which were

prowadziliśmy działania

basically government supported

wspierane przez rząd,

to collect eggs from the wild from the few remaining nests

które polegały na zbieraniu jaj gawiali z niewielu pozostałych gniazd.

and release 5,000 baby gharial

Dzięki temu mogliśmy wypuścić na wolność

back to the wild.

5000 młodych.

And pretty soon we were seeing sights like this.

Niedługo potem można było podziwiać takie widoki.

I mean, just incredible to see bunches of gharial

To niesamowite zobaczyć stado gawiali

basking on the river again.

wylegujących się na brzegu rzeki.

But complacency does have a tendency to breed contempt.

Ale zbyt szybko osiadamy na laurach.

And, sure enough, with all the other pressures on the river,

Odkrywki piasku czy bardzo intensywna uprawa ryżu

like sand mining, for example,

na brzegach rzeki sprawiają,

very, very heavy cultivation all the way down to the river's edge,

że gawiale nie mogą się spokojnie rozmnażać.

not allowing the animals to breed anymore,

że gawiale nie mogą się spokojnie rozmnażać.

we're looking at

Dobre chęci

even more problems building up for the gharial,

nie rozwiązują mnożących się dla gawiala problemów.

despite the early good intentions.

nie rozwiązują mnożących się dla gawiala problemów.

Their nests hatching along the riverside

Z gniazd położonych nad brzegiem rzeki

producing hundreds of hatchlings. It's just an amazing sight.

wylęgają się setki małych. Niesamowity widok.

This was actually just taken last year.

To nagranie pochodzi z zeszłego roku.

But then the monsoon arrives,

Ale prędzej czy później nadciąga monsun,

and unfortunately downriver there is always a dam or

w dole rzeki niestety zawsze znajdzie się jakaś tama albo zapora,

there is always a barrage,

a na porwane z prądem gawiale

and, shoop, they get washed down to their doom.

czeka tam śmierć.

Luckily there is still a lot of interest.

Na szczęście wielu ludzi interesuje się ich losem.

My pals in the Crocodile Specialist Group of the IUCN,

Moi przyjaciele z grupy zajmującej się krokodylami w ramach IUCN,

the [Madras Crocodile Bank], an NGO,

organizacji pozarządowej MCBT,

the World Wildlife Fund,

WWF, 220 00:10:16,000 --> 00:10:19,000 Wildlife Institute of India

the Wildlife Institute of India, State Forest Departments,

departamenty leśne

and the Ministry of Environment, we all work together on stuff.

i Ministerstwo Środowiska, razem pracujemy nad różnymi projektami.

But it's possibly, and definitely not enough.

Ale to niestety za mało.

For example, in the winter of 2007 and 2008,

W zimie 2007-2008,

there was this incredible die-off of gharial, in the Chambal River.

gawiale z rzeki Ćambal zaczęły masowo wymierać.

Suddenly dozens of gharial appearing on the river, dead.

Dlaczego?

Why? How could it happen?

Dlaczego? Jak to się stało?

This is a relatively clean river.

Woda w Ćambal jest stosunkowo czysta.

The Chambal, if you look at it, has clear water.

Woda w Ćambal jest stosunkowo czysta.

People scoop water out of the Chambal and drink it,

Ludzie nabierają jej do picia,

something you wouldn't do in most north Indian rivers.

czego nie robi się w większości rzek północnych Indii.

So, in order to try to find out the answer to this,

Poprosiliśmy weterynarzy z całego świata

we got veterinarians from all over the world

o pomoc w znalezieniu odpowiedzi.

working with Indian vets to try to figure out what was happening.

o pomoc w znalezieniu odpowiedzi.

I was there for a lot of the necropsies on the riverside.

Brałem udział w licznych sekcjach zwłok,

And we actually looked through

przeprowadzanych na brzegu rzeki,

all their organs and tried to figure out what was going on.

w czasie których przyglądaliśmy się organom zwierząt.

And it came down to something called gout,

Okazało się, że to tzw. dna moczanowa,

which, as a result of kidney breakdown

choroba wynikająca z zaburzenia pracy nerek,

is actually uric acid crystals throughout the body,

podczas której kryształki kwasu moczowego

and worse in the joints,

pojawiają się w całym ciele i w stawach,

which made the gharial unable to swim.

co uniemożliwia gawialom pływanie.

And it's a horribly painful death.

A to niezwykle bolesna śmierć.

Just downriver from the Chambal is the

Ćambal wpływa

filthy Yamuna river, the sacred Yamuna river.

do brudnej, świętej rzeki Jamuna.

And I hate to be so ironic and sarcastic about it

Nie chcę być sarkastyczny, ale taka jest prawda.

but it's the truth. It's just one of the filthiest cesspools you can imagine.

To niemal najgorsze szambo, jakie można sobie wyobrazić.

It flows down through Delhi, Mathura, Agra,

Przepływa przez Delhi, Mathurę, Agrę

and gets just about every bit of effluent you can imagine.

i zbiera po drodze wszystkie możliwe zanieczyszczenia.

So, it seemed that the toxin that was killing the gharial

Wygląda na to, że substancja,

was something in the food chain,

która powoduje śmierć gawiali,

something in the fish they were eating.

pochodzi z ryb, którymi się żywią.

And, you know, once a toxin is in the food chain

A jeśli jakaś toksyna raz znajdzie się w łańcuch pokarmowym,

everything is affected, including us.

to ma już wpływ na wszystko, łącznie z nami, ponieważ wody rzek

Because these rivers are the lifeblood of people all along their course.

są gwarancją przeżycia dla ludzi, którzy mieszkają wzdłuż ich biegu.

In order to try to answer some of these questions,

Żeby znaleźć odpowiedzi na niektóre pytania,

we again turn to technology,

wykorzystujemy technikę,

to biological technology, in this case,

w tym przypadku telemetrię.

again, telemetry, putting radios on 10 gharial,

Założyliśmy odbiorniki radiowe dziesięciu gawialom

and actually following their movements. They're being watched

i każdego dnia śledzimy ich ruchy,

everyday as we speak, to try to find out

próbując się dowiedzieć,

what this mysterious toxin is.

co to za tajemnicza toksyna.

The Chambal river is an absolutely incredible place.

Rzeka Ćambal jest niezwykłym miejscem.

It's a place that's famous to a lot of you who know

Jest znana z pewnością tym z was,

about the bandits, the dacoits

którzy słyszeli o dakoitach – bandytach z tamtych stron.

who used to work up there. And there still are quite a few around.

Kilkunastu jeszcze ciągle się tam kręci.

But Poolan Devi was one [of them]. Which actually Shekhar Kapur

Jedną z nich była Poolan Devi. Shekhar Kapur nakręcił o niej film

made an incredible movie, "The Bandit Queen," which I urge you to see.

"Bandit Queen", który serdecznie polecam.

You'll get to see the incredible [Chambal] landscape as well.

Można w nim zobaczyć także tamtejsze niezwykłe krajobrazy.

But, again, heavy fishing pressures.

Istnieje tam też intensywne rybołówstwo.

This is one of the last repositories of the

To jedna z ostatnich ostoi

Ganges river dolphin,

delfina gangesowego,

various species of turtles,

różnych gatunków żółwi,

thousands of migratory birds,

tysięcy ptaków migrujących,

and fishing is causing problems like this.

a rybołówstwo powoduje właśnie takie problemy.

And now [these] new elements of human intolerance

Taka forma nietolerancji ludzi

for river creatures like the gharial

wobec zwierząt rzecznych, w tym gawiali,

means that if they don't drown in the net,

oznacza dla nich albo śmierć w sieciach,

then they simply cut their beaks off.

albo odcięcie pysków.

Animals like the Ganges river dolphin

Dotyczy to też delfinów gangesowych,

which is just down to a few left,

których zostało tylko kilka,

and it is also critically endangered.

i które są krytycznie zagrożone wyginięciem.

So, who is next? Us?

Kto będzie następny? My?

Because we are all dependent on these water sources.

Jesteśmy przecież zależni od tych wód.

So, we all know about the Narmada river,

Wszyscy słyszeliśmy o rzece Narmada

the tragedies of dams, the tragedies of huge projects

i tragediach związanych z tamami,

which displace people and wreck river systems

niszczeniem systemów rzecznych i przesiedlaniem ludzi

without providing livelihoods.

bez zapewnienia im środków do życia.

And development just basically going berserk,

Ludzie szaleją na punkcie

for a double figure growth index, basically.

dwucyfrowego poziomu wzrostu gospodarczego.

So, we're not sure where this story is going to end,

Nie wiadomo, więc czy ta historia

whether it's got a happy or sad ending.

będzie miała szczęśliwe zakończenie.

And climate change is certainly going

Zmiana klimatu

to turn all of our theories and predictions on their heads.

na pewno wywróci nasze przewidywania do góry nogami.

We're still working hard at it.

Wciąż ciężko pracujemy.

We've got a lot of a good team of people working up there.

Mamy dużą, dobrą ekipę.

And the thing is, you know, the decision makers,

Ludzie u władzy

the folks in power,

siedzą w domach w Delhi,

they're up in their bungalows and so on in Delhi,

w stolicy.

in the city capitals. They are all supplied with plenty of water. It's cool.

Mają wody pod dostatkiem. Świetnie.

But out on the rivers there are still millions of people

Ale nad brzegami rzek

who are in really bad shape.

są miliony biednych ludzi.

And it's a bleak future for them.

Ich przyszłość jest ponura.

So, we have our Ganges and Yamuna cleanup project.

Stworzyliśmy projekt oczyszczenia Jamuny i Gangesu.

We've spent hundreds of millions of dollars on it,

Wydaliśmy na niego miliony dolarów,

and nothing to show for it. Incredible.

bez rezultatów. Nie do wiary!

So, people talk about political will.

Mówi się o woli politycznej.

During the die-off of the gharial we did galvanize a lot of action.

Kiedy padały gawiale, pobudziliśmy wielu do działania.

Government cut through all the red tape,

Rząd oszczędził nam wielu formalności,

we got foreign vets on it. It was great.

przyjechali weterynarze zza granicy. Było świetnie.

So, we can do it.

Możemy działać.

But if you stroll down to the Yamuna

Jeśli przejedziecie się nad brzeg Jamuny,

or to the Gomati in Lucknow,

rzeki Gomati w Lucknow,

or to the Adyar river in Chennai,

rzeki Adyar w Madrasie,

or the Mula-Mutha river in Pune,

albo rzeki Mula-muta w Pune,

just see what we're capable of doing to a river. It's sad.

zobaczycie, co jesteśmy w stanie zrobić z rzeką. To smutne.

But I think the final note really is

Ale naprawdę wierzę,

that we can do it.

że możemy działać.

The corporates, the artists, the wildlife nuts,

Inwestorzy, artyści, pasjonaci przyrody

the good old everyday folks

i zwykli ludzie

can actually bring these rivers back.

mogą naprawić stan tych rzek.

And the final word is

Kobra królewska

that there is a king cobra looking over our shoulders.

zerka nam przez ramię.

And there is a gharial looking at us from the river.

Gawial patrzy na nas z rzeki.

And these are powerful water totems.

To wielkie symbole wód.

And they are going to disturb our dreams until we do the right thing.

Będą spędzać nam sen z powiek aż zrobimy, co należy.

Namaste.

Namaskar.

(Applause)

(Brawa)

Chris Anderson: Thanks, Rom. Thanks a lot.

Chris Anderson: Wielkie dzięki, Rom.

You know, most people are terrified of snakes.

Większość ludzi boi się węży.

And there might be quite a few people here who would be

Wielu z ty obecnych pewnie cieszyłoby się,

very glad to see the last king cobra bite the dust.

gdyby zdechła ostatnia kobra królewska.

Do you have those conversations with people?

Rozmawiasz z ludźmi?

How do you really get them to care?

Jak sprawiasz, że zaczyna im zależeć?

Romulus Whitaker: I take the sort of humble approach,

Podchodzę do tego z pokorą.

I guess you could say. I don't say that snakes are huggable exactly.

Nie mówię, że węże są urocze.

It's not like the teddy bear.

To nie pluszowe misie.

But I sort of -- there is an innocence in these animals.

Ale jest w nich jakaś niewinność.

And when the average person looks at a cobra

Kiedy przeciętny człowiek widzi kobrę

going "Ssssss!" like that, they say, "My god,

robiącą: "Ssssss!", mówi:

look at that angry, dangerous creature."

"Co za wściekłe i niebezpieczne zwierzę!"

I look at it as a creature who is totally frightened

Ja widzę w niej stworzenie przerażone

of something so dangerous as a human being.

czymś tak niebezpiecznym jak człowiek.

And that is the truth. And that's what I try to get out.

I to prawda. To próbuję przekazać.

(Applause)

(Brawa)

CA: Now, incredible footage you showed of the viper being killed.

Pokazałeś niesamowity materiał z zabijanym grzechotnikiem.

You were saying that that hasn't been filmed before.

Mówiłeś, że nigdy wcześniej tego nie sfilmowano.

RW: Yes, this is actually the first time anyone of us knew about it, for one thing.

Właściwie wcześniej nikt o tym nie wiedział.

As I said, it's just like a little snack for him, you know?

To mała przekąska.

Usually they eat larger snakes like rat snakes,

Zwykle kobry żywią się większymi, niejadowitymi wężami

or even cobras.

albo nawet kobrami.

But this guy who we're following right now is in the deep jungle.

Ta, którą obserwujemy, żyje w środku dżungli.

Whereas other king cobras

Inne kobry królewskie

very often come into the human interface,

często przebywają w pobliżu ludzkich siedlisk,

you know, the plantations, to find big rat snakes and stuff.

na plantacjach, gdzie polują na niejadowite węże.

This guy specializes in pit vipers.

Ten osobnik specjalizuje się w wężach z rodziny grzechotnikowatych.

And the guy who is working there with them,

Facet ze stanu Maharasztra, który z nim pracuje

he's from Maharashtra, he said, "I think he's after the nusha."

powiedział: "Chyba jest na nusha".

(Laughter)

(Śmiech)

Now, the nusha means the high.

Nusha znaczy "haj".

Whenever he eats the pit viper he gets this little venom rush.

Zawsze, kiedy kobra zjada grzechotnika, on sączy jad.

(Laughter)

(Śmiech)

CA: Thanks Rom. Thank you.

Dzięki Rom.

(Applause)

(Brawa)