Teddy Cruz: How architectural innovations migrate across borders

Teddy Cruz: Phương cách những đổi mới kiến trúc du nhập qua biên giới

Translator: Nhu PHAM Reviewer: Son Huy Vu

The urban explosion

Sự bùng nổ của quá trình đô thị hóa

of the last years of economic boom

trong sự phát triển kinh tế những năm qua

also produced dramatic marginalization,

cũng gây ra những hậu quả nghiêm trọng

resulting in the explosion of slums

như sự lan rộng của khu ổ chuột

in many parts of the world.

ở nhiều nơi trên thế giới

This polarization of enclaves of mega-wealth

Sự phân cực ở những vùng siêu giàu

surrounded by sectors of poverty

được bao quanh bởi các khu nghèo đói

and the socioeconomic inequalities they have engendered

và bất bình đẳng kinh tế xã hội

is really at the center of today's urban crisis.

là trung tâm của khủng hoảng đô thị ngày nay.

But I want to begin tonight

Nhưng tôi muốn bắt đầu bài nói

by suggesting that this urban crisis

bằng giả thuyết rằng cuộc khủng hoảng này

is not only economic or environmental.

không chỉ về kinh tế hay môi trường

It's particularly a cultural crisis,

mà là cuộc khủng hoảng văn hóa

a crisis of the institutions

một cuộc khủng hoảng các thể chế

unable to reimagine the stupid ways

không thể nghĩ đến thay đổi những cách ngu ngốc

which we have been growing,

mà ta đang theo đuổi,

unable to challenge the oil-hungry,

không thể ngăn chặn tiến trình đô thị hóa ích kỷ

selfish urbanization that have perpetuated

với cơn khát dầu mỏ

cities based on consumption,

đeo bám các thành phố tiêu dùng

from southern California to New York to Dubai.

từ Nam California cho đến New York, Dubai.

So I just really want to share with you a reflection

Tôi chỉ muốn chia sẻ với các bạn suy nghĩ

that the future of cities today

về tương lai của thành phố ngày nay

depends less on buildings

ít phụ thuộc vào những tòa nhà cao tầng

and, in fact, depends more

mà trên thực tế, phụ thuộc nhiều hơn

on the fundamental reorganization of socioeconomic relations,

vào sự tái cấu trúc nền tảng của những mối quan hệ kinh tế xã hội

và những ý tưởng hay nhất trong việc

that the best ideas in the shaping

of the city in the future

định hình thành phố tương lai

will not come from enclaves of economic power

sẽ không đến từ những khu vực giàu có và thừa thãi,

and abundance,

but in fact from sectors of conflict and scarcity

mà từ những nơi tranh chấp và thiếu thốn

from which an urgent imagination

Một sự sáng tạo lúc nguy cấp có thể buộc ta

can really inspire us to rethink urban growth today.

phải tái hình dung về phát triển đô thị ngày nay.

And let me illustrate what I mean

Hãy để tôi minh họa điều đó

by understanding or engaging sites of conflict

bằng cách hiểu hoặc nhìn nhận những mâu thuẫn

as harboring creativity, as I briefly introduce you

như một cách nuôi dưỡng sự sáng tạo, khi tôi giới thiệu vắn tắt

to the Tijuana-San Diego border region,

về biên giới Tijuana-San Diego, nơi thực nghiệm,

which has been the laboratory to rethink my practice as an architect.

và suy xét lại công việc kiến trúc sư của tôi.

This is the wall, the border wall,

Đây là bức tường, bức tường biên giới

that separates San Diego and Tijuana,

ngăn cách San Diego và Tijuana

Latin America and the United States,

Châu Mỹ La tinh và nước Mỹ,

a physical emblem

một biểu tượng thực thể

of exclusionary planning policies

của chính sách loai trừ lẫn nhau,

that have perpetuated the division

đã làm kéo dài sự phân chia

of communities, jurisdictions

các cộng đồng, khu phực pháp lý

and resources across the world.

và nguồn tài nguyên trên toàn thế giới.

In this border region, we find

Trong khu vực biên giới này, chúng tôi tìm thấy

some of the wealthiest real estate,

những bất động sản giá trị nhất thế giới

as I once found in the edges of San Diego,

một số ở rìa San Diego,

barely 20 minutes away

và chỉ cách đó 20 phút,

from some of the poorest settlements in Latin America.

là những dân cư nghèo nhất châu Mỹ La tinh.

And while these two cities have the same population,

Mặc dù 2 thành phố này có cùng dân số,

San Diego has grown six times larger than Tijuana

San Diego đã tăng trưởng gấp 6 lần so với Tijuana

in the last decades,

trong vài thập niên qua

immediately thrusting us to confront

ngay lập tức, chúng tôi phải đương đầu với

the tensions and conflicts

những căng thẳng và xung đột

between sprawl and density,

giữa sự mở rộng và mật độ dân số,

which are at the center of today's discussion

là trọng tâm của cuộc thảo luận ngày hôm nay

about environmental sustainability.

về tính bền vững của môi trường.

So I've been arguing in the last years

Trong những năm qua, tôi đã luôn cho rằng

that, in fact, the slums of Tijuana can teach a lot

những khu ổ chuột ở Tijuana có thể ẩn chứa nhiều bài học

to the sprawls of San Diego

cho sự bành trướng của San Diego

when it comes to socioeconomic sustainability,

khi xét đến tính bền vững của kinh tế xã hội,

that we should pay attention and learn

nên chúng ta cần chú ý và học hỏi

from the many migrant communities

từ những cộng đồng người nhập cư

on both sides of this border wall

ở cả 2 bên biên giới

so that we can translate their informal processes

để có thể hiểu được quy trình "không chính quy"

of urbanization.

của đô thị hóa.

What do I mean by the informal in this case?

"Không chính quy" nghĩa là gì?

I'm really just talking about

Tôi chỉ đang nói về

the compendium of social practices of adaptation

tính tất yếu trong việc thích nghi các tập tục xã hội

that enable many of these migrant communities

cho phép các cộng đồng nhập cư

to transgress imposed political and economic recipes

vượt lên những công thức áp đặt của chính trị và kinh tế

of urbanization.

trong quá trình đô thị hóa.

I'm talking simply about the creative intelligence

Tôi đang nói về sự thông minh sáng tạo

of the bottom-up,

của quá trình đảo ngược từ dưới lên,

whether manifested in the slums of Tijuana

được thể hiện trong những khu ổ chuột ở Tijuana,

that build themselves, in fact, with the waste of San Diego,

tự xây nên mình, từ rác thải của San Diego,

or the many migrant neighborhoods in Southern California

hoặc trong những cộng đồng nhập cư ở Nam California,

that have begun to be retrofitted with difference

đang có những cải tiến

in the last decades.

trong vài thập kỷ qua.

So I've been interested as an artist

Tôi cảm thấy thích thú như một người nghệ sĩ

in the measuring, the observation,

trong việc đo lường, quan sát

of many of the trans-border informal flows

những dòng di chuyển qua biên giới

across this border:

ở khu vực này,

in one direction, from south to north,

một hướng từ nam ra bắc

the flow of immigrants into the United States,

là dòng nhập cư vào nước Mỹ,

and from north to south the flow of waste

và từ bắc vào nam, dòng chảy của rác thải,

from southern California into Tijuana.

từ nam California vào Tijuana.

I'm referring to the recycling

Tôi đang nói đến việc tái sử dụng

of these old post-war bungalows

những ngôi nhà gỗ hậu chiến

that Mexican contractors bring to the border

được những nhà thầu Mexcio mang đến biên giới

as American developers are disposing of them

khi những chủ xây dựng Mỹ loại bỏ chúng

in the process of building a more inflated version

để xây những tòa nhà cao hơn

of suburbia in the last decades.

ở khu ngoại ô trong vài thập niên qua.

So these are houses waiting to cross the border.

Đây là những ngội nhà chờ được vượt biên.

Not only people cross the border here,

Không chỉ có người vượt biên

but entire chunks of one city move to the next,

mà cả một phần thành phố cũng thế,

and when these houses are placed on top of these steel frames,

khi những ngôi nhà này được đặt trên những khung thép,

they leave the first floor to become the second

làm tầng một trở thành tầng hai,

to be in-filled with more house,

chứa được nhiều người hơn,

with a small business.

cùng với một việc kinh doanh nhỏ.

This layering of spaces and economies

Các lớp không gian và kinh tế này

is very interesting to notice.

rất đáng chú ý.

But not only houses, also small debris

Nhưng không chỉ nhà, cả gạch vụn

from one city, from San Diego, to Tijuana.

cũng di chuyển từ San Diego đến Tijuana.

Probably a lot of you have seen the rubber tires

Có lẽ nhiều người ở đây đã nhìn thấy lốp cao su

that are used in the slums to build retaining walls.

sử dụng ở khu ổ chuột để xây tường chắn.

But look at what people have done here in conditions

Nhưng hãy nhìn vào những gì người ta đã làm

of socioeconomic emergency.

trong tình hình kinh tế xã hội khó khăn.

They have figured out how to peel off the tire,

Họ đã tìm ra cách bóc lốp xe,

how to thread it and interlock it

xâu chúng và khâu lại với nhau,

to construct a more efficient retaining wall.

để xây một tường chắn hiệu quả hơn.

Or the garage doors that are brought

Hoặc những cửa gara được mang đến

from San Diego in trucks

từ San Diego bằng xe tải

to become the new skin of emergency housing

để trở thành tường bao của những nhà cấp cứu

in many of these slums

trong nhiều khu ổ chuột

surrounding the edges of Tijuana.

xung quanh các rìa Tijuana.

So while, as an architect,

Là một kiến trúc sư,

this is a very compelling thing to witness,

tôi rất thích thú khi chứng kiến

this creative intelligence,

sự thông minh sáng tạo này,

I also want to keep myself in check.

Tôi cũng muốn mình thực tế,

I don't want to romanticize poverty.

không lãng mạn hóa đói nghèo.

I just want to suggest

Tôi chỉ muốn nói rằng

that this informal urbanization

quá trình đô thị hóa "không chính quy" này

is not just the image of precariousness,

không phải chỉ là hình ảnh của tạm thời,

that informality here, the informal,

mà sự không chính quy ở đây

is really a set of socioeconomic and political procedures

thực sự là tập hợp các quy trình chính trị và kinh tế xã hội

that we could translate as artists,

mà chúng ta, những nghệ sĩ có thể diễn giải là

that this is about a bottom-up urbanization

quá trình đô thị hóa đảo ngược

that performs.

đã xảy ra.

See here, buildings are not important

Nhìn ở đây, các tòa nhà không quan trọng

just for their looks,

vẻ bề ngoài,

but, in fact, they are important for what they can do.

mà thực tế, quan trọng vì mục đích sử dụng của chúng.

They truly perform as they transform through time

Chúng được trình hiện khi biến đổi qua thời gian

and as communities negotiate

khi các cộng đồng thương thảo

the spaces and boundaries and resources.

về không gian, ranh giới và các nguồn tài nguyên.

So while waste flows southbound,

Vậy khi dòng chất thải đi về phương Nam,

people go north in search of dollars,

con người đi về phương Bắc để kiếm tiền,

and most of my research has had to do

và hầu hết nghiên cứu của tôi là về

with the impact of immigration

ảnh hưởng của nhập cư

in the alteration of the homogeneity

đến sự thay đổi trong tính đồng nhất

of many neighborhoods in the United States,

của các khu dân cư ở Mỹ,

particularly in San Diego.

đặc biệt là ở San Diego.

And I'm talking about how this begins to suggest

Tôi đang nói về cách điều này bắt đầu cho thấy

that the future of Southern California

rằng tương lai của Nam California

depends on the retrofitting

phụ thuộc vào sự thay đổi

of the large urbanization -- I mean, on steroids --

của đô thị hóa trên diện rộng

with the small programs,

với những chương trình nhỏ

social and economic.

về kinh tế và xã hội.

I'm referring to how immigrants,

Tôi đang đề cập đến cách dân nhập cư

when they come to these neighborhoods,

lúc đến những khu dân cư,

they begin to alter the one-dimensionality

họ bắt đầu thay đổi một chiều

of parcels and properties

của đất đai và tài sản

into more socially and economically complex systems,

vào nhiều hệ thống tổ hợp mang tính kinh tế, xã hội hơn,

as they begin to plug an informal economy into a garage,

khi họ bắt đầu mở một ga-ra với mô hình kinh tế tự phát,

or as they build an illegal granny flat

hoặc khi xây nhà dưỡng lão "chui"

to support an extended family.

nhằm hỗ trợ gia đình đông người.

This socioeconomic entrepreneurship

Doanh nghiệp kinh tế xã hội này

on the ground within these neighborhoods

nằm trong các khu dân cư này

really begins to suggest ways of translating that

thực sự bắt đầu cho ta cách diễn giải

into new, inclusive and more equitable

mới mẻ, toàn diện và hợp tình hơn.

land use policies.

về các chính sách sử dụng đất.

So many stories emerge from these dynamics

Vì thế nhiều câu chuyện sinh ra từ những động lực

of alteration of space,

trong thay đổi không gian này,

such as "the informal Buddha,"

như "Đức Phật đại chúng"

which tells the story of a small house

kể câu chuyện về một ngôi nhà nhỏ,

that saved itself, it did not travel to Mexico,

tự cứu lấy mình, nó không đi đến Mexico,

but it was retrofitted in the end

nhưng cuối cùng được thay đổi

into a Buddhist temple,

thành ngôi đền Phật giáo

and in so doing,

và trong việc làm này,

this small house transforms or mutates

ngôi nhà nhỏ thay đổi hay lột xác

from a singular dwelling

từ một cá thể đơn độc

into a small, or a micro, socioeconomic

thành một nền tảng nhỏ hay vi mô

and cultural infrastructure inside a neighborhood.

mang tính kinh tế, xã hội và văn hóa bên trong khu dân cư.

So these action neighborhoods, as I call them,

Vì thế, khu dân cư hành động, tôi gọi chúng như thế,

really become the inspiration

thực sự trở thành nguồn cảm hứng

to imagine other interpretations of citizenship

để hình dung cách hiểu khác về công dân,

that have less to do, in fact,

không mấy thuộc về

with belonging to the nation-state,

nhà nước sở tại,

and more with upholding the notion of citizenship

nhưng lại duy trì các khái niệm về công dân

as a creative act

như một hành động sáng tạo

that reorganizes institutional protocols

tái tổ chức lại phương thức mang tính thể chế

in the spaces of the city.

trong các nơi của thành phố.

As an artist, I've been interested, in fact,

Là một nghệ sĩ, tôi yêu thích

in the visualization of citizenship,

hình ảnh thị giác về quyền công dân,

the gathering of many anecdotes, urban stories,

quy tụ nhiều giai thoại, các câu chuyện đô thị,

in order to narrativize the relationship

để diễn giải về mối quan hệ

between social processes and spaces.

giữa tiến bộ xã hội và không gian.

This is a story of a group of teenagers

Đây là câu chuyện về một nhóm vị thành niên

that one night, a few months ago,

vào một đêm cách đây mấy tháng,

decided to invade this space under the freeway

đã quyết định xâm lấn không gian này dưới đường cao tốc

to begin constructing their own skateboard park.

để bắt đầu xây dựng công viên trượt băng của riêng mình.

With shovels in hand, they started to dig.

Với xẻng trong tay, họ bắt đầu đào.

Two weeks later, the police stopped them.

Hai tuần sau, cảnh sát bắt họ ngừng lại.

They barricaded the place,

Họ rào khu ấy,

and the teenagers were evicted,

và những đứa trẻ ấy bị đuổi ra,

and the teenagers decided to fight back,

nhưng chúng quyết định đấu tranh

not with bank cards or slogans

không phải bằng các biển hiệu hay khẩu hiệu

but with constructing a critical process.

mà bằng cách chỉ trích.

The first thing they did was to recognize

Đầu tiên, chúng thừa nhận

the specificity of political jurisdiction

thẩm quyền chính trị

inscribed in that empty space.

được ghi trên khu đất trống ấy.

They found out that they had been lucky

Chúng nhận ra mình đã may mắn

because they had not begun to dig

vì không đào

under Caltrans territoy.

trong lãnh thổ Caltrans.

Caltrans is a state agency that governs the freeway,

Caltrans là cơ quan nhà nước cai quản đường cao tốc,

so it would have been very difficult to negotiate with them.

vì rất khó để đàm phán với họ.

They were lucky, they said, because they began

Chúng nói mình may mắn vì bắt đầu

to dig under an arm of the freeway

đào dưới đường cao tốc

that belongs to the local municipality.

của thành phố tự trị.

They were also lucky, they said,

Chúng cũng may mắn, như chúng nói

because they began to dig in a sort of

vì chúng bắt đầu đào

Bermuda Triangle of jurisdiction,

trong thẩm quyền của Tam giác Bermuda

between port authority, airport authority,

nằm giữa nhà chức trách cảng biển, cảng hàng không

two city districts, and a review board.

hai thành phố và hội đồng xét duyệt.

All these red lines are the invisible

Tất cả những dòng đỏ đều là

political institutions that were inscribed

các thể chế chính trị vô hình được ghi

in that leftover empty space.

trên chỗ trống còn lại đó.

With this knowledge, these teenagers

Với hiểu biết này, bọn trẻ

as skaters confronted the city.

những tay trượt ván, đối đấu với thành phố.

They came to the city attorney's office.

Chúng đến văn phòng luật sư thành phố.

The city attorney told them

Vị luật sư nói

that in order to continue the negotiation

nhằm tiếp tục dàn xếp,

they had to become an NGO,

phải lập tổ chức phi chính phủ (NGO),

and of course they didn't know what an NGO was.

và dĩ nhiên, chúng không biết NGO là gì

They had to talk to their friends in Seattle

nên phải nói chuyện với bạn bè ở Seattle,

who had gone through the same experience.

những người có kinh nghiệm tương tự.

And they began to realize the necessity

Và chúng bắt đầu nhận ra sự cần thiết

to organize themselves even deeper

của việc tự thành lập, thậm chí sâu rộng hơn,

and began to fundraise, to organize budgets,

và bắt đầu gây quỹ, tổ chức ngân sách,

to really be aware of all the knowledge

để ý thức được tất cả các kiến thức

embedded in the urban code in San Diego

được nhúng vào trong mã đô thị ở San Diego

so that they could begin to redefine

để họ có thể bắt đầu định nghĩa lại

the very meaning of public space in the city,

ý nghĩa của không gian công cộng trong thành phố,

expanding it to other categories.

mở rộng tới các lĩnh vực khác.

At the end, the teenagers won the case

Cuối cùng, bọn trẻ đã thắng

with that evidence, and they were able

bằng chứng cớ đó và chúng có thể

to construct their skateboard park

xây dựng công viên trượt ván của mình

under that freeway.

dưới đường cao tốc.

Now for many of you, this story

Với nhiều người, câu chuyện này

might seem trivial or naive.

có vẻ tầm thường hoặc ngây thơ.

For me as an architect, it has become

Nhưng với tôi, một kiến trúc sư,

a fundamental narrative,

nó là câu chuyện nền tảng,

because it begins to teach me

dạy tôi rằng,

that this micro-community

cộng đồng vi mô này

not only designed another category of public space

– không chỉ thiết kế nên loại không gian công cộng khác

but they also designed the socioeconomic protocols

mà còn thiết kế nên phương thức kinh tế xã hội,

that were necessary to be inscribed in that space

một điều cần được in vào không gian ấy

for its long-term sustainability.

vì sự bền vững lâu dài của nó.

They also taught me

Chúng cũng dạy tôi

that similar to the migrant communities

cũng giống như các cộng đồng nhập cư

on both sides of the border,

ở hai bên biên giới,

they engaged conflict itself as a creative tool,

chúng tham gia vào cuộc xung đột bằng một công cụ sáng tạo

because they had to produce a process

vì chúng phải tạo ra một phương pháp

that enabled them to reorganize resources

cho phép tái tổ chức lại tài nguyên

and the politics of the city.

và chính sách của thành phố.

In that act, that informal,

Trong đó, hành động

bottom-up act of transgression,

phi chính thống

really began to trickle up

dội ngược từ dưới rồi vọt lên

to transform top-down policy.

đã biến đổi chính sách từ trên xuống dưới.

Now this journey from the bottom-up

Bây giờ từ hành trình từ dưới lên

to the transformation of the top-down

đến sự biến đổi từ trên xuống

is where I find hope today.

chính là nơi mang đến tia hy vọng cho hôm nay.

And I'm thinking of how these modest alterations

Và tôi đang nghĩ làm thế nào những sự thay đổi khiêm tốn này

with space and with policy

với không gian, với chính sách

in many cities in the world,

ở nhiều nơi trên thế giới

in primarily the urgency

chủ yếu là nhờ sự nhanh chóng

of a collective imagination

của trí tưởng tượng tập thế

as these communities

như các cộng đồng này

reimagine their own forms of governance,

tái hình dung mô hình chính quyền,

social organization, and infrastructure,

tổ chức xã hội, và cở sở hạ tầng

really is at the center

thực sự là trung tâm

of the new formation

của sự hình thành

of democratic politics of the urban.

chính sách dân chủ mới của đô thị.

It is, in fact, this that could become the framework

Chính nó có thể trở thành khuôn khổ

for producing new social

cho việc sinh ra

and economic justice in the city.

công bằng kinh tế xã hội trong thành phố.

I want to say this and emphasize it,

Tôi muốn nói điều này và nhấn mạnh nó

because this is the only way I see

bởi vì đây là cách duy nhất tôi thấy,

that can enable us to move

có thể cho phép chúng ta di chuyển

from urbanizations of consumption

từ đô thị hóa tiêu dùng

to neighborhoods of production today.

sang các vùng dân cư sản xuất.

Thank you.

Xin cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)