The tyranny of merit | Michael Sandel

Reviewer: Thùy Dung Đỗ

Here's a question we should all be asking:

Đây là điều chúng ta đều nên tự hỏi:

What went wrong?

Đã có vấn đề gì ở đây?

Not just with the pandemic

Không chỉ với đại dịch đang diễn ra

but with our civic life.

mà còn với cả đời sống xã hội của chúng ta.

What brought us to this polarized, rancorous political moment?

Điều gì đã dẫn đến tình hình chính trị đầy hiềm khích, đối đầu này?

Vài thập kỉ qua,

In recent decades,

the divide between winners and losers has been deepening,

sự phân hóa giữa kẻ thắng và người thua càng trở nên sâu đậm,

poisoning our politics,

đầu độc nền chính trị,

setting us apart.

làm gia tăng khoảng cách giữa người với người.

This divide is partly about inequality.

Sự phân chia này phần nào là do bất bình đẳng gây ra.

But it's also about the attitudes toward winning and losing

Nhưng cũng xuất phát từ thái độ đối với chiến thắng và thất bại đi kèm.

that have come with it.

Those who landed on top

Những người ở trên cao

came to believe that their success was their own doing,

tin rằng thành công của họ là do tự bản thân gầy dựng

a measure of their merit,

- điều thể hiện công lao của chính họ,

and that those who lost out had no one to blame but themselves.

và những kẻ thua cuộc thì chỉ có thể tự trách bản thân mình.

This way of thinking about success

Cách nghĩ về thành công như thế này

arises from a seemingly attractive principle.

xuất phát từ một quy luật nghe rất bùi tai.

If everyone has an equal chance,

Nếu tất cả mọi người đều có cơ hội như nhau,

the winners deserve their winnings.

thì những kẻ thắng cuộc đều là xứng đáng.

This is the heart of the meritocratic ideal.

Đây là giá trị cốt lõi của chế độ nhân tài.

In practice, of course, we fall far short.

Thực ra, chúng ta còn lâu mới đạt được đến trạng thái lý tưởng đó.

Not everybody has an equal chance to rise.

Không phải ai cũng có cơ hội để tiến lên.

Những đứa trẻ sinh ra trong nghèo khó

Children born to poor families tend to stay poor when they grow up.

thường vẫn trong tình trạng ấy khi trưởng thành.

Affluent parents are able to pass their advantages onto their kids.

Những bậc cha mẹ giàu có thì lại có thể mang đến nhiều lợi thế cho con cái.

At Ivy League universities, for example,

Ví dụ, ở các trường đại học thuộc Ivy League,

there are more students from the top one percent

có nhiều sinh viên đến từ một phần trăm các gia đình có thu nhập cao nhất

than from the entire bottom half of the country combined.

hơn từ toàn bộ nửa dưới về thu nhập của đất nước gộp lại.

But the problem isn't only that we fail to live up

Nhưng vấn đề không chỉ nằm ở chỗ chúng ta đã thất bại

to the meritocratic principles we proclaim.

trong công cuộc hiện thực hóa chế độ nhân tài.

The ideal itself is flawed.

Mà còn ở chỗ cái lý tưởng ấy, tự bản thân nó đã khiếm khuyết.

It has a dark side.

Nó có mặt tối riêng.

Meritocracy is corrosive of the common good.

Chế độ nhân tài gây tổn hại đến những lợi ích chung.

It leads to hubris among the winners

Nó khiến người thắng cuộc trở nên tự cao

and humiliation among those who lose out.

và làm cho kẻ thua cuộc phải sống trong nhục nhã.

It encourages the successful to inhale too deeply of their success,

Nó tạo điều kiện cho người thành công ngủ quên trên chiến thắng,

to forget the luck and good fortune that helped them on their way.

đến không thể mở mắt ra nhìn thấy những sự may mắn mà mình đã có được.

Nó khiến họ coi thường những kẻ bất hạnh hơn,

And it leads them to look down on those less fortunate,

less credentialed than themselves.

ít thành đạt hơn.

This matters for politics.

Điều này gây ảnh hưởng đến chính trị.

One of the most potent sources of the populous backlash

Những phản ứng dữ dội nhất từ đông đảo quần chúng

is the sense among many working people that elites look down on them.

thường bắt nguồn từ cảm giác bị coi thường bởi giới tinh hoa của tầng lớp lao động.

It's a legitimate complaint.

Sự bất bình này là chính đáng.

Even as globalization brought deepening inequality

Thậm chí kể cả khi toàn cầu hóa đã làm sâu sắc thêm sự bất bình đẳng

and stagnant wages,

và chậm đi sự tăng trưởng của mức lương,

its proponents offered workers some bracing advice.

những người ủng hộ nó vẫn dỗ dành người lao động bằng những lời khuyên ngọt ngào.

"If you want to compete and win in the global economy,

“Nếu bạn muốn cạnh tranh và chiến thắng trong nền kinh tế toàn cầu,

go to college."

hãy đi học đại học."

"What you earn depends on what you learn."

“Bạn học được bao nhiêu, bạn kiếm ra bấy nhiêu.”

"You can make it if you try."

"Bạn có thể thành công nếu bạn cố gắng."

These elites miss the insult implicit in this advice.

Những thành phần ưu tú này không nhận ra sự xúc phạm ẩn trong những lời khuyên ấy.

If you don't go to college,

Nếu bạn không học đại học,

if you don't flourish in the new economy,

nếu bạn không kiếm cho mình được một chỗ đứng trong nền kinh tế mới,

your failure is your fault.

bạn thất bại là do bạn.

That's the implication.

Đó là những gì được hàm chứa.

It's no wonder many working people turned against meritocratic elites.

Chẳng trách nhiều người lao động đã bắt đầu quay lưng lại với giới tinh hoa.

So what should we do?

Vậy, chúng ta nên làm gì?

We need to rethink three aspects of our civic life.

Chúng ta cần xem xét lại ba khía cạnh trong đời sống xã hội của mình.

The role of college,

Vai trò của trường đại học,

the dignity of work

vinh quang của lao động

and the meaning of success.

và ý nghĩa của thành công.

We should begin by rethinking the role of universities

Ta nên bắt đầu bằng việc suy nghĩ lại về vai trò của các trường đại học

as arbiters of opportunity.

như là những vị quan tòa của cơ hội.

For those of us who spend our days in the company of the credentialed,

Đối với những ai dành hằng ngày làm việc trong các công ty lớn,

it's easy to forget a simple fact:

rất dễ để quên một sự thật rằng:

Most people don't have a four-year college degree.

Phần lớn mọi người không có bằng đại học.

In fact, nearly two-thirds of Americans don't.

Đó là thực trạng của hai phần ba người Mỹ.

So it is folly to create an economy

Vậy nên, thật thiếu thông minh khi vận hành một nền kinh tế

that makes a university diploma a necessary condition

nơi chỉ có tấm bằng đại học mới là điều kiện đủ

of dignified work and a decent life.

để có được một công việc tử tế và một cuộc sống tốt.

Encouraging people to go to college is a good thing.

Khuyến khích mọi người đi học đại học là một điều tốt.

Broadening access for those who can't afford it

Mở rộng cơ hội cho những người không có khả năng chi trả

is even better.

thì lại càng tốt hơn.

But this is not a solution to inequality.

Nhưng đây không phải là giải pháp cho bất bình đẳng.

We should focus less on arming people for meritocratic combat,

Chúng ta nên tập trung ít hơn vào trang bị cho con người trong cuộc chiến nhân tài,

and focus more on making life better

và tập trung nhiều hơn vào cải thiện cuộc sống

for people who lack a diploma

cho những người không có một tấm bằng

but who make essential contributions to our society.

nhưng lại có những đóng góp thiết yếu cho xã hội.

We should renew the dignity of work

Chúng ta nên làm mới vinh quang của lao động

and place it at the center of our politics.

và lấy đó làm trọng tâm của nền chính trị.

We should remember that work is not only about making a living,

Ta nên nhớ rằng công việc không chỉ là để kiếm sống,

it's also about contributing to the common good

mà còn là để đóng góp cho những lợi ích chung

and winning recognition for doing so.

và có được sự công nhận từ đó.

Robert F. Kennedy put it well half a century ago.

Robert F.Kennedy đã nói về vấn đề này rất đúng vào nửa thế kỉ trước.

Fellowship, community, shared patriotism.

Tình bằng hữu, tính cộng đồng và lòng yêu nước.

These essential values do not come

Những giá trị thiết yếu này

from just buying and consuming goods together.

không đến từ việc chỉ mua bán và tiêu thụ hàng hóa.

They come from dignified employment,

Chúng đến từ những công việc tử tế

at decent pay.

được trả mức lương tử tế.

The kind of employment that enables us to say,

Kiểu việc làm mà có thể cho phép chúng ta nói rằng,

"I helped to build this country.

"Tôi đã giúp xây dựng đất nước này.

I am a participant in its great public ventures."

Tôi chính là người đóng góp vào sự phát triển chung của nó.”

This civic sentiment

Tâm lý này là thứ đang bị thiếu một cách trầm trọng

is largely missing from our public life today.

trong đời sống cộng đồng của chúng ta ngày nay

We often assume that the money people make

Ta thường cho rằng số tiền mà mọi người kiếm được

is the measure of their contribution to the common good.

nói lên sự đóng góp của họ cho những lợi ích chung.

But this is a mistake.

Nhưng đây là một cách nghĩ sai lầm.

Martin Luther King Jr. explained why.

Martin Luther King đã giải thích tại sao.

Reflecting on a strike by sanitation workers

Suy ngẫm về một cuộc đình công của các nhân viên vệ sinh

in Memphis, Tennessee,

ở Memphis, Tennessee,

shortly before he was assassinated,

ngay trước khi ông bị ám sát,

King said,

King đã nói,

"The person who picks up our garbage is, in the final analysis,

"Người nhặt rác cho chúng ta

as significant as the physician,

quan trọng y như một người thầy thuốc vậy,

for if he doesn't do his job,

bởi nếu anh ta không làm công việc của mình,

diseases are rampant.

bệnh tật sẽ sinh sôi nảy nở.

Tất cả mọi sự lao động đều là vinh quang."

All labor has dignity."

Today's pandemic makes this clear.

Bối cảnh đại dịch hiện nay đã giúp làm rõ điều này.

It reveals how deeply we rely

Nó khiến chúng ta nhận ra, ta đã luôn dựa vào những công nhân

on workers we often overlook.

mà ta thường không để tâm đến một cách sâu sắc như thế nào.

Delivery workers,

Những nhân viên chuyển phát,

maintenance workers,

nhân viên bảo trì,

grocery store clerks,

nhân viên cửa hàng tạp hóa,

warehouse workers,

nhân viên nhà kho,

truckers,

tài xế xe tải,

nurse assistants,

nhân viên điều dưỡng,

childcare workers,

người trông trẻ,

home health care providers.

bác sĩ gia đình.

These are not the best-paid or most honored workers.

Họ không phải những người được trả lương cao nhất hay được trọng vọng nhất.

But now, we see them as essential workers.

Nhưng giờ đây, họ là nguồn lao động thiết yếu đối với đời sống của chúng ta.

This is a moment for a public debate

Đây là lúc chúng ta nên bắt đầu bàn luận

about how to bring their pay and recognition

về việc làm sao để họ có được mức lương và sự công nhận

into better alignment with the importance of their work.

xứng đáng ngang tầm quan trọng của công việc mà họ làm.

It is also time for a moral, even spiritual, turning,

Đây cũng là lúc cho một sự chuyển biến về chuẩn mực và tinh thần,

questioning our meritocratic hubris.

xét lại lòng tự cao của chúng ta trong cái gọi là chế độ nhân tài.

Do I morally deserve the talents that enable me to flourish?

Liệu ta có xứng đáng với những tài năng đã giúp mình phát triển không?

Is it my doing

Liệu có phải là nhờ chính ta

that I live in a society that prizes the talents

mà ta vô tình được sống trong một xã hội coi trọng những tài năng mình có?

I happen to have?

Or is that my good luck?

Hay đó là sự may mắn?

Insisting that my success is my due

Cứ khăng khăng rằng thành công của mình là do chính mình tạo nên

makes it hard to see myself in other people's shoes.

sẽ khiến ta khó có thể đặt bản thân vào vị trí của người khác.

Appreciating the role of luck in life

Trân trọng vai trò của may mắn trong cuộc sống

can prompt a certain humility.

có thể giúp ta trở nên khiêm tốn hơn.

There but for the accident of birth, or the grace of God,

Nếu không nhờ sự tình cờ trong gia cảnh, hay nhờ ơn huệ của Chúa,

or the mystery of fate,

hay nhờ những bí ẩn của số phận,

go I.

có lẽ ta đã sống như họ.

This spirit of humility

Tâm lý khiêm nhường này

is the civic virtue we need now.

là đức tính mà chúng ta cần ngay bây giờ.

It's the beginning of a way back

Nó là khởi đầu của con đường quay lại

from the harsh ethic of success that drives us apart.

từ thứ luân lý khắc nghiệt của thành công đã khiến chúng ta trở nên xa cách.

It points us beyond the tyranny of merit

Nó giúp ta đứng cao hơn sự chuyên chế của công trạng

to a less rancorous, more generous public life.

để sống một đời ít thù oán, nhiều khoan dung.