Where joy hides and how to find it | Ingrid Fetell Lee

Translator: Dạ Lâm Reviewer: Thiên An Nguyễn Hoàng

It's 2008,

Vào năm 2008,

and I'm just finishing my first year of design school.

tôi vừa hoàn thành xong năm nhất ở trường thiết kế.

And I'm at my first year-end review,

và có mặt trong buổi phê bình cuối năm.

which is a form of ritual torture for design students,

Thực tế là lễ hành xác sinh viên thiết kế

where they make you take everything you made over the course of the year

nơi bạn phải lấy toàn bộ sản phẩm

and lay it out on a table

mà bạn làm ra trong năm học rồi bày ra bàn

and stand next to it while a bunch of professors,

và đứng cạnh đó chờ các giáo sư,

most of whom you've never seen before,

phần nhiều là sinh viên chưa từng gặp họ,

give you their unfiltered opinions of it.

đưa ra ý kiến về các sản phẩm của bạn.

So it's my turn and I'm standing next to my table,

Tới lượt tôi và tôi cứ đứng kế cạnh bàn

everything neatly lined up,

mọi thứ được sắp xếp gọn gàng

and I'm just hoping that my professors can see

và tôi chỉ hy vọng các giáo sư có thể thấy

how much effort I've put into making my designs practical

tôi đã nỗ lực thế nào để các thiết kế của mình

and ergonomic and sustainable.

có thể bền vững và ứng dụng vào đời sống.

And I'm starting to get really nervous,

Tôi thực sự bắt đầu toát mồ hôi hột

because for a long time, no one says anything.

vì mọi người im lặng một lúc lâu.

It's just completely silent.

Hoàn toàn tĩnh lặng.

And then one of the professors starts to speak, and he says,

Và một trong số các giáo sư bắt đầu nói:

"Your work gives me a feeling of joy."

"Sản phẩm của em làm tôi cảm thấy vui"

Joy?

Niềm vui?

I wanted to be a designer because I wanted to solve real problems.

Tôi muốn thành nhà thiết kế để giải quyết các vấn đề thực tiễn.

Joy is nice, I guess, but it's kind of light --

Niềm vui cũng tốt,

nhưng nó là thứ không bền vững.

not substantial.

But I was also kind of intrigued,

Nhưng tôi cũng khá tò mò

because joy is this intangible feeling,

vì niềm vui là cảm xúc không nắm bắt được

and how does that come from the stuff on the table next to me?

Vậy tại sao nó đến từ mớ đồ trên bàn?

I asked the professors,

Tôi đã hỏi các giáo sư đó

"How do things make us feel joy?

"Làm sao đồ vật khiến ta cảm thấy vui?"

How do tangible things make us feel intangible joy?"

"Làm sao những thứ hữu hình khiến ta cảm nhận niềm vui vô hình?"

They hemmed and hawed and gestured a lot with their hands.

Họ ngần ngừ rồi khua tay múa chân lia lịa.

"They just do," they said.

Họ nói: "Nó là vậy đó."

I packed up my things for the summer,

Tôi thu gọn hành lý cho kỳ nghỉ hè,

but I couldn't stop thinking about this question ...

nhưng tôi không ngừng suy nghĩ về nó...

và điều đó tạo ra một hành trình

and this launched a journey --

one that I didn't know at the time would take me 10 years --

mà tôi đâu nghĩ nó sẽ kéo dài tận mười năm

to understand the relationship between the physical world

để tìm hiểu mối quan hệ giữa thế giới vật chất

and the mysterious, quixotic emotion we call "joy."

và cái cảm xúc bí ẩn có tên là "niềm vui".

And what I discovered is that not only are they linked,

Và tôi đã nhận ra nhiều hơn thế. Chúng không chỉ liên quan đến nhau,

but that the physical world can be a powerful resource to us

mà nó còn là một nguồn sức mạnh

in creating happier, healthier lives.

giúp ta tạo ra cuộc sống hạnh phúc và khỏe mạnh hơn.

After my review,

Sau buổi phê bình,

I thought, "I know what joy feels like,

tôi nghĩ "mình biết niềm vui là thế nào,

but what is it, exactly?"

nhưng chính xác thì nó là gì?"

And I found that even scientists don't always agree,

và tôi thấy rằng các nhà khoa học không phải luôn nhất quán,

and they sometimes use the words "joy" and "happiness" and "positivity"

đôi lúc họ dùng "niềm vui", "hạnh phúc",

more or less interchangeably.

"sự tích cực" để thay thế lẫn nhau.

But broadly speaking, when psychologists use the word joy,

Nhưng đại khái khi nhà tâm lý học nói đến "niềm vui"

what they mean is an intense, momentary experience

họ lý giải đó là một trải nghiệm nhất thời

of positive emotion --

và mạnh mẽ của cảm xúc mang tính tích cực

one that makes us smile and laugh and feel like we want to jump up and down.

nó làm chúng ta cười và muốn nhảy cẫng lên

And this is actually a technical thing.

Và đây thực ra là vấn đề rất thực tế.

That feeling of wanting to jump up and down

Cái cảm giác muốn nhảy cẫng lên chính là

is one of the ways that scientists measure joy.

một trong những cách giới khoa học đo đạc niềm vui.

It's different than happiness,

Nó khác với hạnh phúc, có nghĩa là

which measures how good we feel over time.

chúng ta cảm thấy vui vẻ thế nào sau một khoảng thời gian.

Joy is about feeling good in the moment,

Niềm vui là cảm giác vui trong khoảnh khắc

right now.

ngay lúc này.

And this was interesting to me

Tôi thấy điều này rất thú vị

because as a culture, we are obsessed with the pursuit of happiness,

vì ta luôn ám ảnh với việc mưu cầu hạnh phúc,

and yet in the process, we kind of overlook joy.

nhưng khi tìm kiếm hạnh phúc ta lại quên đi niềm vui.

So this got me thinking:

Nên tôi nghĩ thế này:

Where does joy come from?

Niềm vui đến từ đâu?

I started asking everyone I knew,

Tôi bắt đầu hỏi những người quen

and even people I just met on the street,

thậm chí cả những người tôi gặp trên đường

about the things that brought them joy.

về những thứ mang lại niềm vui cho họ.

On the subway, in a café, on an airplane,

Trên tàu điện ngầm, trong quán cà phê, trên máy bay

it was, "Hi, nice to meet you. What brings you joy?"

kiểu như, "Chào, rất vui được gặp anh. Thứ gì mang lại niềm vui cho anh?"

I felt like a detective.

Tôi thấy mình như là một thám tử vậy.

I was like, "When did you last see it?

Tôi hỏi: "Lần cuối anh thấy nó là lúc nào?

Who were you with? What color was it?

Anh đã ở cùng ai? Nó có màu sắc gì?

Did anyone else see it?"

Có ai khác thấy nó không?"

I was the Nancy Drew of joy.

Tôi chính là Nancy Drew của Niềm Vui.

(Laughter)

(cười)

And after a few months of this, I noticed that there were certain things

Vài tháng sau, tôi để ý rằng có một số thứ

that started to come up again and again and again.

bắt đầu liên tục tới và tới và tới.

They were things like cherry blossoms

Chẳng hạn như hoa anh đào,

and bubbles ...

bong bóng...

swimming pools and tree houses ...

hồ bơi và nhà trên cây...

hot air balloons and googly eyes --

khinh khí cầu và con mắt hoạt hình

(Laughter)

(cười)

and ice cream cones, especially the ones with the sprinkles.

và kem cây nữa, đặc biệt nếu có thuốc cốm.

These things seemed to cut across lines of age and gender and ethnicity.

Nó dường như vượt qua rào cản tuổi tác, giới tính và chủng tộc.

I mean, if you think about it,

Bạn thử nghĩ xem,

we all stop and turn our heads to the sky

tất cả chúng ta dừng lại và nhìn lên trời

when the multicolored arc of a rainbow streaks across it.

một dải cầu vồng với vô số màu.

And fireworks --

Và pháo hoa.

we don't even need to know what they're for,

Ta thậm chí không cần biết chúng để làm gì

and we feel like we're celebrating, too.

và ta cảm thấy ta cũng đang ăn mừng.

These things aren't joyful for just a few people;

Những thứ này không chỉ vui với vài người

they're joyful for nearly everyone.

chúng đem lại niềm vui cho hầu như tất cả mọi người.

They're universally joyful.

Chính vì chúng có tính phổ quát.

And seeing them all together,

Và nhìn thấy chúng cùng một lúc

it gave me this indescribably hopeful feeling.

khiến tôi cảm thấy có sự hy vọng khó tả.

The sharply divided, politically polarized world we live in

Cái thế giới bị phân chia, đối nghịch nhau mà ta đang sống

sometimes has the effect of making our differences feel so vast

đôi lúc ảnh hưởng đến trải nghiệm của ta, khiến nó thật khủng khiếp

as to be insurmountable.

dường như không thể vượt qua được.

And yet underneath it all,

Nhưng bên trong đó,

there's a part of each of us that finds joy in the same things.

mỗi chúng ta luôn tìm kiếm niềm vui trong những thứ giống nhau.

And though we're often told that these are just passing pleasures,

Cho dù ai cũng bảo đó chỉ là những niềm vui thoáng qua,

in fact, they're really important,

nhưng thực ra, chúng rất quan trọng,

because they remind us of the shared humanity we find

vì chúng nhắc ta về nhân tính chung

in our common experience of the physical world.

mà chúng ta cùng trải nghiệm ở thế giới này.

But I still needed to know:

Nhưng tôi vẫn cần biết:

What is it about these things that makes them so joyful?

Điều gì làm chúng vui đến vậy?

I had pictures of them up on my studio wall,

Tôi treo những tấm ảnh về chúng trên tường ở xưởng,

and every day, I would come in and try to make sense of it.

và mỗi ngày, tôi tới xưởng và cố hiểu ra.

And then one day, something just clicked.

Đến một ngày, có gì đó bật ra trong đầu tôi.

I saw all these patterns:

Tôi nhìn ra những khuôn mẫu này:

round things ...

những vật tròn...

pops of bright color ...

những dải màu tươi sáng...

symmetrical shapes ...

những hình thể đối xứng...

a sense of abundance and multiplicity ...

cảm giác phong phú và đa dạng...

a feeling of lightness or elevation.

cảm giác nhẹ nhàng nâng bổng...

When I saw it this way,

Khi tôi nhìn ra điều này

I realized that though the feeling of joy is mysterious and elusive,

tôi nhận ra dù niềm vui là một cảm xúc bí ẩn và khó nắm bắt,

we can access it through tangible, physical attributes,

ta vẫn chạm được nó thông qua các vật hữu hình,

or what designers call aesthetics,

hoặc như nhà thiết kế gọi là tính thẩm mỹ,

a word that comes from the same root as the Greek word "aísthomai,"

từ này có gốc từ "aisthomai", một từ Hi Lạp có nghĩa là

which means, "I feel," "I sense," "I perceive."

"Tôi cảm giác-Tôi nhận thức-Tôi hiểu"

And since these patterns were telling me that joy begins with the senses,

Vì chúng cho tôi biết niềm vui bắt đầu với các giác quan

I began calling them "Aesthetics of Joy";

nên tôi gọi chúng là "mỹ học của niềm vui"

the sensations of joy.

hay những cảm giác vui vẻ.

And in the wake of this discovery,

Và khi phát hiện ra điều này,

I noticed something that as I walked around,

tôi để ý một thứ mà tôi bắt gặp

I began spotting little moments of joy everywhere I went --

tôi bắt đầu nhìn ra khoảnh khắc vui vẻ nho nhỏ ở bất cứ đâu

a vintage yellow car

một chiếc xe hơi cổ màu vàng

or a clever piece of street art.

một tác phẩm nghệ thuật đường phố

It was like I had a pair of rose-colored glasses,

cứ như là tôi có một cặp kính màu hồng

and now that I knew what to look for,

và khi tôi biết phải tìm kiếm thứ gì,

I was seeing it everywhere.

ở đâu tôi cũng nhìn thấy chúng.

It was like these little moments of joy were hidden in plain sight.

Những khoảnh khắc nhỏ của niềm vui như chỉ đang ẩn mình đâu đó.

And at the same time,

Và cùng một lúc,

I had another realization,

tôi nhận ra một điều khác

that if these are the things that bring us joy,

rằng nếu những thứ này mang lại niềm vui,

then why does so much of the world look like this?

vậy sao rất nhiều thứ trên thế giới trông như thế này?

(Laughter)

(cười)

Why do we go to work here?

Tại sao ta lại làm việc ở nơi như thế này?

Why do we send our kids to schools that look like this?

Sao ta lại cho con học ở những ngôi trường thế này?

Why do our cities look like this?

Sao thành phố lại trông ra thế này?

And this is most acute for the places that house the people

Đây là hình ảnh chính xác nhất về nơi cư ngụ

that are most vulnerable among us:

của những người dễ bị tổn thương nhất:

nursing homes,

Viện dưỡng lão

hospitals,

bệnh viện

homeless shelters,

nhà cho người vô gia cư

housing projects.

các dự án nhà ở.

How did we end up in a world that looks like this?

Tại sao ta lại sống trong một thế giới như vậy?

We all start out joyful,

Lúc bắt đầu cuộc sống, chúng ta đều vui vẻ

but as we get older,

nhưng khi ta lớn lên, tính sôi nổi

being colorful or exuberant opens us up to judgment.

hoặc sự cởi mở khiến ta bị phán xét.

Adults who exhibit genuine joy are often dismissed as childish

Người lớn bộc lộ niềm vui rõ ràng hay bị coi là trẻ con

or too feminine

hoặc là quá nữ tính

or unserious

hay là không nghiêm túc

or self-indulgent,

hoặc là buông thả,

and so we hold ourselves back from joy,

thế là chúng ta tự tách mình khỏi niềm vui

and we end up in a world that looks like this.

và kết thúc trong một thế giới trông như thế này.

But if the aesthetics of joy can be used

Nếu cái đẹp của niềm vui được sử dụng

to help us find more joy in the world around us,

để giúp ta tìm ra nhiều điều lý thú quanh ta

then couldn't they also be used to create more joy?

thì chúng có thể tạo ra nhiều niềm vui hơn không?

I spent that last two years scouring the planet,

Tôi đã bỏ ra hai năm lùng sục khắp hành tinh

looking for different ways that people have answered this question.

tìm kiếm các cách khác nhau để trả lời cho câu hỏi này.

And this led me to the work of the artist Arakawa

Nhờ vậy tôi biết tác phẩm của kiến trúc sư Arakawa Shusaku

and the poet Madeline Gins,

và nhà thơ Madeline Gins.

who believed that these kinds of environments are literally killing us.

Họ tin rằng những môi trường kiểu này đang giết chúng ta

And so they set out the create an apartment building

nên họ tạo ra các tòa chung cư

that they believed would reverse aging.

mà họ tin rằng có thể đẩy lùi sự lão hóa.

And this is it.

Và nó đây.

(Laughter)

(cười)

(Applause)

(vỗ tay)

It's a real place, just outside Tokyo.

Nơi này có thật đấy, ở ngoại ô Tokyo.

I spent a night there, and it's a lot.

Tôi đã ở đó một đêm rồi, đắt đỏ lắm.

(Laughter)

(cười)

The floors undulate,

Sàn nhà ở đó nhấp nhô nên

so you don't end up walking around

bạn không chỉ đi lại trong nhà

so much as kind of bouncing around the apartment,

mà đúng hơn là nhảy qua lại

and there are bright colors in every direction.

và mỗi ngóc ngách đều là sắc màu tươi tắn.

I'm not sure I left any younger,

Tôi không chắc mình có trẻ ra sau khi ở đó không

but it's as if, by trying to create an apartment

nhưng bỏ công tạo dựng một căn hộ như vậy

that would make us feel youthful,

nó khiến ta cảm thấy trẻ trung hơn,

they ended up creating one that was joyful.

và họ đã tạo ra môt căn hộ vui tươi.

And yes, this is a bit much for everyday life,

Điều này là cần cho cuộc sống hằng ngày

but it made me wonder: What about the rest of us?

nhưng nó cũng làm tôi băn khoăn: Vậy những người còn lại thì sao?

How do we bring these ideas back into the real world?

Làm sao để mang ý tưởng này ra đời thực?

So I started finding people who were doing just that.

Và tôi đi tìm những người đang làm việc như vậy.

For example, this hospital, designed by the Danish artist Poul Gernes.

Ví dụ, bệnh viện này do kiến trúc sư Đan Mạch Poul Gernes thiết kế.

Or these schools,

Hay các ngôi trường này

transformed by the non-profit Publicolor.

được tổ chức phi lợi nhuận Publicolor tu sửa lại.

What's interesting is that Publicolor has heard from school administrators

Thú vị một chỗ là quản lý trường đã báo lại Publicolor

who say that attendance improves,

rằng sĩ số học sinh tới trường tăng lên

graffiti disappears

mấy hình vẽ trên tường biến mất

and kids actually say they feel safer in these painted schools.

và lũ trẻ thật sự thấy an toàn khi học ở đây.

And this aligns with research conducted in four countries,

Điều này giống với nghiên cứu được tiến hành ở bốn nước

which shows that people working in more colorful offices

ai làm việc trong các văn phòng đa sắc màu

are actually more alert,

thường tỉnh táo lanh lợi hơn,

more confident

tự tin hơn và thân thiện hơn

and friendlier than those working in drab spaces.

so với làm trong không gian xám xịt buồn tẻ.

Why would this be the case?

Tại sao lại như thế?

Well, as I started to trace back our love of color,

Khi tìm hiểu về tình yêu của con người dành cho màu sắc, tôi phát hiện

I found that some researchers see a connection to our evolution.

các nhà nghiên cứu tìm ra mối liên kết giữa màu sắc và sự tiến hóa của nhân loại.

Color, in a very primal way, is a sign of life, a sign of energy.

Căn bản thì màu sắc là một dấu hiệu của sự sống và năng lượng.

And the same is true of abundance.

Và điều đó cũng đúng với sự phong phú.

We evolved in a world where scarcity is dangerous,

Chúng ta sống trong thế giới mà khan hiếm đồng nghĩa với nguy hiểm

and abundance meant survival.

và phong phú đồng nghĩa với sống còn.

So, one confetto --

Thế nên, một bông hoa giấy

which happens to be the singular of confetti,

là một vật nhỏ trong mớ hoa giấy

in case you were wondering --

đó là nếu bạn đang thắc mắc

(Laughter)

(cười)

isn't very joyful,

nó không mang lại niềm vui

but multiply it,

nhưng nhân nhiều nó lên

and you have a handful of one of the most joyful substances

là bạn có được một trong các vật tươi nhất

on the planet.

trên hành tinh này.

The architect Emmanuelle Moureaux uses this idea in her work a lot.

Kiến trúc sư Emmanuelle Moureaux sử dụng ý tưởng này trong nhiều tác phẩm.

This is a nursing home she designed,

Đây là viện dưỡng lão cô ấy thiết kế,

where she uses these multicolored spheres to create a feeling of abundance.

các quả cầu đa sắc tạo cho ta cảm giác phong phú.

And what about all those round things I noticed?

Vậy còn những thứ hình tròn thì sao?

Well, it turns out neuroscientists have studied this, too.

Giới khoa học thần kinh cũng đã nghiên cứu.

They put people into fMRI machines,

Họ cho người vào trong các máy quét fMRI,

and they showed them pictures of angular objects and round ones.

rồi cho người ta coi hình ảnh của các vật góc cạnh và vật tròn.

And what they found is that the amygdala,

Và họ đã tìm ra hạch hạnh nhân,

a part of the brain associated in part with fear and anxiety,

vốn là phần của não liên quan tới nỗi sợ và lo lắng,

lit up when people looked at angular objects,

bùng lên khi con người nhìn vào vật góc cạnh,

but not when they looked at the round ones.

nhưng khi nhìn vật tròn thì không.

They speculate that because angles in nature

Họ giải thích rằng trong tự nhiên,

are often associated with objects that might be dangerous to us,

góc cạnh thường đi kèm những gì gây nguy hiểm

that we evolved an unconscious sense of caution around these shapes,

nên ta tiến hóa với một tiềm thức về mối nguy góc cạnh

whereas curves set us at ease.

trong khi đường cong lại làm ta thoải mái.

You can see this in action in the new Sandy Hook Elementary School.

Bạn có thể thấy rõ điều này ở Trường Tiểu học Sandy Hook.

After the mass shooting there in 2012,

Sau vụ xả súng hồi năm 2012,

the architects Svigals + Partners

kiến trúc sư Svigals và cộng sự biết rằng

knew that they needed to create a building that was secure,

họ cần tạo ra một tòa nhà an toàn,

but they wanted to create one that was joyful,

nhưng họ cũng muốn nó đó vui tươi

and so they filled it with curves.

Và thế là những đường cong có mặt.

There are waves running along the side of the building,

Có những ngọn sóng dập dìu ở phần bên,

and these squiggly canopies over the entryway,

và những mái vòm uốn lượn ở lối vào,

and the whole building bends toward the entrance

toàn bộ tòa nhà uốn về phía lối vào

in a welcoming gesture.

trong tư thế đón chào.

Each moment of joy is small,

Mỗi khoảnh khắc vui vẻ rất nhỏ,

but over time, they add up to more than the sum of their parts.

nhưng qua thời gian, chúng chất chồng nhiều và nhiều hơn.

And so maybe instead of chasing after happiness,

Có lẽ, thay vì mưu cầu hạnh phúc,

what we should be doing is embracing joy

ta nên nắm bắt niềm vui

and finding ways to put ourselves in the path of it more often.

và tìm cách thúc đẩy bản thân nhận lấy nó nhiều hơn.

Deep within us,

Sâu thẳm trong chúng ta,

we all have this impulse to seek out joy in our surroundings.

luôn có một thôi thúc tìm kiếm niềm vui trong môi trường xung quanh.

And we have it for a reason.

Và thôi thúc đó có lý do để tồn tại.

Joy isn't some superfluous extra.

Niềm vui không phải là dư thừa,

It's directly connected to our fundamental instinct for survival.

nó liên quan trực tiếp đến bản năng sinh tồn thiết yếu của ta.

On the most basic level,

Về căn bản,

the drive toward joy is the drive toward life.

nỗ lực hướng tới niềm vui là hướng về sự sống.

Thank you.

Cám ơn

(Applause)

(vỗ tay)

Thank you.

Cám ơn.

Thank you,

Cám ơn.

thank you.

Cám ơn.

(Applause)

(vỗ tay)