Help discover ancient ruins -- before it's too late | Sarah Parcak

Çeviri: Cihan Ekmekçi Gözden geçirme: berat güven

As an archaeologist,

Bir arkeolog olarak

I'm most often asked what my favorite discovery is.

sık sık en büyük buluşumun ne olduğu sorulur.

The answer's easy:

Cevap ortada:

my husband, Greg.

Kocam, Greg.

(Laughter)

(Kahkaha)

We met in Egypt on my first dig.

Mısır'da ilk kazımda tanıştık.

It was my first lesson in finding unexpected, wonderful things.

Beklenmedik, muhteşem şeyler bulmaya yönelik ilk dersimdi.

This began an incredible archaeological partnership.

Bu da inanılmaz bir arkeolojik ortaklık başlattı aramızda.

Years later, I proposed to him in front of our favorite pair statue

Yıllar sonra, en sevdiğimiz heykel çifti önünde ona evlenme teklif ettim:

of the Prince and Princess Rahotep and Nofret,

Prens Rahotep ve Prenses Nofret,

in the Cairo Museum,

Kahire Müzesi'nde sergileniyor

dating to 4,600 years ago.

ve tarihi 4.600 yıl öncesine dayanıyor.

I thought if I was going to ask Greg to spend the rest of this life with me,

Greg'ten hayatının geri kalanı boyunca benimle olmasını isteyeceksem

then I should ask him in front of two people

sonsuza dek birlikte olmaya söz vermiş

who had pledged to be together for eternity.

iki kişi önünde teklif etmeliyim diye düşündüm.

These symbols endure because when we look at them,

Bu semboller hala var çünkü onlara baktığımızda

we're looking at mirrors.

kendimizi görüyoruz.

They are powerful reminders

Ortak insanlık anlayışımızın değişmediğini

that our common humanity has not changed.

bize hatırlatan güçlü unsurlar bunlar.

The thrill of archaeological discovery is as powerful as love,

Arkeolojik keşfin heyecanı aşk kadar güçlü

because ancient history is the most seductive mistress imaginable.

çünkü antik çağlar hayal edebileceğiniz en baştan çıkarıcı sevgilidir.

Many archaeologists have devoted their lives

Pek çok arkeolog

to unraveling the mysteries of the past

yakıcı güneş altında

under hot suns

arktik rüzgarlarda

and Arctic winds

ve yağmur ormanlarında

and in dense rainforests.

hayatını geçmişin gizemine adar.

Many seek.

Çoğu arar.

Some discover.

Bazıları keşfeder.

All worship at the temple of possibility

Bir keşfin tarihi değiştirebileceği ihtimaline

that one discovery might change history.

herkes adeta tapıyor.

On my first day in Egypt, I worked at a site

Mısır'daki ilk günümde

in the Northeast Egyptian Delta called Mendes, dating to 4,200 years ago,

Mendes adında Kuzeydoğu Mısır Deltasında

4.200 yıl öncesinden kalma bir mezarlıkta çalıştım.

in a cemetery.

That's a picture of me --

Bu benim resmim

I'm just in my bliss.

Neşe içindeyim.

On the dig, surrounded by emerald green rice paddies,

Zümrüt yeşili pirinç tarlalarının arasında kazı yaparken

I discovered an intact pot.

sapasağlam bir kap buldum.

Flipping it over,

Kabı ters çevirince

I discovered a human thumbprint left by whoever made the vessel.

onu yapan kişinin parmak izini gördüm.

For a moment, time stood still.

Bir an zaman durdu sanki.

I didn't know where I was.

Nerede olduğumu unuttum.

It was because at that moment I realized,

Çünkü o an anladım ki

when we dig,

kazı yaparken

we're digging for people,

insanı bulmak için çalışıyoruz,

not things.

eşyaları değil.

Never are we so present as when we are in the midst of the great past.

Şu anda ne kadar varsak muhteşem geçmişte de o kadar vardık.

I can't tell you how many times I've stood in front of the Pyramids of Giza,

Giza piramidlerinin önünde kaç defa durdum

and they leave me speechless.

ve nutkum tutuldu size anlatamam.

I feel like the luckiest person in the world.

Kendimi dünyanın en şanslı insanı gibi hissediyorum.

They're a monument to our human brilliance and everything that is possible.

O piramitler insan zekâsının ve her şeyin mümkün olduğunun anıtı.

Many cannot process their brilliance as human --

Pek çok kişi bunu insan zekâsı olarak kabullenemiyor --

they think aliens built them.

uzaylıların inşa ettiğine inanıyor.

But this is ridiculous.

Ama bu çok saçma.

All you need to do is get up close and personal,

Yapmanız gereken tek şey ayağa kalkıp yaklaşmak

and see the hidden hand of man

ve yapımda kullanılan araçların bıraktığı

in the chisel marks left by the tools that built them.

izlerde gizlenmiş insan elini görmek.

The Great Pyramid of Giza was built one stone at a time

Büyük Giza Piramidi her defasında bir taş eklenerek

with 2.3 million blocks,

inanılmaz bir bürokratik başarıyla

with incredible bureaucratic efficiency.

2,3 milyon taş kullanılarak inşa edildi.

It is not the pyramids that stand the test of time;

Zamana karşı koyan piramitler değil,

it is human ingenuity.

insanın ustalığı.

That is our shared human brilliance.

Bu bizim ortak insani zekâmız.

History may be cyclical,

Tarih tekerrür ediyor olabilir

but we are singular.

ama biz tekiz.

I love what I do,

İşimi çok seviyorum,

because I learn that we haven't changed.

Çünkü hiç değişmediğimizi görüyorum.

I get to read about mother-in-law jokes from Mesopotamia

Mezopotamya'dan 3.500 yıl öncesine dayanan

from 3,500 years ago.

kayınvalide fıkraları okuyorum.

(Laughter)

(Kahkahalar)

I get to hear about neighbors cursing each other

Mısır'da 4.600 yıl öncesinden

from 4,600 years ago in Egypt.

birbirine küfreden komşuları duyuyorum.

And my absolute favorite, from 3,300 years ago in Luxor:

Ama en çok sevdiğim, 3.300 yıl önce Luksor'dan:

an inscription that describes schoolboys who cut class to go drinking.

Dersi asıp içmeye giden öğrencileri anlatan bir yazı.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Kids these days.

Sanki şimdiki çocuklar.

(Laughter)

(Kahkaka)

I get to see the most incredible architecture,

En harika mimariye tanık oluyorum,

see stunning sculptures --

göz kamaştıran heykellere --

I mean, this is basically a selfie in stone --

Yani bu resmen taş üzerinde bir selfi

and see that we've always rocked serious bling.

ve hep mücevher tutkunu olduğumuzu görüyorum.

And also, we've been posting on walls

Ayrıca duvarlara her zaman yazı yazıp

and obsessing about cats --

kedilere aşırı ilgi duyuyormuşuz.

(Laughter)

(Kahkaha)

for thousands of years.

binlerce yıldır.

(Laughter)

(Kahkahalar)

(Applause)

(Alkış)

Archaeologists are the cultural memory preservers

Arkeologlar, bizden önce gelen

and the spokespeople

milyarlarca insan ve kültürün

for the billions of people and the thousands of cultures

kültürel anı koruyucuları

that came before us.

ve sözcüleridir.

Good science, imagination and a leap of faith

Bilim, hayal gücü ve inanmak

are the trifecta we use to raise the dead.

ölüyü diriltmek için kullandığımız süper üçlü.

In the last year,

Geçtiğimiz yıl

archaeologists have made incredible discoveries, including:

arkeologlar, inanılmaz keşifler gerçekleştirdi:

new human ancestors from South Africa;

Güney Afrika'da yeni keşfettiğimiz atalarımız;

tools from 3.3 million years ago --

Kenya'da 3,3 milyon yıl öncesine ait araçlar,

these are the oldest tools ever discovered --

ki bunlar bugüne dek

in Kenya.

keşfedilmiş en eski aletler.

And this, from a series of medical implements found

Bu ise 1718'den, Karasakal'ın gemisinde bulunmuş

from Blackbeard's ship from 1718.

bir dizi tıbbi araç ve gereçten bir parça.

What you're looking at is a medical tool used to treat syphilis.

Baktığınız bu şey frengi hastalığı tedavisinde kullanılıyordu.

Ouch!

Of!

(Laughter)

(Kahkaha)

For each of these,

Bunların her birinin ardında

there are thousands of other incredibly important discoveries

meslektaşlarım tarafından gerçekleştirilmiş daha binlerce

made by my colleagues,

inanılmaz önemli keşif var

that do not make headlines.

ama çok ses getirmemiş.

However, I believe that the most important thing we do as archaeologists

Arkeolog olarak yaptığımız en önemli şey,

is acknowledge that past people existed

geçmişte yaşamış insanların

and lived lives worth learning about.

öğrenmeye değer olduğunu göstermek.

Can you even imagine what the world would be like today

Sizce tüm insan topluluklarını bu şekilde tanımış ve kabul etmiş olsaydık

if we acknowledged all human beings in this way?

dünya bugün nasıl bir yer olurdu hayal edebiliyor musunuz?

So, on a dig, we have a challenge:

Kazıda zor bir görevimiz var:

it often looks like this.

Saha genelde böyle görünüyor.

You can't see anything.

Hiçbir şey göremezsiniz.

Where are we going to start digging?

Peki kazıya nereden başlayacağız?

This is from a site south of Cairo.

Bu, Kahire'nin güneyinden bir saha.

Let's have a look from space.

Uzaydan nasıl göründüğüne bakalım.

Again, you can't really see much.

Yine pek bir şey göremezsiniz.

What you're looking at is a WorldView-3 satellite image,

Baktığınız şey bir WorldView-3 uydu görüntüsü,

which has a .3 meter resolution.

0,3 metre çözünürlüğe sahip.

That's 10 inches.

Yani 24 cm.

This means that you can zoom in from 400 miles in space

Bu da demektir ki uzaydan yaklaşık 650 km zum yapabilir

and see your tablets.

ve tabletlerinizi görebilirsiniz.

How do I know about this?

Bunu nereden mi biliyorum?

It's because I'm a space archaeologist.

Çünkü ben bir uzay arkeoloğuyum.

Let me repeat that.

Tekrar edeyim.

I am a space archaeologist.

Ben bir uzay arkeoloğuyum.

This means --

Yani ben --

(Applause)

(Alkış)

Thank you.

Teşekkür ederim.

This means I use satellite images and process them using algorithms,

Yani ben uydu görüntüleri alıp algoritma kullanarak işlemden geçiriyoum

and look at subtle differences in the light spectrum

ve ışık spektrumunda küçük farklılıkları inceliyorum,

that indicate buried things under the ground

bu bana yer altında gömülü şeyleri gösteriyor,

that I get to go excavate and survey.

ben de gidip kazıp inceleme yapıyorum.

By the way --

Bu arada,

NASA has a Space Archaeology program,

NASA'nın bir Uzay Arkeolojisi programı var,

so it's a real job.

gerçek bir iş yani.

(Laughter)

(Kahkaha)

So, let's have a look again.

Tekrar bir bakalım.

We're back at the site just south of Cairo.

Kahire'nin güneyindeki sahadayız yine.

You can't see anything.

Hiçbir şey görünmüyor.

Keep your eye on the red rectangle.

Kırmızı dörtgene dikkat edin.

When we process the image using algorithms --

Algoritma kullanarak bu görüntüyü incelediğimiz zaman

think like a space-based CAT scan --

uzay bazlı bilgisayar tomografisi gibi varsayın,

this is what you see.

gördüğünüz şey bu.

This rectilinear form is an ancient tomb

Bu çizgi daha önce keşfedilmemiş

that is previously unknown and unexcavated,

ve kazılmamış bir mezar taşı

and you all are the first people to see it in thousands of years.

ve siz binlerce yıl boyunca bunu gören ilk insanlarsınız.

(Applause)

(Alkışlar)

I believe we have barely scratched the surface

Keşfedilecek ne kaldığı konusunda

in terms of what's left to discover.

yalnızca bir başlangıç yaptığımız kanısındayım.

In the Egyptian Delta alone,

Sadece Mısır Deltası'nda

we've excavated less than one-1000th of one percent

Mısır kazı sahalarının yüzde birinin

of the total volume of Egyptian sites.

binde birinden daha azını kazdık.

When you add to that the thousands of other sites

Buna benim ve ekibimin bulduğu

my team and I have discovered,

diğer binlerce sahayı eklediğinizde

what we thought we knew pales in comparison

Bildiğimizi sandığımız şeyler keşfedilmeyi bekleyen şeylere oranla

to what we have left to discover.

solda sıfır kalıyor.

When you look at the incredible work

Meslektaşlarımın tüm dünyada yaptığı

that my colleagues are doing all around the world

yaptıkları harika işlere

and what they're finding,

ve keşfettiklerine baktığınızda

I believe that there are millions of undiscovered archaeological sites

milyonlarca keşfedilmemiş arkeolojik saha olduğuna inanıyorum,

left to find.

keşfedilmeyi bekliyor.

Discovering them will do nothing less

Bunların bulunması, varoluşumuzun bütün gücünü

than unlock the full potential of our existence.

açığa çıkaracaktır.

But we have a challenge.

Fakat önümüzde bir zorluk var.

Over the last year,

Geçen yıl içerisinde,

we've seen horrible headlines

arkeolojik sahaların yok edildiğine

of incredible destruction going on to archaeological sites,

ve IŞİD gibi grupların toplu yağmalama yaptığına dair

and massive looting by people like ISIL.

korkunç haberlere tanık olduk,

ISIL has destroyed temples at Palmyra.

IŞİD Palmira'da tapınakları yok etti.

Who blows up a temple?

Bir tapınağı kim havaya uçurur ki?

They've destroyed the Tomb of Jonah.

Hz. Yunus'un türbesini yok ettiler.

And we've seen looting at sites so rampant,

Sahalarda o kadar ciddi yağmalamalar gördüm ki

it looks like craters of the moon.

ayın kraterlerine benziyordu.

Knowing ISIL's desire to destroy modern human lives,

IŞİD'in modern insan hayatlarını yok etme niyetlerini düşününce

it's a natural extension for them to destroy cultural identity as well.

kültürel kimliği de yok etmek onlar için doğal bir uzantı.

Countless invading armies have done the same throughout history.

Sayısız işgalci kuvvet de tarih boyunca aynısını yaptı.

We know that ISIL is profiting from the looting of sites,

IŞİD'in sahaları yağmalayarak kar sağladığını biliyoruz

but we don't know the scale.

ama işin boyutunu bilmiyoruz.

This means that any object purchased on the market today

Bugün Orta Doğu'da

pazardan alacağınız her mal

from the Middle East

could potentially be funding terrorism.

teröre finansal destek veriyor olabilir.

When a site is looted,

Bir sahanın yağmalanması,

it's as if a puzzle already missing 90 percent of it pieces

Parçalarının yüzde 90'ı kaybolmuş bir yapbozun

has had the rest obscured beyond recognition.

kalan parçalarının da tanınmayacak hale gelmesi gibi.

This is ancient identity theft writ large.

Bu apaçık tarihi kimlik hırsızlığı.

We know that there are two kinds of looting going on:

İki tür yağmalama olduğunu biliyoruz:

looting by criminal elements like ISIL,

IŞİD gibi suç örgütleri tarafından yapılan

and then more local looting by those that are desperate for money.

ve para için çaresiz kalmış yerli halk tarafından yapılan yağmalama.

We would all do the same to feed our families;

Hepimiz ailemizin karnını doyurmak için aynısı yapardık;

I don't blame the local looters.

yerli yağmacıları suçlamıyorum.

I blame the middlemen, the unethical traffickers

Aracıları, ahlak dışı tacirleri

and an international art market

ve belirsiz veya gerçekte hiç olmayan yasaları istismar eden

that exploits often ambiguous or even completely nonexistent laws.

uluslararası sanat pazarını suçluyorum.

We know looting is going on on a global scale and it's increasing,

Yağmalanın küresel boyutta olduğu ve artış gösterdiğini biliyoruz

but presently we don't have any tools to stop it.

fakat an itibariyle durduracak hiçbir imkânımız yok.

This is beginning to change.

Bu durum değişmeye başlıyor.

My team and I have just completed a study looking at looting in Egypt.

Ekibim ve ben Mısır'da yağmalayı konu alan bir çalışma tamamladık.

We looked at open-source data

Herkese açık kaynakları inceledik

and mapped the entirety of looting across Egypt

ve 2002 ile 2013 yılları arasındaki

from 2002 to 2013.

Mısır'daki tüm yağmalamaların haritasını çıkardık.

We found evidence of looting and site destruction at 267 sites,

267 sahanın yağmalanma ve yıkımına ilişkin kanıt bulduk

and mapped over 200,000 looting pits.

ve haritada 200.000'i aşkın alanda gösterdik.

It's astonishing.

Hayret verici.

And putting that data together --

Bu verileri bir araya koyunca

you can see the looting pits marked here.

yağma noktalarını burada görebilirsiniz.

At one site, the looting got bad from 2009, 2011, 2012 --

Bir sahada 2009, 2011 ve 2012 yıllarında yüzlerce ve yüzlerce nokta

hundreds and hundreds of pits.

yağmalama aşırı artmış.

Putting all the data together,

Tüm verileri bir araya gelince

what we found is that, contrary to popular opinion,

sanılanın aksine bulduğumuz şey

looting did not start to get worse in Egypt in 2011 after the Arab Spring,

yağma 2011'de Mısır'da Arap Baharı sonrası değil

but in 2009, after the global recession.

2009'da küresel kriz sonrası artmış.

Thus, we've shown with big data

Yani biz yağmanın aslen ekonomik bir sorun olduğunu gösteren

that looting is fundamentally an economic issue.

büyük çapta veri sunduk.

If we do nothing to stop the problem,

Bunu durdurmak için hiçbir şey yapmazsak

all of Egypt's sites will be affected by looting by 2040.

2040'a kadar Mısır'daki tüm sahalar yağmalanmış olacak.

Thus, we are at a tipping point.

Bu yüzden bir dönüm noktasındayız.

We are the generation with all the tools and all the technologies

Yağmayı durdurmak için tüm ekipman ve teknolojiye

to stop looting,

sahip bir nesiliz

but we're not working fast enough.

ama yeterince hızlı çalışmıyoruz.

Sometimes an archaeological site can surprise you with its resilience.

Bazen arkeolojik bir alan sizi dayanıklılığıyla şaşırtabilir.

I am just back from the field,

Sahadan yeni döndüm.

where I co-led a joint mission with Egypt's Ministry of Antiquities

Lisht adında bir sahada Mısır'ın eski yapıtlarına ilişkin

at a site called Lisht.

ortak bir görevde çalışıyordum.

This site dates to the Middle Kingdom of Egypt between 2,000 and 1,750 BC.

Bu saha M.Ö. 1750 ve 2000 yılları arası Orta Mısır Krallığı'na ait.

The Middle Kingdom was Ancient Egypt's Renaissance period.

Bu Krallık, Eski Mısır'ın Rönesans zamanıydı.

After a time of intense internal strife and environmental challenges,

Yoğun bir iç mücadele ve çevresel zorlukların ardından,

Egypt rebounded

Mısır yeniden ayağa kalktı,

with an incredible resurgence of art, architecture and literature.

sanat, mimari ve edebiyatta olağanüstü bir canlanma gösterdi.

It's a favorite period of time to study in Egypt,

Bu Mısır'da araştırma yapılacak en güzel zaman dilimi

because it teaches us so much about how we can survive and thrive

çünkü bize felaketlerin ardından

after great disasters.

nasıl hayatta kalacağımızı öğretiyor.

Now at this site, we had already mapped countless looting pits.

İşte bu alanda, sayısız yağma noktası işaretlemiştik.

Lisht is a royal site;

Lisht soyluların sahasıdır;

there would have been thousands of people buried there

orada, Firavun'un sarayında yaşamış ve çalışmış

who lived and worked at the court of Pharaoh.

binlerce insan gömülü olmalıydı.

You can see this before and after; you see dozens of looting pits.

Öncesi ve sonrasını görebilirsiniz, düzinelerce yağma kazısı.

North Lisht.

Kuzey Lisht.

This is in South Lisht, before and after.

Burası Güney Lisht, öncesi ve sonrası

When we first visited the site,

Sahaya ilk gittiğimizde

we could see the tombs of many high-ranking officials

yağmalanmış olan yüksek rütbeli pek çok görevlinin

that had been looted.

mezar taşını görebiliyorduk.

Let me put into perspective for you what was taken.

Anlamanıza yardımcı olayım,

Imagine a two meter by two meter area full of coffins, jewelry

Tabut, mücevher ve muhteşem heykellerle dolu

and incredible statuary.

2x2 metre bir alan düşünün.

Multiply that times over a thousand.

Şimdi bunu binle çarpın.

That's what was taken.

İşte bizden alınan bu.

So, when we started work,

İşe başladığımda

my Egyptian co-director, Mohamed Youssef, approached me and said,

Mısırlı müdürüm Mohamed Yousef bana yaklaşarak şöyle dedi:

"We must work at this one particular tomb.

''Özellikle bu mezar üzerinde çalışmalıyız.

It's been attacked by looters.

Yağmacılar saldırdı.

If we don't do anything, they'll be back."

Bir şey yapmazsak, geri gelirler.''

Of course I agreed, but I didn't think we'd find anything.

Tabii ki hak verdim, ama bir şey bulacağımızı sanmıyordum.

I thought the looters had stolen everything.

Yağmacıların her şeyi çaldığını sanıyordum.

What we started to find were the most incredible reliefs.

Bulmaya başladığımız şeyler çok rahatlıcı oldu.

Look at this painting -- it's just stunning.

Bu tabloya bir bakın. Göz kamaştırıcı.

We started finding engraved inscriptions.

Kazılmış yazıtlar bulmaya başladık.

And even the titles of the tomb owner --

Mezar taşının sahibinin bile

he had titles like, "Overseer of the Army,"

şöyle ünvanları vardı: ''Ordu Müfettişi''

"Overseer of the Treasury."

''Hazine Müfettişi''

I began to have hope.

Umutlanmaya başladım.

Maybe, just maybe we would find his name.

Belki de ismini bulacaktık.

For the ancient Egyptians, having their name last for eternity

Antik Mısırlılar için

amaç, isimlerinin sonsuza dek anılmasıydı.

was their goal.

And then one day,

Sonra bir gün,

this appeared.

bu açığa çıktı.

This is the name of the tomb owner: Intef.

Mezarın sahibinin ismi: Intef.

You can see it written out here, in hieroglyphs.

Hiyeroglif yazı ile yazılmış

Working together with my Egyptian team,

Mısırlı takımımla birlikte çalışarak

we had restored someone's name from 3,900 years ago.

3.900 yıl önce yaşamış birinin ismini ortaya çıkardık.

(Applause)

(Alkışlar)

Working together with my Egyptian colleagues,

Mısırlı meslektaşlarımla birlikte

we celebrated this moment of shared discovery.

bu keşfimizi kutladık.

What we were doing together was right and true.

Yaptığımız şey doğruydu.

We found this incredible false door, mostly intact.

Sonra hiç zarar görmemiş bu sahte kapıyı bulduk.

On it we read about Intef and his inscriptions.

Üzerinde Intef'in yazıtları vardı.

You can actually even see him seated here.

İşte onu burada otururken görüyorsunuz.

What I realized is that everything I had assumed about looted sites

Şunun farkına vardım, yağmalanmış sahalarla ilgili tüm düşüncelerim

had been proven wrong.

yanlış çıkmıştı.

Every day on site we worked together with 70 Egyptians

Her gün 70 Mısırlı ile çalışıyorduk,

as colleagues and friends.

meslektaş ve arkadaşlar.

In the face of so much hatred and ignorance

Orta Doğu'ya karşı bu kadar

against those in the Middle East,

nefret ve cehalet varken

every moment on site felt like a protest for peace.

sahadaki her anımız bir barış gösterisi gibiydi.

When you work with those that don't look like you,

Size benzemeyen, sizin gibi düşünmeyen

or think like you, or speak like you,

veya sizin gibi konuşmayan kişilerle çalışırken

your shared mission of archaeological discovery

paylaştığınız arkeolojik keşif misyonu

erases all superficial differences.

tüm bu yüzeysel farkları yok ediyor.

What I learned this season

Bu sezon şunu öğrendim

is that archaeology isn't about what you find.

arkeoloji ne bulduğunuzla değil

It's about what you can prove possible.

neyin mümkün kıldığınızla ilgili.

Sometimes when you travel, you end up finding long-lost family --

Bazen seyahat ederken kayıp bir aile ferdine rastlıyorsunuz,

not those with whom you share genes,

genlerinizi paylaştığınız değil,

but a shared entry in the book of life.

hayat kitabında aynı satırı paylaştığınız.

This is Omer Farrouk, my brother.

Bu kardeşim Omer Farrouk.

Omer's a Gufti from a village just North of Luxor, called Guft.

Omer, Luksor'un kuzeyinde Guft kasabasında yaşayan bir Guftlu.

Guftis are part of a celebrated tradition in Egyptology.

Guftlular Mısır Bilimindeki ünlü bir geleneğin parçası.

They help with digging and work crew organization.

Kazıya ve takım çalışmasına yardım ediyorlar.

Omer is my COO and CFO.

Omer benim Operasyon ve Mali İşler Müdürüm.

I simply couldn't do work without him.

Onsuz çalışamam.

One day many years ago, when I was a young graduate student

Yıllar önce bir gün, üniversite öğrencisiyken

and Omer was a young Gufti who couldn't speak much English,

Omer İngilizce bilmeyen genç bir Guftulu iken

we learned, completely randomly,

tamamen tesadüf sonucu öğrendik ki

that we were born in the same year,

aynı yıl

the same month

aynı ay

and the same day, six hours apart.

ve aynı gün altı saat arayla doğmuşuz

Twins.

İkiziz.

(Laughter)

(Laughter)

Separated by an ocean, but forever connected

Bir okyanusla ayrılmış ama sonsuza dek bağlı

for Ancient Egypt is our mother.

çünkü annemiz Antik Mısır.

I knew then we'd always work together --

O gün hep birlikte çalışacağımızı anlamıştım.

not in my brain,

Bunu aklımla değil,

but in the part of your soul that knows not everything can be explained.

her şeyin açıklanamayacağını bilen ruhumla anlamıştım.

(Arabic) Omer by brother,

(Arapça) Omer kardeşim,

I will always love you.

seni hep seveceğim.

(English) Omer my brother, I will always love you.

(İngilizce) Omer kardeşim, seni hep seveceğim.

So, just before my first dig in Egypt,

Mısır'daki ilk kazımın öncesinde,

my mentor, the very famous Egyptologist Professor William Kelly Simpson,

hocam ünlü Mısır Bilimcisi Profesör William Kelley Simpson,

called me into his office.

beni odasına çağırdı.

He handed me a check for $2,000,

Bana 2.000 dolarlık bir çek verdi.

and said, "This is to cover your expenses.

''Bu senin masrafların için.

Have a glorious adventure this summer.

Bu yaz harika zaman geçir.

Someday you will do this for someone else."

Bir gün sen de başkası için aynını yapacaksın.'' dedi.

Thus, my TED Prize wish is partial payback, plus interest --

O yüzden TED Ödülü dileğim kısmen geri ödeme artı faiz için,

(Laughter)

(Kahkaha)

for a great human being's generosity and kindness.

harika bir insanın cömertliği ve nezaketi için.

So, my wish.

Dileğim şu,

I wish for us to discover the millions of unknown archaeological sites

tüm dünyada milyonlarca bilinmeyen arkeolojik sahayı

around the world.

keşfetmemizi diliyorum.

By creating a 21st-century army of global explorers,

Bir 21. yüzyıl küresel keşif ordusu yaratarak

we'll find and protect the world's hidden heritage,

insan ırkının dayanıklılık ve yaratıcılığına dair

which contains clues to humankind's collective resilience

ipuçları içeren dünyanın saklı mirasını bulacağız

and creativity.

ve koruyacağız.

(Applause)

(Alkış)

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkış)

So how are we going to do this?

Peki bunu nasıl yapacağız?

We are going to build with the TED Prize money

TED Ödülünün parası ile online, kitle kaynaklı

an online, crowdsource, citizen science platform

bir vatandaş bilim platformu oluşturarak

to allow anyone in the world to engage with discovering

dünyada herkesin arkeolojik saha keşfine

archaeological sites.

katılabilmesini sağlayacağız.

There are only a couple hundred of us space archaeologists around the world.

Dünyada yalnızca 200 uzay arkeoloğu var.

It is my dream to engage the world

Dünyanın saha bulma ve korumasında

with helping to find sites and protect them.

yardım edebilmesini sağlamak benim hayalim.

What you'll do is sign in, create a username --

Tek yapmanız gereken giriş yapmak, kullanıcı adı belirlemek --

note that this particular username is already taken.

istediğiniz o kullanıcı adı zaten alınmış.

(Laughter)

(Kahkaha)

You'll take a tutorial and you'll start work.

Kısa bir eğitimden geçip işe koyulabileceksiniz.

I want to note at the outset

Başlangıçta şunu belirteyim,

that in no way will be sharing GPS data or mapping data for sites.

sahalara dair GPS veya harita verisi paylaşılmayacak.

We want to treat them like human patient data,

Biz bu alanlara bir hasta gibi davranmak

and not reveal their locations.

ve konumlarını gizli tutmak istiyoruz.

You'll then be dealt a card from a deck -- 20 x 20 meters or 30 x 30 meters,

Sonrasında size bir kart verilecek 20x20 veya 30x30 metre boyutlarında

and you'll be looking for features.

ve özellikleri aramaya başlayacaksınız.

My team and I will have batch-processed

Sizin bir şeyler bulmanız adına

large amounts of satellite data using algorithms

ekibimle bir yığın uydu görüntüsünü algoritma ile

in order for you to find things,

toplu halde işlemden geçireceğiz,

so you'll be doing really good science.

yani ciddi ciddi bilimle uğraşacaksınız.

You'll then be starting to look.

Sonra bakmaya başlayacaksınız.

What do you see? Do you see a temple?

Ne görüyorsunuz? Bir tapınak mı?

Do you see a tomb? Do you see a pyramid?

Bir mezar mı? Yoksa piramit mi?

Do you see any potential site damage or site looting?

Muhtemel bir yıkım veya yağmalama görüyor musunuz?

You'll then begin to mark what's there.

Sonra ne olduğunu işaretlemeye başlayacaksınız.

And off to the side are always going to be rich examples

Ve yan tarafta her zaman gördüğünüzle alakalı

of exactly what you're seeing, to help guide you.

size yardımcı olacak örnekler olacak.

All the data that you help us collect will be shared with vetted authorities,

Toplamamızı sağladığınız tüm veriler yetkili makamlarla paylaşılacak

and will help create a new global alarm system

ve sahaları korumamızı sağlayacak global bir alarm sistemi

to help protect sites.

yaratmış olacağız.

But it's not just going to stop there.

Ama bununla da bitmeyecek.

All the archaeologists with whom we share your discoveries

Bulgularınızı paylaştığımız her arkeolog,

will take you with them as they begin to excavate them,

Periscope, Google Plus ve sosyal medya aracılığıyla

by using Periscope, Google Plus and social media.

kazıya başladıklarında sizi de birlikte götürmüş olacaklar.

A hundred years ago, archaeology was for the rich.

100 yıl önce arkeoloji zenginler içindi.

Fifty years ago,

Elli yıl önce,

it was for men.

erkekler içindi.

Now it's primarily for academics.

Şimdi yalnızca akademisyenler için.

Our goal is to democratize the process of archaeological discovery,

Amacımız arkeolojik bulguyu demokratik bir hale getirmek

and allow anyone to participate.

ve herkesin katılımını sağlamak.

Ninety-four years ago,

Doksan dört yıl önce

Howard Carter discovered the tomb of King Tut.

Howard Carter, Kral Tut'un mezarını buldu.

Who is the next Howard Carter?

Yeni Howard Carter kim olacak?

It might be you.

Siz olabilirsiniz.

By creating this platform,

Bu platformu yaratarak

we will find the millions of places occupied by the billions of people

bizden önce gelmiş milyarca insanın konakladığı

that came before us.

milyonlarca yer bulacağız.

If we want to answer the big questions about who we are

Kim olduğumuz ve nereden geldiğimizle alakalı soruları

and where we've come from,

yanıtlamak istiyorsak

the answers to those questions do not lie in pyramids or palaces,

bu yanıtlar piramit veya saraylarda değil

but in the cities and villages of those that came before us.

bizden önceki nesillerin kent ve kasabalarında gizli.

If we want to learn about the past,

Geçmiş hakkında bilgi edinmek istiyorsak

it's time we inverted the pyramids.

piramitleri ters yüz etmemizin zamanı geldi.

Acknowledging that the past is worth saving

Geçmişin korunmaya değer olduğunu kabul etmek

means so much more.

sandığımızdan daha önemli.

It means that we're worth saving, too.

Bizim de korunmaya değer olduğumuz anlamına geliyor.

And the greatest story ever told

Anlatılacak en büyük hikaye

is the story of our shared human journey.

biz insanların ortak yolculuğu.

But the only way we're going to be able to write it

Ama bunu yazabilmemizin tek yolu

is if we do it together.

birlikte yola çıkmamız.

Come with me.

Benimle gelin.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)