Help discover ancient ruins -- before it's too late | Sarah Parcak

Translator: Viet Ha Nguyen Reviewer: Đỗ Phương

As an archaeologist,

Là một nhà khảo cổ học,

tôi hay được hỏi về

I'm most often asked what my favorite discovery is.

nghiên cứu yêu thích của mình.

The answer's easy:

Câu trả lời dễ dàng đó là:

my husband, Greg.

chồng tôi, anh Greg.

(Laughter)

(cười)

We met in Egypt on my first dig.

Chúng tôi gặp nhau ở Ai Cập

trong lần khai quật đầu tiên của tôi

It was my first lesson in finding unexpected, wonderful things.

Đó chính là bài học đầu tiên của tôi

trong việc tìm kiếm những điều

bất ngờ và tuyệt vời.

This began an incredible archaeological partnership.

Thời điểm bắt đầu của sự hợp tác

trong lĩnh vực khảo cổ.

Years later, I proposed to him in front of our favorite pair statue

Nhiều năm sau, tôi cầu hôn anh ấy

trước bức tượng đôi của

of the Prince and Princess Rahotep and Nofret,

hoàng tử Rahotep và công chúa Nofret

in the Cairo Museum,

tại bảo tàng Cairo

dating to 4,600 years ago.

từ 4,200 năm trước.

I thought if I was going to ask Greg to spend the rest of this life with me,

Tôi nghĩ rằng chính tôi là người

sẽ hỏi Greg sát cánh cùng tôi

suốt quãng đời còn lại,

then I should ask him in front of two people

vì vậy tôi nên hỏi anh ấy trước mặt hai vị

who had pledged to be together for eternity.

đã hứa ở bên nhau mãi mãi.

These symbols endure because when we look at them,

Những biểu tượng ấy tồn tại bởi

khi chúng tôi nhìn vào đó,

we're looking at mirrors.

chúng tôi như nhìn chính bản thân trong gương vậy

They are powerful reminders

Họ chính là lời nhắc nhở mạnh mẽ

that our common humanity has not changed.

rằng bản chất con người không hề thay đổi

The thrill of archaeological discovery is as powerful as love,

Cảm xúc của nghiên cứu khảo cổ học

cũng mạnh mẽ như tình yêu vậy,

because ancient history is the most seductive mistress imaginable.

bởi lịch sử cổ đại là người phụ nữ

quyến rũ nhất mà ta có thể tưởng tượng.

Many archaeologists have devoted their lives

Nhiều nhà khảo cổ đã cống hiến cuộc đời mình

to unraveling the mysteries of the past

để làm sáng tỏ những bí ẩn trong quá khứ

under hot suns

phải chịu dưới ánh mặt trời gay gắt

and Arctic winds

gió phương bắc

and in dense rainforests.

và rừng mưa nhiệt đới rậm rạp.

Many seek.

Nhiều cuộc tìm kiếm,

Some discover.

sự khám phá

All worship at the temple of possibility

tất cả sự sùng bái trước ngôi đền với niềm tin

that one discovery might change history.

rằng một phát hiện có thể thay đổi lịch sử

On my first day in Egypt, I worked at a site

Lần đầu ở Ai Cập, tôi làm việc tại một nơi

in the Northeast Egyptian Delta called Mendes, dating to 4,200 years ago,

ở phía bắc đồng bằng Ai Cập, Mendes,

từ 4,200 năm trước

in a cemetery.

trong một nghĩa trang.

That's a picture of me --

Đây là bức ảnh của tôi

I'm just in my bliss.

lúc ấy tôi rất vui sướng

On the dig, surrounded by emerald green rice paddies,

Xung quanh khu khai quật là

những đồng lúa xanh mởn,

I discovered an intact pot.

tôi phát hiện ra chiếc bình nguyên vẹn

Flipping it over,

Tôi lật nó lại và

I discovered a human thumbprint left by whoever made the vessel.

phát hiện ra dấu vân tay

của người làm ra cái bình.

For a moment, time stood still.

Trong khoảnh khắc ngắn

thời gian như ngừng trôi

I didn't know where I was.

Tôi không biết mình đang ở đâu.

It was because at that moment I realized,

Thời khắc đó tôi nhận ra

when we dig,

khi chúng tôi khai quật,

we're digging for people,

chúng tôi đào con người

not things.

chứ không phải vật.

Never are we so present as when we are in the midst of the great past.

Chưa bao giờ chúng ta hiện diện

khi ở giữa thời quá khứ lớn lao như vậy.

I can't tell you how many times I've stood in front of the Pyramids of Giza,

Tôi khó có thể nói bao lần tôi

đứng trước Kim Tự Tháp Giza

and they leave me speechless.

và tôi luôn không thể nói nên lời.

I feel like the luckiest person in the world.

Tôi thấy tôi là người may mắn nhất thế giới.

They're a monument to our human brilliance and everything that is possible.

Đó là công trình cho sự vĩ đại của nhân loại

và minh chứng cho mọi thứ đều có thể.

Many cannot process their brilliance as human --

Nhiều người không công nhận điều ấy,

they think aliens built them.

họ tin rằng người ngoài

hành tinh xây nên chúng.

But this is ridiculous.

Điều ấy thật lố bịch!

All you need to do is get up close and personal,

Chúng ta chỉ cần tới lại gần và

and see the hidden hand of man

nhìn vào bàn tay được giấu của con người

in the chisel marks left by the tools that built them.

trên những dấu khắc được để lại bởi những

công cụ đã tạo ra chúng.

The Great Pyramid of Giza was built one stone at a time

Đại Kim Tự Tháp Giza được xây dựng

bởi một loại đá

with 2.3 million blocks,

với khoảng hai triệu khối đá,

with incredible bureaucratic efficiency.

cùng đó là hiệu quả quan liêu đáng kinh ngạc.

It is not the pyramids that stand the test of time;

Không phải Kim Tự Tháp đứng vững

trước bài kiểm tra của thời gian

it is human ingenuity.

mà đó là sự khéo léo của con người.

That is our shared human brilliance.

Đó chính là sự vĩ đại của nhân loại.

History may be cyclical,

Lịch sử có thể tái lại

but we are singular.

nhưng chúng ta là duy nhất.

I love what I do,

Tôi yêu công việc của mình

because I learn that we haven't changed.

vì tôi được học rằng chúng ta không hề thay đổi.

I get to read about mother-in-law jokes from Mesopotamia

Tôi nghe về trò đùa của mẹ chồng

ở Mesopotamia.

from 3,500 years ago.

từ 3,500 năm trước.

(Laughter)

(cười)

I get to hear about neighbors cursing each other

Tôi cũng nghe về những người hàng xóm

nguyền rủa lẫn nhau.

from 4,600 years ago in Egypt.

từ 4,600 năm trước ở Ai Cập.

And my absolute favorite, from 3,300 years ago in Luxor:

Và câu chuyện yêu thích của tôi

có từ 3,300 năm trước tại Luxor.

an inscription that describes schoolboys who cut class to go drinking.

Đó là câu khắc miêu tả về một cậu bé

trốn học để đi uống.

(Laughter)

(cười)

Kids these days.

Bọn trẻ ngày nay thật là..

(Laughter)

(cười)

I get to see the most incredible architecture,

Tôi thấy một mô hình rất thú vị,

see stunning sculptures --

cùng những bức điêu khắc đáng kinh ngạc.

I mean, this is basically a selfie in stone --

Ý tôi là, nó giống như selfie trên đá vậy.

and see that we've always rocked serious bling.

Và nhận ra chúng ta luôn lắc đồ trang sức

And also, we've been posting on walls

Sau đó đăng lên tường,

and obsessing about cats --

rồi ám ảnh về những chú mèo.

(Laughter)

(cười)

for thousands of years.

trong suốt hàng ngàn năm.

(Laughter)

(cười)

(Applause)

(vỗ tay)

Archaeologists are the cultural memory preservers

Những nhà khảo cổ học là những người

bảo tồn giá trị văn hóa

and the spokespeople

và là những phát ngôn viên.

for the billions of people and the thousands of cultures

cho hàng tỷ người và hàng ngàn các nền văn hóa

that came before us.

đã có từ trước.

Good science, imagination and a leap of faith

Lợi ích khoa học, trí tưởng tượng và đức tin

are the trifecta we use to raise the dead.

là 3 thứ chúng ta dùng khi hồi sinh.

In the last year,

Năm ngoái,

archaeologists have made incredible discoveries, including:

các nhà khảo cổ đã có những phát hiện tuyệt vời

new human ancestors from South Africa;

trong đó là người cổ đại mới ở Nam Phi,

tools from 3.3 million years ago --

các công cụ có từ 3.3 triệu năm trước,

these are the oldest tools ever discovered --

đây là những công cụ cổ xưa nhất

từng được phát hiện

in Kenya.

ở Kenya.

And this, from a series of medical implements found

Và đây là những dụng cụ y tế được tìm thấy

from Blackbeard's ship from 1718.

trên con tàu Ngọc Trai Đen từ năm 1718.

What you're looking at is a medical tool used to treat syphilis.

Cái dụng cụ y tế các bạn đang thấy

từng được dùng để chữa bệnh giang mai.

Ouch!

Ối!!

(Laughter)

(cười)

For each of these,

Ngoài ra,

there are thousands of other incredibly important discoveries

còn vô vàn những khám phá quan trọng

made by my colleagues,

do chính đồng nghiệp của tôi lập nên,

that do not make headlines.

mà không làm cho các tiêu đề.

However, I believe that the most important thing we do as archaeologists

Tuy nhiên, tôi tin rằng cái quan trọng nhất

mà chúng tôi làm với tư cách là

các nhà khảo cổ học

is acknowledge that past people existed

chính là nhìn nhận người xưa đã tồn tại

and lived lives worth learning about.

xứng đáng được chúng ta học hỏi.

Can you even imagine what the world would be like today

Liệu bạn có thể tưởng tưởng

thế giới hôm nay sẽ ra sao nếu chúng ta

if we acknowledged all human beings in this way?

nhìn nhận loài người theo cách này không?

So, on a dig, we have a challenge:

Vì vậy, khi khai quật

chúng tôi có sự thách thức:

it often looks like this.

nó thường trông như thế này.

You can't see anything.

Bạn không thể nhìn thấy cái gì.

Where are we going to start digging?

Vậy nơi nào nên bắt đầu chuyến khai quật?

This is from a site south of Cairo.

Đây là một nơi ở miền nam Cairo.

Let's have a look from space.

Hãy nhìn vào đó.

Again, you can't really see much.

Một lần nữa, bạn không nhìn được nhiều.

What you're looking at is a WorldView-3 satellite image,

Cái bạn đang nhìn thấy

là ảnh từ vệ tinh WorldView - 3

which has a .3 meter resolution.

tức độ phân giải hồng ngoại là 3 mét.

That's 10 inches.

Đó có 10 inch.

This means that you can zoom in from 400 miles in space

Có nghĩa bạn có thể phóng to lên

từ 400 dặm trong vũ trụ.

and see your tablets.

và thấy khung cảnh của bạn

How do I know about this?

Làm sao tôi biết được điều ấy?

It's because I'm a space archaeologist.

Bởi tôi là nhà khảo cổ học không gian.

Let me repeat that.

Để tôi nhắc lại

I am a space archaeologist.

Tôi là khảo cổ học không gian.

This means --

Điều ấy có nghĩa là:

(Applause)

(vỗ tay)

Thank you.

Cảm ơn!

This means I use satellite images and process them using algorithms,

Nó có nghĩa là tôi dùng ảnh của vệ tinh

và xử lí chúng bằng thuật toán An-go-rít.

and look at subtle differences in the light spectrum

tôi nhìn vào những sự khác nhau tinh vi

trước đèn quang phổ,

that indicate buried things under the ground

làm lộ ra những thứ được chôn dưới đất

that I get to go excavate and survey.

và tôi có thể đào lên và lập địa đồ.

By the way --

Với lại,

NASA has a Space Archaeology program,

NASA có chương trình khảo cổ học không gian,

so it's a real job.

hóa ra nó cũng là một nghề.

(Laughter)

(cười)

So, let's have a look again.

Nào, hãy nhìn lại lần nữa.

We're back at the site just south of Cairo.

Chúng ta trở lại tại miền nam Cairo.

You can't see anything.

Bạn không thể thấy bất cứ cái gì.

Keep your eye on the red rectangle.

Hãy chú ý vào hình chữ nhật màu đỏ.

When we process the image using algorithms --

Khi chúng tôi xử lí ảnh

nhờ thuật toán An-go-rít,

think like a space-based CAT scan --

tôi nghĩ nó như bức quét vũ trụ CAT.

this is what you see.

Đây là thứ các bạn nhìn thấy.

This rectilinear form is an ancient tomb

Thứ có hình dạng thẳng đó là mộ cổ

that is previously unknown and unexcavated,

mà trước kìa chưa hề được biết đến

hay được khai quật.

and you all are the first people to see it in thousands of years.

Và các bạn chính là những người đầu tiên

thấy nó sau hàng ngàn năm.

(Applause)

(vỗ tay)

I believe we have barely scratched the surface

Tôi nghĩ chúng tôi làm trầy bề mặt vừa đủ

in terms of what's left to discover.

với mục đích để lại những thứ để khám phá.

In the Egyptian Delta alone,

Tại đồng bằng Ai Cập một mình,

we've excavated less than one-1000th of one percent

chúng tôi khai quật được 1/1000 của 1%

of the total volume of Egyptian sites.

trên tổng số những nơi ở Ai Cập.

When you add to that the thousands of other sites

Khi bạn thêm vào hàng ngàn nơi khác đó,

my team and I have discovered,

đội của tôi đã phát hiện ra

what we thought we knew pales in comparison

sự so sánh khập khiễng giữa

những thứ chúng tôi biết

to what we have left to discover.

với những gì chúng tôi khám phá được.

When you look at the incredible work

Khi bạn thấy công việc tuyệt vời

that my colleagues are doing all around the world

mà đồng nghiệp của tôi làm trên khắp thế giới

and what they're finding,

và những gì họ tìm thấy,

I believe that there are millions of undiscovered archaeological sites

tôi tin rằng còn hàng triệu địa điểm

khảo cổ chưa được khám phá

left to find.

cần được tìm ra.

Discovering them will do nothing less

Khám phá ra chúng sẽ không gì

than unlock the full potential of our existence.

ngoài việc mở ra tiềm năng của sự tồn tại.

But we have a challenge.

Nhưng chúng tôi cũng có thách thức.

Over the last year,

Trong năm qua,

we've seen horrible headlines

chúng tôi đã thấy những tin tức đáng sợ

of incredible destruction going on to archaeological sites,

về sự phá hủy khủng khiếp đang xảy ra

với các địa điểm khảo cổ.

and massive looting by people like ISIL.

và sự bóc lột kinh hoàng bởi những người như ISIL.

ISIL has destroyed temples at Palmyra.

ISIL đã phá hủy những ngôi đền ở Palmyra.

Who blows up a temple?

Ai đã quét sạch những ngôi đền?

They've destroyed the Tomb of Jonah.

Họ đã phá hủy lăng mộ Jonah.

And we've seen looting at sites so rampant,

Và chúng tôi đã thấy sự bóc lột hung hăng,

it looks like craters of the moon.

nó giống như miệng núi lửa mặt trăng vậy.

Knowing ISIL's desire to destroy modern human lives,

Biết rằng khát vọng của ISIL là diệt vong

cuộc sống hiện đại của con người,

it's a natural extension for them to destroy cultural identity as well.

đó cũng là sự bành trướng

để hủy diệt bản sắc văn hóa.

Countless invading armies have done the same throughout history.

Vô số quân xâm lược đã làm điều tương tự

trong suốt lịch sử.

We know that ISIL is profiting from the looting of sites,

Chúng ta biết rằng ISIL có lợi nhuận

từ việc cướp bóc những địa điểm khảo cổ,

but we don't know the scale.

nhưng chúng ta không biết ra sao

This means that any object purchased on the market today

Nghĩa là bất kì thứ được mua ở siêu thị

from the Middle East

từ Trung Đông

could potentially be funding terrorism.

có khả năng tài trợ cho khủng bố.

When a site is looted,

Khi một nơi bị cướp bóc,

it's as if a puzzle already missing 90 percent of it pieces

nó như thể câu đố bị mất đi 90% mảnh vỡ

has had the rest obscured beyond recognition.

có những phần che khuất không còn nhận ra.

This is ancient identity theft writ large.

Đây hiển nhiên là hành vi trộm cắp

danh tính cổ xưa.

We know that there are two kinds of looting going on:

Chúng ta biết rằng có 2 loại cướp bóc:

looting by criminal elements like ISIL,

cướp bóc có yếu tố hình sự như ISIL,

and then more local looting by those that are desperate for money.

và một kiểu cướp bóc địa phương hơn

với sự tuyệt vọng vì của cải.

We would all do the same to feed our families;

Chúng ta sẽ làm như vậy vì miếng ăn.

I don't blame the local looters.

Tôi không đổ lỗi cho những tên trộm địa phương,

I blame the middlemen, the unethical traffickers

tôi đổ lỗi cho những người ở giữa

những kẻ buôn bán vô đạo đức

and an international art market

và thị trường nghệ thuật quốc tế

that exploits often ambiguous or even completely nonexistent laws.

khai thác không rõ ràng, thậm chí phạm pháp.

We know looting is going on on a global scale and it's increasing,

Quy mô cướp bóc đang xảy ra

và nó đang tăng lên.

but presently we don't have any tools to stop it.

Nhưng hiện tại chúng ta không có cách nào

để ngăn cản nó.

This is beginning to change.

Đây là sự khởi đầu để thay đổi.

My team and I have just completed a study looking at looting in Egypt.

Đội tôi và tôi vừa hoàn thành một nghiên cứu

việc đào mộ trái phép ở Ai Cập.

We looked at open-source data

Chúng tôi nhìn vào dữ liệu mã nguồn mở

and mapped the entirety of looting across Egypt

và lập bản đồ của toàn bộ khu vực

bị cướp mộ ở Ai Cập.

from 2002 to 2013.

từ năm 2002 đến năm 2013.

We found evidence of looting and site destruction at 267 sites,

Chúng tôi còn tìm thấy bằng chứng

của việc cướp mộ và nơi bị phá hủy

tại 267 địa điểm

and mapped over 200,000 looting pits.

và vẽ bản đồ của hơn 200,000 cạm bẫy.

It's astonishing.

Thật đáng kinh ngạc!!

And putting that data together --

Rồi khi đặt các mã lại với nhau,

you can see the looting pits marked here.

bạn có thể thấy những

dấu vết của các cạm bẫy ở đây.

At one site, the looting got bad from 2009, 2011, 2012 --

Và ở chỗ khác, việc trộm mộ bị tha hóa

từ năm 2009, 2011, 2012

hundreds and hundreds of pits.

cùng với hàng trăm cái bẫy.

Putting all the data together,

Đặt các dữ liệu với nhau,

what we found is that, contrary to popular opinion,

cái chúng tôi tìm được,

trái ngược với tư tưởng phổ biến

looting did not start to get worse in Egypt in 2011 after the Arab Spring,

cướp mộ không bị xấu đi ở Ai Cập

vào năm 2011 sau cuộc nổi dậy Arab Spring.

but in 2009, after the global recession.

mà vào năm 2009

sau sự suy thoái kinh tế toàn cầu.

Thus, we've shown with big data

Vì vậy, chúng tôi sử dụng dữ liệu lớn

that looting is fundamentally an economic issue.

để chỉ ra việc cướp bóc

là một vấn đề kinh tế.

If we do nothing to stop the problem,

Nếu chúng ta không làm gì để ngăn chặn nó,

all of Egypt's sites will be affected by looting by 2040.

tất cả địa điểm khảo cổ ở Ai Cập

sẽ bị ảnh hưởng bởi trộm cướp vào năm 2040

Thus, we are at a tipping point.

Vì vậy, chúng ta đang ở điểm cực hạn.

We are the generation with all the tools and all the technologies

Chúng ta là một thế hệ có những công cụ

và công nghệ tiên tiến

to stop looting,

để ngăn chặn việc cướp bóc

but we're not working fast enough.

nhưng hành động của chúng ta

vẫn chưa đủ nhanh.

Sometimes an archaeological site can surprise you with its resilience.

Đôi khi những nhà khảo cổ ngạc nhiên với

khả năng phục hồi của những địa điểm khảo cổ.

I am just back from the field,

Tôi vừa trở lại từ một vùng đất,

where I co-led a joint mission with Egypt's Ministry of Antiquities

nơi tôi hợp tác làm nhiệm vụ

với Bộ Cổ Vật tại Ai Cập

at a site called Lisht.

nơi đó tên là Lisht.

This site dates to the Middle Kingdom of Egypt between 2,000 and 1,750 BC.

Nơi này có từ thời Trung Vương Triều

Ai Cập giữa năm 2,000 TCN và năm 1,750 TCN

The Middle Kingdom was Ancient Egypt's Renaissance period.

Trung Vương Triều là thời kì phục hưng

của Ai Cập cổ đại.

After a time of intense internal strife and environmental challenges,

Sau cuộc nội chiến khốc liệt

và sự thách thức của tự nhiên,

Egypt rebounded

Ai Cập được phục hồi,

with an incredible resurgence of art, architecture and literature.

với sự hồi sinh của

nghệ thuật, kiến trúc và văn học.

It's a favorite period of time to study in Egypt,

Đây là khoảng thời gian yêu thích

khi học tại Ai Cập,

because it teaches us so much about how we can survive and thrive

bởi nó dạy ta rất nhiều thứ

về việc tồn tại và phát triển

after great disasters.

sau những thiên tai.

Now at this site, we had already mapped countless looting pits.

Bây giờ tại nơi này, chúng tôi đã vẽ

bản đồ của vô số cạm bẫy.

Lisht is a royal site;

Lisht là địa điểm hoàng gia

there would have been thousands of people buried there

nên phải có hàng ngàn người bị chôn ở đó

đã sống và làm việc tại lăng mộ Pharaoh.

who lived and worked at the court of Pharaoh.

Bạn có thể thấy trước và sau

You can see this before and after; you see dozens of looting pits.

có hàng chục hố bẫy tại đây.

North Lisht.

Phía bắc Lisht.

This is in South Lisht, before and after.

Ở đây là phía nam Lisht, trước và sau.

When we first visited the site,

Lần đầu chúng tôi tới nơi này,

we could see the tombs of many high-ranking officials

chúng tôi thấy những ngôi mộ của quan lại

that had been looted.

nhưng đã bị cướp.

Let me put into perspective for you what was taken.

Để tôi chỉ cho bạn những gì đã bị lấy cắp.

Imagine a two meter by two meter area full of coffins, jewelry

Hãy tưởng tượng 1m2 của 2m quan tài

đều có đồ trang sức, của cải

and incredible statuary.

và bức tạc đáng kinh ngạc.

Multiply that times over a thousand.

Nhân số lần lên đến hơn một ngàn.

That's what was taken.

Đó là những gì bị lấy đi

So, when we started work,

Khi chúng tôi bắt tay làm việc,

my Egyptian co-director, Mohamed Youssef, approached me and said,

đồng giám đốc người Ai Cập

của tôi lại gần và nói:

"We must work at this one particular tomb.

"Chúng ta cần tìm hiểu ngôi mộ

It's been attacked by looters.

đã bị tấn công bởi trộm cướp.

If we don't do anything, they'll be back."

Nếu chúng ta không làm gì,

chúng sẽ quay trở lại."

Of course I agreed, but I didn't think we'd find anything.

Tất nhiên tôi đã đồng ý,

nhưng tôi không nghĩ

chúng tôi sẽ tìm được gì.

I thought the looters had stolen everything.

Tôi tin rằng bọn cướp đã lấy đi tất cả.

What we started to find were the most incredible reliefs.

Cái chúng tôi tìm được là

sự nhẹ nhõm tuyệt vời nhất.

Look at this painting -- it's just stunning.

Hãy nhìn vào bức tranh này,

nó thật đáng kinh ngạc

We started finding engraved inscriptions.

Chúng tôi bắt đầu tìm những

tấm bia được khắc chạm,

And even the titles of the tomb owner --

thậm chí là tước vị của chủ mộ.

he had titles like, "Overseer of the Army,"

Ông ấy có chức vị như:

"tổng đốc của quân đội"

"Overseer of the Treasury."

"tổng đốc của kho bạc"

I began to have hope.

Tôi bắt đầu hy vọng

Maybe, just maybe we would find his name.

có thể sẽ tìm được tên ông ấy.

For the ancient Egyptians, having their name last for eternity

Đối với người Ai Cập cổ,

cái tên tồn tại được mãi

was their goal.

là mục đích của họ.

And then one day,

Và rồi một ngày,

this appeared.

nó đã xuất hiện.

This is the name of the tomb owner: Intef.

Đây là tên của ông: Intef.

You can see it written out here, in hieroglyphs.

Bạn có thể thấy nó được viết ở đây,

bằng chữ tượng hình cổ.

Working together with my Egyptian team,

Làm việc cùng với đồng đội Ai Cập,

we had restored someone's name from 3,900 years ago.

chúng tôi đã khôi phục tên

của một người từ 3,900 năm trước.

(Applause)

(vỗ tay)

Working together with my Egyptian colleagues,

Làm việc cùng đồng nghiệp người Ai Cập

we celebrated this moment of shared discovery.

chúng tôi đánh dấu mốc quan trọng này

What we were doing together was right and true.

Việc chúng tôi hợp tác với nhau

là điều đúng đắn.

We found this incredible false door, mostly intact.

Chúng tôi tìm thấy cánh cửa

cho người chết, hầu hết nguyên vẹn

On it we read about Intef and his inscriptions.

Ở đó chúng tôi biết về Intef

và tấm bia của ông ấy.

You can actually even see him seated here.

Bạn còn có thể thấy ông ta ngồi đây

What I realized is that everything I had assumed about looted sites

Tôi nhận ra rằng mọi thứ tôi

biết về địa điểm bị trộm mộ

had been proven wrong.

đã bị chứng tỏ sai.

Every day on site we worked together with 70 Egyptians

Hàng ngày chúng tôi làm việc

với 70 người Ai Cập tại nơi khảo cổ

as colleagues and friends.

như những đồng nghiệp và bạn bè

In the face of so much hatred and ignorance

Trước sự thù hằn và ngó lơ

against those in the Middle East,

với những người Trung Đông,

every moment on site felt like a protest for peace.

từng giây phút như

cự tuyệt lại hòa bình vậy.

When you work with those that don't look like you,

Khi bạn làm việc với người không giống bạn

or think like you, or speak like you,

hoặc nghĩ thích bạn, nói thích bạn

your shared mission of archaeological discovery

nhiệm vụ khám phá khảo cổ học của bạn

erases all superficial differences.

sẽ xóa đi những sự khác nhau.

What I learned this season

Điều tôi học được hiện tại

is that archaeology isn't about what you find.

là khảo cổ học không phải

về những gì bạn tìm được

It's about what you can prove possible.

mà những gì bạn chứng minh có thể.

Sometimes when you travel, you end up finding long-lost family --

Đôi khi bạn đi du lịch,

bạn tìm được người thân thất lạc

not those with whom you share genes,

không phải người cùng máu mủ

but a shared entry in the book of life.

mà người cùng lối vào

cuốn sách cuộc sống.

This is Omer Farrouk, my brother.

Đây là Omer Farrouk, anh trai tôi

Omer's a Gufti from a village just North of Luxor, called Guft.

Anh là một Gufti đến từ ngôi làng

phía bắc Luxor - Guft.

Guftis are part of a celebrated tradition in Egyptology.

Gufti là một phần văn hóa lễ nghi

của Ai Cập học.

They help with digging and work crew organization.

Họ giúp khai quật và làm việc

theo đoàn tổ chức.

Omer is my COO and CFO.

Omer là giám đốc tác nghiệp (COO)

và giám đốc tài chính (CFO) của tôi

I simply couldn't do work without him.

Tôi không thể làm gì nếu thiếu anh.

One day many years ago, when I was a young graduate student

Nhiều năm về trước,

khi tôi chỉ là sinh viên vừa ra trường

and Omer was a young Gufti who couldn't speak much English,

và Omer là một Gufti trẻ

không nói được nhiều tiếng anh.

we learned, completely randomly,

Chúng tôi đã học tập,

hoàn toàn tình cờ khi

that we were born in the same year,

chúng tôi sinh cùng năm,

the same month

cùng tháng

and the same day, six hours apart.

và cùng ngày, chỉ cách có 6 tiếng.

Twins.

Sinh đôi đấy.

(Laughter)

(cười)

Separated by an ocean, but forever connected

Bị ngăn cách bởi đại dương,

nhưng luôn được kết nối với nhau

for Ancient Egypt is our mother.

bởi Ai Cập cổ đại là mẹ chúng tôi.

I knew then we'd always work together --

Tôi biết chúng tôi sẽ luôn

sát cánh cùng nhau

not in my brain,

không phải về trí tuệ

but in the part of your soul that knows not everything can be explained.

mà về phần tâm hồn mà khó

có thể giải thích được.

(Arabic) Omer by brother,

(Ả rập) Omer anh tôi

I will always love you.

em sẽ luôn yêu anh

(English) Omer my brother, I will always love you.

(Tiếng anh) Omer anh tôi

em sẽ luôn yêu anh.

So, just before my first dig in Egypt,

Trước lần khai quật đầu tiên của tôi

tại Ai Cập,

my mentor, the very famous Egyptologist Professor William Kelly Simpson,

cố vấn của tôi, vị giáo sư nổi tiếng

nghiên cứu về Ai Cập,

ông William Kelley Simpson

called me into his office.

gọi tôi tới văn phòng ông,

He handed me a check for $2,000,

đưa tôi tấm séc 2000 đô

and said, "This is to cover your expenses.

rồi nói: "Nó sẽ trả kinh phí của em

Have a glorious adventure this summer.

hãy có cuộc phiêu lưu vẻ vang

vào mùa hè này,

Someday you will do this for someone else."

sẽ có một ngày em làm điều ấy

cho người nào đó"

Thus, my TED Prize wish is partial payback, plus interest --

Vậy nên, giải thưởng TED mong ước

của tôi là một phần hòa vốn,

cộng với lãi suất.

(Laughter)

(cười)

for a great human being's generosity and kindness.

cho sự hào phóng và hảo tâm

của con người.

So, my wish.

Tôi có một mong ước,

I wish for us to discover the millions of unknown archaeological sites

Tôi mong chúng ta sẽ tìm ra được

hàng triệu nơi khảo cổ

chưa được biết đến

around the world.

trên khắp thế giới.

By creating a 21st-century army of global explorers,

Bằng việc tạo ra một đội ngũ

thám hiểm của thế kỉ 21

we'll find and protect the world's hidden heritage,

chúng ta sẽ tìm ra và bảo vệ di sản

còn đó trên thế giới,

which contains clues to humankind's collective resilience

bao gồm những chứng cớ về sự hồi phục

and creativity.

và sự sáng tạo của nhân loại

(Applause)

(vỗ tay)

Thank you.

Xin cảm ơn!

(Applause)

(vỗ tay)

So how are we going to do this?

Làm sao chúng ta làm được điều ấy?

We are going to build with the TED Prize money

Chúng tôi đang gây dựng

cùng số tiền thưởng của TED

an online, crowdsource, citizen science platform

trên trực tuyến, crowdsource,

nền tảng khoa học công dân

to allow anyone in the world to engage with discovering

cho phép bất kì ai trên thế giới

có thể khám phá ra

archaeological sites.

những địa điểm khảo cổ.

There are only a couple hundred of us space archaeologists around the world.

Trên thế giới chỉ có 200 nhà

khảo cổ không gian.

It is my dream to engage the world

Ước muốn của tôi là kêu gọi mọi người

with helping to find sites and protect them.

cùng nhau tìm và bảo vệ chúng.

What you'll do is sign in, create a username --

Bạn chỉ cần đăng nhập, tạo cái tên

note that this particular username is already taken.

Tên này được sử dụng rồi nhé.

(Laughter)

(cười)

You'll take a tutorial and you'll start work.

Bạn sẽ nhận được hướng dẫn

và bắt tay làm việc

I want to note at the outset

Trước hết tôi muốn nói,

that in no way will be sharing GPS data or mapping data for sites.

dữ liệu GPS và bản đồ địa điểm

không được chia sẻ.

We want to treat them like human patient data,

Chúng tôi muốn coi chúng như

dữ liệu bệnh nhân

and not reveal their locations.

và không tiết lộ vị trí của chúng

You'll then be dealt a card from a deck -- 20 x 20 meters or 30 x 30 meters,

Bạn sẽ nhận bản thẻ: 20×20m và 30×30m

and you'll be looking for features.

và sẽ tìm những đặc tính ở đó

My team and I will have batch-processed

Đội tôi và tôi đang có đợt xử lí

large amounts of satellite data using algorithms

dữ liệu lớn từ vệ tinh

nhờ thuật toán An-go-rít

in order for you to find things,

để bạn tìm kiếm

so you'll be doing really good science.

bạn sẽ làm khoa học rất tốt.

You'll then be starting to look.

Bạn bắt đầu tìm kiếm.

What do you see? Do you see a temple?

Bạn thấy được gì? Ngôi đền?

Do you see a tomb? Do you see a pyramid?

Ngôi mộ? Hay kim tự tháp?

Do you see any potential site damage or site looting?

Bạn thấy nơi nào bị hư hại hay bị cướp?

You'll then begin to mark what's there.

Sau đó đánh dấu xem cái gì ở đó.

And off to the side are always going to be rich examples

Bên cạnh là rất nhiều gợi ý

of exactly what you're seeing, to help guide you.

về cái chính xác bạn tìm được để giúp bạn

All the data that you help us collect will be shared with vetted authorities,

Những dữ liệu bạn thu về

sẽ được gửi lên cấp trên

and will help create a new global alarm system

và tạo ra hệ thống báo toàn cầu

to help protect sites.

để bảo vệ địa điểm khảo cổ.

But it's not just going to stop there.

Nhưng không chỉ dừng lại ở đó,

All the archaeologists with whom we share your discoveries

các nhà khảo cổ học sẽ cùng

người chia sẻ khám phá với bạn

will take you with them as they begin to excavate them,

đưa bạn tới nơi họ bắt đầu khai quật

by using Periscope, Google Plus and social media.

bằng việc sử dùng Periscope, Google+

và mạng xã hội.

A hundred years ago, archaeology was for the rich.

100 năm trước, khảo cổ học để làm giàu

Fifty years ago,

50 năm trước,

it was for men.

nó vì nhân loại.

Now it's primarily for academics.

Giờ đây nó chủ yếu là lý thuyết.

Our goal is to democratize the process of archaeological discovery,

Mục đích của chúng tôi là

dân chủ hóa quá trình

khám phá khảo cổ học

and allow anyone to participate.

và cho phép mọi người cùng tham gia

Ninety-four years ago,

94 năm trước,

Howard Carter discovered the tomb of King Tut.

Howard Carter tìm ra lăng mộ vua Tut

Who is the next Howard Carter?

Ai sẽ là người nối tiếp ông?

It might be you.

Đó có thể là bạn.

By creating this platform,

Bằng cách tạo ra chương trình này

we will find the millions of places occupied by the billions of people

chúng ta sẽ tìm ra hàng triệu nơi ở

của hàng tỉ người

that came before us.

trước kia.

If we want to answer the big questions about who we are

Nếu muốn tìm ra câu trả lời

của câu hỏi chúng ta là ai

and where we've come from,

và chúng ta từ đâu tới

the answers to those questions do not lie in pyramids or palaces,

thì câu trả lời không nằm trong

kim thự tháp hay cung điện

but in the cities and villages of those that came before us.

mà nó nằm ở chính thành phố

hay ngôi làng có từ trước.

If we want to learn about the past,

Nếu muốn biết về quá khứ,

it's time we inverted the pyramids.

chúng ta phải đảo lộn kim tự tháp

Acknowledging that the past is worth saving

Ý thức rằng lưu giữ quá khứ

means so much more.

có ý nghĩa rất lớn.

It means that we're worth saving, too.

Tức chúng ta cũng xứng đáng được lưu giữ

And the greatest story ever told

Và câu chuyện vĩ đại nhất

từng được kể chính là

is the story of our shared human journey.

câu chuyện về hành trình của ta.

But the only way we're going to be able to write it

Nhưng nó sẽ chỉ viết được

is if we do it together.

khi chúng ta làm cùng nhau.

Come with me.

Hãy sát cánh cùng tôi.

Thank you.

Xin cảm ơn!

(Applause)

(vỗ tay)