After billions of years of monotony, the universe is waking up | David Deutsch

Çeviri: Şahadet Taner Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

I'm thrilled to be talking to you by this high-tech method.

Sizlerle bu yüksek teknoloji metoduyla konuşmaktan heyecan duyuyorum.

Of all humans who have ever lived,

Yaşamış tüm insanlardan

the overwhelming majority would have found what we are doing here

çok büyük bir çoğunluğu, burada yaptığımız şeyi,

incomprehensible, unbelievable.

anlaşılmaz, akılalmaz bulurdu.

Because, for thousands of centuries,

Çünkü yüzyıllar boyunca,

in the dark time before the scientific revolution

bilimsel devrimden önce karanlık çağlarda

and the Enlightenment,

ve Aydınlanma Çağı'ndan önce,

people had low expectations.

insanların düşük beklentileri vardı;

For their lives, for their descendants' lives.

kendi yaşamları, torunlarının yaşamları için.

Typically, they expected

Genel anlamda

nothing significantly new or better to be achieved, ever.

asla büyük ölçüde önemli bir yenilik beklentileri yoktu.

This pessimism famously appears in the Bible,

Bu pesimizm İncil'in bazı paragraflarında,

in one of the few biblical passages with a named author.

bilinen bir yazarla birlikte karşımıza çıkar.

He's called Qohelet, he's an enigmatic chap.

İsmi Qohelet, esrarengiz bir arkadaş.

He wrote, "What has been is what will be,

Şöyle yazmış "Olmuş olan, olacak olanın aynısıdır

and what has been done is what will be done;

ve yapılmış bütün şeyler, yapılacak olanlarla aynıdır.

there is nothing new under the sun.

Güneş'in altında, yeni olan hiçbir şey yoktur."

Is there something of which it is said, 'Look, this is new.'

"Bak, işte bu yeni! " dense de

No, that thing was already done in the ages that came before us."

hayır, o bizden önceki yıllarda yapılmıştı diye cevap verirdi.

Qohelet was describing a world without novelty.

Qohelet yeniliğin yer almadığı bir dünyadan bahsediyordu.

By novelty I mean something new in Qohelet's sense,

Yenilik derken Qohelet'in anlayışındaki yenilikten bahsediyorum;

not merely something that's changed,

birazcık değişim değil

but a significant change with lasting effects,

ama etkileri süren, önemli bir yenilik.

where people really would say,

İnsanların, "Bak, bu yeni

"Look, this is new,"

ve tercihen daha kullanışlı"

and, preferably, "good."

diyebileceği yeniliklerden bahsediyorum.

So, purely random changes aren't novelty.

Yani, tamamen rastgele değişiklikler yenilik sayılmıyor.

OK, Heraclitus did say a man can't step in the same river twice,

Tamam, Herakleitos bir nehirde iki kere yıkanmaz

because it's not the same river, he's not the same man.

çünkü nehir aynı nehir değil, demişti.

But if the river is changing randomly,

Ama eğer nehir rastgele değişiyor ise

it really is the same river.

aslında evet, aynı nehirdir.

In contrast,

Buna karşın,

if an idea in a mind spreads to other minds,

aklımızdaki fikirler, diğer zihinlere yayılırsa

and changes lives for generations,

ve nesiller boyu hayatları değiştirebilirse

that is novelty.

bu yenilik olur.

Human life without novelty

Yenilik olmadan insan hayatı

is life without creativity, without progress.

yaratıcılık ve gelişimden yoksundur.

It's a static society, a zero-sum game.

Durağan bir toplum, sıfır toplamlı bir oyundur.

That was the living hell in which Qohelet lived.

Qohelet yaşarken bir cehennemde idi.

Like everyone, until a few centuries ago.

Birkaç yüzyıl önceki herkes gibi.

It was hell, because for humans,

Tam bir cehennemdi çünkü insanlar için

suffering is intimately related to staticity.

acı çekmek, durağanlık ile yakından alakalıdır.

Because staticity isn't just frustrating.

Çünkü durağanlık sadece hayal kırıklığına uğratıcı değil.

All sources of suffering --

Her türlü acılar -

famine, pandemics, incoming asteroids,

kıtlık, salgınlar, yaklaşan asteroitler,

and things like war and slavery,

aynı zamanda savaş ve kölelik gibi şeyler,

hurt people only until we have created the knowledge to prevent them.

biz bunları önlemeyi öğrenene kadar insanları incitmeye devam ettiler.

There's a story in Somerset Maugham's novel "Of Human Bondage"

Somerset Maugham'ın İnsanın Esareti kitabında yer alan bir hikâye vardır,

about an ancient sage

insanlığın tüm tarihini

who summarizes the entire history of mankind as,

şu şekilde özetleyen antik bir bilge hakkında,

"He was born,

"Doğdu,

he suffered and he died."

acı çekti ve öldü."

And it goes on:

Böylece devam eder;

"Life was insignificant and death without consequence."

"Yaşam önemsizdi ve ölüm sonuçsuz."

And indeed, the overwhelming majority of humans who have ever lived

Gerçekten de yaşamış insanlığın ezici bir çoğunluğu

had lives of suffering and grueling labor,

genç yaşta ve acı içinde ölmeden önce

before dying young and in agony.

ıstırap içinde yorucu emek üretmek zorunda kaldılar.

And yes, in most generations

Evet, birçok nesilde

nothing had any novel consequence for subsequent generations.

sonradan gelenler için hiçbir yenilik görülmedi.

Nevertheless, when ancient people tried to explain their condition,

Bununla beraber antik insanlar durumlarını açıklamak için

they typically did so in grandiose cosmic terms.

heybetli kozmik terimler kullandılar.

Which was the right thing to do, as it turns out.

Yapılması gereken de buymuş, anlaşıldığı kadarıyla.

Even though their actual explanations, their myths,

Her ne kadar asıl açıklamaları, yani mitleri,

were largely false.

aslında yanlış olsalar da.

Some tried to explain

Kimileri dünyalarının

the grimness and monotony of their world

zalimlik ve monotonluk dolu hâlini,

in terms of an endless cosmic war between good and evil,

iyi ve kötü arasındaki bitmek bilmez kozmik savaşı olarak açıklamaya çalıştılar

in which humans were the battleground.

ve insanlar da onların savaş alanıydı.

Which neatly explained why their own experience was full of suffering,

Bu da hayatlarının neden acı dolu olduğunu düzgün bir şekilde açıklıyor olabilirdi

and why progress never happened.

ve neden hiç gelişme yaşanmadığının.

But it wasn't true.

Ne var ki bu pek de doğru değildi.

Amazingly enough,

Çok ilginç olarak

all their conflict and suffering

bütün çatışma ve zulümlerinin sebebi

were just due to the way they processed ideas.

fikirleri işleme şekilleriyle ilgiliydi.

Being satisfied with dogma, and just-so stories,

Dogmalar ve tam da böyle hikâyeleri eleştirmek yerine,

rather than criticizing them

onlarla memnun olmak

and trying to guess better explanations of the world and of their own condition.

ve bunlara dayanarak dünyanın bu durumuna daha iyi açıklamalar getirmeye çalıştılar.

Twentieth-century physics did create better explanations,

20. yüzyıl fiziği daha iyi açıklamalar yapmayı başardı,

but still in terms of a cosmic war.

ama hâlâ aynı kozmik savaş terimleri içinde.

This time, the combatants were order and chaos, or entropy.

Bu sefer savaşçılar düzen ve kaos veya entropi idi.

That story does allow for hope for the future.

Bu hikâye gelecek için bir umut vaat ediyor.

But in another way,

Ama farklı bir yönden;

it's even bleaker than the ancient myths,

antik zamanlardan bile daha kasvetli biçimde

because the villain, entropy,

çünkü kötü taraf olan entropi,

is preordained to have the final victory,

termodinamiğin acımasız kanunları bütün yeniliği durdurduğu zaman

when the inexorable laws of thermodynamics shut down all novelty

evrenin sözüm ona ısı kaynaklı ölümü ile

with the so-called heat death of the universe.

final zaferine çoktan takdir edilmiş durumda.

Currently, there's a story of a local battle in that war,

Şu anda, bu savaş içerisinde yerel bir mücadele sürmekte,

between sustainability, which is order,

düzen konumundaki sürdürülebilirlik

and wastefulness, which is chaos --

ve kaos konumundaki savurganlık arasında -

that's the contemporary take on good and evil,

bunlar iyi ve kötünün günümüzdeki hâli,

often with the added twist that humans are the evil,

çoğunlukla insanların da kötü olduğu büklümü dahil edilir,

so we shouldn't even try to win.

bu yüzden hiç kazanmaya çalışmamalıyız.

And recently,

Son zamanlarda ise,

there have been tales of another cosmic war,

başka bir kozmik masal duyulmaya başlandı;

between gravity, which collapses the universe,

evreni çökerten yer çekimi

and dark energy, which finally shreds it.

ve onu yıkan karanlık enerji arasında.

So this time,

Ancak bu sefer,

whichever of those cosmic forces wins,

bu kozmik güçlerden hangisi kazanırsa kazansın,

we lose.

biz kaybediyoruz.

All those pessimistic accounts of the human condition

İnsanlığın durumu hakkındaki bütün bu karamsar ihtimaller

contain some truth,

biraz doğruyu barındırıyor olsalar da

but as prophecies,

kehanetler olarak hepsi,

they're all misleading, and all for the same reason.

hep aynı sebepten dolayı yanıltıcılar.

None of them portrays humans as what we really are.

Hiçbirisi insanları gerçekten olduğu gibi yansıtmıyor.

As Jacob Bronowski said,

Jacob Bronowski'nin de söylediği gibi;

"Man is not a figure in the landscape --

"İnsan, manzarada bir figür değildir,

he is the shaper of the landscape."

o manzaraya şekil verendir."

In other words,

Diğer bir deyişle,

humans are not playthings of cosmic forces,

insanlar, kozmik güçlerin eğlendiği oyuncaklar değiller,

we are users of cosmic forces.

bizler, o kozmik güçleri kullananlarız.

I'll say more about that in a moment,

Bununla ilgili daha fazla konuşacağım

but first, what sorts of thing create novelty?

fakat öncesinde, yeniliği yaratan şeyler nelerdir?

Well, the beginning of the universe surely did.

Evrenin başlangıcı, tabii ki bunlardan biri.

The big bang, nearly 14 billion years ago,

Büyük patlama, bundan 14 milyar yıl önce,

created space, time and energy,

uzay, zaman ve enerjiyi

everything physical.

ve fiziksel olan her şeyi yarattı.

And then, immediately,

Sonra aniden,

what I call the first era of novelty,

benim deyişimle yeniliğin ilk çağında,

with the first atom, the first star,

ilk atomla beraber, ilk yıldız,

the first black hole,

ilk kara delik

the first galaxy.

ve ilk galaksi oluştu.

But then, at some point,

Ancak sonrasında, bir noktada,

novelty vanished from the universe.

yenilik evrenden yok olup gitti.

Perhaps from as early as 12 or 13 billion years ago,

Belki en erken 12-13 milyar yıl öncesinden,

right up to the present day,

günümüze kadar,

there's never been any new kind of astronomical object.

hiç yeni çeşit asttronomik bir objeye rastlamadık.

There's only been what I call the great monotony.

Ben bu zamanı büyük monotonluk diye adlandırdım.

So, Qohelet was accidentally even more right

Yani Qohelet, aslında yanlışlıkla da olsa, Güneş'in altındakilerden ziyade,

about the universe beyond the Sun

Güneş'in ötesi konusunda

than he was about under the Sun.

daha da haklı konumda.

So long as the great monotony lasts,

Büyük monotonluk sürdüğü sürece,

what has been out there

şu ana kadar olmuş olanlar,

really is what will be.

gerçekten de olacak olanlar ile aynı.

And there is nothing out there

Dışarıda, gerçekten de

of which it can truly be said, "Look, this is new."

"Evet, bu yeni." diyebileceğimiz hiçbir şey yok.

Nevertheless,

Bununla beraber,

at some point during the great monotony,

büyük monotonluğun bir noktasında,

there was an event -- inconsequential at the time,

zamanında önemsiz sayılan bir şey oldu

and even billions of years later,

ve milyarlarca yıl sonrasında bile,

it had affected nothing beyond its home planet --

kendi ana gezegeni dışında bir şeyi etkileyebilmiş değil.

yet eventually, it could cause cosmically momentous novelty.

Yine de, nihayetinde, kozmik olarak ciddi bir yeniliğe sebep olabilir.

That event was the origin of life:

Bahsettiğim bu şey, yaşamın kökeni:

creating the first genetic knowledge,

ilk genetik bilgiyi oluşturmak,

coding for biological adaptations,

biyolojik adaptasyonları kodlamak,

coding for novelty.

yeniliği kodlamak.

On Earth, it utterly transformed the surface.

Dünya'da yeryüzünü tamamen değiştirmeyi başardı.

Genes in the DNA of single-celled organisms

Tek hücreli organizmalardaki DNA genleri,

put oxygen in the air,

havaya oksijen yaydılar,

extracted CO2,

karbondioksiti emdiler,

put chalk and iron ore into the ground,

yere kireç ve demir madenleri eklediler.

hardly a cubic inch of the surface to some depth has remained unaffected

Bu genlerden etkilenmeyen derinlerde bir yerlerde,

by those genes.

küçük bir parça ya vardır ya yoktur.

The Earth became, if not a novel place on the cosmic scale,

Dünya, kozmik derecede, yeni bir yer sayılmasa da

certainly a weird one.

kesinlikle farklı bir yere dönüştü.

Just as an example, beyond Earth,

Dünya'dan farklı bir örnek olarak,

only a few hundred different chemical substances have been detected.

sadece birkaç yüz kimyasal cisim tespit edilebildi.

Presumably, there are some more in lifeless locations,

Tahminen, daha fazla yaşamsız konumlar

but on Earth,

ama Dünya'da,

evolution created billions of different chemicals.

evrim, milyarlarca farklı kimyasallar yarattı.

And then the first plants, animals,

Sonrasında ilk bitkiler, hayvanlar,

and then, in some ancestor species of ours,

bazı ata türlerimizde

explanatory knowledge.

açıklayıcı bilgi oluştu.

For the first time in the universe, for all we know.

Bütün evrende, bildiğimiz kadarıyla ilk defa.

Explanatory knowledge is the defining adaptation of our species.

Açıklayıcı bilgi türümüzün tanımlayıcı uyarlamasıdır.

It differs from the nonexplanatory knowledge

DNA'daki açıklayıcı olmayan bilgiden,

in DNA, for instance,

örneğin,

by being universal.

evrensel olarak farklılaşıyor.

That is to say, whatever can be understood,

Demek ki, anlaşılabilecek her ne varsa,

can be understood through explanatory knowledge.

açıklayıcı bilgi yoluyla anlaşılabilir.

And more, any physical process

Dahası, herhangi fiziksel süreç,

can be controlled by such knowledge,

sadece fizik kuralları tarafından kısıtlanır

limited only by the laws of physics.

ve bu tür bir bilgi tarafından kontrol edilebilir.

And so, explanatory knowledge, too,

Yani, açıklayıcı bilgi de

has begun to transform the Earth's surface.

yeryüzünü değiştirmeye başladı.

And soon, the Earth will become the only known object in the universe

Böylece, Dünya yakında tüm evrende yaklaşan asteroitleri

that turns aside incoming asteroids instead of attracting them.

başka yöne çevirdiği bilinen tek obje olacak.

Qohelet was understandably misled

Qohelet anlaşılır bir şekilde günlerinin acı veren yavaşlığından dolayı

by the painful slowness of progress in his day.

yanlış tarafa yönelmişti.

Yenilik, insan hayatında çok az rastlanır

Novelty in human life was still too rare, too gradual,

to be noticed in one generation.

ve bir nesil içinde fark edilebilmesi için çok dereceli.

And in the biosphere,

Biyosferde is, yeni türlerin evrimi,

the evolution of novel species was even slower.

daha da yavaştı.

But both things were happening.

Ama ikisi de gerçekleşmekte idi.

Now, why is there a great monotony in the universe at large,

Şimdi, evrende neden büyük bir monotonluk var

and what makes our planet buck that trend?

ve gezegenimiz bu eğilimini nasıl değiştirebilir?

Well, the universe at large is relatively simple.

Geniş anlamıyla evren nispeten basitçe bir şey.

Stars are so simple

Yıldızlar, öyle basitler ki

that we can predict their behavior billions of years into the future,

milyar yıllar önceki durumlarını

and retrodict how they formed billions of years ago.

ve milyar yıllar sonraki hallerini tahmin edebiliyoruz.

So why is the universe simple?

Peki, evren neden basittir?

Basically, it's because big, massive, powerful things

Basitçe, çok büyük ve güçlü şeyler,

strongly affect lesser things, and not vice versa.

daha küçük şeyleri etkiler.

I call that the hierarchy rule.

Ben buna hiyerarşi kuralı diyorum.

For example, when a comet hits the Sun,

Örneğin, bir kuyruklu yıldız Güneş'e çarptığı zaman,

the Sun carries on just as before,

Güneş hayatına olduğu gibi devam eder,

but the comet is vaporized.

ama kuyruklu yıldız buharlaşarak yok olur.

For the same reason,

Aynı sebeple

big things are not much affected by small parts of themselves,

büyük şeyler, küçük parçalardan yani detaylardan,

i.e., by details.

pek de etkilenmezler.

Which means that their overall behavior

Bu da davranışlarının genel anlamda

is simple.

basit olduğunu gösterir.

And since nothing very new can happen to things

Ve basit olan şeylere,

that remain simple,

çok da yeni bir şey olamayacağından,

the hierarchy rule, by causing large-scale simplicity,

hiyerarşi kuralı, büyük ölçekli bir sadeliğe neden olarak

has caused the great monotony.

büyük monotonluğu ortaya çıkarıyor.

But, the saving grace is

Ancak bizi kurtaran lütuf,

the hierarchy rule is not a law of nature.

hiyerarşi kuralının, bir doğa kanunu olmaması.

It just happens to have held so far in the universe,

Sadece, evrende çok uzun süre olagelmiş,

except here.

ama burası hariç.

In our biosphere, molecule-sized objects, genes,

Biyosferimizde molekül boyutunda objeler; genler

control vastly disproportionate resources.

çok büyük ölçüde oransız kaynakları kontrol eder.

The first genes for photosynthesis,

Fotosentez için oluşan ilk genler,

by causing their own proliferation,

kendi proliferasyonlarına neden olarak

and then transforming the surface of the planet,

ve ardından yüzeyin değişimine sebep olarak

have violated or reversed the hierarchy rule

akıllara durgunluk veren 10'a 40 gücü faktörü tarafından

by the mind-blowing factor of 10 to the power 40.

hiyerarşi kuralını ihlal etmiş veya tersine çevirmiştir.

Explanatory knowledge is potentially far more powerful

Açıklayıcı bilgi evrensel oluşu açısından,

because of universality,

potansiyel olarak çok daha güçlü

and more rapidly created.

ve daha hızlı yaratılmış durumda.

When human knowledge has achieved a factor 10 to the 40,

İnsan bilgisi 10'a 40 faktörüne ulaştığı zaman,

it will pretty much control the entire galaxy,

bütün galaksiyi kontrol edebilecek

and will be looking beyond.

ve ötesine de göz kırpmaya başlayacaktır.

So humans,

Yani insanlar

and any other explanation creators who may exist out there,

ve var olması muhtemel diğer açıklama yaratıcıları,

are the ultimate agents of novelty for the universe.

evren için yeniliğin nihai etkenleridir.

We are the reason and the means

Yeniliğin, yaratıcılığın ve bilginin gelişmesinin,

by which novelty and creativity, knowledge, progress,

nesnel ve büyük ölçüde fiziksel etkileri olmasının

can have objective, large-scale physical effects.

sebepleri ve anlamları bizleriz.

From the human perspective,

İnsanlık açısından,

the only alternative to that living hell of static societies

yaşayan durgun toplum cehenneminden kurtuluşun tek alternatifi,

is continual creation of new ideas,

yeni fikirlerin, davranışların, yeni çeşit nesnelerin

behaviors, new kinds of objects.

durmadan üretilmesidir.

This robot will soon be obsolete,

Bu robotun yakında modası geçecek,

because of new explanatory knowledge, progress.

çünkü yeni açıklayıcı bilgi durmadan gelişiyor.

But from the cosmic perspective,

Ancak kozmik çerçeveden,

explanatory knowledge is the nemesis of the hierarchy rule.

açıklayıcı bilgi, hiyerarşi kuralının intikamı gibidir.

It's the destroyer of the great monotony.

büyük monotonluğun yok edicisidir.

So it's the creator of the next cosmological era,

Yani, bir sonraki kozmolojik çağın da yaratıcısıdır;

the Anthropocene.

Anthropocene çağı.

If one can speak of a cosmic war,

Kozmik bir savaştan bahsedecek olursak,

it's not the one portrayed in those pessimistic stories.

bahsedilen karamsar masallarda resmedildiği gibi değil.

It's a war between monotony and novelty,

Monotonluk ve yenilik arasındaki bir savaş bu,

between stasis and creativity.

durağanlık ve yaratıcılık arasında.

And in this war,

Bu savaşta, bizim tarafımız,

our side is not destined to lose.

kaybetmeye mahkum değil.

If we choose to apply our unique capacity to create explanatory knowledge,

Sahip olduğumuz eşsiz kapasiteyi açıklayıcı bilgi elde etmeye adarsak,

we could win.

evet, kazanabiliriz.

Thanks.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)