Why I study the most dangerous animal on earth -- mosquitoes | Fredros Okumu

Çeviri: Cihan Ekmekçi Gözden geçirme: Sevkan Uzel

I guess because I'm from Tanzania

Sanırım Tanzanyalı olduğum için

I have a responsibility to welcome all of you once again.

hepinize bir kez daha hoşgeldiniz deme sorumluluğum var.

Thank you for coming.

Geldiğiniz için teşekkürler.

So, first of all, before we start,

Başlamadan önce,

how many of you in the audience

aranızda kaç kişi geçmişte bu böceğin kurbanı oldu?

have been in the past a victim of this bug here?

We apologize on behalf of all the mosquito catchers.

Tüm sivrisinek yakalayıcıları adına özür dileriz.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Ladies and gentlemen,

Hanımlar ve beyler,

imagine getting seven infectious mosquito bites every day.

her gün yedi bulaşıcı sivrisinek ısırığına maruz kaldığınızı hayal edin.

That's 2,555 infectious bites every year.

Bu her yıl 2.555 bulaşıcı ısırık demek.

When I was in college, I moved to the Kilombero River valley

Üniversitedeyken Tanzanya'nın güneydoğusundaki

in the southeastern part of Tanzania.

Kilombero River vadisine taşındım.

This is historically one of the most malarious zones

Burası eskiden,

dünyanın en çok sıtma görülen yerlerinden biriydi.

in the world at that time.

Life here was difficult.

Burada yaşam zordu.

In its later stages

Sıtma ilerleyen aşamalarında,

malaria manifested with extreme seizures locally known as degedege.

yerel olarak "degedege" diye bilinen şiddetli ataklara neden oldu.

It's killed both women and men, adults and children,

Kadın-erkek, yetişkin-çocuk herkesi acımasızca öldürdü.

without mercy.

My home institution, Ifakara Health Institute,

Yerel kuruluşum, Ifakara Sağlık Enstitüsü,

began in this valley in the 1950s

bu vadide, 1950'lerde yerel halkın

to address priority health needs for the local communities.

öncelikli sağlık ihtiyaçlarını ele almaya başladı.

In fact, the name Ifakara refers to a place you go to die,

Aslında Ifakara ismi, gidenin öldüğü bir yere atıf yapıyor;

which is a reflection of what life used to be here

bu da organize halk sağlığı hizmetleri yokken

in the days before organized public health care.

burada hayatın nasıl olduğunu yansıtıyor.

When I first moved here,

Buraya ilk taşındığımda birincil görevim,

my primary role was to estimate

how much malaria transmission was going on across the villages

köyler arasında ne kadar sıtmanın geçişi olduğunu

and which mosquitoes were transmitting the disease.

ve hangi sivrisineklerin bu hastalığı yaydığını bulmaktı.

So my colleague and myself came

Bu yüzden ben ve çalışma arkadaşım, nehrin karşısındaki Ifakara kasabasının

30 kilometers south of Ifakara town across the river.

30 kilometre güneyine geldik.

Every evening we went into the villages with flashlights and siphons.

Her akşam el fenerleri ve sifonlarla köylere gittik.

We rolled up our trousers,

Pantolonlarımızı yukarı sıyırıp

and waited for mosquitoes that were coming to bite us

sivrisineklerin bizi ısırmak için gelmesini bekliyorduk.

so we could collect them

Böylece onları yakalayıp sıtma taşıyanları tespit edebilecektik.

to check if they were carrying malaria.

(Laughter)

(Kahkahalar)

My colleague and myself selected a household,

Meslektaşım ve ben bir evi mesken seçtik

and we started inside and outside, swapping positions every half hour.

ve her yarım saatte pozisyon değişerek içeride ve dışarıda çalışmaya başladık.

And we did this for 12 hours every night for 24 consecutive nights.

Bunu peşpeşe 24 gece, her gece 12 saat boyunca yaptık.

Her sabah dört saat uyuyup

We slept for four hours every morning

and worked the rest of the day,

günün geri kalanında çalıştık,

sorting mosquitoes, identifying them and chopping off their heads

sivrisinekleri sınıflandırdık, tanımlayıp kafalarını kopardık.

so they could be analyzed in the lab

Böylece laboratuvarda analiz edilip

to check if they were carrying malaria parasites

ağzından alınan kanda sıtma paraziti taşıyanlar tespit edilebilecekti.

in their blood mouthparts.

This way we were able to not only know how much malaria was going on here

Böylece buradaki sıtma sıklığının yanı sıra,

but also which mosquitoes were carrying this malaria.

hangi sivrisineklerin sıtmayı taşıdığını da bilecektik.

We were also able to know

Aynı zamanda sıtmanın daha çok evlerin içinde mi,

whether malaria was mostly inside houses or outside houses.

yoksa dışında mı olduğunu da bilecektik.

Today, ladies and gentlemen, I still catch mosquitoes for a living.

Bugün, hanımlar ve beyler, hala mesleğim sivrisinek yakalamak.

But I do this mostly to improve people's lives and well-being.

Ama bunu insanların hayatlarını ve refahlarını geliştirmek için yapıyorum.

This has been called by some people the most dangerous animal on earth --

Bazı insanlar tarafından bu canlı, dünyadaki en tehlikeli hayvan olarak anılmakta;

which unfortunately is true.

ki maalesef bu doğru.

But what do we really know about mosquitoes?

Peki sivrisinekler hakkında aslında ne biliyoruz?

It turns out we actually know very little.

Gerçek şu ki çok az şey biliyoruz.

Şu anda sıtmaya karşı en iyi yöntemin

Consider the fact that at the moment our best practice against malaria

böcek ilacı sıkılmış cibinlik olduğu gerçeğini düşünün.

are bednets -- insecticide treated bednets.

We know now that across Africa

Afrika'nın her yanında

you have widespread resistance to insecticides.

böcek ilaçlarına karşı yaygın bir direnç olduğunu da artık biliyoruz.

And these are the same insecticides,

Bunlar da aynı böcek ilaçları,

the pyrethroid class, that are put on these bednets.

piretiroid sınıfı, cibinliklere konulanlardan.

We know now that these bednets protect you from bites

Bu cibinliklerin ısırıklardan koruduğunu biliyoruz

but only minimally kill the mosquitoes that they should.

fakat sivrisinekleri minimal derecede öldürüyor.

What it means is that we've got to do more to be able to get to zero.

Bu, sıfıra ulaşmak için daha fazla şey yapmamız gerektiği anlamına geliyor.

And that's part of our duty.

Bizim görevimizin bir parçası.

At Ifakara Health Institute

Ifakara Sağlık Enstitüsü'nde

we focus very much on the biology of the mosquito,

daha çok sivrisineklerin biyolojisine odaklanıyoruz;

and we try to do this so we can identify new opportunities.

böylece yeni fırsatları belirleyebiliriz.

A new approach.

Yeni bir yaklaşım.

New ways to try and get new options

Sıfırlayabilmek için cibinlik gibi şeylerle beraber kullanabileceğimiz

that we can use together with things such as bednets

yeni seçenekler bulabilmek için yeni yollar arıyoruz

to be able to get to zero.

And I'm going to share with you a few examples

Çalışma arkadaşlarımla birlikte yaptığımız şeylerden

of the things that my colleagues and myself do.

birkaç örneği sizinle paylaşacağım.

Take this, for example.

Örnek olarak bunu alalım.

Mosquitoes breed in small pools of water.

Sivrisinekler küçük su birikintilerinde ürer.

Not all of them are easy to find --

Hepsini bulmak kolay değil;

they can be scattered across villages,

köylere dağılmış olabilirler;

they can be as small as hoofprints.

toynak izleri kadar küçük olabilirler.

They can be behind your house or far from your house.

Evinizin arkasında ya da evinizin çok uzağında olabilirler.

And so, if you wanted to control mosquito larvae,

Yani sivrisinek larvalarını kontrol etmek istiyorsanız,

it can actually be quite difficult to get them.

onları bulmak gerçekten oldukça zor olabilir.

What my colleagues and I have decided to do

Arkadaşlarım ve ben şuna karar verdik:

Böcek ilacını, seçtiğimiz yerden üreme alanlarına götürmek için

is to think about what if we used mosquitoes themselves

to carry the insecticides from a place of our choice

sivrisineklerin kendilerini kullanmak nasıl olur dedik.

to their own breeding habitats

so that whichever eggs they lay there shall not survive.

Böylece orada bulunan hiçbir yumurta hayatta kalamayacaktı.

This is Dickson Lwetoijera.

Bu Dickson Lwetoijera.

This is my colleague who runs this show at Ifakara.

Ifakara'da bunu yapan meslektaşım.

And he has demonstrated cleverly that you can actually get mosquitoes

Sivrisinekleri, normalde kan almaya geldikleri yere,

gerçekten de böcek ilacı veya kısırlaştırıcı almaları için

to come to the place where they normally come to get blood

to pick up a dose of sterilants or insecticide,

çekebileceğimizi, ardından sivrisineğin bu ilacı

carry this back to their own breeding habitat

kendi üreme alanına taşıyıp

and kill all their progeny.

tüm yavruları öldürebileceğini zekice ortaya koydu.

And we have demonstrated that you can do this

Bunu yaparak sürüleri çok büyük bir hızla

and crush populations very, very rapidly.

yok edebileceğimizi gösterdik.

This is beautiful.

Bu harika.

This is our mosquito city.

Bu bizim sivrisinek şehrimiz.

It is the largest mosquito farm

Sıtma araştırması için kurulmuş

dünyadaki en büyük sivrisinek çiftliği.

available in the world for malaria research.

Here we have large-scale self-sustaining colonies of malaria mosquitoes

Burada, bu tesislerde yetiştirdiğimiz,

büyük ölçekli ve kendini idame ettiren sıtma sivrisinekleri kolonilerimiz var

that we rear in these facilities.

Of course, they are disease-free.

Tabii ki bunlar hastalık taşımıyor.

But what these systems allow us to do

Ancak bu sistemler

is to introduce new tools and test them immediately,

yeni araçlar getirip, bunları hemen ve hızla denemek için

very quickly,

bize olanak sağlıyor

and see if we can crush these populations or control them in some way.

ve bu sürüleri yok edip kontrol sağlamamız için yardım ediyor.

And my colleagues have demonstrated

Meslektaşlarım şunu gösterdi ki,

that if you just put two or three positions

sivrisineklerin bu öldürücü maddeleri

where mosquitoes can go pick up these lethal substances,

almaları için iki veya üç yer belirlerseniz,

we can crush these colonies in just three months.

bu sürüleri sadece üç ay içinde yok edebilirsiniz.

That's autodissemination, as we call it.

Biz buna oto-yayılım diyoruz.

But what if we could use

Peki sivrisineklerin

the mosquitoes' sexual behavior

cinsel davranışlarını da

onları kontrol etmede kullanabilirsek?

to also control them?

So, first of all I would like to tell you

Öncelikle sivrisineklerin

that actually mosquitoes mate in what we call swarms.

kümeler halinde çiftleştiklerini söylemem lazım.

Male mosquitoes usually congregate

Erkek sivrisinekler genellikle güneş battıktan sonra

in clusters around the horizon, usually after sunset.

ufuk çevresinde sürü halinde toplanır.

The males go there for a dance,

Erkekler oraya dans etmeye gider;

the females fly into that dance

dişiler bu dansın içine doğru uçar

and select a male mosquito of their choice,

ve beğendikleri bir erkeği seçerler.

usually the best-looking male in their view.

Bu kendilerince en iyi görünen erkektir.

They clump together and fall down onto the floor.

Birlikte kümelenir ve yere düşerler.

If you watch this, it's beautiful.

Eğer izlediyseniz bu çok güzel.

It's a fantastic phenomenon.

Harika bir fenomen.

This is where our mosquito-catching work gets really interesting.

Sivrisinek yakalama işimiz bu noktada ilginçleşiyor.

What we have seen, when we go swarm hunting in the villages,

Köylere sürü avlamaya gittiğimizde şunu gördük:

is that these swarm locations tend to be at exactly the same location

Bu sürülerin konumları,

yıllar boyunca her gün, her hafta, her ay hep

every day, every week, every month,

tam olarak aynı yerde olma eğiliminde.

year in, year out.

They start at exactly the same time of the evening,

Her akşam tam olarak aynı saatte başlıyorlar

and they are at exactly the same locations.

ve tam olarak aynı yerlerde oluyorlar.

What does this tell us?

Bu bize ne anlatıyor?

It means that if we can map all these locations across villages,

Köyler boyunca tüm bu konumları haritalarsak,

we could actually

aslında tek bir hamleyle

crush these populations by just a single blow.

tüm bu sürüleri yok edebiliriz.

Kind of, you know, bomb-spray them or nuke them out.

Bomba spreyiyle veya patlatarak.

And that is what we try to do with young men and women

Köylerdeki gençlerle yapmaya çalıştığımız şey işte bu.

across the villages.

We organize these crews, teach them how to identify the swarms,

Bu ekipleri organize ederek, onlara kümeleri tanımayı

ve spreylemeyi öğretiyoruz.

and spray them out.

My colleagues and I believe we have a new window

İş arkadaşlarım ve ben, sivrisinekleri vadiden çıkarmak için

to get mosquitoes out of the valley.

yeni bir fırsat olduğu kanısındayız.

But perhaps the fact that mosquitoes eat blood, human blood,

Ama belki de sivrisineklerin kan ile, insan kanı ile besleniyor olduğu gerçeği,

is the reason they are the most dangerous animal on earth.

onların dünyanın en tehlikeli hayvanı olmalarının nedeni.

But think about it this way --

Bir de şöyle düşünün:

mosquitoes actually smell you.

Kokunuzu da alıyorlar.

And they have developed

İnanılmaz duyu organları geliştirmişler.

incredible sensory organs.

They can smell from as far sometimes as 100 meters away.

Bazen 100 metre öteden bile kokunuzu alabiliyorlar.

And when they get closer,

Yaklaştıkları zaman ise

they can even tell the difference between two family members.

iki aile üyesi arasındaki farkı bile anlayabiliyorlar.

They know who you are based on what you produce

Nefesinizden, cildinizden, terinizden ve ten kokunuzdan

from your breath, skin, sweat and body odor.

kim olduğunuzu çıkarabiliyorlar.

What we have done at Ifakara

Ifakara'da yaptığımız şey,

is to identify what it is in your skin, your body, your sweat or your breath

teninizde, bedeninizde, terinizde veya nefesinizde,

bu sivrisinekleri çeken ne olduğunu bulmak.

that these mosquitoes like.

Once we identified these substances, we created a concoction,

Bu maddeleri tanımladığımızda bir karışım yarattık;

kind of a mixture, a blend of synthetic substances

sentetik maddelerden oluşan bir karışım ve

that are reminiscent of what you produce from your body.

vücudunuzdan salgılanan maddelere benzerlik gösteriyor.

And we made a synthetic blend

Öyle bir karışım yaptık ki,

that was attracting three to five times more mosquitoes than a human being.

sivrisinekleri normal bir insandan 3 ilâ 5 kat daha fazla çekiyordu.

What can you do with this?

Bununla ne yapılabilir peki?

You put in a trap, lure a lot of mosquitoes and you kill them, right?

Tuzak kuracağız, sivrisinekleri çekip onları öldüreceğiz, değil mi?

And of course, you can also use it for surveillance.

Ayrıca onları takip etmek için de kullanabiliriz.

At Ifakara

Ifakara'da,

sivrisinek biyolojisi üzerindeki bilgilerimizi genişleterek

we wish to expand our knowledge on the biology of the mosquito;

sıtma ve daha pek çok hastalığı kontrol altına almak istiyoruz.

to control many other diseases, including, of course, the malaria,

but also those other diseases that mosquitoes transmit

Ama sivrisineklerin taşıdığı başka hastalıklar da var,

like dengue, Chikungunya and Zika virus.

Chikungunya ve Zika viüsü gibi.

And this is why my colleagues, for example --

İşte bu yüzden iş arkadaşlarımla

we have looked at the fact

bazı sivrisineklerin

that some mosquitoes like to bite you on the leg region.

bacağınızdan ısırmayı seçtiği gerçeğine bir göz attık.

And we've now created these mosquito repellent sandals

Sonra da turistlerin ve buralıların giyebileceği

that tourists and locals can wear when they're coming.

bu sinek kovucu terlikleri yaptık.

And you don't get bitten --

Ve ısırılmıyorsunuz;

this gives you 'round the clock protection

cibinliğinizin altına girene kadar

until the time you go under your bednet.

size tam zamanlı koruma sağlıyor.

(Applause)

(Alkışlar)

My love-hate relationship with mosquitoes continues.

Sivrisineklere olan aşk-nefret ilişkim devam ediyor.

(Laughter)

(Kahkahalar)

And it's going to go a long way, I can see.

Bir hayli de yol alacak gibi görünüyor.

But that's OK.

Ama sorun değil.

WHO has set a goal of 2030 to eliminate malaria from 35 countries.

Dünya Sağlık Örgütü, 2030 yılına kadar 35 ülkede sıtmayı yok etmeyi amaçlıyor.

The African Union has set a goal

Afrika Birliği 2030 yılına kadar sıtmayı kıtadan yok etmeyi amaçlıyor.

of 2030 to eliminate malaria from the continent.

At Ifakara we are firmly behind these goals.

Ifakara'da bu amaçlarımızın arkasında sıkıca duruyoruz.

And we've put together a cohort of young scientists,

Kadın ve erkeklerden oluşan hepsi alanında uzman

male and female,

genç bilimcilerle bir topluluk oluşturduk;

who are champions,

who are interested in coming together to make this vision come true.

vizyonumuzu gerçekleştirmek için bir araya geldiler.

They do what they can

Bunu gerçekleştirmek için

to make it work.

ellerinden gelen her şeyi yapıyorlar.

And we are supporting them.

Biz de onları destekliyoruz.

We are here to make sure that these dreams come true.

Bu hayallerin gerçeğe dönüşmesi için buradayız.

Ladies and gentlemen,

Hanımlar ve beyler,

even if it doesn't happen in our lifetime,

bizim ömrümüz süresince olmasa bile

even if it doesn't happen

bizler ölmeden önce

before you and me go away,

gerçekleşemese bile,

I believe that your child and my child

çocuklarımızın sıtma taşıyan sivrisineklerin

shall inherit a world free of malaria transmitting mosquitoes

ve sıtma hastalığının olmadığı bir dünya

and free of malaria.

miras alacağına inanıyorum.

Thank you very much, ladies and gentlemen.

Çok teşekkürler, hanımlar ve beyler.

(Applause)

(Alkışlar)

Thank you.

Teşekkürler.

Kelo Kubu: OK, Fredros.

Kelo Kabu: Pekala, Fredros.

Let's talk about CRISPR for a bit.

Biraz CRISPR hakkında konuşalım.

(Laughter)

(Kahkahalar)

It's taken the world by storm,

Dünyayı fırtına gibi ele geçirdi,

it promises to do amazing things.

harika şeyler vadediyor.

What do you think of scientists using CRISPR to kill off mosquitoes?

Sivrisinek öldürmek için CRISPR kullanan bilimciler hakkında ne düşünüyorsunuz?

Fredros Okumu: To answer this question, let's start from what the problem is.

Fredros Okumu: Bu soruyu cevaplamaya problemin ne olduğundan başlayalım.

First of all, we're talking about a disease that still kills --

Öncelikle bahsettiğimiz bu hastalık,

Dünya Sağlık Örgütü'nün son verilerine göre

according to the latest figures we have from WHO --

429,000 people.

hâlâ 429.000 kişiyi öldürüyor.

Most of these are African children.

Bunların çoğu Afrikalı çocuklar.

Of course, we've made progress,

Tabii ki ilerleme kaydettik,

there are countries that have achieved

sıtma oranını %50-60'a kadar

up to 50-60 percent reduction in malaria burden.

azaltmayı başarmış ülkeler var.

But we still have to do more to get to zero.

Yine de sıfıra ulaşmak için daha çok şey yapmamız gerek.

There is already proof of principle

CRISPR gibi gen düzenleme tekniklerinin

that gene-editing techniques, such as CRISPR,

sivrisinekler üzerinde etkin bir şekilde kullanılarak,

can be used effectively

sıtma bulaştırmaz hâle getirilebileceklerine,

to transform mosquitoes so that either they do not transmit malaria --

ki buna popülasyon değişimi diyoruz;

we call this population alteration --

ya da artık var olmamalarının,

or that they no longer exist,

yani popülasyon bastırılmasının

population suppression.

gerçekleşebileceğine dair kanıt var.

This is already proven in the lab.

Bu laboratuvarda zaten kanıtlandı.

There is also modeling work

Ayrıca modelleme çalışmaları var;

that has demonstrated that even if you were to release

genetiği değiştirilmiş bu sivrisineklerden

just a small number of these genetically modified mosquitoes,

az sayıda salınması durumunda bile,

that you can actually achieve elimination very, very quickly.

çok çok hızlı bir şekilde eliminasyonun başarılabileceğini gösterdi.

So, CRISPR and tools like this offer us some real opportunities --

Yani CRISPR ve benzeri araçlar bize gerçekten bazı fırsatlar sunuyor;

real-life opportunities to have high-impact interventions

etkisi yüksek müdahelelerde bulunarak,

mevcut ilerlememize ek olarak kullanabileceğimiz

that we can use in addition to what we have now

ve sıfıra ulaşmamızı sağlayacak türden gerçek yaşam fırsatları.

to eventually go to zero.

This is important.

Bu önemli.

Now, of course people always ask us --

İnsanlar bize her zaman soruyor,

which is a common question,

çok yaygın bir soru,

I guess you're going to ask this as well --

bunu sanıyorum siz de soracaksınız,

"What happens if you eliminate mosquitoes?"

''Sivrisinekleri öldürürseniz ne olacak?''

KK: I won't ask then, you answer.

KK: Sormayacağım öyleyse, sen cevapla.

FO: OK. In respect to this, I would just like to remind my colleagues

FO: Meslektaşlarıma şunu hatırlatmak istiyorum,

that we have 3,500 mosquito species in this world.

dünyada 3.500 sivrisinek türü var.

Maybe more than that.

Belki daha fazla.

About 400 of these are Anophelenes,

Bunların yaklaşık 400'ü Anofelen

and only about 70 of them have any capacity to transmit malaria.

ve sadece 70 kadarı sıtma bulaştırma kapasitesine sahip.

In Africa, we're having to deal with three or four of these as the major guys.

Afrika'da asıl düşman olarak bunların 3 veya 4'üyle uğraşıyoruz.

They carry most -- like 99 percent of all the malaria we have.

Tüm sıtma vakalarının çoğunu, %99'unu falan taşıyorlar.

If we were to go out with gene editing like CRISPR,

CRISPR gibi gen düzenleme tekniğine başvurursak,

if we were to go out with gene drives to control malaria,

sıtmayı kontrol etmek için gen işine yönelirsek,

sadece bir veya ikisiyle mücadele ediyor olacağız.

we would be going after only one or two.

I don't see a diversity problem with that.

Bununla ilgili bir çeşitlilik sorunu görmüyorum.

But that's personal view.

Ancak bu kişisel bir görüş.

I think it's OK.

Bence sorun yok.

And remember, by the way,

Şunu da ekleyeyim,

all these years we've been trying to eliminate these mosquitoes effectively

sivrisinekleri spreylerle öldürmeye çalıştığımız bu kadar yıl boyunca,

by spraying them -- our colleagues in America have sprayed with --

Amerika'daki meslektaşlarımız bunu yaptı,

really bomb-spraying these insects out of the villages.

sivrisinekleri sprey bombalarla köylerden uzaklaştırdılar.

In Africa we do a lot of household spraying.

Afrika'da ev içinde sürekli sprey kullanıyoruz.

All these are aimed solely at killing the mosquitoes.

Bunların tümü yalnızca sivrisinekleri öldürmeye yönelik.

So there's really no problem if we had a new tool.

Yani yeni bir aracımız olsa hiç de sorun olmaz.

But having said that, I have to say

Ancak bunu söylerken,

we also have to be very, very responsible here.

çok sorumlu davranmamız gerektiğini de eklemeliyim.

So there's the regulatory side, and we have to partner with our regulators

İşin bir mevzuat kısmı var ve ortaklarımızla işbirliği yaparak,

and make sure that everything that we do is done correctly,

her şeyin doğru bir şekilde ve sorumluluk altında yürüdüğünden

is done responsibly

emin olmamız gerek.

and that we also have to do independent risk assessments,

Ayrıca bağımsız risk değerlendirmeleri yapmamız lazım;

to just make sure

tüm bu süreçlerin

that all these processes do not fall into the wrong hands.

yanlış ellere düşmediğinden emin olmak için.

Thank you very much.

Çok teşekkür ederim.

KK: Thank you.

KK: Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)