Garik Israelian: What's inside a star?

Garik Israelian: Yıldızlar neden oluşur?

Çeviri: Aydan Bulut Karslıoğlu Gözden geçirme: osman oguz ahsen

I have a very difficult task.

Benim görevim çok zor.

I'm a spectroscopist.

Ben bir spektroskopistim.

I have to talk about astronomy without showing you

Eğer o nedir derseniz... Size galaksilerin veya nebulaların

any single image of nebulae or galaxies, etc.

tek bir fotoğrafını göstermeden astronomiden bahsetmek derim.

because my job is spectroscopy.

çünkü benim işim spektroskopi (ışınların dalga boyu ölçümü).

I never deal with images.

İşim gereği görüntülerle uğraşmam.

But I'll try to convince you

Ama yine de sizi

that spectroscopy is actually something which can

spektroskopinin dünyayı değiştirebilecek bir şey olduğuna

change this world.

ikna etmeye çalışacağım.

Spectroscopy can probably answer the question,

Spektroskopi muhtemelen şu soruyu cevaplandırabilir:

"Is there anybody out there?"

"Dünya dışı yaşam var mı?"

Are we alone? SETI.

"Evrende yalnız mıyız?" SETI

It's not very fun to do spectroscopy.

Doğrusu spektroskopiyle uğraşmak çok da eğlenceli değil.

One of my colleagues in Bulgaria,

Bulgaristan'daki bir meslektaşım,

Nevena Markova, spent about 20 years

Neviana Markova, yaklaşık 20 yılını

studying these profiles.

bu profilleri çalışarak geçirdi.

And she published 42 articles

Ve sırf bu konuya adanmış

just dedicated to the subject.

42 makale yayınladı.

Can you imagine? Day and night, thinking,

Düşünsenize!.. Gece gündüz, 20 sene boyunca,

observing, the same star for 20 years

aynı yıldızı gözlemlemek

is incredible.

gerçekten inanılmaz.

But we are crazy. We do these things.

Ama bizler çılgınız. Böyle şeyler yaparız.

(Laughter)

(Kahkahalar)

And I'm not that far.

Ben o kadar ileri gitmedim.

I spent about eight months working on these profiles.

Bu profilleri inceleyerek yaklaşık 8 ay geçirdim.

Because I've noticed

Çünkü gezegen sahibi yıldızlardan birinin

a very small symmetry

spektrumunu incelerken

in the profile of one of the planet host stars.

çok küçük bir simetri farkettim.

And I thought, well maybe there is Lithium-6 in this star,

Ve dedim ki, eğer bu yıldızın içinde Lityum-6 varsa,

which is an indication that this star

bu, bu yıldızın bir gezegen yutmuş olabileceğini

has swallowed a planet.

gösterir.

Because apparently you can't have this fragile isotope

Çünkü normalde Güneş benzeri yıldızlar

of Lithium-6 in the atmospheres of sun-like stars.

Lityum-6 barındırmazlar.

But you have it in planets and asteroids.

Amam gezegenler ve asteroidler barındırır.

So if you engulf planet or large number of asteroids,

Eğer yıldız bir gezegen veya bir çok asteroid yutmuşsa,

you will have this Lithium-6 isotope

yıldızdan gelen ışın spektrumunda

in the spectrum of the star.

Lityum-6 izotopunu görebilirsiniz.

So I invested more than eight months

Böylece 8 ayımı bu yıldızdan gelen

just studying the profile of this star.

lityum profilini inceleyerek geçirdim.

And actually it's amazing,

Aslında gülünç olan

because I got phone calls from many reporters asking,

bir çok gazetecinin beni arayıp "Yani yıldızın gezegeni yuttuğunu

"Have you actually seen the planet going into a star?"

gördünüz mü?" diye sorması oldu.

Because they thought that if you are having a telescope,

Çünkü ilk akıllarına gelen şu oldu:Astronomsanız ve

you are an astronomer so what you are doing

bir teleskopunuz varsa...

is actually looking in a telescope.

...onunla gökyüzüne bakarsınız.

And you might have seen the planet going into a star.

Ve gerçekten de bir yıldızın bir gezegeni yuttuğunu görebilirsiniz.

And I was saying, "No, excuse me.

Ama ben: "Hayır, kusura bakmayın ama

What I see is this one."

benim gördüğüm buydu." dedim.

(Laughter)

(Kahkahalar)

It's just incredible. Because nobody understood really.

Gerçekten inanılmaz. Kimse ne dediğimi anlamadı.

I bet that there were very few people

Neden bahsettiğimi olsa olsa

who really understood what I'm talking about.

bir kaç kişi anlamıştır.

Because this is the indication that the planet went into the star.

Ama bu gerçekten yıldızın gezegeni yuttuğunu gösteriyor.

It's amazing.

İnanılmaz.

The power of spectroscopy

Spektroskopinin gücünü

was actually realized

aslında daha 1973'te

by Pink Floyd already in 1973.

Pink Floyd anlamıştı.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Because they actually said that

Çünkü onlar aslında dediler ki

you can get any color you like

bir spektrumdan istediğin

in a spectrum.

renki alabilirsin.

And all you need is time and money

Tüm ihtiyacın olan, iyi bir spektrograf yapmak için

to make your spectrograph.

gerekli zaman ve para.

This is the number one high resolution,

Bu, gezegendeki en hassas ve

most precise spectrograph on this planet, called HARPS,

en yüksek çözünürlüklü spektrograf, HARPS.

which is actually used to detect

Güneş sistemi dışı gezegenleri ve

extrasolar planets and sound waves

ses dalgalarını, yıldızların atmosferini

in the atmospheres of stars.

inceleyerek tespit eder.

How we get spectra?

Spektrum ölçümü nasıl yapılır?

I'm sure most of you know from school physics

Eminim ki fizik dersinden hatırlıyorsunuzdur.

that it's basically splitting a white light

Aslında tüm yaptığı beyaz ışığı

into colors.

renklerine ayırmak.

And if you have a liquid hot mass,

Eğer sıcak ve sıvı bir kütleniz varsa,

it will produce something which we call a continuous spectrum.

sürekli spektrum denilen bir şey oluşturur.

A hot gas is producing emission lines only,

Sıcak gaz aslında sadece doğrusal yayma (emisyon) yapar,

no continuum.

sürekliliği yoktur.

And if you place a cool gas in front of a

Eğer sıcaklık kaynağının önüne

hot source,

soğuk gaz koyarsanız,

you will see certain patterns

belli desenler görürsünüz.

which we call absorption lines.

Bunlara emilim çizgileri denir.

Which is used actually to identify chemical elements

Yani soğuk maddede emilen dalga boylarından

in a cool matter,

o maddenin hangi kimyasal elementlere

which is absorbing exactly at those frequencies.

sahip olduğunu anlayabiliriz.

Now, what we can do with the spectra?

Peki, spektrumlarla ne yapılabilir?

We can actually study line-of-sight velocities

Evrendeki nesnelerin

of cosmic objects.

hızlarını ölçebiliriz.

And we can also study chemical composition

Ayrıca yıldızların, galaksilerin ve nebulaların

and physical parameters of stars,

kimyasal içeriklerini de

galaxies, nebulae.

inceleyebiliriz.

A star is the most simple object.

Yıldız çok basit bir nesnedir.

In the core, we have thermonuclear reactions going on,

Çekirdeğinde ısıl-nükleer tepkimeler meydana gelir,

creating chemical elements.

ve kimyasal elementleri oluştururlar.

And we have a cool atmosphere.

Serin bir atmosferi vardır.

It's cool for me.

Ben buna serin derim.

Cool in my terms is three or four or five thousand degrees.

Bana göre 3-, 4-, 5- bin derece serindir.

My colleagues in infra-red astronomy

Kızılötesi astronomi çalışan meslektaşlarıma göre ise

call minus 200 Kelvin is cool for them.

-200 Kelvin (-473C) serindir.

But you know, everything is relative.

Her şey göreceli.

So for me 5,000 degrees is pretty cool.

Yani benim için 5000C serin sayılır.

(Laughter)

(Kahkahalar)

This is the spectrum of the Sun --

Bu Güneş'in tayfı (spektrumu).

24,000 spectral lines,

24,000 spektrum çizgisi var.

and about 15 percent of these lines is not yet identified.

%15'inin ne olduğu hala bilinmiyor.

It is amazing. So we are in the 21st century,

Çok ilginç. 21. yy'da yaşıyoruz,

and we still cannot properly understand

ve hala Güneş'in tayfını bile

the spectrum of the sun.

doğru düzgün anlayamıyoruz.

Sometimes we have to deal with

Bir kimyasal elementin

just one tiny, weak spectral line

atmosferdeki bileşimini ölçmek için,

to measure the composition of that chemical element in the atmosphere.

bazen minizik bir çizgiyle uğraşmamız gerekiyor.

For instance, you see the spectral line of the gold

Örneğin, altının spektrum çizgisi

is the only spectral line in the spectrum of the Sun.

Güneş'in tayfında görünen tek çizgi.

And we use this weak feature

Ve biz Güneş'in atmosferindeki altın

to measure the composition

bileşimini ölçmek için

of gold in the atmosphere of the Sun.

bu zayıf çizgiden faydalanıyoruz.

And now this is a work in progress.

Bu devam eden bir çalışmadan.

We have been dealing with a similarly very weak feature,

Osmiyum'a ait olan, biraz önceki gibi zayıf bir

which belongs to osmium.

çizgiyle uğraşıyorduk.

It's a heavy element produced in thermonuclear

Osmiyum, süpernova patlamalarında oluşan

explosions of supernovae.

ağır bir element.

It's the only place where you can produce, actually, osmium.

Aslında osmiyum bir tek orada oluşabilir.

Just comparing the composition of osmium

Gezegen sahibi yıldızlardan birinin

in one of the planet host stars,

osmiyum miktarını ölçerek

we want to understand why there is so much

aslında neden o yıldızda bu kadar çok osmiyum

of this element.

olduğunu anlamaya çalışıyoruz.

Perhaps we even think that maybe

Bir ihtimal,

supernova explosions trigger formations of planets and stars.

süpernova patlamaları gezegen ve yıldız oluşumunu tetikleyebilir.

It can be an indication.

Bunun bir işareti olabilir.

The other day, my colleague from Berkeley,

Geçenlerde Berkeley'den bir meslektaşım

Gibor Basri, emailed me

Gibor Basri bana e-posta yolladı.

a very interesting spectrum,

Çok ilginç bir tayf gönderdi ve

asking me, "Can you have a look at this?"

"Bir bakar mısın?" diye sordu.

And I couldn't sleep, next two weeks,

Yıldızların tayfında büyük miktarda

when I saw the huge amount of oxygen

oksijen ve diğer elementler gördüm ve

and other elements in the spectrum of the stars.

iki hafta uyuyamadım.

I knew that there is nothing like that observed in the galaxy.

Daha önce galakside böyle bir şey gözlemlenmediğini biliyordum.

It was incredible. The only conclusion we could make from this

İnanılmazdı. Bundan çıkarabildiğimiz tek sonuç

is clear evidence that there was a supernova explosion

bu sistemde daha önce bir süpernova patlaması olmuş

in this system, which polluted the atmosphere

olması gerektiğiydi. Bu patlama, yıldızın

of this star.

atmosferine işlemiş.

And later a black hole was formed

Daha sonra bir karadelik oluşmuş.

in a binary system,

Güneş'in 5 katı olan

which is still there with a mass of about

kütlesiyle hala orada

five solar masses.

duruyor.

This was considered as first evidence that actually black holes

Bu, karadeliklerin süpernova patlamaları sonrası oluştuğunu

come from supernovae explosions.

gösteren ilk delildi.

My colleagues, comparing composition of chemical elements

Meslektaşlarım, galaksimizdeki farklı yıldızların sahip olduğu

in different galactic stars,

kimyasal elementleri karşılaştırarak

actually discovered alien stars in our galaxy.

galaksi-dışı yıldızlar keşfettiler.

It's amazing that you can go so far

Sadece yıldızların kimyasal bileşimini inceleyerek

simply studying the chemical composition of stars.

bu derece ileri gitmek heyecan verici.

They actually said that one of the stars you see in the spectra

Hatta, tayfta görülen yıldızlardan bir tanesinin aslında

is an alien. It comes from a different galaxy.

farklı bir galaksiden geldiğini söylediler.

There is interaction of galaxies. We know this.

Galaksiler etkileşim içindedir. Bunu biliyoruz.

And sometimes they just capture stars.

Ve bazen yıldızları yutarlar.

You've heard about solar flares.

Güneş alevlerini duymuşsunuzdur.

We were very surprised to discover

Bir süper-alev keşfettik,

a super flare,

çok şaşırtıcıydı.

a flare which is thousands of millions of times

Öyle bir alev ki, Güneş'te gördüklerimizden

more powerful than those we see in the Sun.

bin milyonlarca kez daha güçlü.

In one of the binary stars in our galaxy

Galaksimizdeki ikili yıldızlardan birinde

called FH Leo,

-adı FH Leo-

we discovered the super flare.

bu süper-alevi keşfettik.

And later we went to study the spectral stars

Ve bu nesnelerde olağandışı bir şey olup olmadığını

to see is there anything strange with these objects.

anlamak için tayflarına baktık.

And we found that everything is normal.

Her şey normaldi.

These stars are normal like the Sun. Age, everything was normal.

Bu yıldızlar Güneş gibi olağan. Yaşları, her şey normal.

So this is a mystery.

Yani, bu olay tam bir muamma.

It's one of the mysteries we still have, super flares.

Süper-alevler bizim için hala bir muamma.

And there are six or seven similar cases

Kaynaklarda buna benzer altı-yedi

reported in the literature.

olay var.

Now to go ahead with this,

Bunu anlamak için,

we really need to understand chemical evolution of the universe.

öncelikle evrenin kimyasal evrimini anlamalıyız.

It's very complicated. I don't really want you to

Bu, çok kamaşık. Sizden istediğim bunu

try to understand what is here.

anlamaya çalışmanız değil.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But it's to show you how complicated is the whole story

Asıl amacım size aslında kimyasal elementlerin

of the production of chemical elements.

üretiminin karmaşıklığını göstermek.

You have two channels --

Evrende kimyasal elementleri

the massive stars and low-mass stars --

üreten ve geri dönüşümünü sağlayan iki kanal var:

producing and recycling matter and chemical elements in the universe.

Dev yıldızlar ve düsük kütleli yıldızlar.

And doing this for 14 billion years,

Bu işlem 14 milyar yıl tekrarlanırsa

we end up with this picture,

sonunda bu resme ulaşırsınız.

which is a very important graph,

Bu çok önemli bir grafik:

showing relative abundances of chemical elements

Güneş benzeri yıldızlarda ve yıldızlararası ortamdaki

in sun-like stars

kimyasal elementlerin

and in the interstellar medium.

göreceli dağılımını gösterir.

So which means that it's really impossible

Yani aslında sıradışı nesneler bulmak imkansızdır;

to find an object where you find about 10 times more sulfur than silicon,

içinde silikonun 10 katı sülfür bulunan, oksijenin 10 katı kalsiyum bulunan

five times more calcium than oxygen. It's just impossible.

nesneler bulmak imkansızdır.

And if you find one, I will say that

Eğer böyle bir şey bulunursa,

this is something related to SETI,

bence bu direk SETI'yle alakalıdır.

because naturally you can't do it.

Çünkü doğal olarak meydana gelmez.

Doppler Effect is something very important

Doppler etkisi temel fizikten gelen

from fundamental physics.

çok önemli bir kuraldır.

And this is related to the change of the frequency

Hareketli nesnelerin frekanslarının değişimiyle

of a moving source.

alakalıdır.

The Doppler Effect is used to discover extrasolar planets.

Doppler etkisi Güneş-dışı gezegenleri keşfetmede kullanılır.

The precision which we need

Güneşvari bir yıldız etrafındaki

to discover a Jupiter-like planet

Jüpiter benzeri bir gezegen

around a sun-like star

bulmak için

is something like 28.4 meters per second.

gereken kesinlik saniyede 28.4 metredir.

And we need nine centimeters per second

Dünya benzeri bir gezegen içinse

to detect an Earth-like planet.

saniyede 9 cm gerekir.

This can be done with the future spectrographs.

İlerde daha gelişmiş spektrograflarla yapılabilir.

I, myself, I'm actually involved in the team

Ben kendim de aslında CODEX'i geliştiren

which is developing a CODEX,

bir takımda yer alıyorum;

high resolution, future generation spectrograph

CODEX, 42 metrelik E-ELT teleskopu için yapılan

for the 42 meter E-ELT telescope.

yüksek çözünürlüklü, gelecek nesil spektrografı.

And this is going to be an instrument

Ve bu alet, Güneş benzeri yıldızlar

to detect Earth-like planets

etrafındaki Dünya benzeri

around sun-like stars.

gezegenleri keşfedebilecek.

It is an amazing tool called astroseismology

Bu astrosismoloji denilen bir araç,

where we can detect sound waves

yıldızların atmosferlerindeki

in the atmospheres of stars.

ses dalgalarını tespit eder.

This is the sound of an Alpha Cen.

Bu, Alpha Centauri'nin sesi.

We can detect sound waves

Yıldızların atmosferlerindeki

in the atmospheres of sun-like stars.

ses dalgalarını tespit edebiliyoruz.

Those waves have frequencies

Bu dalgaların ses-ötesi, kimsenin

in infrasound domain, the sound actually nobody knows, domain.

ne olduğunu bilmediği ses ötesi, frekansları var.

Coming back to the most important question,

Eğer, en önemli soruya dönecek olursak;

"Is there anybody out there?"

"Orada birileri var mı?"

This is closely related

Bu, gezegenlerin

to tectonic and volcanic activity of planets.

tektonik ve volkanik aktiviteleriyle yakından alakalı.

Connection between life

Yaşam ve radyoaktif

and radioactive nuclei

çekirdek arasındaki bağ

is straightforward.

apaçıktır.

No life without tectonic activity,

Tektonik faaliyet olmadan, volkanik

without volcanic activity.

faaliyet olmadan yaşam olmaz.

And we know very well that geothermal energy

Jeotermal enerjinin Uranyum, Toryum ve Potasyumun

is mostly produced by decay of uranium, thorium, and potassium.

bozunmasıyla oluştuğunu gayet iyi biliyoruz.

How to measure, if we have planets

Bu elemetlerin az olduğu gezegenler

where the amount of those elements is small,

var mı yok mu diye ölçülebilirse, o gezegenlerin

so those planets are tectonically dead,

tektonik açıdan ölü olduğu, üzerinde yaşam

there cannot be life.

da olamayacağı anlaşılır.

If there is too much uranium or potassium or thorium,

Tam tersi de aynı, eğer çok fazla Uranyum, Potasyum

probably, again, there would be no life.

veya Toryum varsa, yaşam gene var olamaz.

Because can you imagine everything boiling?

Çünkü her şeyin kaynadığını hayal edebiliyor musunuz?

It's too much energy on a planet.

O gezegen çok fazla enerjiye sahip olur.

Now, we have been measuring abundance

Biz Güneş sistemi dışı gezegenlerden birinde

of thorium in one of the stars with extrasolar planets.

Toryum'un yoğunluğunu ölçüyorduk.

It's exactly the same game. A very tiny feature.

Tamamıyla aynı hikaye. Çok küçük bir detay.

We are actually trying to measure this profile

Biz aslında bu profili ölçmeye ve Toryum'u

and to detect thorium.

tespit etmeye çalışıyoruz.

It's very tough. It's very tough.

Çok zor. Çok zor.

And you have to, first you have to convince yourself.

Ve öncelikle kendinizi ikna edebilmelisiniz.

Then you have to convince your colleagues.

Daha sonra meslektaşlarınızı.

And then you have to convince the whole world

Daha sonra da tüm dünyayı, böyle bir şeyi

that you have actually detected something like this

buradan 100 parsec uzakta olan Güneş sistemi dışı

in the atmosphere of an extrasolar planet

bir gezegenin atmosferinde tespit ettiğinize

host star somewhere in 100 parsec away from here.

inandırmanız gerekir.

It's really difficult.

Çok zorlu.

But if you want to know about a life on extrasolar planets,

Ama eğer Güneş sistemi dışı gezegenlerde yaşamdan bahsediyorsanız

you have to do this job.

bunu yapmak zorundasınız.

Because you have to know how much of radioactive element you have

Çünkü o sistemlerdeki radyoaktif madde oranını

in those systems.

bilmeniz gerekir.

The one way to discover about aliens

Uzaylılar keşfetmenin bir yolu,

is to tune your radio telescope and listen to the signals.

radyo teleskopunuzu ayarlayıp, sinyallere kulak vermek.

If you receive something interesting,

Eğer ilginç bir şeye rastlarsanız,

well that's what SETI does actually,

aslında bunu SETI yapıyor,

what SETI has been doing for many years.

yıllardır yapıyor.

I think the most promising way

Bence en gelecek vaad edici yöntem

is to go for biomarkers.

bio-işaretleri araştırmak.

You can see the spectrum of the Earth, this Earthshine spectrum,

Dünya'nin tayfına bakarsanız,

and that is a very clear signal.

bu çok açık bir işaret.

The slope which is coming, which we call a Red Edge,

Kırmızı Kenar dediğimiz eğim

is a detection of vegetated area.

bitki örtüsünün bir göstergesi.

It's amazing that we can detect vegetation

Tayftan bitki örtüsünü tespit edebilmek

from a spectrum.

muazzam.

Now imagine doing this test

Aynı testi diğer gezegenler

for other planets.

için hayal edin.

Now very recently, very recently,

Şimdi, çok yakın zamanda,

I'm talking about last six, seven, eight months,

son altı, yedi, sekiz aydan bahsediyorum

water, methane, carbon dioxide

Güneş sistemi dışındaki bir gezegende

have been detected in the spectrum

su, metan, karbon dioksit

of a planet outside the solar system.

tespit edildi.

It's amazing. So this is the power of spectroscopy.

Spektroskopinin gücü inanılmaz.

You can actually go and detect

Güneş sistemimize çok, çok uzak

and study a chemical composition of planets

gezegenlerin kimyasal içeriğini tespit edip

far, far, far from solar system.

inceleyebiliyorsunuz.

We have to detect oxygen or ozone

Yaşam için gerekli şartlara sahip

to make sure that we have all necessary conditions

olduğumuzdan emin olmak için oksijen veya ozon

to have life.

bulmamız lazım.

Cosmic miracles are something

Kozmik mucizeler SETI'yle

which can be related to SETI.

alakalandırılabilir.

Now imagine an object, amazing object,

Şimdi bir nesne hayal edin, muazzam bir nesne,

or something which we cannot explain

veya açıklayamadığımız bir şey,

when we just stand up and say,

"Pes ediyoruz, fizik işe yaramıyor"

"Look, we give up. Physics doesn't work."

dediğimiz zaman.

So it's something which you can always refer to SETI and say,

İşte o zaman, her zaman SETI'ye atfen

"Well, somebody must be doing this, somehow."

"Bunu birileri bir şekilde yapıyor olmalı." diyebiliriz.

And with the known physics etc,

Ve bilinen fizik vs sayesinde,

it's something actually which has been pointed out

bu çok yıllar öncesinde Frank Drake tarafından

by Frank Drake,

ortaya

many years ago, and Shklovsky.

konulmuştu.

If you see, in the spectrum of a planet host star,

Gezegen sahibi bir yıldızın tayfı içerisinde

if you see strange chemical elements,

tuhaf kimyasal elementler görürseniz

it can be a signal from a civilization

uygarlığın bir işareti olabilir,

which is there and they want to signal about it.

orada olan ve işaret gönderen bir uygarlığın.

They want to actually signal their presence

Aslında istedikleri, varlıklarını bu tayf çizgileri

through these spectral lines,

aracılığıyla, yıldızın tayfı

in the spectrum of a star, in different ways.

aracılığıyla işaret etmek.

There can be different ways doing this.

Bunu yapmanın farklı yolları vardır.

One is, for instance, technetium

Bir tanesi. teknetyum,

is a radioactive element

yarı ömrü 4.2 milyon yıl

with a decay time of 4.2 million years.

olan radyoaktif bir element.

If you suddenly observe technetium

Güneş benzeri bir yıldızda birdenbire

in a sun-like star,

teknetyum gözlerseniz,

you can be sure that somebody has put this

bunu atmosfere birinin koymuş olduğundan

element in the atmosphere,

emin olabilirsiniz,

because in a natural way it is impossible to do this.

çünkü doğal yollarla bunun olması imkansızdır.

Now we are reviewing the spectra of about

Biz şu anda 300 civarı Güneş sistemi dışı

300 stars with extrasolar planets.

gezegen tayfı alıyoruz.

And we are doing this job since 2000

Ve bunu 2000'den beri yapıyoruz,

and it's a very heavy project.

çok ağır bir proje.

We have been working very hard.

Çok ağır çalıştık.

And we have some interesting cases,

Ve bir kaç ilginç vakamız var,

candidates, so on, things which we can't really explain.

gerçekte pek de açıklayamadığımız şeyler.

And I hope in the near future

Umarım yakın gelecekte

we can confirm this.

bunu kanıtlayabiliriz.

So the main question: "Are we alone?"

Yani, asıl soru, "Yalnız mıyız?"

I think it will not come from UFOs.

bence cevabı UFO'lardan gelmeyecek.

It will not come from radio signals.

Radyo sinyallerinden gelmeyecek.

I think it will come from a spectrum like this.

Bence buna benzer bir tayftan gelecek.

It is the spectrum of a planet like Earth,

Dünya benzeri bir gezegenin tayfıdır,

showing a presence of nitrogen dioxide,

onun sahip olduğu azot oksidi,

as a clear signal of life,

oksijeni ve ozonu gösteren,

and oxygen and ozone.

açıkça bir yaşam işaretini gösteren.

If, one day, and I think it will be

Eğer bir gün, ki bence

within 15 years from now, or 20 years.

15-20 yıl içerisinde olacak,

If we discover a spectrum like this

eğer bunun gibi bir tayf keşfedersek,

we can be sure that there is life on that planet.

o gezegende yaşam olduğundan emin olabiliriz.

In about five years we will discover

Yaklaşık beş yıl içerisinde, Güneşvari yıldızlar

planets like Earth, around sun-like stars,

etrafında dönen ve aynı uzaklıkta olan

the same distance as the Earth from the Sun.

Dünya benzeri gezegenler bulacağız.

It will take about five years.

Yaklaşık 5 sene alacak.

And then we will need another 10, 15 years

Dünyavari u gezegenlerin tayflarını

with space projects

almamız için

to get the spectra of Earth-like planets like the one I showed you.

bir 10-15 sene daha uzay projeleri yürütmemiz lazım.

And if we see the nitrogen dioxide

Ve eğer azot oksit veya

and oxygen,

oksijen görürsek,

I think we have the perfect E.T.

mükemmel bir E.T.miz olacak.

Thank you very much.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkış)