Garik Israelian: What's inside a star?

Tłumaczenie: Krystian Aparta Korekta: Kinga Skorupska

I have a very difficult task.

Stoi przede mną nie lada zadanie.

I'm a spectroscopist.

Zajmuję się spektroskopią.

I have to talk about astronomy without showing you

Opowiadam o astronomii,

any single image of nebulae or galaxies, etc.

ale bez obrazów mgławic, galaktyk, itp.,

because my job is spectroscopy.

bo siedzę w spektroskopii,

I never deal with images.

nie zajmuję się zdjęciami.

But I'll try to convince you

Jednak będę przekonywał,

that spectroscopy is actually something which can

że spektroskopia może zmienić świat.

change this world.

że spektroskopia może zmienić świat.

Spectroscopy can probably answer the question,

Możliwe, że to ona powie nam,

"Is there anybody out there?"

czy jesteśmy sami w kosmosie.

Are we alone? SETI.

Jest tam ktoś jeszcze? SETI.

It's not very fun to do spectroscopy.

W spektroskopii jest mało zabawy.

One of my colleagues in Bulgaria,

Koleżanka z Bułgarii,

Nevena Markova, spent about 20 years

Neviana Markova, badała te profile przez 20 lat.

studying these profiles.

Neviana Markova, badała te profile przez 20 lat.

And she published 42 articles

Wydała 42 artykuły na ich temat.

just dedicated to the subject.

Wydała 42 artykuły na ich temat.

Can you imagine? Day and night, thinking,

Wyobrażacie sobie?

observing, the same star for 20 years

20 lat obserwujecie jedną gwiazdę,

is incredible.

to niewiarygodne.

But we are crazy. We do these things.

Ale my mamy fioła.

(Laughter)

(Śmiech)

And I'm not that far.

Ja jestem tego bliski.

I spent about eight months working on these profiles.

Nad tymi profilami pracowałem 8 miesięcy,

Because I've noticed

bo zauważyłem niewielką symetrię

a very small symmetry

bo zauważyłem niewielką symetrię

in the profile of one of the planet host stars.

w profilu gwiazdy macierzystej.

And I thought, well maybe there is Lithium-6 in this star,

Pomyślałem, że może w niej być lit-6,

which is an indication that this star

co oznaczałoby, że gwiazda połknęła planetę,

has swallowed a planet.

co oznaczałoby, że gwiazda połknęła planetę,

Because apparently you can't have this fragile isotope

bo okazuje się, że ten delikatny izotop

of Lithium-6 in the atmospheres of sun-like stars.

nie występuje w atmosferach gwiazd typu Słońca.

But you have it in planets and asteroids.

Ale jest w planetach i asteroidach.

So if you engulf planet or large number of asteroids,

Dlatego po wchłonięciu planety czy wielu asteroid,

you will have this Lithium-6 isotope

widmo gwiazdy będzie zawierać izotop lit-6.

in the spectrum of the star.

widmo gwiazdy będzie zawierać izotop lit-6.

So I invested more than eight months

Ponad 8 miesięcy badałem profil linii litu

just studying the profile of this star.

tej jednej gwiazdy.

And actually it's amazing,

Byłem zdumiony,

because I got phone calls from many reporters asking,

kiedy dziennikarze pytali mnie,

"Have you actually seen the planet going into a star?"

czy widziałem, jak gwiazda łyka planetę.

Because they thought that if you are having a telescope,

Myśleli, że skoro pracuję z teleskopem,

you are an astronomer so what you are doing

jestem astronomem

is actually looking in a telescope.

i patrzę sobie w teleskop.

And you might have seen the planet going into a star.

I że tak zobaczyłem, jak planeta wpada w gwiazdę.

And I was saying, "No, excuse me.

A ja mówiłem: Przepraszam,

What I see is this one."

ale widzę tylko coś takiego.

(Laughter)

(Śmiech)

It's just incredible. Because nobody understood really.

Trudno uwierzyć, ale prawie nikt nie rozumiał.

I bet that there were very few people

Raczej niewiele osób wie,

who really understood what I'm talking about.

o co tu naprawdę chodzi.

Because this is the indication that the planet went into the star.

Bo to przecież wskazuje, że planeta wpadła w gwiazdę.

It's amazing.

Niewiarygodne.

The power of spectroscopy

Przełomu w spektroskopii

was actually realized

dokonał zespół Pink Floyd, w roku 1973.

by Pink Floyd already in 1973.

dokonał zespół Pink Floyd, w roku 1973.

(Laughter)

(Śmiech)

Because they actually said that

Wtedy oznajmili,

you can get any color you like

że w widmie można znaleźć dowolną barwę.

in a spectrum.

że w widmie można znaleźć dowolną barwę.

And all you need is time and money

Trzeba tylko czasu i pieniędzy,

to make your spectrograph.

żeby zrobić spektrograf.

This is the number one high resolution,

To najlepszy, pracujący w wysokiej rozdzielczości,

most precise spectrograph on this planet, called HARPS,

najprecyzyjniejszy spektrograf, HARPS,

which is actually used to detect

wykorzystywany w szukaniu planet i fal dźwiękowych

extrasolar planets and sound waves

wykorzystywany w szukaniu planet i fal dźwiękowych

in the atmospheres of stars.

w atmosferach gwiazd.

How we get spectra?

Skąd bierzemy widma?

I'm sure most of you know from school physics

Na pewno pamiętacie z fizyki,

that it's basically splitting a white light

że światło białe rozszczepia się na wiele barw.

into colors.

że światło białe rozszczepia się na wiele barw.

And if you have a liquid hot mass,

Gorące ciało w stanie ciekłym

it will produce something which we call a continuous spectrum.

daje tak zwane "widmo ciągłe".

A hot gas is producing emission lines only,

Gorący gaz daje widmo liniowe,

no continuum.

nie ma tu ciągłości.

And if you place a cool gas in front of a

Jeśli umieścimy schłodzony gaz

hot source,

przed źródłem ciepła,

you will see certain patterns

zobaczymy tak zwane linie absorpcyjne.

which we call absorption lines.

zobaczymy tak zwane linie absorpcyjne.

Which is used actually to identify chemical elements

Tak identyfikujemy pierwiastki chemiczne

in a cool matter,

w materii chłodnej,

which is absorbing exactly at those frequencies.

która absorbuje na określonych częstotliwościach.

Now, what we can do with the spectra?

Po co nam te widma?

We can actually study line-of-sight velocities

Pozwalają badać prędkości radialne

of cosmic objects.

obiektów kosmicznych.

And we can also study chemical composition

Możemy też badać skład chemiczny

and physical parameters of stars,

i parametry fizyczne gwiazd, galaktyk i mgławic.

galaxies, nebulae.

i parametry fizyczne gwiazd, galaktyk i mgławic.

A star is the most simple object.

Gwiazda jest najprostsza.

In the core, we have thermonuclear reactions going on,

W jądrze przebiegają reakcje termojądrowe,

creating chemical elements.

tworzą się pierwiastki chemiczne.

And we have a cool atmosphere.

A atmosfera jest chłodna.

It's cool for me.

Z mojego punktu widzenia.

Cool in my terms is three or four or five thousand degrees.

Dla mnie "chłodna" oznacza 3-5 tys. stopni.

My colleagues in infra-red astronomy

Dla astronomów podczerwieni

call minus 200 Kelvin is cool for them.

"zimno" to minus 200 Kelvina.

But you know, everything is relative.

Ale wszystko jest względne.

So for me 5,000 degrees is pretty cool.

Dla mnie 5000 stopni to raczej chłodno.

(Laughter)

(Śmiech)

This is the spectrum of the Sun --

To jest widmo słoneczne.

24,000 spectral lines,

24 tys. linii spektralnych,

and about 15 percent of these lines is not yet identified.

ok. 15% jeszcze niezidentyfikowanych.

It is amazing. So we are in the 21st century,

Niewiarygodne, że w XXI wieku

and we still cannot properly understand

wciąż do końca nie rozumiemy widma słonecznego.

the spectrum of the sun.

wciąż do końca nie rozumiemy widma słonecznego.

Sometimes we have to deal with

Czasami jedna,

just one tiny, weak spectral line

słaba linia spektralna musi wystarczyć

to measure the composition of that chemical element in the atmosphere.

do określenia zawartości pierwiastka w atmosferze.

For instance, you see the spectral line of the gold

Na przykład w atmosferze Słońca

is the only spectral line in the spectrum of the Sun.

tylko jedna linia wskazuje na obecność złota.

And we use this weak feature

Ten słaby parametr wykorzystujemy,

to measure the composition

Ten słaby parametr wykorzystujemy,

of gold in the atmosphere of the Sun.

by określić zawartość złota w atmosferze Słońca.

And now this is a work in progress.

Praca nad tym wciąż trwa.

We have been dealing with a similarly very weak feature,

Borykamy się z innym słabym parametrem,

which belongs to osmium.

dotyczącym osmu.

It's a heavy element produced in thermonuclear

To pierwiastek ciężki, powstający w termonuklearnych

explosions of supernovae.

wybuchach supernowych.

It's the only place where you can produce, actually, osmium.

Osm powstaje tylko tam.

Just comparing the composition of osmium

Porównując zawartość osmu w gwieździe

in one of the planet host stars,

danego układu planetarnego

we want to understand why there is so much

chcemy zrozumieć, dlaczego jest go tak dużo.

of this element.

chcemy zrozumieć, dlaczego jest go tak dużo.

Perhaps we even think that maybe

Możliwe, że wybuchy supernowych

supernova explosions trigger formations of planets and stars.

uruchamiają formację gwiazd i planet.

It can be an indication.

Ten parametr może na to wskazywać.

The other day, my colleague from Berkeley,

Jakiś czas temu kolega z Berkeley,

Gibor Basri, emailed me

Gibor Basri, wysłał mi email

a very interesting spectrum,

z bardzo ciekawym widmem,

asking me, "Can you have a look at this?"

żebym się z nim zapoznał.

And I couldn't sleep, next two weeks,

Nie mogłem spać przez dwa tygodnie,

when I saw the huge amount of oxygen

po tym jak zobaczyłem, jak dużo tam tlenu

and other elements in the spectrum of the stars.

i innych pierwiastków.

I knew that there is nothing like that observed in the galaxy.

Niczego podobnego nie znaleziono w Galaktyce.

It was incredible. The only conclusion we could make from this

Niewiarygodne. Jedynym możliwym wnioskiem było,

is clear evidence that there was a supernova explosion

że to dowód eksplozji supernowej

in this system, which polluted the atmosphere

w tym układzie, który zanieczyścił atmosferę gwiazdy.

of this star.

w tym układzie, który zanieczyścił atmosferę gwiazdy.

And later a black hole was formed

Potem powstała czarna dziura

in a binary system,

w układzie binarnym,

which is still there with a mass of about

która ciągle tam jest i ma masę ok. 5 Słońc.

five solar masses.

która ciągle tam jest i ma masę ok. 5 Słońc.

This was considered as first evidence that actually black holes

To były pierwsze dowody na to,

come from supernovae explosions.

że czarne dziury to efekt wybuchów supernowych.

My colleagues, comparing composition of chemical elements

Porównując zawartość pierwiastków

in different galactic stars,

w różnych gwiazdach

actually discovered alien stars in our galaxy.

odkryto, że mamy w Galaktyce gwiazdy obce.

It's amazing that you can go so far

Zdumiewające, że można odkryć aż tyle,

simply studying the chemical composition of stars.

po prostu badając skład chemiczny gwiazd.

They actually said that one of the stars you see in the spectra

Stwierdzono, że jedna z gwiazd w tym widmie

is an alien. It comes from a different galaxy.

jest nietutejsza, z innej galaktyki.

There is interaction of galaxies. We know this.

Wiedzieliśmy, że jest interakcja galaktyk.

And sometimes they just capture stars.

Czasami przejmują gwiazdy od innych.

You've heard about solar flares.

Słyszeliście o rozbłyskach słonecznych.

We were very surprised to discover

Ze zdumieniem odkryliśmy "super-rozbłysk",

a super flare,

Ze zdumieniem odkryliśmy "super-rozbłysk",

a flare which is thousands of millions of times

tysiące milionów razy potężniejszy niż te,

more powerful than those we see in the Sun.

które widzimy na Słońcu.

In one of the binary stars in our galaxy

Okryliśmy go w jednej z binarnych gwiazd

called FH Leo,

naszej galaktyki, o nazwie FH Leo.

we discovered the super flare.

naszej galaktyki, o nazwie FH Leo.

And later we went to study the spectral stars

Potem zaczęliśmy badać widmo, żeby zobaczyć,

to see is there anything strange with these objects.

czy jest tam coś dziwnego.

And we found that everything is normal.

Okazało się, że wszystko w normie.

These stars are normal like the Sun. Age, everything was normal.

To zwyczajne gwiazdy, jak Słońce.

So this is a mystery.

Więc to zagadka.

It's one of the mysteries we still have, super flares.

Super-rozbłyski są jedną z nierozwiązanych zagadek.

And there are six or seven similar cases

Literatura przedmiotu donosi

reported in the literature.

o 6-7 podobnych przypadkach.

Now to go ahead with this,

Żeby móc kontynuować,

we really need to understand chemical evolution of the universe.

musimy zrozumieć chemiczną ewolucję kosmosu.

It's very complicated. I don't really want you to

To skomplikowane.

try to understand what is here.

Nie sugeruję, żebyście próbowali zrozumieć to. (Śmiech)

(Laughter)

Nie sugeruję, żebyście próbowali zrozumieć to. (Śmiech)

But it's to show you how complicated is the whole story

Ale ten diagram pokazuje złożoność

of the production of chemical elements.

powstawania pierwiastków.

You have two channels --

Mamy dwa kanały...

the massive stars and low-mass stars --

Gwiazdy masywne i niskiej masy,

producing and recycling matter and chemical elements in the universe.

produkują i przetwarzają materię i pierwiastki.

And doing this for 14 billion years,

Po 14 miliardach lat otrzymujemy coś takiego.

we end up with this picture,

Po 14 miliardach lat otrzymujemy coś takiego.

which is a very important graph,

To bardzo istotny wykres,

showing relative abundances of chemical elements

stosunkowe rozpowszechnienie pierwiastków

in sun-like stars

w gwiazdach typu Słońca

and in the interstellar medium.

i w materii międzygwiazdowej.

So which means that it's really impossible

Dlatego nie znajdziemy obiektu,

to find an object where you find about 10 times more sulfur than silicon,

gdzie jest 10 razy więcej siarki niż krzemu,

five times more calcium than oxygen. It's just impossible.

5 razy więcej wapnia, niż tlenu. To niemożliwe.

And if you find one, I will say that

Jeśli taki by się znalazł,

this is something related to SETI,

powiedziałbym, że to coś dla SETI,

because naturally you can't do it.

bo natura go nie stworzyła.

Doppler Effect is something very important

Efekt Dopplera to ważny element fizyki.

from fundamental physics.

Efekt Dopplera to ważny element fizyki.

And this is related to the change of the frequency

Wiąże się ze zmianą częstotliwości ciała w ruchu.

of a moving source.

Wiąże się ze zmianą częstotliwości ciała w ruchu.

The Doppler Effect is used to discover extrasolar planets.

Na tej podstawie znajdujemy planety pozasłoneczne.

The precision which we need

Precyzja konieczna,

to discover a Jupiter-like planet

by odkryć planetę typu Jowisza,

around a sun-like star

obiegającą gwiazdę typu Słońca,

is something like 28.4 meters per second.

to jakieś 28,4 metra na sekundę.

And we need nine centimeters per second

Trzeba 9 centymetrów na sekundę,,

to detect an Earth-like planet.

żeby wykryć planetę typu ziemskiego.

This can be done with the future spectrographs.

To może uzyskać spektrografia przyszłości.

I, myself, I'm actually involved in the team

Ja osobiście jestem członkiem zespołu,

which is developing a CODEX,

który tworzy CODEX,

high resolution, future generation spectrograph

spektrograf wysokiej rozdzielczości

for the 42 meter E-ELT telescope.

dla 42-metrowego teleskopu E-ELT.

And this is going to be an instrument

Będzie to narzędzie do wykrywania

to detect Earth-like planets

planet typu ziemskiego

around sun-like stars.

przy gwiazdach typu Słońca.

It is an amazing tool called astroseismology

Za to astrosejsmologia przydaje się

where we can detect sound waves

do wykrywania fal dźwiękowych

in the atmospheres of stars.

w atmosferach gwiazd.

This is the sound of an Alpha Cen.

Tak brzmi Alfa Centauri.

We can detect sound waves

Potrafimy wykrywać fale dźwiękowe

in the atmospheres of sun-like stars.

w atmosferach gwiazd typu Słońca.

Those waves have frequencies

To fale o częstotliwościach

in infrasound domain, the sound actually nobody knows, domain.

w zakresie niesłyszalnych dla nas infradźwięków.

Coming back to the most important question,

Wracając do najważniejszego pytania,

"Is there anybody out there?"

czy jesteśmy sami w kosmosie?

This is closely related

Wiąże się to w istotny sposób

to tectonic and volcanic activity of planets.

z aktywnością tektoniczną i wulkaniczną planet.

Connection between life

Związek między życiem

and radioactive nuclei

a jądrami radioaktywnymi jest oczywisty.

is straightforward.

a jądrami radioaktywnymi jest oczywisty.

No life without tectonic activity,

Nie ma życia bez aktywności tektonicznej,

without volcanic activity.

bez aktywności wulkanicznej.

And we know very well that geothermal energy

Wiemy też, że energia geotermalna

is mostly produced by decay of uranium, thorium, and potassium.

powstaje głównie przy rozpadzie uranu, toru i potasu.

How to measure, if we have planets

Jak to zmierzyć? Jeśli mamy planetę

where the amount of those elements is small,

o niskiej zawartości tych pierwiastków,

so those planets are tectonically dead,

czyli tektonicznie martwą,

there cannot be life.

nie może być tam życia.

If there is too much uranium or potassium or thorium,

Jeśli jest za dużo uranu, potasu czy toru,

probably, again, there would be no life.

też prawdopodobnie nie ma życia.

Because can you imagine everything boiling?

Wyobraźcie sobie takie gorąco.

It's too much energy on a planet.

Za dużo energii.

Now, we have been measuring abundance

Badamy rozpowszechnienie toru

of thorium in one of the stars with extrasolar planets.

w jednej z gwiazd z planetami pozasłonecznymi.

It's exactly the same game. A very tiny feature.

Znów mamy bardzo słaby parametr.

We are actually trying to measure this profile

Chcemy zmierzyć ten profil

and to detect thorium.

i wykryć tor.

It's very tough. It's very tough.

Ale to bardzo trudne.

And you have to, first you have to convince yourself.

Najpierw trzeba przekonać siebie,

Then you have to convince your colleagues.

potem innych naukowców,

And then you have to convince the whole world

a w końcu cały świat,

that you have actually detected something like this

że wykryło się coś takiego

in the atmosphere of an extrasolar planet

w atmosferze gwiazdy

host star somewhere in 100 parsec away from here.

w układzie planetarnym, jakieś 100 parseków stąd.

It's really difficult.

To bardzo trudne.

But if you want to know about a life on extrasolar planets,

Ale jeśli chcemy badać istnienie życia w kosmosie,

you have to do this job.

musimy tego dokonać,

Because you have to know how much of radioactive element you have

poznać ilość pierwiastków promieniotwórczych

in those systems.

w tych układach.

The one way to discover about aliens

Jednym ze sposobów szukania kosmitów

is to tune your radio telescope and listen to the signals.

jest słuchanie sygnałów przez radioteleskop,

If you receive something interesting,

czekanie na interesującą transmisję.

well that's what SETI does actually,

Tym zajmuje się SETI,

what SETI has been doing for many years.

już od wielu lat.

I think the most promising way

Dla mnie najlepszym sposobem

is to go for biomarkers.

jest szukanie biomarkerów.

You can see the spectrum of the Earth, this Earthshine spectrum,

Widzimy widmo Ziemi, tzw. "blask Ziemi",

and that is a very clear signal.

a w nim wskazówkę.

The slope which is coming, which we call a Red Edge,

Ten spadek, tzw. "czerwona krawędź",

is a detection of vegetated area.

oznacza, że to obszar roślinności.

It's amazing that we can detect vegetation

To fascynujące, że potrafimy wykryć roślinność

from a spectrum.

na podstawie widma.

Now imagine doing this test

Wyobraźcie sobie taki test

for other planets.

przeprowadzony na innych planetach.

Now very recently, very recently,

Bardzo niedawno,

I'm talking about last six, seven, eight months,

jakieś pół roku temu,

water, methane, carbon dioxide

wykryto wodę, metan i dwutlenek węgla

have been detected in the spectrum

w widmie planety

of a planet outside the solar system.

poza Układem Słonecznym.

It's amazing. So this is the power of spectroscopy.

Niewiarygodne. Oto siła spektroskopii.

You can actually go and detect

Dzięki niej potrafimy wykryć

and study a chemical composition of planets

i zanalizować skład chemiczny planet

far, far, far from solar system.

daleko od Układu Słonecznego.

We have to detect oxygen or ozone

Musimy wykryć tlen albo ozon,

to make sure that we have all necessary conditions

żeby upewnić się, że mamy warunki konieczne

to have life.

do istnienia życia.

Cosmic miracles are something

Kosmiczne cuda, czyli coś dla SETI.

which can be related to SETI.

Kosmiczne cuda, czyli coś dla SETI.

Now imagine an object, amazing object,

Wyobraźcie sobie jakiś obiekt,

or something which we cannot explain

coś niewytłumaczalnego,

when we just stand up and say,

przypadek, gdzie przyznajemy,

"Look, we give up. Physics doesn't work."

że fizyka tak nie działa.

So it's something which you can always refer to SETI and say,

Coś takiego zawsze można zgłosić SETI,

"Well, somebody must be doing this, somehow."

bo taki cud nie może powstać sam.

And with the known physics etc,

Fizyka dyktuje nam,

it's something actually which has been pointed out

o czym wiele lat temu mówili Frank Drake

by Frank Drake,

o czym wiele lat temu mówili Frank Drake

many years ago, and Shklovsky.

i Szkłowski.

If you see, in the spectrum of a planet host star,

Jeżeli w widmie gwiazdy macierzystej

if you see strange chemical elements,

widzimy nieoczekiwane pierwiastki chemiczne,

it can be a signal from a civilization

może to być sygnał od cywilizacji,

which is there and they want to signal about it.

która tak chce oznajmić swoje istnienie.

They want to actually signal their presence

Chcą zasygnalizować swoją obecność

through these spectral lines,

poprzez linie widma

in the spectrum of a star, in different ways.

w widmie gwiazdowym, na różne sposoby.

There can be different ways doing this.

Są różne rozwiązania.

One is, for instance, technetium

Na przykład technet,

is a radioactive element

pierwiastek promieniotwórczy,

with a decay time of 4.2 million years.

z czasem rozpadu ok. 4,2 miliarda lat.

If you suddenly observe technetium

Jeżeli znajdziemy technet w gwieździe typu Słońca,

in a sun-like star,

Jeżeli znajdziemy technet w gwieździe typu Słońca,

you can be sure that somebody has put this

możemy być pewni,

element in the atmosphere,

że ktoś go tam umieścił,

because in a natural way it is impossible to do this.

bo nie mógł się tam znaleźć w sposób naturalny.

Now we are reviewing the spectra of about

Obecnie badamy widma około 300 gwiazd

300 stars with extrasolar planets.

w układach planetarnych.

And we are doing this job since 2000

Zaczęliśmy w roku 2000.

and it's a very heavy project.

To bardzo duży projekt.

We have been working very hard.

Pracujemy ciężko.

And we have some interesting cases,

Mamy kilka interesujących przypadków,

candidates, so on, things which we can't really explain.

kandydatów, rzeczy, których nie umiemy wyjaśnić.

And I hope in the near future

Mam nadzieję, że w bliskiej przyszłości

we can confirm this.

znajdziemy potwierdzenie.

So the main question: "Are we alone?"

Czy jesteśmy sami w kosmosie?

I think it will not come from UFOs.

Odpowiedzi nie przyniesie nam UFO.

It will not come from radio signals.

Nie przekażą jej sygnały radiowe.

I think it will come from a spectrum like this.

Sądzę, że da ją nam widmo, takie jak to.

It is the spectrum of a planet like Earth,

To widmo planety typu Ziemi,

showing a presence of nitrogen dioxide,

ukazujące obecność tlenku azotu,

as a clear signal of life,

co stanowi jasną oznakę życia,

and oxygen and ozone.

oraz obecność tlenu i ozonu.

If, one day, and I think it will be

Jeżeli kiedyś, może za 15-20 lat,

within 15 years from now, or 20 years.

Jeżeli kiedyś, może za 15-20 lat,

If we discover a spectrum like this

wykryjemy takie widmo, będziemy pewni,

we can be sure that there is life on that planet.

że na tej planecie jest życie.

In about five years we will discover

Za jakieś 5 lat odkryjemy planety typu Ziemi,

planets like Earth, around sun-like stars,

krążące wokół gwiazd typu Słońca,

the same distance as the Earth from the Sun.

w tej samej odległości od gwiazdy, co Ziemia.

It will take about five years.

Zajmie to jakieś 5 lat.

And then we will need another 10, 15 years

Potem, za następne 10-15 lat,

with space projects

projekty badania kosmosu

to get the spectra of Earth-like planets like the one I showed you.

dadzą widma planet typu Ziemi, jakie pokazałem.

And if we see the nitrogen dioxide

I jeśli znajdziemy tam tlenek azotu i tlen,

and oxygen,

I jeśli znajdziemy tam tlenek azotu i tlen,

I think we have the perfect E.T.

będzie tam nasz "kosmita".

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)