Paul Sereno: What can fossils teach us?

Paul Sereno, Dinozorları Kazıp Çıkarıyor

Çeviri: Sinan Özel Gözden geçirme: Sancak Gülgen

Sixty-five million years ago, a very important

65 milyon yıl önce, çok önemli

and catastrophic event

bir felaket,

changed the course of life on land.

dünya üzerindeki yaşımın kaderini değiştirdi.

And although we know that the land animals I'm going to talk about

Bugün bahsedeceğim kara hayvanlarının,

are just the scum of the Earth on the land --

çoktan yokolup toprağa karıştıklarını bilsek de,

the little bits of land floating around -- but they are important to us

etrafımızdaki toprak -- ama bizim için önemliler,

because they're sort of in our scale of experience from millimeters to meters.

çünkü bu yaratıklar, milimetreye göre metre ne ise, bize göre o kadar farklıydılar.

And these animals disappeared,

Ve bu hayvanlar yokoldukça,

and a separate life, mammals,

yerlerini yeni bir hayvan çeşidi,

radiated out to take their place. And so, we know this

yani memeliler aldı. Bu olayı, olağandışı ayrıntılı

in extraordinary detail. And so this is a core

olarak biliyoruz. Bu gördüğünüz, Bermuda'nın

from near Bermuda. We know that the tsunamis, the earthquakes,

yakınlarında bir göktaşı çukuru. İnsalık tarihinde yaşadığımız

and the things that we've experienced

bütün felaketlerin, tsunamilerin, depremlerin

in the entire record of humankind history

hiç birinin bu felaketin

can't really quite get around the kind of disaster

dünya yarattığı etkinin

that this represented for the Earth.

yanına bile gelmediğini biliyoruz.

So even before that impact was known,

Bu felaketin etkisini keşfetmemizden önce bile

even before scientists in general came to an agreement

bilim adamları evrim teorisi üzerinde ortak bir kanıya

over the theory of evolution,

ulaşmadan önce bile,

scientists and natural historians of all kinds of stripes

değişik milletlerden bilim adamları ve doğa tarihçileri

actually had divided Earth's life's history

Dünya'daki yaşamın tarihini

into these two episodes:

iki döneme ayırmışlardı:

Mesozoic, the middle life, and the Cenozoic, the recent life.

Mezozoik, orta yaşam, ve Senozoik, yakın yaşam.

And as it turns out, it actually corresponds really nicely

Bu iki dönemin, jeolojik tarih ile de çok güzel örtüştüğü

with geologic history.

ortaya çıktı.

So we have a Mesozoic period,

Dağılmayla geçen bir

an age of fragmentation,

Mezozoik dönemimiz,

and a Cenozoic period, an age of reconnection --

bir de yeniden birleşmeyle geçen bir

South America to North America, India to Asia.

Senozoik dönemiz var - Güney ve Kuzey Amerikalar, Hindistan ve Asya.

And so my work, really, is trying to understand

Dolayısıyla, benim işim, Mesozoik yayılım ile

the character of that Mesozoic radiation

Senozoik yayılımın karakterlerinin

compared to the Cenozoic radiation

arasındaki farkı bulmak;

to see what mysteries we can understand from dinosaurs and from other animals

dinozorlar ve diğer hayvanlardan hangi esrarları çözebileceğimizi,

about what life on drifting continents

hareket eden kıtalardaki yaşamın

really can tell us about evolution.

bize evrimle ilgili ne söyleyebileceğini öğrenmek.

The work immediately begs the question,

Bu çalışma, önce şu soruyu sorduruyor:

"Why didn't they go into the waters?"

"Niye denizlere gitmediler?"

I mean, certainly mammals did. This is one example.

Bazı memeliler gitti. Bir örneğini burada görebilirsiniz.

You can go outside -- see many other examples.

Başka örnekler de var, dışarıda gezip görmeniz mümkün.

Within five, 10 million years of the bolide impact

"Bolide" çarpışmasının beş, on milyon yıl sonrasında

we had a whole variety of animals going into the water. Why didn't they do that?

bir çok hayvan denizlere girmişti. Niye bu sefer de aynısını yapmadılar?

Why didn't they hang around in trees at good size,

Neden yüksek ağaçlara tırmanmadılar,

and why didn't they burrow?

veya yer altına göç etmediler?

Why didn't they do all these things, and if they didn't do all these things,

Neden bunları denemediler, ve eğer denemedilerse,

what kinds of animals were in those spaces?

bu bölgelerde ne tür hayvanlar yaşıyordu?

And if there were no animals in those spaces, what does that tell us

Eğer bu bölgelerde hiç hayvan yoktuysa, buna bakarak

about, you know, how evolution works on land?

karada evrimleşme ile ilgili ne öğrenebiliriz?

Really interesting questions. I think a lot of it has to do with body size.

Bunlar çok ilginç sorular. Cevabın, vücut boyutuyla bir ilgisi olduğunu düşünüyorum.

In fact, I think that most of it has to do with body size --

Hatta, en önemli faktörün vücut boyutu olduğunu düşünüyorum.

the size you are when you inherit

Yani, ekolojik sistemdeki boş bir bölgeye

a vacant ecospace

bir felaket sonucu

from whatever natural disaster.

taşındığınızdaki vücut boyutunun.

Looking at dinosaur evolution

Yıllarca dinozorların evrimini

and studying it, digging it up for many years,

inceleyip, kazdıktan sonra, sonunda

I end up looking at the mammal radiation,

memelilerin evrimleşmesine baktım.

and it seems as though everything is quick time, just like technology,

Sanki herşey hızla gerçekleşme gibi, teknolojinin ilerleyişi gibi,

advancing by an order of magnitude.

öncesine göre katlarla hızlanmış.

Dinosaur evolution proceeded at a stately pace,

Dinozor evrimi, düzenli ve yavaş gelişti;

an order of magnitude slower on any way you want to measure it.

nasıl ölçerseniz ölçün, katlarca daha yavaştı.

You want to measure it by diversity?

Çeşitlilikle mi ölçeceksiniz?

You want to measure it by

Veya maksimum vücut boyutuna

the time it took to reach maximum body size?

ulaşana kadar geçen süreyle mi?

Yes, they do have larger body size,

Evet, vücutları daha büyük,

but many of them are smaller,

ama bir çoğu da küçük.

but we're interested in the time it took them to achieve that.

Ama bizim ilgilendiğimiz, ne kadar sürede bu hale geldikleri.

Fifty million years to achieve this maximum body size.

Bu maksimum vücut boyutu gelmek için 50 milyon yıl geçmesi gerekti.

And that is 10 times longer than it took the mammals

Bu, memelilerin maksimum vücut boyutuna ulaşmak

to achieve maximum body size

ve bu bölgeleri ele geçirmek için

and invade all those habitats.

geçirdiği süreden 10 kat uzun.

So there's lessons to learn,

Buradan çıkarılacak dersler var;

and there's lessons to learn from the exception,

Bu istisnai durumun bize öğretebilecekleri var.

the exception that we know very well today from the discoveries we've made,

Bu istisnai durumu, bizim ve dünyanın etrafındaki bir çok akademisyenin

and many other scholars have made around the world.

yaptığı keşifler sayesinde biliyoruz.

This slide was shown before. This is the famous Jurassic bird Archaeopteryx.

Bu slaydı ikinci kere görüyoruz. Gördüğünüz, Jura Dönemi'nde yaşamış olan ünlü Arkeopteriks.

We now know this transition is the one time

Bu değişimin, dinozorların,

that dinosaurs actually went below

vücut ağırlıklarını azaltmalarının

that body size --

tek örneği olarak biliyoruz.

we're going to see where they began in a minute --

Biraz sonra başlangıç noktalarını göreceğiz.

and it is the one time that they rapidly

Bu değişim, aynı zamanda,

invaded all the habitats

demin, dinozorların bulunmadığını

I just told you that dinosaurs weren't in.

söylediğim habitatları ele geçirdikleri tek seferdi.

They became marine. We now know them today

Denizlere geçtiler. Bugün, kalıntılarını

from the ice caps.

buzullarda buluyoruz.

There's burrowing birds.

Yer altına geçen kuşlar var.

They inhabit the trees at all body sizes,

Ayrıca her boyuttaki ağaca yerleştiler,

and, of course, they inhabit the land.

ve tabii ki, karaya da yerleştiler.

So we were the first to actually name a bird from the famous series

Bilim ve Doğa'nın sayfalarına sonradan

that later exploded onto the pages of Science and Nature.

büyük harflerle geçen kuşu ilk adlandıran bizlerdik.

We called this bird Sinornis. It's a little bit more advanced than Archaeopteryx,

Bu kuşa "Sinornis" adını verdik. Arkeopteriks'ten biraz daha gelişmiş;

and if you go to different layers, you find things

ama ayrıntıya indiğinizde,

that are less advanced than Archaeopteryx, and every grade in between,

Arkeopteriks'ten daha az gelişmiş özellikleri de olduğunu görüyoruz,

so that if you find something today, we're usually splitting hairs --

dolayısıyla, bugün yeni bir keşif yapınca,

or, more appropriately, feathers -- as to decide whether it's actually

kılı - daha doğrusu tüyü - kırk yararak araştırıp,

a non-avian or an avian.

uçup uçmadığını anlamaya çalışıyoruz.

It is the greatest transition that we have, actually,

Bu, istisnasız olarak, bir habitattan,

on land from one habitat to another,

öteki bir habitata yapılan

bar none,

en büyük geçiş.

to understand how a bony,

Sıska, nispeten ağır,

fairly heavy, kilogram or a couple-of-kilogram animal

bir - bir kaç kilogramlık bir yaratığın,

could make such a transition.

böyle bir geçişi nasıl becerdiğini anlamak.

It is really our greatest -- one of our greatest -- evolutionary sequences.

Bizim en büyük evrimsel süreçlerimizden biri.

Now, my work began at the beginning.

Çalışmam, en başta başladı.

I thought if I'm going to understand dinosaur evolution,

Dinozor evrimini anlayabilmek için,

I'd have to go back to those beds

en erken dinozorların varolduğu zamanlara,

where they had picked up fragments, go back to a time and a place

kalıntılarını bulunduğu taş yataklarına

where the earliest dinosaurs existed.

gitmem gerekti.

I'd like to call for this little video clip

Bu ufak video klibini göstermek istiyorum.

to give you some idea of, sort of, what we face. Normally, we get asked a lot of questions:

Bizi ne tür sıkıntıların karşıladığını böylece biraz anlayabileceksiniz.

"Well, how do you find fossils in areas that look like this?"

Çoğu zaman "Bu tür yerlerde fosilleri nasıl bulabiliyorsunuz?" diye sorarlar.

If we could roll that first video clip.

Lütfen videoyu çalıştıralım.

This is sort of a nice helicopter ride

Bu gördüğünüz,

through those early beds,

Kuzeydoğu Arjantin'deki taş yatakları

and they're located in Northeastern Argentina.

arasında hoş bir helikopter uçuşu.

And we're coming over a cliff, and at the top of that cliff,

Şimdi bir uçurumu geçiyoruz; dinozorlar, işte bu

dinosaurs had basically taken over.

uçurumun üstüne ele geçirmişti.

At the bottom of the cliff, we find that they're rare as hens' teeth.

Ama uçurumun aşağısında, son derece az bulunduklarını görüyoruz.

That's where dinosaur origins is to be found: at the bottom of the cliff.

İşte dinozorların kökenlerini burada buluyoruz: Uçurumun aşağısında.

You go into an area like this, you get a geologic map,

Böyle bir alana gidip, jeolojik haritayı,

you get a topographic map,

topoğrafik haritayı hazırlıyorsunuz,

and the best, most-inspired team you can bring to the area.

ama en önemlisi, işini bilen, istekli bir takımla gidiyorsunuz.

And the rest is up to you. You've got to find fossils.

Kalanı da size kalmış. Fosil bulmanız gerekli.

You've got to dig a hole that's usually quite a bit bigger than that

Genelde, kendi boyutundan çok daha büyük bir çukur kazarak

to get it out; you've got to climb those cliffs

fosili çıkartıyorsunuz, bu uçurumları tırmanıp

and find, really, everything that existed --

varolan her şeyi buluyorsunuz,

not just the dinosaurs, but the entire story. If you're lucky,

sadece dinozorları değil, bütün öyküyü. Eğer şansınız varsa,

and you dig a place like that,

kazmaya başladığınızda,

you actually find the ash bed to dig it, and we did.

bir kül yatağına ulaşabilirsiniz. Bizim şansımız yaver gitti.

228 million years old, we found

228 milyon yıllık bir kül yatağı bulduk;

what really is the most primitive dinosaur:

içinde de en erken dinozorun kalıntılarına rastladık:

that's the Ur-dinosaur.

bu bir Ur-dinozor.

A three-and-a-half foot thing,

Bir metreden biraz daha uzun.

beautiful skull, predator,

Biçimli bir kafatası, avcı,

meat-eater, a two-legged animal.

etçil, iki ayaklı bir hayvan.

So, all the other dinosaurs that you know,

Dolayısıyla, bildiğiniz bütün diğer dinozorlar,

or your kids know, at least, on four legs.

daha doğrusu, çocuklarınız bildiği dinozorlar, dört ayaklı.

This is sort of a look at the skull,

Burada kafatasını görüyorsunuz,

and it's an absolutely fantastic thing about five or six inches long.

10-15 santimetre boyunca, şahane bir şey.

It looks rather bird-like because it is.

Kuş kafatası gibi görünmesinin sebebi, gerçekten kuş kafatası gibi olması.

It's bird-like and hollow.

Kuş kafataslarına benziyor; içi boş.

A predator. Maybe 25 pounds,

Bir avcı, belki 25 "pound",

or 10 kilograms.

veya belki 10 kilogram.

That's where dinosaurs began. That's where the radiation began.

İşte dinozorlar burada başladı. Dinozorların yayılımı, bu şekilde başladı.

That is 10 times larger

Dinozorların yayılımı,

than the mammal radiation, which was a four-legged radiation.

memelilerin yayılımından 10 kat büyük. Memelilerin yayılımı da 4 ayaklı bir yayılım.

We are extremely dinosaur-like,

Dinozorlara çok benziyoruz;

and unusual in our two-legged approach to life.

özellikle iki ayaklı oluşumuz önemli bir benzerlik.

Now, if you want to understand what happened

Eğer ne olduğunu anlamak istiyorsanız,

then when the continents broke apart,

kıtalar parçalandığında ve dinozorların,

and dinosaurs found -- landlubbers, as they are --

yani karada yaşayan dinozorların,

found themselves adrift. There's some missing puzzle pieces.

kendilerini uzaklara gider halde bulduklarına bakmak gerek. Bulmacanın kayıp parçaları var.

Most of those missing puzzle pieces are southern continents,

Kayıp parçaların çoğu güney kıtalarında,

because it was those continents that are least explored.

çünkü en az keşfedilmiş kıtalar bunlar.

If you want to add to this picture and try and sketch it globally,

Bu manzarayı küresel olarak anlamak isterseniz,

you really have to force yourself to go down

dişinizi sıkıp, kendinizi zorlayıp,

to the four corners of the Earth --

dünyanın dört bir köşesine gitmeniz gerekir.

Africa, India, Antarctica, Australia --

Afrika, Hindistan, Antarktika, Avustralya -

and start putting together some of these pieces.

Bundan sonra bulmacanın parçalarını koymaya başlayabiliyoruz.

I've been to some of those continents, but Africa was,

Bu kıtaların bazılarına gittim; ama Afrika,

in the words of Steven Pinker, was a blank slate, largely.

Steven Pinker'ın dediği gibi, boş bir tahtaydı, büyük ölçüde.

But one with an immense chalkboard in the middle,

Ama ortasında, bir sürü küçük dinozor kayası

with lots of little areas of dinosaur rock

içeren kocaman bir karatahta var.

if you could survive an expedition.

Ama buraya ulaşmak çok güç.

There's no roads into the Sahara. It's an enormous place.

Sahra'nın içine giden yol yok. Kocaman bir bölge.

To be able to excavate

Sahra'daki 80 ton dinozoru

the 80 tons of dinosaurs that we have in the Sahara

toprak üstüne çıkarıp, dışarı taşımak için,

and take them out, you really have to put together

gerçekten zorlu koşulları karşılayabilecek

an expedition team that can handle the conditions.

bir takım bulup ortaya çıkartmanız gerekli.

Some of them are political. Many of them are physical.

Bazı sorunlar politik. Çoğu başka sorun fiziksel.

Some of them -- the most important -- are mental.

Bazıları - en önemliler - zihinsel.

And you really have to be able to withstand conditions --

Ve gerçekten de bu koşulları göğüslemeniz lazım -

you have to drive into the desert,

çölün ortasına gidip,

you will see landscapes in many cases --

başka kimsenin görmediği

you can see from what we've discovered --

manzaralar görüyorsunuz.

that nobody else has ever seen.

Keşiflerimizden de bunu görmek mümkün.

And the kinds of teams they bring in?

Bu işi yapan takımdakiler nasıl insanlar?

Well, they're

Bu takımlar,

composed of

genelde, bilimi, hedefi olan bir macera

people who understand science as adventure with a purpose.

olarak gören insanlardan oluşuyor.

They're usually students who've never seen a desert.

Genelde, hiç çöl görmemiş öğrenciler oluyor.

Some of them are more experienced.

Bazıları daha deneyimli oluyor.

Your job as a leader -- this is definitely a team sport --

Lider olarak göreviniz - bu kesinlikle bir takım sporu -

your job as a leader is to try to inspire them

Lider olarak göreviniz, onları motive edip,

to do more work than they've ever done in their life

hayatları boyunca yaptıklarından daha fazla işi,

under conditions that they can't imagine.

hayal bile edemedikleri koşullarda yaptırmak.

So, 125 degrees is normal.

Dolayısıyla, 50 derece normal.

The ground surface at 150 -- typical.

Yer, genelde 65 dereceye kadar ısınıyor.

So, you can't leave your normal metal tools out

Dolayısıyla, metal eşyalarınızı yere bırakamazsınız.

because you'll get a first-degree burn if you grab them sometimes.

Yoksa bir daha elinize aldığınızda elinizde birinci dereceden yanık olur.

So, you are finding yourself also in an amazing cultural milieu.

Kendinizi, şaşırtıcı bir sosyo-kültürel ortamda buluyorsunuz.

You're really rubbing shoulders

Dünyanın son büyük göçebe

with the world's last great nomadic people.

insanlarıyla gerçekten omuz omuzasınız.

These are the Tuareg nomads, and they're living their lives

Bunlar, Tuareg göçebeleri, hayatlarını,

much as they have for centuries.

yüzyıllardan beri nasıl geçirdilerse, yine öyle geçiriyorlar.

Your job is to excavate things like this in the foreground,

Sizin işiniz, bu önde görünen gibi şeyleri gün ışığına çıkarıp,

and make them enter the pages of history.

tarihin sayfalarına yerleştirmek.

To do that, you've got to actually transport them

Bunu yapabilmek için, gerçekten bunları

thousands of miles out of the desert.

binlerce mil boyunca kum ve çöl içinden götürmeniz gerekiyor.

We're talking about Ethiopia, but let's talk about Niger --

Etiopya^'dan bahsediyoruz; ama Nijer'den bahsedelim -

or Niger, in our English language -- north of Nigeria --

Bizim "Nijer" adını verdiğimiz bölge, Nijerya'nın kuzeyi.

that's where this photograph was taken.

Bu fotoğraf orada çekildi.

Basically you're talking about a country that,

Bu öyle bir ülke ki,

when we started working there, did not have container traffic.

kazılara başladığımız, tır trafiği yoktu.

You transported the bones out yourself

Kemikleri, Sahra Çölü'nden çıkartıp da,

to the coast of Africa,

Afrika sahiline,

onto a boat, if you wanted to get them out of the middle of the Sahara.

bir bota yüklemek istiyorsanız, bunu kendiniz yapmak zorundaydınız.

That's a 2,000 mile journey.

Bu bahsettiğim, 3000 km'lik bir yolculuk.

So enormous excavations and a lot of work,

Yani, çok büyük bir kazı çalışması ve çok çaba gerektiriyor;

and out of essentially a partial herd of dinosaurs

Gömülü haline gördüğünüz bir dinozor

that you saw buried there -- 20 tons of material --

sürüsünün arasından, Jobaria'yı bulup

we erect Jobaria,

çıkardık.

a sauropod dinosaur like we haven't seen on some other continents.

Jobaria, Sauropoda ailesinden bir dinozor; başka kıtalarda görmedik.

It really is a little bit out of place temporally.

Yaşadığı zamana göre aykırı bir dinozor.

It looks nothing like what we would find

Kuzey Amerika'daki yatakları kazınca

if we dug in contemporary beds in North America.

çıkan dinozorlardan çok farklı.

Here's the animal that was causing it trouble.

Başına dert olan hayvan da burada.

And, you know, on and on --

Ve bunlarla beraber daha başkalar,

a whole menagerie. When you pick up something like this --

büyük bir hayvan topluluğu. Böyle bir şeyi bulup -

and some of you have had the chance to touch it --

dokunma imkanını edindiğinizde -

this is a piece of history. You're touching something that's 110 million years old.

bu tarihin bir parçası. 110 milyon yıllık bir şeye dokunuyorsunuz.

This is a thumb claw. There it was, moments after it was discovered.

Bu parça bir pençenin başparmağı. Burada, bulunmasından bir dakika sonra görüyorsunuz.

It is an incredible view of life,

Hayat üzerine inanılmaz bir deneyim;

and it really began when we began to understand

zamanın derinliğini anlamaya başladığımız

the depth of time.

zaman bu deneyim de başladı.

It's only been with us for less than a century,

Aslında bu deneyimi bir yüzyıldan az zamandır yaşıyoruz,

and in that time, that fourth dimension,

bu süre içinde, dördüncü boyut,

when radioactive dating came about, less than a century ago,

kardon tarihlendirme yöntemi bulunduğunda,

and we could actually tell how old some of these things were,

ve bu parçaları tarihlendirebilmeye başladığımızda başladı;

is probably the most profound transformation,

bu en önemli değişim, çünkü kendimize

because it changes the way we look at ourselves

ve dünyaya karşı bakış açımızı

and the world dramatically.

büyük ölçüde değiştirdi.

When you pick up a piece of history like that,

Böyle tarihin bir parçasını elimize aldığımızda,

I think it can transform

bilimle ilgilenen çocukları

kids that are possibly interested in science.

etkileyip hayatlarını değiştirebilir.

That's the animal that thumb claw came from: Suchomimus.

Başparmak, işte bu gördüğünüz hayvana ait: Suchamimus.

Here's some others.

Burada da bir kaç tane daha görebilirsiniz.

This is something we found in Morocco, an immense animal.

Bunu Fas'ta bulduk; kocaman bir yaratık.

We prototyped by CAT-scanning the brain out of this animal.

CAT-Scan ile beyninin prototipini çıkarttık.

It turns out to have a forebrain

İnsanınkinin on beşte biri boyutunda

one-fifteenth the size of a human.

bir önbeyni olduğu görünüyor.

This was the cover of Science, because they thought

Science dergisine kapak oldu; çünkü

that humans were more intelligent than these animals,

insanların bu hayvanlardan daha zeki olduğu sanılıyordu,

but we can see by some in our administration

ama ülkeyi idare edenlerde gördüğümüz gibi,

that despite

beyin boyutundaki

the enormous advantage in brain volume

müthiş avantajlarımıza rağmen,

some of the attitudes remain the same. Anyway,

tavırlarımızın bazıları aynı kalıyor. Neyse,

smaller raptors.

burada da daha küçük "raptor"lar görünüyor.

All the stuff from Jurassic Park that you know of --

Jurassic Park filminden tanıdığınız -

all those small animals --

bütün bu küçük hayvanlar -

they all come from northern continents.

Hepsinin anavatanı kuzey kıtalarında.

This is the first skeleton from a southern continent,

Bu, güney kıtalarından ilk iskelet,

and guess what? You start preparing it.

şu işe bak - siz oturup hazırlıyorsunuz.

It has no big claw on its hind foot. It doesn't look like a Velociraptor.

Arka ayağında büyük bir pençe yok. "Velociraptor"lara benzemiyor.

It's really a wholly separate radiation.

Tümüyle farklı bir yayılım.

So what we're trying to piece together here is a story.

Şimdi, burada yapmak istediğimiz, bir öyküyü tamamlamak.

It involves flying reptiles like this Pterosaur

Afrika'dan çıkarttığımız bu Pterosor

that we reconstructed from Africa.

gibi uçan sürüngenler de bu öykünün bir parçası.

Crocodiles, of course,

Timsah, doğal olarak bir başka parça.

and that's a nasty one we haven't named yet.

Bu da, daha isimlendirmediğimiz korkunç bir yaratık.

And huge things -- I mean, this is a

Bu yaratıklar kocaman - yani, şuna bakın,

lower jaw just laying there in the desert

çölün ortasında öyle kendi başına duran bir alt çene.

of this enormous crocodile.

Bu timsaha ait.

The crocodile is technically called Sarcosuchus.

Bu timsahın teknik ismi Sarkosukus.

That's an adult Orinoco crocodile in its jaws.

Ağzında gördüğünüz, ergen bir Orinoco timsahı.

We had to try and reconstruct this.

Bu rekonstrüksiyon için uğraşmamız gerekti.

We had to actually look at recent crocodiles

Daha yakın dönemdeki timsahlara bakarak,

to understand how crocodiles scale.

timsah orantılarını anlamaya gayret ettik.

Could I have the second little video clip?

İkinci videoyu da çalıştırabilir miyiz?

Now, this field is just -- and, of course, science in general -- is just -- adventure.

Bu alan sadece - biliminin diğer alanları gibi - sadece bir macera.

We had to find and measure

Bugün yaşayan en büyük timsahları

the largest crocodiles living today.

arayıp bulup ölçmemiz gerekti.

Narrator: ... as long as their boat.

Belgesel: ... bu tekne kadar büyük.

Man: Look at that set of choppers! Yeah, he's a big one.

Adam: Şu çeneye bakın! Kocamanmış be!

Narrator: If they can just land it,

Belgesel: Becerebilirlerse,

this croc will provide useful data,

bu timsah, Paul'e, Sarkosukus'u

helping Paul in his quest to understand Sarcosuchus.

anlamasına yarayacak önemli bilgiler sağlayacak.

Man: OK, hand me some more here. Man 2: OK.

Adam: Tamam, biraz daha lütfen. Diğeri: Tamam.

Narrator: It falls to Paul to cover its eyes.

Belgesel: Paul'e, gözlerini kapatmak kalıyor.

Man: Watch out! Watch out! No, no, no, no. You're going to have to get on the back legs.

Adam: Dikkat et! Dikkat et! Hayır hayır, arka bacaklarının üstüne çıkman gerek.

Man: I got the back legs.

Adam: Arka bacakları tuttum.

Man 2: You have the back legs? No, you have the front legs, my friend.

Diğeri: Arka bacakları mı? Hayır abi, ön bacakların üstündesin!

I've got it. I've got the back legs.

Tuttum. Arkaları tuttum.

Somebody get the front legs.

Birisi ön bacakları tutsun.

Paul Sereno: Let's get this tape measure on him. Put it right there.

Paul Sereno: Ölçmek için mezurayı kullanalım. Buraya getir.

Wow.

Vay.

Sixty-five. Wow.

65. Vay.

That's a big skull.

Kafatası bayağı büyük.

Narrator: Big, but less than half the size

Belgesel: Büyük, ama Sarkosukus'un

of supercroc's skull.

kafatasının yarısından küçük.

Man: Enormous. PS: You've got a ... 14-foot croc.

Adam: Kocaman. Paul: Üç buçuk metrelik bir timsah.

Man: I knew it was big.

Adam: Büyük çıkacağını tahmin ediyordum.

PS: Don't get off. You don't get off, but don't worry about me.

Paul: Kalkma. Kalkma, beni de merak etme.

Narrator: Paul has his data, so they decide

Belgesel: Paul, istediği ölçümleri aldı;

to release the animal back into the river.

artık hayvanı ırmağa bırakmaya karar veriyorlar.

PS: Don't get off! Don't get off! Don't get off!

Paul: Kalkma! Kalkma! Kalkma!

Narrator: Paul has never seen a fossil do that.

Belgesel: Paul fosillerle çalışıyor. Daha önce fosilin böyle tepki verdiğini hiç görmemişti.

PS: Okay, when I say three, we move.

Paul: Peki, ben üç dediğimde, kaçıyoruz.

One, two, three!

Bir, iki, üç!

Whoa!

Ohha!

So -- there were --

Yani - şimdi -

(Applause)

(Alkış)

Well, you know, the -- the fossil record is truly amazing

Yani, bu fosil kaydı gerçekten muhteşem;

because it really forces you to look at living animals in a new way.

çünkü yaşayan canlılara yeni bir bakış açısıyla bakmanızı sağlıyor.

We proved with those measurements

Bu ölçümler sayesinde, timsahların

that crocodiles scaled isometrically.

izometrik olarak orantılandığını kanıtladık.

It depended on the shape of their skull, though,

Ama kafataslarının yapısı önemliydi;

so we had to actually get those measurements

bu nedenle, rekonstrüksiyonun gerçekçi olması için,

to be sure that we had reconstructed and could prove to the scientific world

bilim dünyasına Sarkosukus'un gerçekten de 12 metrelik bir timsah

that supercroc in fact is a 40-foot crocodile, probably a male.

olduğunu kanıtlayabilmek için gidip de bu ölçümleri yapmamız gerekliydi.

Anyway, you find other things, too.

Neyse, başka şeyler de buluyorsunuz.

I'm going to lead an expedition to the Sahara

Ben bu sene Afrika'nın en büyük neolitik

to dig up Africa's largest neolithic site.

sitesini kazmak için Sahra'ya gideceğim.

We found this last year.

Geçen sene bunu bulduk.

Two hundred skeletons, tools, jewelry.

200 tane iskelet, ayrıca araçlar, süs eşyaları.

This is a ceremonial disk.

Bu gördüğünüz, törenlerde kullanılan bir disk.

An amazing record of the colonization of the Sahara

Sahra'ya yerleşilmesinin inanılmaz bir kaydı.

5,000 years ago is been sitting out there

5000 yıldan beri orada durup,

waiting for us to go back. So, really exciting.

bizim gelip bulmamızı bekliyormuş. Çok heyecan verici.

And then work later is going to take us to Tibet.

Bu iş bizi daha sonra Tibet'e götürecek.

Now, we normally think of Tibet as a highland.

Genelde Tibet'i dağlık bir bölge olarak biliriz.

It's really an island continent.

Aslında ada nitelikli bir kıta.

It was a precursor to India,

Hindistan'ın öncüsü,

a messenger from Gondwana --

Gondwana'da bir ulak -

a lost paradise of dinosaurs

milyonlarca yıldır izole kalmış

isolated for millions of years.

kayıp bir dinozor cenneti.

No one's found them. We know where they are,

Kimse bulmadı. Nerede olduklarını biliyoruz,

and we're going to go and get them next year.

gelecek sene gidip çıkaracağız.

They're only between 13 and 14,000 feet,

Sadece 4000 - 4500 metre arasında bulunuyorlar;

but if you go in the warm part of the year, it's O.K.

Ama yılın ılık döneminde gidince sorun olmuyormuş.

Now, I tried to suture together a dinosaur evolutionary history

Evrimin temel yapıtaşlarını anlamaya başlayabilmek için,

so that we can try to understand

dinozor evriminin tarihçesini birleştirip

some basic patterns of evolution.

öykünün tamamını çıkartmaya çalışıyorum.

I've talked about a few of them. We really need to take that further.

Birazını anlattım. Dahasını da yapmamız gerekli.

We need to delve into this mass of anatomy

Bu topladığım anatomi bilgisinin

that we've been compiling

içine girip, değişiklerin

to understand where the changes are occurring and what this means.

olduğu yerleri, ve bundan çıkarılacak sonuçları bulmamız gerekli.

We can't predict, necessarily, what will happen in evolution,

İlla da evrimin tam olarak nasıl gelişeceğini tahmin edebilmemiz gerekmez,

but we can learn some of the rules of the game,

ama oyunun kurallarının birazını öğrenebiliriz;

and that's really what we're trying to do.

yapmaya çalıştığımız şey de bu.

With regard to the biogeographic question,

Biyojeografik sorunsal bağlamında,

the Earth is dividing.

Dünya bölünüyor.

These are all landlubbing animals. There's a couple of choices.

Bunların tümü kara hayvanları. Bir kaç seçenek var.

You get divided, and a continent's division

Sen de bölünebilirsin, senin bulunduğun kıta,

corresponds to a fork in the evolutionary tree,

evrim ağacında yeni bir dala karşılık gelir,

or you're crafty, and you manage to escape

veya becerikliysen, ve bir kıtadan diğerine

from one to the other and erase that division,

kaçıp bu bölünmeyi ortadan kaldırırsan,

or you're living peacefully on each side,

her iki tarafta da huzurla yaşarsan,

and on one side you just go extinct,

ve bir tarafta soyun tükenip de,

and you survive on the other side and create a difference.

öteki tarafta devam edip bir fark yaratabilirsin.

And the fourth thing is that you actually did one or the other

Dördüncü seçenek de, bu üç seçenekten birini yapmışsındır,

of those three things, but the paleontologist never found you.

ama paleontologlar seni bir türlü bulamaz.

And you take those four instances

Bu dört ihtimali ortaya koyunca,

and you realize you have a complex problem.

karmaşık bir problem ile karşı karşıya kaldığınızı anlarsınız.

And so, in addition to digging, I think we have some answers

Dolayısıyla, kazmanın ötesinde, dinozor kaydından bazı cevapları

from the dinosaur record. I think these dinosaurs migrated --

bulduğumuza inanıyorum. Bu dinozorların dağıldığını,

we call it dispersal -- around the globe, with the slightest land bridge.

hem de, en ufak bir kara köprüsü oluştuğunda hemen yayıldığını,

They did it within two or three degrees of the pole,

kutupların iki üç derece yakınına kadar geldiklerini,

to maintain similarity between continents.

ve bu şekilde kıtalar arasında benzerliği sağladıklarını düşünüyorum.

But when they were divided, indeed they were divided,

Ama bölündüklerinde de, ki gerçekten de bölündükleri de oldu,

and we do see the continents

kıtaların bu dinozorlar arasında

carving differences among dinosaurs.

farklılıklar yarattıklarını biliyoruz.

But there's one thing that's even more important, and I think that's extinction.

Daha önemli bir konu daha var, bu da soy tükenmesi.

We have downgraded this factor.

Bu faktöre gereken önemi vermedik.

It carves up the history of life,

Yaşamın tarihçesini biçimlendiriyor,

and gives us the differences that we see

ve sonundaki "Bolide" çarpışmasından

in the dinosaur world towards the end,

hemen önce dinozorlar arasında gördüğümüz

right before the bolide impact.

büyük farklılıkları ortaya koyuyor.

The best way to test this is to actually create a model.

Bunu test etmenin en iyi yolu bir model yaratmak.

So if we move back, this is a two-dimensional typical tree of life.

Dolasıyla, eğer geçmişe gidersek, bu yaşam ağacının iki boyutlu modeli.

I want to give you three dimensions.

Size 3'üncü boyutu da göstermek isterim.

So you see the tree of life,

Şimdi yine yaşam ağacını görüyorsunuz,

but now I've added the dimension of area.

ama coğrafi bölgeyi de bir boyut olarak ekledim.

So the tree of life is normally divergence over time.

Yaşam ağacı, genelde zaman boyunca dağılımı gösterir.

Now we have divergence over time, but we've created the third dimension of area.

Şimdi ise, yine zaman boyunca dağılım var, ama üçüncü boyut olarak coğrafi bölgeyi de yarattık.

This is a computer program

Bu, üç ayar düğmesi olan

which has three knobs.

bir bilgisayar programı.

We can control those things that we're worried about:

Merak ettiğimiz konuları - yayılım, örnekleme, soy tükenme -

extinction, sampling, dispersal --

bir bölgeden diğer bölgeye

going from one area to another.

geçiş sırasında inceleyebiliriz.

And ultimately we can control the branching

Ve nihayetinde, kıtaların neye benzediklerine

to mimic what we think the continents were like,

göre dallanmayı kontrol edip, binlerce defa

and run it a thousand times, so we can estimate the parameters,

programı çalıştırıp, parametreleri tahmin edebiliriz;

to answer the question whether we are on the mark or not,

böylece, doğru tahminde bulunup bulunmadığımızı anlayabiliriz,

at least to know the barriers of the problems. So that's a little bit about the science.

en azından problemlerin bariyerlerini anlayabiliriz. Bu anlattığım bilimsel çalışmamızlar ilgiliydi.

Today I'm going to spend the rest of my few minutes up here

Kalan bir kaç dakikamda da, Chicago'da yaptıklarımdan

talking about the other stuff that I do in Chicago,

bahsetmek istiyorum. Bu benim öğrenciliğim -

which is related to the fact that I never --

aslında, TED'cilerle konuştuğumda,

and actually, in talking to a lot of TEDsters,

benim gibi olan çok var - acaba dürüstçe

there's a number of you out there -- I don't know that I'd get an answer

sorsam cevap alır mıyım? Bilemiyorum.

honestly, if I asked you to raise your hand,

Ellerinizi kaldırmanızı istesem mi?

but there are a number of you out there that started your

Ama aranızda, kariyerlerinize,

scientific, technical, entertainment career

bilimsel, teknik, sahne sanatları - ne olursa -

as failures, by society's standards, as failures by schools.

kariyerlerine, toplum standartlarına göre başarısızlıkla atılan bir sürü kişi var.

I was one of those. I was failed by my school -- my school failed me.

Ben de bunlardan biriyim. Okulda başarısız oldum. Aslında okulum beni başarız etti.

Who's pointing fingers?

Kimi suçlayabilirim ki?

Several teachers nearly killed me.

Bir sürü öğretmen beni neredeyse öldürecekti.

I found myself in art.

Kendimi sanat alanında buldum.

I was a total failure in school, not really headed to graduate high school.

Okulda çok başarısızdım, liseye devam edip etmeyeceğim bile belli değildi.

And I went on -- that's my first painting on canvas.

Ben de devam ettim - bu benim kanvas üzerinde ilk çalışmam.

I read a dictionary. I got into college.

Oturup sözlüğe çalıştım. Üniversiteye gittim.

I became an artist. O.K., and started drawing.

Sanatçı oldum. Çizime başladım.

It became abstract.

Soyut resimle ilgilendim.

I worked up a portfolio, and I was headed to New York.

Portföy hazırladım; New York'a gitmeye niyetlenmiştim.

Sometimes I would see bones when there was a body there.

Bazen vücuda bakarken, arkasındaki kemikleri görüyordum.

Something was going on in the background. I headed to New York to a studio.

Arka planda bir şeyler gelişiyordu. New York'ta bir atelyeye gidecektim.

I took a side trip to the American Museum, and I never recovered.

Yolda Amerikan Müzesi'ne gittim, ve bir daha asla iyileşmedim.

But really it's the same discipline -- they're kindred disciplines.

Ama aslında ikisi de aynı disiplin - kardeş disiplinler.

I mean, is there anything

Yani, bir hayvanın,

that is not visualizing what can't be seen,

başka bir hayvana doğru değişimini

in terms of discovering this dinosaur bone from a small piece of it

sahada bulduğunuz ufak bir dinozor kemiğine bakarak

that's out there, or seeing the distortion

tahmin edebilmek kadar

that we try to see

"görülmeyeni görebilmek"

as evolutionary distortion in one animal to another?

diye tanımlanabilecek bir disiplin var mıdır?

This is a very extraordinarily visual.

Bu, son derece "görsel" bir süreç - "görsel sanatlara" bu nedenle yakın.

I give you a human face because you're experts at that.

Size insan çehresi çizdiririm, çünkü zaten bu konuda uzmansınız.

It takes us years to understand how to do that with dinosaurs.

Dinozorlarda aynısını yapabilmek için yıllar geçmesi gerekiyor.

They're really kindred disciplines.

Gerçekten kardeş disiplinler.

But what we're trying to create in Chicago

Chicago'da yapmaya çalıştığımız,

is a way to get,

bilim alanında

collect together, those students

çok az bulunan türden

who are least represented in our science and technology spheres.

öğrencileri biraraya getirmek.

We all know, and there's been several allusions to it,

Yeterince bilim adamı, mühendis ve teknik insan

that we are failing in our ability to produce

yetiştiremediğimiz biliyoruz;

enough scientists, engineers and technicians.

bu konuda çok fazla çalışma var.

We've known that for a long time. We've gone through the Sputnik phase,

Bunu uzun süre önce farkettik. Sputnik dönemini geçtik,

and now, as you see the increase

şimdi de, yaptığımızı işi

in the pace of what we're doing,

gördüğünüz gibi hızlandırdık,

it becomes even more prominent. Where are all these people going to come from?

artık daha da önemli. Bütün bu insanlar nereden gelecek?

And a more general question for our society is,

Toplumumuz için daha önemli bir soru da,

what's going to happen to all the rest that are left behind?

geride kalanlara ne olacak?

What about all the kids like me that were in school --

Yani, okuldayken benim gibi olan çocukları ne yapacağız?

kids like some of you out there --

Aranızda bazılarınızın çocukluklarındaki halleri gibi çocuklar -

that were in school and didn't get a chance and will never get a chance

okula giden, ama bilim ve teknolojiyle ilgilenme fırsatı ele geçiremeyen,

to participate in science and technology?

asla bu fırsatı yakalayamayacak çocuklar?

Those are the questions I ask. And we talk about Ethiopia, and it's very important.

Bu soruları soruyorum. Etiopya'dan bahsederken bu çok önemli.

Niger is equally important, and I'm trying desperately

Nijer de böyle önemli, ben de Nijer'de sonuç alabilmek

to do something in Niger.

için fevkalade çaba harcıyorum.

They have an AIDS problem. I asked --

AIDS problemleri var. Amerika İçişleri'ne

the U.S. State Department asked the government recently,

geçenlerde "bu konuda ne yapmak istersiniz?"

What do you want to do? And they gave them two problems.

diyer sordum. İki tane problemden bahsettim.

Dinosaurs was one of them.

Biri dinozorlardı.

Give us a museum of dinosaurs,

Onlara bir Dinozor Müzesi verelim,

and we will attract tourists, which is our number two industry.

turistlerin ilgisini çeksin. Turizm zaten ikinci büyük sektörleri.

And I hope to God the United States government, me, or TED,

İnşallah, Amerika Birleşik Devletleri hükümeti, ben veya TED,

or somebody helps us do that, because that would be an incredible thing for their country.

veya herhangi biri bunu yapmamıza yardım eder, çünkü bu ülkeleri için müthiş olur.

But when we look back at our own country, we're looking back at our cities,

Ama kendi ülkemize baktığımda da, kendi şehirlerimize baktığımda,

the cities where most of you come from -- certainly the city I come from --

çoğunuzun da geldiği şehirler de dahil - benim şehrim kesinlikle dahil -

there's legions of kids out there

oralarda da bu anlattıklarım gibi

like these.

çocuklar sürüyle var.

And the question is -- and we started to address this question for centuries --

Sorun şu ki - bu sorunu yüzyıllardır soruyoruz:

as to how we get these kids involved in science.

bu çocukları nasıl bilimle ilgilenir hale getireceğiz?

We've started in Chicago

Chicago'da "Project Exploration"

an organization -- a non-profit organization --

diye bir organizasyon - hayır kurumu -

called Project Exploration.

başlattık.

These are two kids from Project Exploration.

Bunlar, Project Exploration'dan iki çocuk.

We met them in their early stages in high school. They were --

Onlarla, lise yıllarının başındayken tanıştık.

failing to poor students,

Başarız öğrencilerdi,

and they are now -- one at the University of Chicago, another in Illinois.

şimdi biri Chicago Üniversitesi'nde, öteki de Illinois'te.

We've got students at Harvard. We're six years old.

Harvard'da da öğrencilerimiz var. Altıncı yılımızı dolduruyoruz.

And we created a track record.

Rekord kırdığımızı söyleyebilirim.

Because when you go out there as a scholar, and you try to find out longitudinal studies,

Çünkü akademisyen kimliğinizle buralara gittiğinizde, uzun vadeli çalışmaları bakınca,

track records like that, there essentially are very few, if none.

bu tür kayıtların yok denecek kadar az olduğunu söyleyebilirim.

So, we've created an incredible track record of 100 percent graduation,

Sonuç olarak, yüzde yüz mezuniyet oranı gibi inanılmaz bir rekoru başardık.

90 percent going to college, many first-generation,

Yüzde doksanı üniversiteye gidiyor, çoğu ilk kuşak,

90 percent of those choosing science as a career.

yüzde doksanı, kariyer olarak bilimi tercih ediyor.

It's an impressive track record, and so we look back and we say,

Dikkate değer bir oran, dolayısıyla geriye dönüp,

well, we didn't really exactly work this out theoretically from the start,

- yani, bunu baştan planlamıştık -

but when we look back, there are theoretical movements in science education.

ama geri baktığımızda, bilim eğitiminde teorik hareketler var.

It's gone through science as an inquiry,

Önemli bir soru olarak bilim dünyasınca kabul gördü,

which was a big advance,

bu önemli bir aşamaydı,

and Dewey back at Chicago --

Chicago'da Dewey'nin dediği gibi

you learn by doing.

yaparak öğrenirsin.

To -- you learn by envisioning yourself

Kendini bir bilim insanı olarak

as a scientist,

hayal ettiğin

and then you learn to envision yourself as a scientist.

zaman öğrenirsin, ancak o zaman kendini bir bilim insanı olarak hayal edersin.

The next step is to learn the capability

Bir sonraki aşama, seni bilim insanı

to make yourself a scientist.

yapabilecek beceriyi geliştirmektir.

You have to have those steps. If you have --

Bu aşamalardan geçmeniz gerek. Eğer geçerseniz -

It's easy to get kids interested in science.

Çocukların ilgisini bilime çekmenin en kolay yolu.

It's hard to get them to envision themselves as a scientist,

Kendilerini bilim insanı olarak hayal edip de,

which involves standing up in front of people like we're doing here at this symposium

bu kadar insanın karşısında, şimdi yaptığım gibi,

and presenting something as a knowledgeable person,

bilgili bir insan olarak sunum yapmak,

and then seeing yourself in the role as a scientist

kendini bir bilim insanı rolünde görmek

and giving yourself the tools to pursue that.

ve buna imkan verecek donanımı verebilmek zor.

And so, that's what we're going to do. We're planning a permanent home in Chicago.

Bizim yapmaya çalıştığımız şey de bu. Chicago'da kalıcı bir eve geçmeyi düşünüyoruz.

We have lots of ideas, but I guarantee you this one thing --

Çok fazla fikrimiz var, ama şunu garanti edebilirim -

and I've talked to some people here at TED --

TED'deki bazı kişilerle de konuştum -

it's not going to look like anything you've seen before.

Dahha önce gördüğünüz hiç bir şeye benzemeyecek.

It's going to be part-school, part-museum hall,

Yarı okul, yarı müze

part-conservatory, part-zoo,

yarı konservatuar, yarı hayvanat bahçesi olacak.

and part of an answer to the problem

Ve, çocukların bilime olan ilgilerini

of how you interest kids in science.

nasıl çekeceğimiz konusunda da cevap olacak.

Thank you very much.

Çok teşekkür ederim.