What does the universe sound like? A musical tour | Matt Russo

Çeviri: duygu Sezgin Gözden geçirme: Cihan Ekmekçi

I'd like you all to close your eyes, please ...

Lütfen hepiniz gözlerinizi kapatın

and imagine yourself sitting in the middle of a large, open field

ve güneş sağ tarafınızda batarken

geniş, açık bir alanın ortasında oturduğunuzu hayal edin

with the sun setting on your right.

And as the sun sets,

ve güneş batarken

imagine that tonight you don't just see the stars appear,

yalnızca yıldızları belirirken göreceğinizi değil,

but you're able to hear the stars appear

onları belirirken duyacağınızı hayal edin,

with the brightest stars being the loudest notes

en parlak yıldızların en yüksek sesli olduğunu

and the hotter, bluer stars producing the higher-pitched notes.

ve daha sıcak, mavi renkli yıldızların daha tiz notalar ürettiğini...

(Music)

(Müzik)

And since each constellation is made up of different types of stars,

ve her bir takım yıldızı değişik tür yıldızlardan oluştuğu için

they'll each produce their own unique melody,

her biri kendi eşsiz melodisini yaratacaktır,

such as Aries, the ram.

Koç Takım Yıldızı gibi.

(Music)

(Müzik)

Or Orion, the hunter.

Ya da Orion, Avcı Takım Yıldızı.

(Music)

(Müzik)

Or even Taurus, the bull.

Veya Boğa Takım Yıldızı.

(Music)

(Müzik)

We live in a musical universe,

Müzikal bir evrende yaşıyoruz

and we can use that to experience it from a new perspective,

ve evreni yeni bir perspektiften deneyimlemek için bunu kullanabilir

and to share that perspective with a wider range of people.

ve bu perspektifi daha geniş insan kitleleriyle paylaşabiliriz.

Let me show you what I mean.

Ne demek istediğimi size göstereyim.

(Music ends)

(Müzik biter)

Now, when I tell people I'm an astrophysicist,

İnsanlara astrofizikçi olduğumu söylediğimde

they're usually pretty impressed.

genelde oldukça etkileniyorlar.

And then I say I'm also a musician -- they're like, "Yeah, we know."

Ardından müzisyen olduğumu söyleyince "Evet, anlıyoruz." diyorlar.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

So everyone seems to know

Yani herkes astronomi ile

that there's this deep connection between music and astronomy.

müzik arasında derin bir bağ olduğunu biliyor gibi

And it's actually a very old idea;

ve bu oldukça eski bir düşünce;

it goes back over 2,000 years to Pythagoras.

2.000 yıl öncesine, Pisagor'a dayanıyor.

You might remember Pythagoras from such theorems

Pisagor'u, Pisagor teoremi adındaki

as the Pythagorean theorem --

teoremden hatırlayabilirsiniz.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

And he said:

O da şunu söyledi:

"There is geometry in the humming of the strings,

"Yayların uğultusunda geometri vardır,

there is music in the spacing of the spheres."

kürelerin yerleşiminde müzik vardır."

And so he literally thought

Yani tam olarak gezegenlerin

that the motions of the planets along the celestial sphere

gökyüzündeki hareketlerinin

created harmonious music.

uyumlu bir müzik yarattığını düşünüyordu.

And if you asked him, "Why don't we hear anything?"

ve neden hiçbir şey duyamadığınızı sorduğunuzda

he'd say you can't hear it

bunu duyamayacağınızı

because you don't know what it's like to not hear it;

çünkü duymamanın nasıl bir şey olduğunu bilmediğinizi,

you don't know what true silence is.

gerçek sessizliğin ne olduğunu bilmediğinizi söyleyecektir.

It's like how you have to wait for your power to go out

Tıpkı elektrik kesilene kadar buzdolabı sesinin

to hear how annoying your refrigerator was.

nasıl sinir bozucu olduğunu bilmememiz gibi.

Maybe you buy that,

Belki buna kanarsınız

but not everybody else was buying it, including such names as Aristotle.

ama herkes kanmıyordu, örneğin Aristoteles adında biri...

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Exact words.

Sözleri tam olarak buydu.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

So I'll paraphrase his exact words.

Onun sözlerini yeniden aktaracağım.

He said it's a nice idea,

Bunun iyi bir fikir olduğunu

but if something as large and vast as the heavens themselves

ancak gökkube kadar büyük ve geniş bir şeyin hareket etmesi

were moving and making sounds,

ve sesler çıkarması dahilinde

it wouldn't just be audible,

bu sadece duyulabilir değil

it would be earth-shatteringly loud.

ayrıca dünyayı sarsacak kadar yüksek sesli olurdu.

We exist, therefore there is no music of the spheres.

Biz var olduğumuza göre, kürelerin müziği diye bir şey yok.

He also thought that the brain's only purpose was to cool down the blood,

Gerçi o, beynin tek amacının kanı serinletmek olduğunu da düşünüyordu.

so there's that ...

Yani böyle bir şey de var.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But I'd like to show you that in some way they were actually both right.

Ancak ben size her ikisinin de bir şekilde haklı olduklarını göstermek istiyorum

And we're going to start by understanding what makes music musical.

ve buna müziği neyin müzikal yaptığını anlayarak başlayacağız.

It may sound like a silly question,

Aptalca bir soruymuş gibi gelebilir ama

but have you ever wondered why it is

bazı notaların birlikte çalındığında

that certain notes, when played together, sound relatively pleasing or consonant,

neden göreceli olarak hoş veya uyumlu duyulduğunu hiç merak ettiniz mi?

such as these two --

bu ikisi gibi --

(Music)

(Müzik)

while others are a lot more tense or dissonant,

bazılarıysa çok daha gergin ya da uyumsuz,

such as these two.

bu ikisi gibi --

(Music)

(Müzik)

Right?

Değil mi?

Why is that? Why are there notes at all?

Neden böyle? Neden notalar var?

Why can you be in or out of tune?

Neden entone ya da detone oluruz?

Well, the answer to that question

Aslına bu sorunun cevabı

was actually solved by Pythagoras himself.

Pisagor'un kendisi tarafından çözülmüştür.

Take a look at the string on the far left.

En soldaki yaya bir göz atın.

If you bow that string,

Bu yayı çekerseniz

it will produce a note as it oscillates very fast back and forth.

oldukça hızlı salınımıyla bir nota üretecektir.

(Musical note)

(Nota)

But now if you cut the string in half, you'll get two strings,

Ama eğer yayı ikiye bölerseniz

her ikisi de iki katı hızda salınan iki yay elde edersiniz.

each oscillating twice as fast.

And that will produce a related note.

Bu da ilgili notayı verir.

Or three times as fast,

Ya da üç katı hızda

or four times --

veya dört katı --

(Musical notes)

(Notalar)

And so the secret to musical harmony really is simple ratios:

Yani müzikal armoninin sırrı aslında basit oranlar:

the simpler the ratio,

Oran ne kadar basitse

the more pleasing or consonant those two notes will sound together.

notalar da o kadar keyif verici ya da uyumlu duyulacaktır.

And the more complex the ratio, the more dissonant they will sound.

Oran ne kadar kompleks olursa da o kadar uyumsuz duyulacaktır.

And it's this interplay between tension and release,

İşte bu gerilim ile serbesti veya

or consonance and dissonance,

uyumlu ve uyumsuz sesler arasındaki etkileşim

that makes what we call music.

müzik dediğimiz şeyi yaratır.

(Music)

(Müzik)

(Music ends)

(Müzik sona erer)

(Applause)

(Alkışlar)

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)

But there's more.

Ama dahası var.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

So the two features of music we like to think of as pitch and rhythms,

Müziğin iki özelliğinin ses perdesi ve ritim olduğunu düşünürüz,

they're actually two versions of the same thing,

aslında bunlar aynı şeyin iki versiyonundan ibarettir

and I can show you.

ve bunu size gösterebilirim.

(Slow rhythm)

(Yavaş ritim)

That's a rhythm right?

Bu bir ritim, değil mi?

Watch what happens when we speed it up.

Hızlandırdığımız zaman ne olduğuna bir bakın.

(Rhythm gets gradually faster)

(Ritim gitgide hızlanır)

(High pitch)

(Yüksek perde)

(Lowering pitch)

(Alçak perde)

(Slow Rhythm)

(Yavaş ritim)

So once a rhythm starts happening more than about 20 times per second,

Yani ritim saniyede 20 defadan daha hızlı olursa

your brain flips.

beyniniz bunu çevirir.

It stops hearing it as a rhythm and starts hearing it as a pitch.

Onu bir ritim olarak değil de ses perdesi olarak duymaya başlar.

So what does this have to do with astronomy?

Peki bunun astronomi ile ne ilgisi var?

Well, that's when we get to the TRAPPIST-1 system.

Bu noktada TRAPPIST-1 sistemine geliyoruz.

This is an exoplanetary system discovered last February of 2017,

Bu, Şubat 2017'de keşfedilmiş bir dış gezegenler sistemi

ve bu sistem herkesi heyecanlandırdı çünkü hepsi

and it got everyone excited

because it is seven Earth-sized planets all orbiting a very near red dwarf star.

kırmızı bir cüce yıldızın yörüngesindeki Dünya büyüklüğünde 7 gezegenden oluşuyor.

And we think that three of the planets

Bunlardan üçünün sıvı su oluşumu için

have the right temperature for liquid water.

gerekli ısıya sahip olduğunu düşünüyoruz.

It's also so close that in the next few years,

Ayrıca o kadar yakın ki birkaç yıl içerisinde

we should be able to detect elements in their atmospheres

atmosferlerindeki elementleri belirleyebileceğiz,

such as oxygen and methane -- potential signs of life.

oksijen ve metan gazı gibi, potansiyel yaşam belirtileri.

But one thing about the TRAPPIST system is that it is tiny.

Ancak TRAPPIST sistemiyle ilgili bir sorun biraz küçük olması.

So here we have the orbits of the inner rocky planets

Bunlar kendi güneş sistemimizin iç bölgesindeki

in our solar system:

kayalık gezegenler:

Mercury, Venus, Earth and Mars,

Merkür, Venüs, Dünya ve Mars,

and all seven Earth-sized planets of TRAPPIST-1

TRAPPIST-1'in Dünya büyüklüğündeki yedi gezegeni birden

are tucked well inside the orbit of Mercury.

Merkür'ün yörüngesine sığacak düzeyde.

I have to expand this by 25 times

TRAPPIST-1'in yörüngelerini görebilmeniz için

for you to see the orbits of the TRAPPIST-1 planets.

bunu 25 kez büyütmem gerek.

It's actually much more similar in size to our planet Jupiter and its moons,

Aslında gezegenimiz Jüpiter ve aylarının büyüklüğüne daha yakın,

even though it's seven Earth-size planets orbiting a star.

her ne kadar bir yıldızın yörüngesinde, Dünya büyüklüğünde yedi gezegen olsa da.

Another reason this got everyone excited was artist renderings like this.

Heyecan vermesinin diğer sebebi de bu tarz resmetme çalışmaları.

You got some liquid water, some ice, maybe some land,

Elinizde biraz sıvı su, biraz buz, belki biraz kara parçası var,

maybe you can go for a dive in this amazing orange sunset.

belki bu harika gün batımında dalış yapmaya gidebilirsiniz.

It got everyone excited,

Bu herkesi heyecanlandırdı

and then a few months later, some other papers came out

ve birkaç ay sonra başka makaleler yayınlandı,

that said, actually, it probably looks more like this.

aslında daha çok buna benziyordu.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

So there were signs

Bazı yüzeylerin erimiş lav olabileceği

that some of the surfaces might actually be molten lava

ve merkez yıldızdan gelen

and that there were very damaging X-rays coming from the central star --

oldukça zararlı X-ışınlarının olduğuna dair belirtiler vardı --

X-rays that will sterilize the surface of life and even strip off atmospheres.

Yüzeydeki yaşamı verimsizleştirecek hatta atmosferleri silip atabilecek X-ışınları.

Luckily, just a few months ago in 2018,

Neyse ki birkaç ay önce, 2018'de

some new papers came out with more refined measurements,

daha incelikli ölçümlerle yeni makaleler yayınlandı

and they found actually it does look something like that.

ve daha çok bunun gibi bir şeye benzediğini buldular.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

So we now know that several of them have huge supplies of water --

Artık birkaçının büyük ölçüde su bulundurduklarını biliyoruz,

global oceans --

küresel okyanuslar --

and several of them have thick atmospheres,

ve birkaçı kalın atmosferli,

so it's the right place to look for potential life.

yani burası potansiyel yaşam aramak için doğru yer.

But there's something even more exciting about this system,

Ancak burada çok daha heyecan verici bir şey var,

especially for me.

özellikle benim için.

And that's that TRAPPIST-1 is a resonant chain.

Bu da TRAPPIST-1'in rezonant bir zincir olması.

And so that means for every two orbits of the outer planet,

Bunun anlamı bir dış gezegenin her iki yörüngesi için

the next one in orbits three times,

bir sonraki gezegenin üç defa dönüyor olması

and the next one in four,

ve bir sonraki dört

and then six, nine, 15 and 24.

bir sonraki altı, dokuz, on beş ve yirmi dört defa.

So you see a lot of very simple ratios among the orbits of these planets.

Bu gezegenlerin yörüngeleri arasında pek çok basit oran var.

Clearly, if you speed up their motion, you can get rhythms, right?

Şüphesiz hareketlerini hızlandırırsanız ritim elde edersiniz.

One beat, say, for every time a planet goes around.

Örneğin bir gezegenin her bir tam dönüşü için bir vuruş.

But now we know if you speed that motion up even more,

Ancak artık biliyoruz ki hızı biraz daha artırırsanız

you'll actually produce musical pitches,

aslında ses perdesi elde edersiniz

and in this case alone,

ve yalnızca bu durum için

those pitches will work together,

sesler uyum içinde olacaktır

making harmonious, even human-like harmony.

hatta insani bir armoni yaratacaktır.

So let's hear TRAPPIST-1.

O halde TRAPPIST-1'i dinleyelim.

The first thing you'll hear will be a note for every orbit of each planet,

İlk duyacağınız şey, her gezegenin yörüngesi için bir nota olacak

and just keep in mind,

ve unutmayın,

this music is coming from the system itself.

bu müzik sistemin kendisinden geliyor.

I'm not creating the pitches or rhythms,

Perde ya da ritmi ben yaratmıyorum,

I'm just bringing them into the human hearing range.

yalnızca insanların duyum düzeyine indirgiyorum

And after all seven planets have entered,

ve yedi gezegenin hepsi girdikten sonra

you're going to see --

şunu göreceksiniz --

well, you're going to hear a drum for every time two planets align.

yani, iki gezegen hizalandığında bir davul sesi duyacaksınız.

That's when they kind of get close to each other

Bu birbirlerine yaklaşır gibi oldukları

and give each other a gravitational tug.

ve birbirlerine çekim uyguladıkları zaman.

(Tone)

(Ton)

(Two tones)

(İki ton)

(Three tones)

(Üç ton)

(Four tones)

(Dört ton)

(Five tones)

(Beş ton)

(Six tones)

(Altı ton)

(Seven tones)

(Yedi ton)

(Drum beats)

(Davul vuruşları)

(Music ends)

(Müzik biter)

And that's the sound of the star itself -- its light converted into sound.

Bu yıldızın kendi sesi -- ışığının sese dönüşmüş hâli.

So you may wonder how this is even possible.

Bunun nasıl mümkün olduğunu merak edebilirsiniz.

And it's good to think of the analogy of an orchestra.

Bir orkestra benzetmesini düşünmek de iyi olabilir.

When everyone gets together to start playing in an orchestra,

Orkestrada herkes birlikte çalacağı zaman

bir anda öylesine başlayamazlar, değil mi?

they can't just dive into it, right?

Herkesin tonunu ayarlaması gerekir;

They have to all get in tune;

they have to make sure

herkes, kendi enstrümanlarının

their instruments resonate with their neighbors' instruments,

yanındakilerle birlikte tınladığından emin olmalıdır,

and something very similar happened to TRAPPIST-1 early in its existence.

TRAPPIST-1'in var oluşunun başlangıcında da böyle oldu.

When the planets were first forming,

Gezegenler ilk oluşmaya başladıklarında

they were orbiting within a disc of gas,

bir gaz diskinin yörüngesindeydiler

and while inside that disc,

ve bu diskin içindeyken

they can actually slide around

tam olarak kayabiliyor,

and adjust their orbits to their neighbors

yörüngelerini komşularına göre ayarlayabiliyorlardı,

until they're perfectly in tune.

ta ki mükemmel bir şekilde entone olana kadar

And it's a good thing they did because this system is so compact --

ve iyi ki olmuşlar çünkü bu sistem o kadar yoğun ki --

a lot of mass in a tight space --

sıkışık bir alanda çok fazla kütle var --

if every aspect of their orbits wasn't very finely tuned,

eğer yörüngeleri her bir açıdan tam olarak uyumlu olmasaydı

they would very quickly disrupt each other's orbits,

kısa sürede birbirlerinin yörüngelerini bozarlardı

destroying the whole system.

ve tüm sistemi yok ederlerdi.

So it's really music that is keeping this system alive --

Yani bu sistemi ve potansiyel yerleşimcilerini

and any of its potential inhabitants.

ayakta tutan tam olarak müzik --

But what does our solar system sound like?

Peki ya bizim güneş sistemimiz nasıl duyuluyor?

I hate to be the one to show you this, but it's not pretty.

Bunu size gösteren kişi olmaktan hiç hazzetmiyorum ama pek güzel değil.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

So for one thing,

Öncelikle bizim güneş sistemimiz

our solar system is on a much, much larger scale,

çok çok daha büyük bir ölçekte,

and so to hear all eight planets,

yani 8 gezegeni de duymamız için

we have to start with Neptune near the bottom of our hearing range,

duyum aralığımızın alt sınırına en yakın olan Neptün'le başlamalıyız

and then Mercury's going to be all the way up

ardından duyum aralığımızın

near the very top of our hearing range.

en üst sınırına çıkan Merkür.

But also, since our planets are not very compact --

Ayrıca gezegenlerimiz o kadar sıkışık olmadığı için

they're very spread out --

oldukça yayılmış bir haldeler --

they didn't have to adjust their orbits to each other,

yörüngelerini birbirlerine ayarlamak zorunda değillerdi,

so they're kind of just all playing their own random note at random times.

yani her biri gelişigüzel zamanlarda, gelişigüzel notalarını çalıyorlar.

So, I'm sorry, but here it is.

Yani, üzgünüm ama işte bu.

(Tone)

(Ton)

That's Neptune.

Bu Neptün.

(Two tones)

(İki ton)

Uranus.

Uranus

(Three tones)

(Üç ton)

Saturn.

Satürn.

(Four tones)

(Dört ton)

Jupiter.

Jüpiter

And then tucked in, that's Mars.

ve araya sıkışan Mars.

(Five tones)

(Beş ton)

(Six tones)

(Altı ton)

Earth.

Dünya.

(Seven tones)

(Yedi ton)

Venus.

Venüs.

(Eight tones)

(Sekiz ton)

And that's Mercury --

Ve bu Merkür --

OK, OK, I'll stop.

Tamam, tamam, duracağım.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

So this was actually Kepler's dream.

Aslında bu Kepler'in hayaliydi.

Johannes Kepler is the person

Johannes Kepler, gezegenlerin

that figured out the laws of planetary motion.

hareket kanunlarını ortaya çıkaran kişi.

He was completely fascinated by this idea

Müzik, astronomi ve geometri arasında

that there's a connection between music, astronomy and geometry.

bir bağlantı olması fikri onu tam anlamıyla büyülüyordu.

And so he actually spent an entire book

Bu yüzden bütün bir kitabı boyunca

just searching for any kind of musical harmony amongst the solar system's planets

güneş sistemindeki gezegenlerin arasında müzikal bir harmoni arayıp durdu

and it was really, really hard.

ve bu gerçekten çok zordu.

It would have been much easier had he lived on TRAPPIST-1,

TRAPPIST-1'de yaşasaydı bu çok daha kolay olurdu

or for that matter ...

ya da...

K2-138.

K2-138'de.

This is a new system discovered in January of 2018

Bu Ocak 2018'de keşfedilen yeni bir sistem,

with five planets,

beş gezegeni var

and just like TRAPPIST,

ve tıpkı TRAPPIST gibi

early on in their existence, they were all finely tuned.

var oluşlarının ilk zamanlarında son derece entoneydiler.

They were actually tuned

Aslında tam 200 yıl önce

into a tuning structure proposed by Pythagoras himself,

Pisagor'un öne sürdüğü

entonasyon yapısına göre ayarlanmışlardı.

over 2,000 years before.

But the system's actually named after Kepler,

Ama sistemin ismi aslen Kepler'den geliyor,

discovered by the Kepler space telescope.

Kepler teleskobu tarafından keşfedildi

And so, in the last few billion years,

ve böylece son birkaç milyar yıl içinde

they've actually lost their tuning,

entonasyonlarını kaybettiler,

quite a bit more than TRAPPIST has,

TRAPPIST'inkinden oldukça fazla,

and so what we're going to do is go back in time

bu yüzden yapacağımız şey zamanda geri gitmek

and imagine what they would've sounded like

ve tam oluşumları sırasında

just as they were forming.

nasıl duyulduklarını hayal etmek.

(Music)

(Müzik)

(Music ends)

(Müzik sona erer)

(Applause)

(Alkış)

Thank you.

Teşekkürler.

Now, you may be wondering: How far does this go?

Merak ediyor olabilirsiniz: Bunun sonu nerede bitiyor?

How much music actually is out there?

Müziğin ne kadarı gerçekten orada?

And that's what I was wondering last fall

Geçen sonbahar Toronto Üniversitesi'nin

when I was working at U of T's planetarium,

planetaryumunda çalışırken ben de bunu merak ediyordum

and I was contacted by an artist named Robyn Rennie and her daughter Erin.

ve Robyn Rennie adlı bir sanatçı ile kızı Erin'le iletişime geçtim.

Robyn loves the night sky,

Robin geceleri gökyüzüne bayılıyordu,

but she hasn't been able to fully see it for 13 years

ancak 13 yıldır, görüş kaybından dolayı

because of vision loss.

tam olarak göremiyordu.

And so they wondered if there was anything I could do.

Yapabileceğim bir şey olup olmadığını merak ediyorlardı.

So I collected all the sounds I could think of from the universe

Ben de evrenden düşünebildiğim kadar sesi topladım

and packaged them into what became "Our Musical Universe."

ve "Bizim Müzikal Evrenimiz" içerisine paketledim.

This is a sound-based planetarium show

Bu evrenin ritim ve harmonisini keşfeden

exploring the rhythm and harmony of the cosmos.

ses temelli bir planetaryum gösterisi

And Robyn was so moved by this presentation

ve Robin bu sunumdan o kadar etkilendi ki

that when she went home,

eve gidip yaşadığı deneyimin

she painted this gorgeous representation of her experience.

bu harika temsilini resmetti.

And then I defaced it by putting Jupiter on it for the poster.

Ben de poster için üzerine Jüpiter'i koyarak onu bozdum.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

So ...

Yani...

in this show, I take people of all vision levels

bu gösteride, tüm görüş seviyelerinden insanları alıp

and bring them on an audio tour of the universe,

onları evrenimizin işitsel turuna çıkarıyorum,

from the night sky all the way out to the edge of the observable universe.

gece gökyüzünden, gözlemlenebilir evrenin en ucuna kadar.

But even this is just the start of a musical odyssey

Ancak bu bile evreni yeni gözler ve yeni kulaklarla

to experience the universe with new eyes and with new ears,

deneyimleyebileceğimiz müzikal bir yolculuğun sadece başlangıcı

and I hope you'll join me.

ve umarım bana katılırsınız.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkış)