How the compass unlocked the world | Small Thing Big Idea, a TED series

Transcriber: TED Translators admin Reviewer: Camille Martínez

Çeviri: Cihan Ekmekçi Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

Growing up in Missouri,

Missouri'de büyürken

they would kind of take us out into the woods,

bizi ormana götürürlerdi

and they would give you a map, and they would give you a compass,

ve bize bir harita ve bir de pusula verirlerdi,

and you had to find your way home.

evimizi kendimiz bulmak zorundaydık.

And without the compass,

Pusula olmadan

you can't even read the map.

haritayı bile okuyamazdık.

That's what I'm here to tell you.

Bunu size anlatmak için buradayım.

The compass is the key.

Pusula anahtar.

[Small thing.]

[Küçük şey.]

[Big idea.]

[Büyük fikir.]

A compass is most simply a piece of metal that has been magnetized,

Pusula, en basit hâliyle mıknatıslanmış bir metal parçası,

so that it will turn towards the Earth's magnetic pole.

Dünya'nın manyetik kutbuna doğru dönüyor.

The one that we all think of is the pocket compass.

Aklımıza gelen şey cep pusulası.

It looks like a watch, right?

Tıpkı bir saat gibi, değil mi?

You can hold it in your hand

Elinizde tutabiliyorsunuz

and watch the little needle bounce around

ve kuzeyi bulana kadar küçük iğnesinin dönüşünü izliyorsunuz.

until you find north.

Magnetism is still a pretty mysterious force to physicists,

Manyetizm hâlâ fizikçiler için oldukça gizemli bir konu

but what we do know for sure is that a compass works

ama bildiğimiz bir şey var ki

o da pusulanın işe yarama sebebinin Dünya'nın dev bir mıknatıs olması.

because the Earth is this giant magnet.

And when you use a compass,

Bir pusula kullandığınızda

you are in touch with the very center of our planet,

gezegenimizin merkeziyle iletişim halindesiniz,

where this kind of roiling ball of molten iron

sürekli dönen ve manyetik alan yaratan erimiş demir küresiyle.

is spinning around and creating a magnetic field.

Just like a magnet you can play with on your tabletop,

Masanızın üstünde oynadığınız bir mıknatıs gibi,

it has a north pole and a south pole,

kuzey ve güney kutbu var

and we use compasses to find our way north because of that fact.

ve bu sebepten biz pusulaları kuzey yönümüzü bulmada kullanıyoruz.

The earliest known compass comes from about 200 BC in China.

Bilinen en eski pusula M.Ö. Çin'den geliyor.

They figured out that some of the metal coming out of the ground

Yerden çıkan metalin bir kısmının

doğal olarak manyetik olduğunu fark ettiler.

was naturally magnetic,

and so they fashioned this magnetized metal

Bu manyetik metali kepçe görünümüne soktular,

into this kind of ladle-looking thing,

put it on a brass plate

pirinç bir düzleme koydular

and then it would point north.

ve kuzeyi gösteriyordu.

It seems to have been primarily used to improve feng shui,

Feng shui'yi geliştirmek üzere kullanılmış görünüyor,

so they could figure out what was the best way for energy to flow

yaşam alanlarındaki enerji akışını en iyi şekle sokabilmek amacıyla.

through their living spaces.

Sailors were probably the early adopters

Daha taşınabilir versiyonlarını ilk benimseyenler muhtemelen denizcilerdi

of the more portable versions of it,

because no matter where the sun was,

çünkü güneş nerede olursa olsun,

no matter what the condition of the stars were,

yıldızların durumu ne olursa olsun,

they would always be able to find north.

her zaman kuzeyi gösterebiliyorlardı.

Now, much later, the Europeans are the ones who innovate

Çok daha sonra Avrupalılar

inovasyon yaparak pusula gülü şeklini yarattı.

and come up with the compass rose.

It essentially laid out

Temel olarak kuzey, güney, doğu ve batıyı gösteriyordu

what north, south, east and west looked like,

and it also enabled you to kind of create new directions,

ama ayrıca yeni yönler yaratmamızı da sağladı;

like northwest, southeast, what have you.

kuzeybatı, güneydoğu gibi.

And for the first time, they knew where they were going.

Ve ilk defa nereye gittiklerini biliyorlardı.

That's kind of a big deal.

Bu büyük bir şey.

But also, I think it was part of this general reinvigoration

Bir de sanırım Avrupa biliminin yeniden dirilişinde de rol oynuyor.

of European science.

You might know it as the Renaissance.

Bunu rönesans olarak biliyorsunuz.

Lots of new tools were invented,

Çok sayıda yeni araç geliştirildi,

from the telescope to the microscope.

teleskoptan mikroskoba kadar.

Maps got better because of compasses, right?

Haritalar, pusulalar sayesinde daha iyi oldu.

Because then you start to understand which direction is which,

Çünkü hangi yönün nerede olduğunu anlamak

you get a lot more detail,

çok daha fazla detay demek.

and that just kind of changes

Bu da bir bakıma insanın dünyayla olan ilişkisini değiştiriyor.

the human relationship to the world.

The compass with a map is like a superpower.

Haritası olan bir pusula adeta bir süper güç.

Everything that we think of as world history

Dünya tarihi adına bildiğimiz hiçbir şey

would not have taken place without the compass:

pusula olmadan gerçekleşemezdi:

the age of exploration, Magellan circumnavigating the globe,

keşif çağı, Macella'nın dünyayı dolaşması,

even the fact that we know it is a globe.

hatta Dünya'nın yuvarlak olduğunu bilmemiz.

The compass ends up getting embedded in all these other tools,

Pusula tüm diğer eşyalara eklenebiliyor

because it is such a functional object.

çünkü çok işlevsel bir nesne.

So you might have it embedded in your multi-tool,

Çok araçlı kitinize eklenmiş olabilir,

you might have it embedded in your phone.

telefonunuza da.

The compass is everywhere,

Pusula her yerde

because it's literally how we find our way across the face of the Earth.

çünkü Dünya üzerinde yönünüzü bulmanın asıl yolu.

So you can go off and explore,

Pusula sayesinde keşfe çıkabilir,

and find out what is over that next hill or that next horizon,

bir sonraki tepede, ufukta ne olduğunu görürsünüz

but you can also reliably find your way home.

ama evinizin yolunu da bulabilirsiniz.