How the compass unlocked the world | Small Thing Big Idea, a TED series

Transcriber: TED Translators admin Reviewer: Camille Martínez

Translator: TED Translators Admin Reviewer: Minh-Hung Nguyen

Growing up in Missouri,

Lớn lên ở Missouri,

they would kind of take us out into the woods,

ở đó họ sẽ đưa chúng ta vào rừng,

and they would give you a map, and they would give you a compass,

và họ sẽ đưa bạn một bản đồ, và họ sẽ đưa bạn một chiếc la bàn,

and you had to find your way home.

và bạn phải tìm đường về nhà.

And without the compass,

Và nếu không có la bàn,

you can't even read the map.

bạn sẽ không thể đọc bản đồ.

That's what I'm here to tell you.

Đó là điều tôi sẽ nói với bạn.

The compass is the key.

La bàn chính là chìa khóa.

[Small thing.]

[Điều nhỏ bé]

[Big idea.]

[Ý tưởng lớn]

A compass is most simply a piece of metal that has been magnetized,

La bàn đơn giản là một miếng kim loại được từ hóa,

so that it will turn towards the Earth's magnetic pole.

do đó sẽ quay về phía cực từ của Trái Đất.

The one that we all think of is the pocket compass.

Một loại la bàn mà chúng ta đều nghĩ đến đó là la bàn bỏ túi.

It looks like a watch, right?

Nhìn nó giống đồng hồ, đúng chứ?

You can hold it in your hand

Bạn có thể giữ nó trong tay

and watch the little needle bounce around

và xem cây kim nhỏ chạy xung quanh

until you find north.

cho tới khi bạn thấy hướng Bắc.

Magnetism is still a pretty mysterious force to physicists,

Từ tính vẫn là một lực khá huyền bí đối với các nhà vật lí học,

but what we do know for sure is that a compass works

nhưng chúng ta biết chắc cách la bàn hoạt động

because the Earth is this giant magnet.

bởi vì Trái Đất là một nam châm khổng lồ.

And when you use a compass,

Khi bạn dùng một chiếc la bàn,

you are in touch with the very center of our planet,

bạn đang kết nối rất gần với trung tâm hành tinh của chúng ta,

where this kind of roiling ball of molten iron

nơi mà quả bóng sắt nóng chảy

is spinning around and creating a magnetic field.

đang quay tròn và tạo ra một từ trường.

Just like a magnet you can play with on your tabletop,

Giống như một cục nam châm bạn có thể nghịch trên mặt bàn,

it has a north pole and a south pole,

nó có một cực Bắc và một cực Nam,

and we use compasses to find our way north because of that fact.

và chúng ta dùng la bàn để tìm hướng Bắc bởi vì thực tế này.

The earliest known compass comes from about 200 BC in China.

Chiếc la bàn được biết đến sớm nhất đến từ Trung Quốc vào khoảng năm 200 TCN.

They figured out that some of the metal coming out of the ground

Họ tìm ra một vài kim loại dưới lòng đất

was naturally magnetic,

có từ tính tự nhiên,

and so they fashioned this magnetized metal

và do đó họ tạo dáng loại kim loại từ tính này

into this kind of ladle-looking thing,

thành một thứ nhìn giống cái muỗng,

put it on a brass plate

đặt nó trên một cái đĩa đồng

and then it would point north.

và nó sẽ chỉ hướng Bắc.

It seems to have been primarily used to improve feng shui,

Nó cỏ vẻ đã được sử dụng chủ yếu để cải thiện phong thủy,

so they could figure out what was the best way for energy to flow

để họ có thể tìm ra cách tốt nhất để năng lượng chảy vào

through their living spaces.

không gian sinh sống của họ.

Sailors were probably the early adopters

Thủy thủ có vẻ là người áp dụng sớm

of the more portable versions of it,

của phiên bản xách tay của la bàn,

because no matter where the sun was,

bởi vì bất kể Mặt trời ở nơi nào,

no matter what the condition of the stars were,

hay trạng thái của các vì sao ra sao,

they would always be able to find north.

họ sẽ luôn tìm được hướng Bắc.

Now, much later, the Europeans are the ones who innovate

Rất lâu sau đó, người Châu Âu là những người đã cải tiến

and come up with the compass rose.

và nghĩ ra bông hồng la bàn.

It essentially laid out

Nó chủ yếu vạch ra

what north, south, east and west looked like,

phía Bắc, Nam, Đông, Tây nhìn ở hướng nào

and it also enabled you to kind of create new directions,

và nó cho phép bạn tạo ra các hướng mới,

like northwest, southeast, what have you.

như là Tây Bắc, Đông Nam... tương tự.

And for the first time, they knew where they were going.

Và lần đầu tiên, họ biết được họ đang đi về phương trời nào.

That's kind of a big deal.

Đó thật sự là một điều tuyệt vời.

But also, I think it was part of this general reinvigoration

Nhưng tôi cũng nghĩ đó là một phần của sự hồi sinh chung

of European science.

của nền khoa học Châu Âu.

You might know it as the Renaissance.

Bạn có thể biết như thời Phục Hưng.

Lots of new tools were invented,

Rất nhiều công cụ được phát minh,

from the telescope to the microscope.

từ kính viễn vọng cho đến kính hiển vi.

Maps got better because of compasses, right?

Bản đồ tốt hơn nhờ những chiếc la bàn, đúng chứ?

Because then you start to understand which direction is which,

Bởi vì sau đó bạn bắt đầu biết hướng này là hướng nào,

you get a lot more detail,

bạn có nhiều chi tiết hơn,

and that just kind of changes

và điều đó đã thay đổi

the human relationship to the world.

mối quan hệ giữa nhân loại với thế giới.

The compass with a map is like a superpower.

Một la bàn cùng một bản đồ giống như một siêu năng lực.

Everything that we think of as world history

Tất cả những điều chúng ta cho rằng là lịch sử thế giới

would not have taken place without the compass:

sẽ không xảy ra nếu không có la bàn:

the age of exploration, Magellan circumnavigating the globe,

Ở thời đại Khám phá, Magellan đi vòng quanh Trái Đất,

even the fact that we know it is a globe.

thậm chí cả sự thật Trái Đất hình cầu.

The compass ends up getting embedded in all these other tools,

Cuối cùng la bàn được gắn vào tất cả các công cụ khác,

because it is such a functional object.

bởi vì nó là một vật hữu dụng.

So you might have it embedded in your multi-tool,

Do đó bạn có thể dùng chúng gắn trên đủ loại công cụ,

you might have it embedded in your phone.

bạn có thể gắn nó trên điện thoại.

The compass is everywhere,

La bàn ở mọi nơi

because it's literally how we find our way across the face of the Earth.

bởi vì nó thật sự là cách chúng ta tìm đường trên khắp Trái Đất.

So you can go off and explore,

Bạn sẽ có thể ra ngoài khám phá

and find out what is over that next hill or that next horizon,

và tìm hiểu thứ gì ở ngọn đồi tiếp theo hay chân trời tiếp theo,

but you can also reliably find your way home.

mà vẫn tự tin rằng bạn sẽ kiếm được đường về nhà.