How the compass unlocked the world | Small Thing Big Idea, a TED series

Transcriber: TED Translators admin Reviewer: Camille Martínez

Tłumaczenie: TED Translators Admin Korekta: Ola Królikowska

Dorastając w Missouri,

chodziłem do lasu,

gdzie dawano mi mapę i kompas,

i musiałem sam znaleźć drogę do domu.

Bez kompasu

nie da się korzystać z mapy.

Growing up in Missouri,

Jestem tu, żeby wam to uświadomić.

they would kind of take us out into the woods,

Kompas jest kluczem.

[Mała rzecz]

and they would give you a map, and they would give you a compass,

[Wielki pomysł]

and you had to find your way home.

And without the compass,

Kompas to namagnesowany kawałek metalu,

you can't even read the map.

That's what I'm here to tell you.

The compass is the key.

który przesuwa się w kierunku bieguna magnetycznego.

[Small thing.]

[Big idea.]

Każdemu przychodzi od razu do głowy kompas kieszonkowy.

Wygląda jak zegarek, prawda?

A compass is most simply a piece of metal that has been magnetized,

Możesz trzymać go w dłoni

i oglądać przekręcającą się igiełkę

so that it will turn towards the Earth's magnetic pole.

szukającą północy.

Magnetyzm to dla fizyków wciąż dość tajemnicza siła,

The one that we all think of is the pocket compass.

ale wiadomo, że kompas działa,

It looks like a watch, right?

You can hold it in your hand

bo Ziemia to ogromny magnes.

and watch the little needle bounce around

Kiedy używasz kompasu,

until you find north.

kontaktujesz się z centrum naszej planety,

Magnetism is still a pretty mysterious force to physicists,

gdzie pewnego rodzaju kula płynnego metalu

but what we do know for sure is that a compass works

because the Earth is this giant magnet.

kręci się i tworzy pole magnetyczne.

And when you use a compass,

Tak jak magnes, którym bawisz się na stole,

you are in touch with the very center of our planet,

ma biegun północny i południowy.

Dlatego używamy kompasu, żeby znaleźć północ.

where this kind of roiling ball of molten iron

Pierwszy znany kompas pochodzi z Chin z około 200 roku przed naszą erą.

is spinning around and creating a magnetic field.

Just like a magnet you can play with on your tabletop,

Jego twórcy odkryli, że niektóre metale wydobyte z ziemi

it has a north pole and a south pole,

and we use compasses to find our way north because of that fact.

są naturalnie magnetyczne.

Jeden z nich ukształtowano

The earliest known compass comes from about 200 BC in China.

w coś przypominającego chochlę,

umieszczono na mosiężnej płycie

i metal obrócił się ku północy.

They figured out that some of the metal coming out of the ground

Tamto urządzenie służyło głównie poprawie feng shui.

Pokazywało najlepszy sposób przepływu energii

was naturally magnetic,

and so they fashioned this magnetized metal

w ich strefach mieszkalnych.

into this kind of ladle-looking thing,

put it on a brass plate

Żeglarze jako pierwsi zaczęli używać

and then it would point north.

przenośnej wersji kompasu,

It seems to have been primarily used to improve feng shui,

bo niezależnie od pozycji słońca

so they could figure out what was the best way for energy to flow

czy widoczności gwiazd

zawsze mogli odnaleźć północ.

through their living spaces.

Wiele lat później Europejczycy wprowadzili innowacje

Sailors were probably the early adopters

of the more portable versions of it,

i wymyślili różę wiatrów.

Pokazywała,

because no matter where the sun was,

gdzie jest północ, południe, wschód i zachód,

no matter what the condition of the stars were,

a także pozwalała na stworzenie nowych kierunków,

they would always be able to find north.

Now, much later, the Europeans are the ones who innovate

jak północny zachód czy południowy wschód.

and come up with the compass rose.

Po raz pierwszy wiedzieli, gdzie zmierzają.

It essentially laid out

what north, south, east and west looked like,

To dość ważna sprawa.

Myślę, że kompas pomógł też ożywić

and it also enabled you to kind of create new directions,

like northwest, southeast, what have you.

europejską naukę.

Pewnie znacie to jako renesans.

And for the first time, they knew where they were going.

Wynaleziono wiele nowych narzędzi,

od teleskopu po mikroskop.

That's kind of a big deal.

Mapy polepszyły się dzięki kompasowi, prawda?

But also, I think it was part of this general reinvigoration

Kiedy zaczynasz rozumieć, który kierunek jest którym,

of European science.

You might know it as the Renaissance.

zyskujesz wiele szczegołów

i to zmieniło

Lots of new tools were invented,

związek człowieka ze światem.

from the telescope to the microscope.

Kompas razem z mapą jest jak supermoc.

Maps got better because of compasses, right?

Wszystko, co opisujemy jako historię świata,

Because then you start to understand which direction is which,

nie wydarzyłoby się bez kompasu.

you get a lot more detail,

and that just kind of changes

Epoka odkryć geograficznych, Magellan opływający Ziemię,

the human relationship to the world.

The compass with a map is like a superpower.

nawet to, że nazywamy ją kulą ziemską.

Kompas stał się częścią innych przyrządów.

Everything that we think of as world history

would not have taken place without the compass:

Tak pożyteczny się okazał.

the age of exploration, Magellan circumnavigating the globe,

Możesz mieć go w narzędziu wielofunkcyjnym

albo w telefonie.

even the fact that we know it is a globe.

Kompas jest wszędzie,

The compass ends up getting embedded in all these other tools,

bo dosłownie pokazuje, jak odnaleźć drogę na świecie.

because it is such a functional object.

Możesz wyruszyć, odkrywać

So you might have it embedded in your multi-tool,

i sprawdzić, co jest za pagórkiem na horyzoncie.

you might have it embedded in your phone.

Ale możesz też znaleźć drogę do domu.

The compass is everywhere,

because it's literally how we find our way across the face of the Earth.

So you can go off and explore,

and find out what is over that next hill or that next horizon,

but you can also reliably find your way home.