The taboo secret to better health | Molly Winter

Çeviri: Şâkir Aşçı Gözden geçirme: Yunus ASIK

Whenever I get to travel for work,

Ne zaman iş seyahatine çıkacak olsam,

I try to find out where my drinking water comes from,

içme suyumun nereden geldiğini bulmaya çalışırım,

and where my poop and pee go.

dışkımla idrarımın nereye gittiğini de.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

This has earned me the nickname "The Poo Princess" in my family,

Bu sayede, aile arasında "Kaka Prensesi" lakabını aldım

and it's ruined many family vacations, because this is not normal.

ve bu birçok tatilimizi mahvetti, çünkü normal bir şey değil.

But thinking about where it all goes is the first step in activating

Fakat nereye gittiğini düşünmek, dışkımız ve idrarımızın üstün güçlerinin

what are actually superpowers in our poop and pee.

neler olduğunu anlamaktaki ilk aşama.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Yeah.

Evet.

And if we use them well,

Yararlıca kullanırsak,

we can live healthier and more beautifully.

daha sağlıklıca ve güzelce yaşayabiliriz.

Check out this landscape in Santa Fe, New Mexico.

New Mexico'da bulunan Santa Fe'deki şu manzaraya bir bakın.

Just notice what kinds of words and feelings come to mind.

Zihninizde oluşan sözcükleri ve hisleri bir düşünün.

This landscape was watered with treated sewage water.

Burası işlenmiş lağım suyu kullanılarak sulanmış.

Does that change anything for you?

Hislerinizde değişiklik var mı?

I imagine it might.

Olabilir gibi geliyor bana.

And that's OK.

Sorun değil ama bu.

How we feel about this

Bu konuda nasıl hissettiğimiz,

is going to determine exactly how innovative we can be.

tam olarak ne kadar yenilikçi olabileceğimizi belirleyecek.

And I want to explain how it works,

İşleyiş biçimini açıklamak istiyorum,

but what words do I use?

ama hangi sözcükleri kullanayım?

I mean, I can use profane words like "shit" and "piss,"

Yani, "bok" ve "sidik" gibi kaba sözcükler kullanabilirim,

and then my grandma won't watch the video.

o zaman büyükannem videoyu izlemez.

Or I can use childish words like "poo" and "pee." Eh.

Ya da "kaka" ve "çiş" gibi çocuksu sözcükler kullanabilirim.

Or I can use scientific words like "excrement" and "feces." Humph.

Ya da "dışkı" ve "atık" gibi bilimsel sözcükler kullanabilirim.

I'll use a mix.

Karışık kullanacağım.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

It's all I got. (Laughs)

Elimde bunlar var. (Gülüyor)

So, in this suburb,

Şu kenar mahallede,

the poo and the pee and the wash water are going to this treatment plant

kaka, çiş ve yıkama suyu şu arıtma tesisine gidiyor,

right in the middle of the community.

bölge halkının tam ortasına.

It looks more like a park than a treatment plant.

Arıtma tesisinden çok bir parka benziyor.

The poo at the very bottom of all those layers of gravel --

Tüm bu çakıl katmanının en dibindeki kaka --

not touching anyone --

kimseye dokunmadan --

is providing solid food for those marsh plants.

bataklık bitkilerine katı besin sağlıyor.

And the clean, clear water that comes out the other end

Diğer uçtan çıkan temiz, berrak suysa

is traveling underground to water each person's yard.

herkesin bahçesini sulamak için yer altından dolaşıyor.

So even though they're in a desert,

Çölde olsalar bile,

they get their own personal oasis.

kendi vahalarına sahipler.

This approach is called Integrated Water Management,

Bu yaklaşıma Tümleşik Su Yönetimi deniyor,

or holistic or closed-loop.

bütüncül ya da kapalı devre de deniyor.

Whatever you want to call it,

Adı ne olursa olsun,

it's in conflict with the status quo of how we think about sanitation,

bu yaklaşım, mevcut durumdaki şu temizlik düşüncemizle çatışma içinde:

which is contain, treat, push it away.

Sınırlandır, arıt, kurtul.

But in this approach, we're doing one step better.

Fakat bu yaklaşımda, bir aşama iyisini yapıyoruz.

We're designing for reuse from the very beginning,

En baştan yeniden kullanmak için tasarlıyoruz,

because everything does get reused,

çünkü her şey yeniden kullanılır,

only now we're planning for it.

biz yeni yeni planlamaya başladık.

And often, that makes for really beautiful spaces.

Sıklıkla, bu yaklaşım gerçekten güzel alanlar ortaya çıkarıyor.

But the most important thing about this system

Fakat bu sistemdeki en önemli şey,

isn't the technicals of how it works.

çalışma tekniği değil.

It's how you feel about it.

Önemli olan hissettikleriniz.

Do you want this in your yard?

Bahçenizde bunu ister misiniz?

Why not?

Neden olmasın?

I got really curious about this question.

Bu soru gerçekten çok ilgimi çekiyor.

Why don't we see more innovation in sanitation?

Neden temizlik konusunda daha çok yenileşme görmüyoruz?

Why isn't that kind of thing the new normal?

Neden bu, yeni olağan durumumuz olmasın?

And I care so much about this question,

Bu soruyu bu kadar çok önemsediğim için

that I work for a nonprofit called Recode.

kâr amacı gütmeyen Recode'da çalışıyorum.

We want to accelerate adoption

Sürdürülebilir yapı ve imar

of sustainable building and development practices.

uygulamalarının benimsenmesini hızlandırmak istiyoruz.

We want more innovation.

Daha fazla yenileşme istiyoruz.

But a lot of times, whole categories of innovation --

Fakat birçok durumda, yenileşmenin tüm türleri --

ones that can help us live more beautifully --

daha güzelce yaşamamıza yardım edecek türleri --

turn out to be illegal.

yasa dışı çıkıyor.

Today's regulations and codes were written under the assumption

Günümüz yönetmelik ve yasaları, var olan en iyi uygulamanın

that best practices would remain best practices,

hep en iyi uygulama olarak kalacağı varsayımıyla yazılmış,

with incremental updates forever and ever.

bitmeyen sürekli eklemelerle.

But innovation isn't always incremental.

Ancak yenileşme her zaman ekleme değildir.

It turns out, how we feel about any particular new technique

Şöyle bir durum var, yeni bir tekniğe karşı yaklaşımımız

gets into everything we do:

yaptığımız her şeyin içine işliyor:

how we talk about it,

Konuşma biçimimize,

how we encourage people to study,

insanları eğitime teşvikimize,

our jokes, our codes ...

şakalarımıza, yasalarımıza....

And it ultimately determines how innovative we can be.

Nihayetinde, ne derece yenileşmeci olabileceğimizi belirliyor.

So, that's the first reason we don't innovate in sanitation.

Temizlikte yenileşememizin ilk nedeni bu.

We're kind of uncomfortable talking about sanitation,

Temizlik hakkında konuşurken biraz rahatsız hissediyoruz,

that's why I've gotten called "The Poo Princess" so much.

bu yüzden ben çok kurcalayınca "Kaka Prensesi" oluyorum.

The second reason is:

İkinci nedense şu:

we think the problem is solved here in the US.

ABD'de sorunumuzun olmadığını düşünüyoruz.

But not so.

Ama öyle değil.

Here in the US we still get sick from drinking shit in our sewage water.

Hâlâ ABD'de, lağım suyundan bok içtiğimiz için hastalanıyoruz.

Seven million people get sick every year,

Her yıl yedi milyon insan hastalanıyor,

900 die annually.

yılda 900 kişi ölüyor.

And we're not taking a holistic approach to making it better.

Durumu iyileştirmek içinse bütüncül bir yaklaşımda değiliz.

So we're not solving it.

Bir şeyi çözdüğümüz yok.

Where I live in Portland, Oregon,

Yaşadığım Portland, Oregon'da,

I can't take Echo for a swim during the rainy season,

yağmurlu bir havada bikinimle yüzmeye gidemiyorum,

because we dump raw sewage sometimes into our river.

çünkü bazen ham lağımı nehirlerimize boşaltıyoruz.

Our rainwater and our sewage go to the same treatment plant.

Yağmur suyumuz ve lağım suyumuz aynı arıtma tesisine gidiyor.

Too much rain overflows into the river.

Aşırı yağmur olunca, nehre taşıyor.

And Portland is not alone here.

Portland bu konuda tek değil.

Forty percent of municipalities self-report

Belediyelerin yüzde kırkı

dumping raw or partially treated sewage into our waterways.

ham ya da kısmen arıtılmış lağımı su yollarımıza boşalttığını bildiriyor.

The other bummer going on here with our status quo

Mevcut durumdaki diğer vurucu meseleye gelince,

is that half of all of your poop and pee is going to fertilize farmland.

kakanızın ve çişinizin yarısı toprağı gübrelemeye gidiyor.

The other half is being incinerated

Diğer yarısıysa yakılıyor

or land-filled.

ya da çöpe gidiyor.

And that's a bummer to me,

Bu bana göre oldukça vurucu,

because there are amazing nutrients in your daily doody.

çünkü her gün çıkardıklarınızda inanılmaz besin maddeleri var.

It is comparable to pig manure;

Domuz gübresiyle kıyaslayabiliriz;

we're omnivores, they're omnivores.

biz de hepçiliz, onlar da hepçil.

Think of your poo and pee as a health smoothie for a tree.

Kakanızla çişinizi ağaç için sağlık verici bir meyve suyu gibi düşünün.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

The other bummer going on here

Diğer vurucu noktaya gelince,

is that we're quickly moving all the drugs we take into our waterways.

aldığımız ilaçların hepsini de su yollarımıza gönderiyoruz.

The average wastewater treatment plant can remove maybe half of the drugs

Ortalama bir atık arıtma tesisi suya karışan ilaçların belki de

that come in.

yarısını arıtabilir.

The other half goes right out the other side.

Geri kalan diğer yarısı doğrudan diğer tarafa gidiyor.

Consider what a cocktail of pharmaceuticals --

Bir düşünün, ilaçlardan oluşan bir karışım --

hormones, steroids, Vicodin --

hormonlar, steroidler, Vicodin --

does to a fish,

bir balığa,

to a dog,

bir köpeğe,

to a child.

bir çocuğa neler yapar?

But this isn't just some problem that we need to contain.

Fakat bu sorun, devam ettirmemiz gereken bir sorun değil.

If we flip this around, we can create a resource

Tersine çevirirsek, birçok diğer sorunumuzu

that can solve so many of our other problems.

çözebilecek bir kaynak oluşturabiliriz.

And I want to get you comfortable with this idea,

Sizin de bu düşünceyi iyice sindirmenizi istiyorum,

so imagine the things I'm going to show you, these technologies,

bu yüzden hayal edin size göstereceğim teknolojileri

and this attitude that says,

ve şu bakış açısını:

"We're going to reuse this.

"Yeniden kullanacağız.

Let's design to make it beautiful" --

Güzelleştirmek için tasarlayalım" --

as advanced potty training.

lazımlık eğitimi olarak görün.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

I think you're ready for it.

Bence buna hazırsınız.

I think we as a culture are ready for advanced potty training.

Kültür toplumu olarak biz bu ileri seviye lazımlık eğitimine hazırız.

And there are three great reasons to enroll today.

Üye olmanız için üç harika neden var.

Number one:

Bir numara:

we can fertilize our food.

Yiyeceğimizi gübreleyebiliriz.

Each one of us is pooping and peeing something

Her birimiz bir miktar kaka ya da çiş yapıyoruz,

that could fertilize half or maybe all of our food,

yiyeceğimizin yarısını belki de hepsini gübrelemeye yeter,

depending on our diet.

beslenme biçimine bağlı tabii.

That dark brown poo in the toilet is dark brown because of what?

Tuvaletteki o koyu kahverengi kaka niçin o renkte biliyor musunuz?

Dead stuff, bacteria.

Ölü şeylerden, bakteriler.

That's carbon.

İşte bu karbondur.

And carbon, if we're getting that into the soil,

Karbonu toprağa eklediğimizde

is going to bind to the other minerals and nutrients in there.

topraktaki diğer mineral ve besinlere bağlanacaktır.

Boom! Healthier food.

Bom! Alın size daha sağlıklı yiyecek.

Voilà! Healthier people.

Aha! Alın size daha sağlıklı insanlar.

Chemical fertilizers by definition don't have carbon in them.

Kimyasal gübrelerin içerisinde karbon bulunmaz.

Imagine if we could move our animal manure and our human manure to our soil,

Tüm hayvan ve insan gübresini toprağımıza taşıdığımızı düşleyin,

we might not need to rely on fossil fuel-based fertilizers,

fosil yakıta dayalı gübreye bel bağlamak zorunda kalmayabiliriz,

mine minerals from far away.

uzak maden minerallerine de.

Imagine how much energy we could save.

Tasarruf edebileceğimiz enerjiyi düşleyin.

Now, some of us are concerned

Şimdi, kimilerimiz bu döngüyü kirleten

about industrial pollutants contaminating this reuse cycle.

sanayi ürünleri hakkında endişeli olabilir.

That can be addressed.

Bu sorun çözülebilir.

But we need to separate our discomfort about talking about poo and pee

Fakat kakayla çiş hakkında konuşurkenki rahatsızlığı bir kenara bırakmalıyız ki

so we can calmly talk about how we want to reuse it

yeniden kullanımı hakkında sakince konuşabilelim,

and what things we don't want to reuse.

kullanmayacağımız şeylerden de konuşalım.

And get this:

Şunu iyi dinleyin:

if we change our approach to sanitation,

Temizliğe yaklaşımımızı değiştirirsek

we can start to slow down climate change.

iklim değişikliğini yavaşlatmaya başlayabiliriz.

Remember that carbon in the poop?

Kakadaki karbonu hatırladınız mı?

If we can get that into our soil bank,

Karbonu toprak bankamıza ekleyebilirsek

it's going to start to absorb carbon dioxide that we put into the air.

havaya saldığımız karbondioksidi emmeye başlayacak.

And that could help slow down global warming.

Küresel ısınmayı yavaşlatmaya yardım edebilir.

I want to show you some brave souls

Size bazı cesur ruhları göstermek istiyorum,

who've had the courage to embrace this advanced potty training approach.

bu kişiler ileri seviye lazımlık eğitimi yaklaşımını benimseyecek kadar cesur.

So those folks in New Mexico --

New Mexico'daki bu kişiler --

why did they do it?

bunu niye yaptılar?

'Cause they're in a desert? 'Cause they save money? Yeah.

Çöldeler diye mi? Tasarruf için mi? Evet.

But more importantly, they felt comfortable

Fakat daha önemlisi, huzurlu hissettiler,

seeing what was going down the toilet as a resource.

tuvaletlerinden akanı kaynak olarak gördükleri için.

Here's an average house in Portland, Oregon.

Portland, Oregon'da sıradan bir ev.

This house is special because they have a composting toilet

Bu ev özel, çünkü gübre dönüşümlü bir tuvaletleri var,

turning all their poo and pee, over time, into a soil amendment.

tüm kaka ve çişleri, birikerek toprak iyileştiriciye dönüşüyor.

Their wash water, their shower water, is going underground

Yıkama suları, banyo suları toprağın altından

to a series of mulch basins,

kuru odun parçacıkları dolu çukurlara

and then watering that orchard downhill.

gidiyor ve bu meyve bahçesini suluyor.

When they went to get this permitted,

Buna izin çıkartmak istedikleri zaman

it wasn't allowed in Oregon.

Oregon'da bu yasaktı.

But it was allowed in five other states nearby.

Fakat yakındaki diğer beş eyalette izin veriliyordu.

That was Recode's -- my organization's -- first code-change campaign.

Recode'un -- çalıştığım kuruluşun -- ilk yasa değişikliği mücadelesiydi bu.

Here's a great example where the Integrated Water Management approach

Tümleşik Su Yönetimi yaklaşımının en ucuz seçenek olduğu

was the cheapest.

harika bir örnek görüyoruz.

This is three high-rise residential buildings in downtown Portland,

Portland'ın şehir merkezindeki üç adet yüksek binadan bahsediyorum

and they're not flushing to the sewer system.

ve çektikleri sifonlar lağıma gitmiyor.

How?

Nasıl mı?

Well, their wash water is getting reused to flush toilets,

Yıkama suları yeniden kullanılıyor; tuvalet sifonları için,

cool mechanical systems,

havalı mekanik sistemler için

water the landscape.

ve bahçeyi sulamak için.

And then once the building has thoroughly used everything --

Bina kullanılabilecek her şeyi tükettiğinde --

aka, shat in it --

içine ettiğinde desek de olur --

it's treated to highest standard right on-site by plants and bacteria,

hemen yanındaki bitki ve bakterilerce en üstün biçimde işleniyor

and then infiltrated into the groundwater right below.

ve hemen altındaki yer altı suyuna süzülüyor.

And all that was cheaper

Tüm bu işlemler

than updating the surrounding sewer infrastructure.

çevredeki lağım altyapısını yenilemekten daha ucuzdu.

So that's the last reason we should get really excited

Bu da, değişikliğe giderek heyecanlanmak için

about doing things differently:

son neden oluyor:

we can save a lot of money.

Çok fazla tasarruf yapabiliriz.

This was the first permit of its kind in Oregon.

Oregon'daki türünün ilk yasal izniydi bu.

Brave and open-minded people sat down and felt comfortable saying,

Cesur ve açık fikirli insanlar toplandı ve rahatça dedi ki:

"Yeah, that shit makes sense."

"Boktan iş, ama mantıklı."

(Laughter)

(Gülüşmeler)

"Let's do it."

"Yapalım öyleyse."

(Applause)

(Alkış)

You know?

Anladınız işte.

I keep showing examples

Örnekler gösterip duruyorum,

where everyone's reusing everything on-site.

herkes var olan şeyleri yeniden kullanıyor.

Why?

Niçin yapıyorum?

Well, when we look at our aging infrastructure -- and it is old --

Eskiyen altyapımıza baktığımızda, -- gerçekten epey eski --

and we look at the cost of updating it,

bunu yenileme maliyetine baktığımızda,

three-quarters of that cost is just the pipes snaking through our city.

bu maliyetin dörtte üçü şehrin altında kıvrılan borular.

So as we build anew, as we renovate,

Baştan kurarken, yenileştirirken,

it might make more sense to treat and reuse everything on-site.

var olan her şeyi işlemek ve yeniden kullanmak daha mantıklı.

San Francisco realized that it made sense

San Francisco bunun mantığını kavradı:

to invest in rebates for every household

Her meskene indirime yatırım yapıyor,

to reuse their wash water and their rainwater

yıkama sularını ve yağmur sularını tekrar kullanarak

to water the backyard,

arka bahçelerini sulamaları için;

because the amount of water they would save as a community would be so big.

çünkü topluluk olarak tasarruf edecekleri su çok fazla.

But why were all these projects so innovative?

Fakat niçin bütün bu projeler bu kadar yenilikçiydi?

The money piece, yeah.

İşin para boyutu var, evet.

But more importantly,

Ama daha önemlisi,

they felt comfortable with this idea of advanced potty training.

ileri seviye lazımlık eğitimi fikri insanları rahatlattı.

Imagine if we embraced innovation for sanitation

Temizlikteki yenileşmeci anlayışı diğer şeylerdeki gibi benimsesek ya,

the way we have for, say, solar power.

örneğin güneş enerjisindeki gibi.

Think about it -- solar power used to be uncommon and unaffordable.

Düşünün bir -- güneş enerjisi de yaygın değildi ve el yakıyordu.

Now it's more a part of our web of power than ever before.

Artık her zamankinden daha çok güç ağımızın bir parçası oldu.

And it's creating resiliency.

Zor durumlarda dayanıklılığı sağlıyor.

We now have sources of power like the sun

Artık güneş gibi bir güç kaynağımız var,

that don't vary with our earthly dramas.

dünyadaki sorunlardan etkilenmiyor.

What's driving all that innovation?

Tüm bu yenileşmeyi ne körüklüyor?

It's us.

Bizler.

We're talking about energy.

Enerjiden bahsediyoruz.

It's cool to talk about energy.

Enerjiden bahsetmek havalı.

Some folks are even talking about the problems

Hatta kimileri sorunlardan bahsediyor,

with the limited resources where our current energy is coming from.

enerjimizi sağladığımız kısıtlı kaynak sorunlarından.

We encourage our best and brightest to work on this issue --

Bu konuda çalışması için en iyi ve parlak kişileri destekliyoruz --

better solar panels, better batteries, everything.

daha iyi güneş panelleri, daha iyi piller, ne varsa işte hepsi.

So let's talk about where our drinking water is coming from,

İçme suyumuzun nereden geldiğini de konuşalım,

where our poo and pee are actually going.

kakamızla çişimizin gerçekten nereye gittiğini de.

If we can get over this discomfort with this entire topic,

Bu konuyu konuşmadaki rahatsızlığımızdan kurtulabilirsek

we could create something that creates our future goldmine.

geleceğimizin altın madeni olacak bir şey oluşturabiliriz.

Every time you flush the toilet,

Her sifonu çektiğinizde,

I want you to think,

sizden düşünmenizi istiyorum,

"Where is my poop and pee going?

"Kakamla çişim nereye gidiyor?

Will they be gainfully employed?"

Getirili biçimde kullanılıyorlar mı?"

(Laughter)

(Gülüşmeler)

"Or are they going to be wreaking havoc in some waterway?"

"Ya da su yolunun birinde zarar ziyan mı olacaklar?"

If you don't know, find out.

Bilmiyorsanız gidin öğrenin.

And if you don't like the answer,

Yanıt hoşunuza gitmezse,

figure out how you can communicate to those who can drive this change

değişimi sağlayacak kişilerle iletişime geçmenin yolunu bulun,

that you have advanced potty training, that you are ready for reuse.

ileri seviye lazımlık eğitiminiz var, tekrar kullanıma hazırsınız.

How all of you feel

Hepinizin nasıl hissettiği

is going to determine exactly how innovative we can be.

tam olarak ne kadar yenilikçi olabileceğimizi belirleyecek.

Thank you so much.

Çok teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)