What foods did your ancestors love? Aparna Pallavi

Transcriber: Joseph Geni Reviewer: Camille Martínez

Translator: Lea Noberdaliu Reviewer: Helena Bedalli

Last year, I was living with this indigenous family in India.

Vitin e kaluar, po jetoja me këtë familje vendase në Indi.

One afternoon,

Një pasdite,

the young son was eating,

djali i ri ishte duke ngrënë,

and at the sight of me, he quickly hid his curry behind his back.

në momentin që më shikoi, ai shpejt e fshehi kërrin pas shpinës.

It took a lot of persuasion to get him to show me what he was eating.

I nevojitej shumë bindje për të më treguar se cfarë ishte dukë ngrënë.

It turned out to be moth larvae,

Doli të ishte larvë e tenjës,

a traditional delicacy with the Madia indigenous people.

një delikatesë tradicionale për njerëzit indigjen Madia.

I cried,

Unë qava,

"Oh my God, you're eating these!

"Oh Zot, je duke i ngrënë këto?!

I hope there's a little left for me!"

Shpresoj që ka mbetur pak edhe për mua."

I saw disbelief in the boy's eyes.

Pashë mosbesim në sytë e djalit.

"You ... eat these?"

"Ju... i hani këto?"

"I love these," I replied.

"Unë i dua këto", u përgjigja unë.

I could see he did not trust me one bit.

E vërejta se nuk po më besonte aspak.

How could an urban, educated woman like the same food as him?

Si ka mundësi që një grua e civilizuar, e edukuar

të pëlqej ushqimin e njejtë si ai?

Later, I broached the subject with his father,

Më vonë, unë diskutova këtë temë me babain e tij,

and it turned out to be a mighty touchy affair.

dhe rezultoi të ishte një cështje shumë sensitive.

He said things like,

Ai tha gjëra si :

"Oh, only this son of mine likes to eat it.

" Oh, vetëm djalit tim i pëlqen të ushqehet me të.

We tell him, 'Give it up. It's bad.'

Ne i themi atij, 'Hiq dorë, është e keqe.'

He doesn't listen, you see.

Ai nuk dëgjon, ju e shihni.

We gave up eating all this ages back."

Ne kemi hequr dorë nga ushqyerja me një gjë të tillë shumë kohë më parë."

"Why?" I asked.

" Pse? " -pyeta unë.

"This is your traditional food.

"Ky është ushqimi juaj tradicional,

It is available in your environment,

është në dispozicion në ambientin tuaj,

it is nutritious,

është i shëndetshëm,

and -- I can vouch for it -- delicious.

dhe unë mund tju garantoj që është e shijshme.

Why is it wrong to eat it?"

Pse është keq të ushqehemi me të?"

The man fell silent.

Zotëriu ra në heshtje.

I asked,

Unë pyeta:

"Have you been told that your food is bad,

" A ju kanë thënë se ushqimi juaj është i keq,

that to eat it is backward,

se ta hash atë është e prapambetur,

not civilized?"

jo e civilizuar?"

He nodded silently.

Me qetësi, ai pohoi me kokë,

This was one of the many, many times in my work with indigenous people in India

Kjo ishte një nga shumë herët ne punen time me njerëz vendas në Indi

that I witnessed shame around food,

që kam dëshmuar turpin rreth ushqimit,

shame that the food you love to eat,

turpin ndaj ushqimit që të pëlqen,

the food that has been eaten for generations,

ushqimit që është ngrënë ndër gjenerata me radhë,

is somehow inferior,

qenka në një mënyrë inferior,

even subhuman.

madje edhe jonjerëzor.

And this shame is not limited to out-of-the-way, icky foods

Ky turp nuk është i kufizuar në ushqime jo të zakonshme, të ngjitshme,

like insects or rats, maybe,

si insektet ose minjtë, ndoshta,

but extends to regular foods:

por kjo zgjatet edhe në ushqime të rregullta:

white vegetables,

perimet e bardha,

mushrooms, flowers --

kërpudhat, lulet

basically, anything that is foraged rather than cultivated.

teknikisht, gjithcka që rrëmohet por nuk kultivohet.

In indigenous India, this shame is omnipresent.

Në Indinë indigjene, ky turp është i pranishëm në cdo sferë.

Anything can trigger it.

Cdo gjë mund ta nxit atë.

One upper-caste vegetarian schoolmaster gets appointed in a school,

Një magjistër vegjetarian i shkallës së lartë punësohet në një shkollë,

within weeks, children are telling their parents it's yucky to eat crabs

brenda disa javëve, fëmijët i thonë prindërve të tyre se sa e shpifur është të hash karbohidrate

or sinful to eat meat.

ose mëkat të hash mish.

A government nutrition program serves fluffy white rice,

Një program nutricioni i qeverisë shërben oriz pushatak,

now no one wants to eat red rice or millets.

tani askush nuk dëshiron të konsumoj oriz të kuq ose mel.

A nonprofit reaches this village with an ideal diet chart for pregnant women.

Një OJQ ofron një dietë ideale për gratë shtatzënë në këtë fshat.

There you go.

Ja ku e keni.

All the expectant mothers are feeling sad

Të gjitha nënat e ardhshme ndjehen të trishtuara

that they cannot afford apples and crepes.

që nuk mund të përballojnë financiarisht molla dhe krepa.

And people just kind of forget the fruits

Njerëzit thjesht i harrojnë frutat

that can be picked off the forest floor.

që mund të merren nga toka e pyllit.

Health workers,

Punonjësit e shëndetësisë,

religious missionaries,

misionarët fetar.

random government employees

punonjësit e rëndomtë të qeverisë

and even their own educated children

madje edhe fëmijët e tyre të edukuar

are literally shouting it down at the indigenous people

bukfalisht, po i akuzojnë njerëzit indigjen

that their food is not good enough,

se ushqimi i tyre nuk është aq i mirë,

not civilized enough.

jo aq i civilizuar.

And so food keeps disappearing,

Në këtë mënyrë ushqimi vazhdon të zhduket,

a little bit at a time.

pak nga pak në një kohë të caktuar.

I'm wondering if you all have ever considered

Po pyes nëse ndonjëri nga ju ka konsideruar

whether your communities would have a similar history around food.

se a mund të kenë komunitetet tuaja një histori të ngjashme rreth ushqimit.

If you were to talk to your 90-year-old grandmother,

Nëse do të flisnit me gjyshen tuaj 90-vjecare,

would she talk about foods that you have never seen or heard of?

a do t'i përmendte ajo disa ushqime

të cilat as nuk i keni parë e as nuk keni dëgjuar për to?

Are you aware how much of your community's food

A jeni të vetëdijshëm se sa nga ushqimi i komunitetit tuaj

is no longer available to you?

nuk është më në dispozicion për juve?

Local experts tell me

Ekspertët vendas më thonë

that the South African food economy is now entirely based on imported foods.

se ekonomia ushqimore e Afrikës Jugore tani varet plotësisht nga ushqimet e importuara.

Corn has become the staple,

Misri është bërë primar,

while the local sorghum, millets, bulbs and tubers are all gone.

përderisa melekuqja, meli, kokrrat, zhardhokët janë të gjitha të humbura.

So are the wild legumes and vegetables,

Kështu janë edhe legumet dhe perimet,

while people eat potatoes and onions, cabbages and carrots.

derisa njerëzit hanë patate dhe qepë, lakra dhe karrota.

In my country,

Në vendin tim,

this loss of food is colossal.

kjo humbje e ushqimit është kolosale.

Modern India is stuck with rice, wheat

India moderne ka mbetur me oriz, drithëra

and diabetes.

dhe diabet.

And we have totally forgotten foods like huge varieties of tubers,

Dhe ne kemi harruar plotësisht ushqimet sic janë larmitë e zhardhokëve,

tree saps, fish, shellfish,

sapitë e pemëve, peshku dhe butakët,

oil seeds,

farat e vajit,

mollusks, mushrooms, insects,

molusqet, kërpudhat, insektet,

small, nonendangered animal meats,

mishrat e kafshëve të vogla, jo të rrezikuara,

all of which used to be available right within our surroundings.

që kanë qenë të gjitha të disponueshme në rrethinat tona.

So where has this food gone?

Ku ka mbetur ky ushqim?

Why are our modern food baskets so narrow?

Pse janë shportat tona të ushqimit aq të vogla?

We could talk about the complex political economic and ecological reasons,

Ne mund të flasim për arsyet komplekse politike, ekonomike dhe ekologjike,

but I am here to talk about this more human phenomenon of shame,

por unë jam këtu të flas për fenomenin njerëzor, turpin.

because shame is the crucial point

sepse turpi është një pikë kruciale

at which food actually disappears off your plate.

me të cilin ushqimi me të vërtetë zhduket nga pjata jote.

What does shame do?

Cfarë bën turpi?

Shame makes you feel small,

Turpi të bën të ndjehesh i vogël,

sad,

i trishtuar,

not worthy,

jo i vlefshëm,

subhuman.

jo njerëzor.

Shame creates a cognitive dissonance.

Turpi krijon një disonancë kognitive.

It distorts food stories.

Ai shtrembëron historitë e ushqimit.

Let us take this example.

Më lini të marr një shembull.

How would you like to have

Si do të doje të kishe

një ushqim bazik, të mrekullueshëm dhe të përshtatshëm,

a wonderful, versatile staple

that is available abundantly in your environment?

që është i disponueshëm me bollëk në mjedisin tuaj?

All you have to do is gather it,

E vetmja gjë që duhet të bëni është ta mbledhni, ta thani, ta ruani,

dry it, store it,

dhe duhet ta bëni këtë për një vit

and you have it for your whole year

që të gatuani sa më shumë pjata që dëshironi me atë.

to cook as many different kinds of dishes as you want with it.

India kishte një ushqim të quajtur "mahua,"

India had just such a food, called "mahua,"

kjo lulja këtu.

Unë kam qenë duke e hulumtuar këtë ushqim për 3 vitet e fundit.

this flower over there.

And I have been researching this food for the past three years now.

Shquhet si ushqim i shëndetshëm në traditën indigjene

It is known to be highly nutritious in indigenous tradition

dhe në njohuritë shkencore.

and in scientific knowledge.

Për vendasit,

For the indigenous,

ka qenë primar për 4 deri në 6 muaj në vit.

it used to be a staple for four to six months a year.

Në shumë mënyra, është i ngjajshëm me marulën tuaj lokale,

In many ways, it is very similar to your local marula,

përvec se është lule, jo frut.

except that it is a flower, not a fruit.

Aty ku pyjet janë të pasura.

njerëzit ende mund t'i hanë gjatë gjithë vitit

Where the forests are rich,

people can still get enough to eat for the whole year

dhe janë mjaft të tepërta sa të shiten.

and enough spare to sell.

Kam gjetur 35 specialitete me mahua

I found 35 different dishes with mahua

që askush nuk i konsumon më.

that no one cooks anymore.

Ky ushqim nuk njihet më si ushqim,

This food is no longer even recognized as a food,

por si material i gjallë për liker.

but as raw material for liquor.

Mund të arrestoheni nëse e keni në shtëpi.

You could be arrested for having it in your house.

Arsyeja? Turpi.

Reason? Shame.

Kam folur me njerëz indigjen në të gjithë Indinë

I talked to indigenous people all over India

se pse nuk konsumohet më mahua.

about why mahua is no longer eaten.

And I got the exact same answer.

Dhe mora në cdo vend përgjigjien e njejtë.

"Oh, we used to eat it when we were dirt-poor and starving.

"Oh, e kemi ngrënë kur kemi qenë të varfër dhe duke vdekur nga uria.

Why should we eat it now?

Pse duhet ta hamë tani?

We have rice or wheat."

Ne kemi oriz dhe grurë,."

And almost in the same breath,

Dhe pothuajse në të njejtën frymë,

people also tell me how nutritious mahua is.

njerëzit me tregojnë se sa e shëndetshme është mahua."

There are always stories of elders who used to eat mahua.

Gjithmonë ka histori të të moshurave që kanë ngrënë mahua.

"This grandmother of ours, she had 10 children,

"Kjo gjyshe e jona ka pasur 10 fëmijë,

and still she used to work so hard, never tired, never sick."

pavarësisht, ajo ka vazhduar të punojë shumë, pa u lodhur, pa u sëmurë."

The exact same dual narrative every single where.

Ky rrëfim i njejtë gjithkund.

How come?

Si ka mundësi?

How does the same food

Si ka mundësi që ushqimi i njejtë

get to be seen as very nutritious and a poverty food,

të perceptohet si shumë i shëndetshëm dhe njëkohësisht ushqim i varfërisë,

almost in the same sentence?

pothuajse në të njejtën fjali?

Same goes for other forest foods.

E njejta vlen edhe për ushqimet e tjera të pyllit.

I have heard story after heartrending story

Kam dëgjuar histori pas historive dëshpëruese,

of famine and starvation,

të skajshmërisë dhe urisë,

of people surviving on trash foraged out of the forest,

të njerëzve që kanë mbijetuar me mbeturina të gjetura në pyll.

because there was no food.

sepse aty nuk kishte ushqim.

If I dig a little deeper,

Nëse gërmoj më thellë,

it turns out the lack was not of food per se

kuptoj se mangësia e ushqimit

nuk ishte për dicka të respektueshme si orizi.

but of something respectable like rice.

I asked them,

Unë i pyeta ata,

"How did you learn that your so-called trash is edible?

"Si kuptuat se të ashtuquajturat mbeturina janë të ngrënshme?

Who told you that certain bitter tubers can be sweetened

Kush ju tha juve se zhardhokët tuaj të hidhur

by leaving them in a stream overnight?

do të ëmbëlsohen nëse qëndrojnë gjatë gjithë natës në burim?

Or how to take the meat out of a snail shell?

Apo si të merrni mishin nga një guacë e kërmillit?

Or how to set a trap for a wild rat?"

Apo si të bëni një grackë për një mi të egër?"

That is when they start scratching their heads,

Kjo ndodh kur ata fillojnë të kruajnë kokat e tyre,

and they realize that they learned it from their own elders,

dhe kuptojnë se e kanë mësuar nga paraardhësit e tyre,

that their ancestors had lived and thrived on these foods for centuries

që ata kanë jetuar dhe përparuar me këto ushqime për shekuj

before rice came their way,

para se të shfaqej orizi,

and were way healthier than their own generation.

dhe ishin më të shëndetshëm se gjenerata e tyre.

So this is how food works,

Ja kështu funksionon ushqimi,

how shame works:

kështu funksionon turpi:

making food and food traditions disappear from people's lives and memories

bën që ushqimi dhe traditat e ushqimit të zhduken nga jeta dhe kujtesa e njerëzve

without their even realizing it.

pa e kuptuar atë.

So how do we undo this trend?

Si ta largojmë këtë trend?

How do we reclaim our beautiful and complex systems of natural food,

Si t'i rideklarojmë sistemet tona të bukura dhe komplekse të ushqimit natyral,

food given to us lovingly by Mother Earth according to her own rhythm,

ushqimit të dhënë tek ne nga Nëna Natyrë, duke u bazuar në ritmin e saj,

food prepared by our foremothers with joy

ushqimit të përgatitur nga nënat tona me qejf

and are eaten by our forefathers with gratitude,

dhe të ngrënë nga baballarët tanë me mirënjohje,

food that is healthy, local, natural,

ushqimit që është i shëndetshëm, vendor, natyral,

varied, delicious,

i larmishëm, i shijshëm,

not requiring cultivation,

që nuk kërkon kultivim,

not damaging our ecology,

që nuk dëmton ekologjinë tonë,

not costing a thing?

nuk kushton asgjë?

We all need this food,

Të gjithëve na duhet ky ushqim,

and I don't think I have to tell you why.

nuk mendoj se duhet të ju tregoj se pse.

I don't have to tell you about the global health crisis,

Nuk duhet t'ju tregoj për krizën globale të shëndetit,

climate change, water crisis,

ndryshimet klimatike, krizën ujore,

soil fatigue,

thatësinë e dheut,

collapsing agricultural systems,

sistemet e rrënuara agrikulturore,

all that.

të gjitha.

But for me, equally important reasons why we need these foods

Por për mua, arsyet me rëndësi të barabartë pse na duhen këto ushqime

are the deeply felt ones,

janë thellësisht të ndjera,

because food is so many things, you see.

sepse ushqimi është shumë gjëra, ju e shihni.

Food is nourishment, comfort,

Ushqimi është ushqyerje, ngushëllim,

creativity, community,

kreativitet, komunitet.

pleasure, safety, identity

kënaqësi, siguri, identitet

and so much more.

dhe shumë më shumë.

How we connect with our food

Mënyra si lidhemi me ushqimin

defines so much in our lives.

definon shumë në jetët tona.

It defines how we connect with our bodies,

Definon si lidhemi me trupat tanë,

because our bodies are ultimately food.

sepse trupat tanë janë teknikisht ushqim.

It defines our basic sense of connection

Definon sensin tonë bazik të ndërlidhjes

with our existence.

me ekzistencën tonë.

We need these foods most today

Na duhen këto ushqime më së shumti sot

to be able to redefine our space as humans

për të qenë të gatshëm të ridefinojmë hapësirën tonë si njerëz

within the natural scheme of things.

me skemën natyrale të gjërave.

And are we needing such a redefinition today?

Dhe neve na duhet një ridefinim i tillë sot?

For me, the only real answer is love,

Për mua, përgjigjia e vetme reale është dashuria,

because love is the only thing that counters shame.

sepse dashuria është e vetmja gjë që mposht turpin.

And how do we bring more of this love into our connections with our food?

Dhe si të sjellim më shumë nga kjo dashuri në lidhjen tonë me ushqimin?

For me, love is, in a big way,

Për mua, dashuria është, në metodë gjigante,

about the willingness to slow down,

për vullnetin për t'u ngadalësuar,

to take the time to feel,

për të marrë kohën për të ndjerë,

sense, listen, inquire.

të kuptuar, të dëgjuar, të hetuar.

It could be listening to our own bodies.

Mund të jetë dëgjim ndaj trupave tanë.

What do they need beneath our food habits, beliefs

Cfarë i nevojitet atyre në shprehitë tona të ushqimit, të besimeve

and addictions?

dhe varësive?

It could be taking time out to examine those beliefs.

Ka ardhur koha që t'i shqyrtojmë ato besime.

Where did they come from?

Nga cili vend erdhën?

It could be going back into our childhood.

Mund të jetë rikthim në fëmijëri.

What foods did we love then,

Cilat ushqime na pëlqyen atëherë,

and what has changed?

dhe cka ka ndryshuar?

It could be spending a quiet evening with an elder,

Mund të jetë shpenzimi i një mbrëmje të qetë me një të moshuar,

listening to their food memories,

dëgjimi ndaj kujtesës ushqimore,

maybe even helping them cook something they love

ndoshta edhe duke i ndihmuar ata për të gatuar dicka që dashurojnë

and sharing a meal.

dhe për të shpërndarë një vakt.

Love could be about remembering

Dashuria mund të jetë rikujtimi

that humanity is vast

se njerëzimi është i madh

and food choices differ.

dhe zgjedhjet e ushqimit janë të ndryshme.

It could be about showing respect and curiosity

Mund të jetë për shfaqjen e respektit dhe kuriozitetit

instead of censure

në vend të cenzurës

when we see somebody enjoying a really unfamiliar food.

kur shohim dikë që shijon një ushqim jo të zakonshëm.

Love could be taking the time to inquire,

Dashuria mund të merr kohë të zhvillohet,

to dig up information,

të mbushet me informacion,

reach out for connections.

të zgjatet për lidhje.

It could even be a quiet walk in the fynbos

Mund të jetë një shëtitje e qetë në Fynbos

to see if a certain plant speaks up to you.

për të parë nëse një bimë e caktuar flet me ty.

That happens.

Kjo ndodh.

They speak to me all the time.

Ato flasin gjatë gjithë kohës.

And most of all,

Dhe mbi të gjitha,

love is to trust that these little exploratory steps

dashuria është të besosh se këta hapa të vegjël zbulues

have the potential to lead us to something larger,

kanë potencialin për të na udhëhequr në dicka më të madhe,

sometimes to really surprising answers.

ndonjëherë në përgjigjie shumë befasuese.

An indigenous medicine woman once told me

Një mjeke indigjene një herë më tha

that love is to walk on Mother Earth

se dashuri është të ecësh në Nënën Natyrë

as her most beloved child,

si fëmiu i saj i preferuar,

to trust that she values an honest intention

për të besuar se ajo vlerëson një qëllim të sinqertë

and knows how to guide our steps.

dhe di si ti udhërrëfej hapat tanë.

I hope I have inspired you

Shpresoj që ju kam frymëzuar

to start reconnecting with the food of your ancestors.

për të filluar të rilidheni me ushqimin e paraardhësve tuaj.

Thank you for listening.

Faleminderit për dëgjimin.

(Applause)

(Duartrokitje)