Kavita Ramdas: Radical women, embracing tradition

Tłumaczenie: Maja Chudzik Korekta: Marcin Cwikla

Salaam. Namaskar.

Salaam. Namaskar.

Good morning.

Dzień dobry.

Given my TED profile, you might be expecting

Biorąc pod uwagę mój profil możecie Państwo spodziewać się,

that I'm going to speak to you about

że będę mówić o

the latest philanthropic trends --

najnowszych filantropijnych trendach,

the one that's currently got Wall Street

które obecnie wrzą na Wall Street

and the World Bank buzzing --

i w Banku Światowym,

how to invest in women,

jak zainwestować w kobiety,

how to empower them, how to save them.

jak zapewnić im więcej uprawnień, jak je ocalić.

Not me.

To temat nie dla mnie.

I am interested in how women

Ja jestem ciekawa jak kobiety

are saving us.

ocalają nas.

They're saving us by redefining and re-imagining

Ocalają nas poprzez przedefiniowywanie i przewyobrażenie

a future that defies and blurs

przyszłości, która wymyka się i zaciera

accepted polarities,

przyjęte różnice,

polarities we've taken for granted for a long time,

różnice, które braliśmy za oczywiste przez długi czas.

like the ones between modernity and tradition,

Różnice pomiędzy nowoczesnością i tradycją,

First World and Third World,

pomiędzy krajami świata rozwiniętego, a krajami rozwijającymi się

oppression and opportunity.

pomiędzy opresją, a możliwością.

In the midst of the daunting challenges

W dobie trudnych wyzwań

we face as a global community,

z jakimi mamy do czynienia jako globalne społeczeństwo

there's something about

jest coś w

this third way raga

tym trzecim sposobie

that is making my heart sing.

co powoduje, że moje serce się raduje.

What intrigues me most

Najbardziej mnie intryguje to

is how women are doing this,

jak kobiety to robią

despite a set of paradoxes

pomimo wielu paradoksów,

that are both frustrating and fascinating.

które są frustrujące i jednocześnie fascynujące.

Why is it that women are, on the one hand,

Dlaczego jest tak, że kobiety - z jednej strony -

viciously oppressed by cultural practices,

okrutnie prześladowane przez kulturowe praktyki

and yet at the same time,

jednocześnie

are the preservers of cultures in most societies?

są osobami podtrzymującymi te tradycje w większości społeczeństw?

Is the hijab or the headscarf

Czy chusta lub szal okrywający głowę są

a symbol of submission

symbolem poddaństwa, posłuszeństwa

or resistance?

czy oporu?

When so many women and girls

W sytuacji kiedy wiele kobiet i dziewcząt

are beaten, raped, maimed

jest bitych, gwałconych, okaleczanych

on a daily basis

na codzień,

in the name of all kinds of causes --

w imię różnych celów

honor, religion, nationality --

honoru, religii, narodowości,

what allows women to replant trees,

co pozwala im na przesadzanie drzew,

to rebuild societies,

na odbudowywanie społeczeństw,

to lead radical, non-violent movements

na prowadzenie radykalnych, ruchów bez przemocy

for social change?

na rzecz zmian społecznych?

Is it different women

Czy są to różne kobiety,

who are doing the preserving and the radicalizing?

z których jedne zajmują się podtrzymywaniem tradycji, a inne radykalizacją?

Or are they one and the same?

Czy są to jedne i te same?

Are we guilty, as Chimamanda Adichie reminded us

Czy jesteśmy winni, jak Chimamanda Adichie nam przypomniała

at the TED conference in Oxford,

na konferencji TED w Oxfordzie,

of assuming that there is a single story

przyjmowania, że jest to pojedyńcza historia

of women's struggles for their rights

kobiet walczących o swoje prawa,

while there are, in fact, many?

kiedy w rzeczywistości takich historii jest wiele.

And what, if anything,

I co, jeśli w ogóle,

do men have to do with it?

mają z tym wspólnego mężczyźni?

Much of my life has been a quest

Większość mojego życia to poszukiwanie

to get some answers to these questions.

odpowiedzi na te pytania.

It's taken me across the globe

Poszukiwanie to

and introduced me to some amazing people.

zaprowadziło mnie do wielu niesamowitych ludzi na całym świecie.

In the process, I've gathered a few fragments

W trakcie procesu poszukiwania, zebrałam kilka faktów,

that help me shed some light on this puzzle.

które pomogły mi rzucić światło na tę zagadkę.

Among those who've helped open my eyes

Pośród tych, którzy pomogli otworzyć moje oczy na

to a third way

trzeci sposób

are: a devout Muslim in Afghanistan,

są pobożni Muzułmanie z Afganistanu,

a group of harmonizing lesbians in Croatia

grupa harmonizujących lesbijek z Chorwacji,

and a taboo breaker in Liberia.

i osoba łamiąca zasady z Liberii.

I'm indebted to them,

Jestem im wdzięczna

as I am to my parents,

jak i moim rodzicom,

who for some set of misdemeanors in their last life,

którzy z jakiś określonych wykroczeń w poprzednim życiu

were blessed with three daughters in this one.

w tym, zostali błogosławieni trzema córkami.

And for reasons equally unclear to me,

I z powodów równie niejasnych dla mnie

seem to be inordinately proud of the three of us.

wydają się być niezwykle dumni z nas trzech.

I was born and raised here in India,

Urodziłam się i wychowałam tutaj w Indiach.

and I learned from an early age

Od wczesnego wieku uczyłam się,

to be deeply suspicious of the aunties and uncles

aby być bardzo podejrzliwą wobec cioć i wujków,

who would bend down, pat us on the head

którzy nachylając się nad nami, klepiąc po głowie

and then say to my parents

mówili do naszych rodziców

with no problem at all,

bez żadnych oprów,

"Poor things. You only have three daughters.

"Biedactwa. Macie tylko trzy córki.

But you're young, you could still try again."

Ale jesteście młodzi. Możecie nadal próbować."

My sense of outrage

Moje poczucie oburzenia

about women's rights

co do praw kobiet

was brought to a boil when I was about 11.

zostało doprowadzone do wrzenia kiedy miałam mniej więcej 11 lat.

My aunt, an incredibly articulate

Moja ciocia, niesamowicie elokwentna

and brilliant woman,

i błyskotliwa kobieta

was widowed early.

przedwcześnie owdowiała.

A flock of relatives descended on her.

Grupa krewnych niespodziewanie zaatakowała ją.

They took off her colorful sari.

Zabrali jej kolorowe sari.

They made her wear a white one.

Zmusili ją do noszenia białego.

They wiped her bindi off her forehead.

Starli jej bindi (świętą kropkę) z czoła.

They broke her bangles.

Zniszczyli jej bransoletki.

Her daughter, Rani,

Jej córka, Rani,

a few years older than me,

kilka lat starsza ode mnie

sat in her lap bewildered,

siedziała jej na kolanach, oszołomiona,

not knowing what had happened

nie wiedząc co się stało

to the confident woman

z tą pewną siebie kobietą,

she once knew as her mother.

którą kiedyś była jej matka.

Late that night, I heard my mother

Później tej nocy słyszałam moją matkę

begging my father,

błagającą mojego ojca

"Please do something Ramu. Can't you intervene?"

"Proszę Ramu zrób coś. Czy nie możemy zainterweniować?"

And my father, in a low voice, muttering,

A mój ojciec, szeptem mruknął

"I'm just the youngest brother, there's nothing I can do.

"Jestem tylko młodszym bratem, nic nie mogę zrobić.

This is tradition."

Taka jest tradycja."

That's the night I learned the rules

Tej nocy nauczyłam się zasad,

about what it means to be female in this world.

które mówią o tym co znaczy być kobietą na tym świecie.

Women don't make those rules,

Kobiety nie tworzą tych zasad,

but they define us, and they define

ale one nas definiują i definiują

our opportunities and our chances.

nasze szanse i nasze nadzieje.

And men are affected by those rules too.

A i mężczyźni odczuwają skutek tych zasad.

My father, who had fought in three wars,

Mój ojciec, który walczył w trzech wojnach,

could not save his own sister

nie mógł ocalić swojej siostry

from this suffering.

od tych cierpień.

By 18,

Do osiemnastego roku życia,

under the excellent tutelage of my mother,

pod doskonałą kuratelą mojej matki,

I was therefore, as you might expect,

stałam się, jak można było się tego spodziewać,

defiantly feminist.

buntowniczo feministyczna.

On the streets chanting,

Skandując na ulicach,

"[Hindi]

(język Hindi)

[Hindi]

(język Hindi)

We are the women of India.

" Jesteśmy kobietami Indii.

We are not flowers, we are sparks of change."

Nie jesteśmy kwiatami, jesteśmy iskrami zmian."

By the time I got to Beijing in 1995,

Kiedy dotarłam do Pekinu w 1995

it was clear to me, the only way

było dla mnie jasne, że jedynym sposobem

to achieve gender equality

osiągnięcia równości płci

was to overturn centuries

było obalenie czasów

of oppressive tradition.

uciskającej tradycji.

Soon after I returned from Beijing,

Wkrótce po powrocie z Pekinu

I leapt at the chance to work for this wonderful organization,

skwapliwe skorzystałam z okazji pracowania dla wspaniałej organizacji,

founded by women,

założonej przez kobiety

to support women's rights organizations around the globe.

w celu wspierania organizacji praw kobiet na całym świecie.

But barely six months into my new job,

Po zaledwie sześciu miesiącach pracy

I met a woman

poznałam kobietę,

who forced me to challenge all my assumptions.

która zmusiła mnie do poddanina wątpliwości moich założeń.

Her name is Sakena Yacoobi.

Ta kobieta to Sakena Yacoobi.

She walked into my office

Weszła do mojego biura

at a time when no one knew

w czasach kiedy nikt nie wiedział

where Afghanistan was in the United States.

w Stanach Zjednoczonych gdzie znajduje się Afganistan.

She said to me, "It is not about the burka."

I powiedziała mi " To nie ma nic wspólnego z burką."

She was the most determined advocate

Była najbardziej stanowczym adwokatem

for women's rights I had ever heard.

praw kobiet o jakim kiedykolwiek słyszałam.

She told me women were running underground schools

Powiedziła mi o kobietach prowadzących podziemne szkoły

in her communities inside Afghanistan,

w jej środowisku w Afganistanie,

and that her organization, the Afghan Institute of Learning,

i że organizacja, Afganistański Instytut na rzecz Nauki,

had started a school in Pakistan.

założył szkołę w Pakistanie.

She said, "The first thing anyone who is a Muslim knows

Powiedziała " Pierwszą rzeczą jaką każdy muzułmanin wie

is that the Koran requires

jest to, że Koran wymaga

and strongly supports literacy.

i mocno wspiera umiejętność czytania i pisania.

The prophet wanted every believer

Prorok pragnął, aby każdy wierzący

to be able to read the Koran for themselves."

umiał sam przeczytać Koran."

Had I heard right?

Czy dobrze usłyszłam?

Was a women's rights advocate

Czy adwokat praw kobiet

invoking religion?

odwoływał się do religii?

But Sakena defies labels.

Ale Safena przeciwstawia się etykietom.

She always wears a headscarf,

Zawsze nosi szal na głowie.

but I've walked alongside with her on a beach

Ale ja spacerowałam z nią na plaży,

with her long hair flying in the breeze.

a jej długie włosy powiewały na wietrze.

She starts every lecture with a prayer,

Każdy wykład zaczyna modlitwą,

but she's a single, feisty,

ale jest samotną, przebojową,

financially independent woman

finansowo niezależną kobietą

in a country where girls are married off at the age of 12.

w kraju gdzie dziewczęta są zamężne w wieku 12 lat.

She is also immensely pragmatic.

Jest również niesamowicie pragmatyczna.

"This headscarf and these clothes," she says,

"Ten szal na głowie i ten ubiór", mówi,

"give me the freedom to do what I need to do

"daje mi wolność robienia tego co muszę robić

to speak to those whose support and assistance

do rozmawiania z tymi, których wsparcie i pomoc

are critical for this work.

jest niezbędna dla tej pracy.

When I had to open the school in the refugee camp,

Kiedy musiałam otworzyć szkołę w obozie dla uchodźców,

I went to see the imam.

poszłam na spotkanie z imamem.

I told him, 'I'm a believer, and women and children

Powiedziałam mu, " Jestem osobą wierzącą, zarówno kobiety jak i dzieci

in these terrible conditions

w tych okropnych okolicznościach

need their faith to survive.'"

potrzebują wiary, aby przetrwać."

She smiles slyly.

Uśmiechnęła się figlarnie.

"He was flattered.

"Był zaszczycony.

He began to come twice a week to my center

Przychodził dwa razy w tygodniu do mojego centrum,

because women could not go to the mosque.

ponieważ kobiety nie mogły chodzić do meczetu.

And after he would leave,

Po jego wyjsciu

women and girls would stay behind.

kobiety i dziewczynki zostawały.

We began with a small literacy class

Zaczęliśmy od lekcji

to read the Koran,

czytania Koranu,

then a math class, then an English class, then computer classes.

potem lekcji matematyki, angielskiego i informatyki.

In a few weeks, everyone in the refugee camp

W ciągu kilku tygodni, każdy w obozie

was in our classes."

uczęszczał na nasze zajęcia."

Sakena is a teacher

Sakena jest nauczycielką

at a time when to educate women

w czasach kiedy edukacja kobiet

is a dangerous business in Afghanistan.

jest niebezpieczną rzeczą w Afganistanie.

She is on the Taliban's hit list.

Jest na Talibańskiej liście osób na odstrzał.

I worry about her every time she travels across that country.

Martwię się o nią za każdym razem kiedy podróżuje po kraju.

She shrugs when I ask her about safety.

Wzrusza ramionami kiedy pytam ją o bezpieczeństwo.

"Kavita jaan, we cannot allow ourselves to be afraid.

"Kavita Jan, nie możemy sobie pozwolić na strach.

Look at those young girls who go back to school

Popatrz na te dziewczęta wracające do szkół

when acid is thrown in their face."

pomimo twarzy polanych kwasem."

And I smile, and I nod,

Uśmiecham się i przytakuję,

realizing I'm watching women and girls

zdając sobie sprawę z tego, że obserwuję kobiety i dziewczęta

using their own religious traditions and practices,

stosujące religijną tradycję i praktykę,

turning them into instruments

zmieniającą je w narzędzia

of opposition and opportunity.

opozycji i szansy.

Their path is their own

Ich ścieżka jest ich własną

and it looks towards an Afghanistan

i prowadzi do Afganistanu,

that will be different.

który stanie się inny.

Being different is something the women

Bycie odmiennym jest czymś co kobiety

of Lesbor in Zagreb, Croatia

z Zagrzabia w Chorwacji

know all too well.

znają bardzo dobrze.

To be a lesbian, a dyke,

Bycie lesbijką, lesbą

a homosexual

homoseksualistą

in most parts of the world, including right here

w większości części świata, włącznie

in our country, India,

z naszym krajem, Indiami

is to occupy a place of immense discomfort

jest zajmowaniem miejsca niesamowitego dyskomfortu,

and extreme prejudice.

skrajnego uprzedzenia.

In post-conflict societies like Croatia,

W po-konfliktowych społeczeństwach takich jak Chorwacja,

where a hyper-nationalism and religiosity

gdzie superpatriotyzm i religijność

have created an environment unbearable

stworzyły otoczenie nie do wytrzymania

for anyone who might

dla kogokolwiek, kto mógłby

be considered a social outcast.

być uważany za społecznego wyrzutka.

So enter a group of out dykes,

Więc wstąp do grupy lesb-wyrzutków

young women who love the old music

młodych kobiet, które kochają starą muzykę,

that once spread across that region

która rozprzestrzeniła się w tym rejonie

from Macedonia to Bosnia,

od Macedonii po Bośnię,

from Serbia to Slovenia.

od Serbii po Słowenię.

These folk singers met at college at a gender studies program.

Ci śpiewacy ludowi poznali się w szkole średniej na zajęciach dotyczących społeczno-kulturowej tożsamości płciowej.

Many are in their 20s, some are mothers.

Wiele z nich ma około dwudziestu lat. Niektóre są matkami.

Many have struggled to come out to their communities,

Wiele z nich z trudem ujawniło się w swojej społeczności.

in families whose religious beliefs make it hard to accept

W rodzinach o silnych wiarach religijnych ciężko jest zaakceptować fakt,

that their daughters are not sick,

że córka nie jest chora,

just queer.

tylko jest homoseksualistką.

As Leah, one of the founders of the group, says,

Jak to Leah mówi, jedna z założycielek ugrupowania

"I like traditional music very much.

"Lubię bardzo muzykę tradycyjną.

I also like rock and roll.

Lubię również rock and rolla.

So Lesbor, we blend the two.

Tak więc Lesbor, mamy mieszankę dwóch rodzai.

I see traditional music like a kind of rebellion,

Postrzegam muzykę tradycyjną jako formę,

in which people can really speak their voice,

w której ludzie mogą naprawdę wyrażać swoje opinie,

especially traditional songs

szczególnie piosenki tradycyjne

from other parts of the former Yugoslav Republic.

z innych rejonów byłej Jugosławii.

After the war, lots of these songs were lost,

Po wojnie, wiele tych piosenek zaginęło.

but they are a part of our childhood and our history,

Ale są częścią naszego dzieciństwa i naszej historii,

and we should not forget them."

i nie powinniśmy ich zapomnieć."

Improbably, this LGBT singing choir

Nieprawdopodobnie, L.G.B.T. chór

has demonstrated how women

zademostrował jak kobiety

are investing in tradition to create change,

angażują się w tradycję, aby ją zmienić,

like alchemists turning discord into harmony.

jak alchemicy zamieniający dysharmonię w harmonię.

Their repertoire includes

Ich repertuar zawiera

the Croatian national anthem,

Chorwacki hymn państwowy,

a Bosnian love song

Bośniackie pieśni miłosne

and Serbian duets.

i Serbskie duety.

And, Leah adds with a grin,

A, Leah dodaję z szerokim uśmiechem,

"Kavita, we especially are proud of our Christmas music,

"Kavita, jesteśmy szczególnie dumni z naszej muzyki bożonarodzeniowej,

because it shows we are open to religious practices

ponieważ pokazuje to jak bardzo jesteśmy otwarci na praktyki religijne

even though Catholic Church

pomimo, że Kościół Katolicki

hates us LGBT."

nienawidzi nas - L.G.B.T.

Their concerts draw from

Ich koncerty czerpią wiele

their own communities, yes,

z ich własnego społeczeństwa,

but also from an older generation:

jak również ze starszego pokolenia

a generation that might be

pokolenia, które może być

suspicious of homosexuality,

podejrzliwe co do homoseksualności,

but is nostalgic for its own music and the past it represents.

ale jest również nostalgiczne jeżeli chodzi o ich muzykę i przeszłość jaką ona reprezentuje.

One father, who had initially balked at his daughter

Jeden z ojców, który boczył się na swoją córkę

coming out in such a choir,

śpiewającą w takim chórze,

now writes songs for them.

teraz pisze dla nich pieśni.

In the Middle Ages, troubadours

W średniowieczu, trubadurzy

would travel across the land

wędrowali po świecie

singing their tales and sharing their verses:

śpiewając swoje opowieści i dzieląc się swoimi wersetami.

Lesbor travels through the Balkans like this,

Lesbor podróżuje po Bałkanach,

singing, connecting people divided

śpiewając, łącząc ludzi podzielonych

by religion, nationality and language.

przez religię, narodowość czy język,

Bosnians, Croats and Serbs

Bośniacy, Chorwaci czy Serbowie

find a rare shared space of pride in their history,

znajdują rzadko dzieloną przestrzeń dumy w swojej historii

and Lesbor reminds them that

i Lesbor przypomina im, że

the songs one group often claims as theirs alone

pieśni, które są uważane przez jedną z grup jako ich własne

really belong to them all.

tak naprawdę należą do wszystkich.

(Singing)

(Śpiew)

Yesterday, Mallika Sarabhai showed us

Wczoraj Mallika Sarabhai pokazała nam,

that music can create a world

że muzyka może stworzyć świat

more accepting of difference

bardziej akceptujący różnice

than the one we have been given.

niż ten świat, który został nam podarowany.

The world Leymah Gbowee was given

Świat, który został podarowany Layma Bowie

was a world at war.

był światem wojny.

Liberia had been torn apart by civil strife for decades.

Liberia została rozszarpana przez trwające dziesiątki lat rozruchy społeczne.

Leymah was not an activist, she was a mother of three.

Layma nie była aktywistką tylko matką trójki dzieci.

But she was sick with worry:

Ale strasznie się martwiła.

She worried her son would be abducted

Martwiła się, że jej syn zostanie uprowadzony,

and taken off to be a child soldier,

aby zostać żołnierzem.

she worried her daughters would be raped,

Martwiła się, że jej córki zostaną zgwałcone.

she worried for their lives.

Martwiła się o ich życie.

One night, she had a dream.

Pewnej nocy miała sen.

She dreamt she and thousands of other women

Śniło jej się, że ona i tysiące innych kobiet

ended the bloodshed.

zakończyły rozlew krwi.

The next morning at church, she asked others how they felt.

Następnego dnia w kościele, zapytała ich jak się czują.

They were all tired of the fighting.

Wszystkie były zmęczone walką.

We need peace, and we need our leaders to know

Potrzebujemy pokoju i nasi liderzy muszą o tym wiedzieć.

we will not rest until there is peace.

Nie spoczniemy póki nie będzie pokoju.

Among Leymah's friends was a policewoman who was Muslim.

Pośród przyjaciół Layamy była policjantka, która była muzułmanką.

She promised to raise the issue with her community.

Obiecała poruszyć ten temat w jej otoczeniu.

At the next Friday sermon,

Na najbliższym piątkowym kazaniu

the women who were sitting in the side room of the mosque

kobiety siedzące w bocznym pokoju meczetu

began to share their distress at the state of affairs.

zaczęły dzielić się swoimi obawami odnośnie stanu rzeczy.

"What does it matter?" they said, "A bullet doesn't distinguish

"Czy to ma znaczenie?" mówiły "Kula nie zna różnicy

between a Muslim and a Christian."

pomiędzy Muzułmanem a Chrześcijaninem."

This small group of women,

Ta mała grupa kobiet

determined to bring an end to the war,

zdecydowała o zakończeniu wojny.

and they chose to use their traditions to make a point:

I wybrały tradycję, aby udowodnić swoją rację.

Liberian women usually wear

Kobiety Liberii zazwyczaj noszą

lots of jewelry and colorful clothing.

dużo biżuterii i kolorową odzież.

But no, for the protest, they dressed

Ale w proteście ubrały się

all in white, no makeup.

na biało, bez makijażu.

As Leymah said, "We wore the white

Jak to Layma powiedziała, "Ubrałyśmy się na biało,

saying we were out for peace."

żeby oświadczyć, że jesteśmy tutaj w imieniu pokoju."

They stood on the side of the road on which

Stały na skraju drogi, na której

Charles Taylor's motorcade passed every day.

codziennie przejeżdżał konwój samochodowy Charlesa Taylora.

They stood for weeks --

Stały tam tygodniami,

first just 10, then 20, then 50, then hundreds of women --

najpierw 10, później 20, 50, a później setki kobiet

wearing white, singing, dancing,

ubranych na biało, śpiewających, tańczących,

saying they were out for peace.

mówiących, że chcą pokoju.

Eventually, opposing forces in Liberia

Ostatecznie, siły przeciwne Liberii

were pushed to hold peace talks in Ghana.

zostały zmuszone do rozmów pokojowych w Ghanie.

The peace talks dragged on and on and on.

Rozmowy pokojowe przeciągały sie w nieskończoność.

Leymah and her sisters had had enough.

Layma i jej siostra miały już dość.

With their remaining funds, they took

Z środkami finansowymi jakie im pozostały,

a small group of women down to the venue of the peace talks

zebrały małą grupę kobiet i udały się na miejsce rozmów pokojowych,

and they surrounded the building.

i otoczyły budynek.

In a now famous CNN clip,

Na, obecnie, sławnym klipie CNN,

you can see them sitting on the ground, their arms linked.

zobaczycie je siedzące na ziemi i trzymające się za ręce.

We know this in India. It's called a [Hindi].

Wiemy, że to są Indie. Nazywa to się (po hindusku )

Then things get tense.

Sytuacja robi się napięta.

The police are called in to physically remove the women.

Policja została wezwana, aby siłą fizyczną usunąć kobiety.

As the senior officer approaches with a baton,

W momencie kiedy starszy oficer podchodzi z pałką,

Leymah stands up with deliberation,

Layma wstaje z rozwagą,

reaches her arms up over her head,

sięga rękoma za głowę,

and begins, very slowly,

i zaczyna pomału

to untie her headdress that covers her hair.

rozwiązywać swoją chustę okrywającą jej włosy.

You can see the policeman's face.

Widać było twarz policjanta

He looks embarrassed. He backs away.

Wyglądał na zakłopotangeo. Wycofuje się.

And the next thing you know,

Następnie,

the police have disappeared.

policja znikła.

Leymah said to me later,

Layma powiedziała mi później,

"It's a taboo, you know, in West Africa.

"To jest temat tabu, wiesz, w Zachodniej Afryce.

If an older woman undresses in front of a man

Jeśli starsza kobieta rozbiera się przed mężczyzną,

because she wants to,

ponieważ chce tego

the man's family is cursed."

rodzina mężczyzny jest przeklęta."

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Oklaski)

She said, "I don't know if he did it because he believed,

Powiedziała, "Nie wiem czy on to zrobił, bo wierzył

but he knew we were not going to leave.

czy wiedział, że nie opuścimy tego miejsca.

We were not going to leave until the peace accord was signed."

Nie opuścimy tego miejsca dopóki deklaracje pokojowa nie zostanie podpisana."

And the peace accord was signed.

I podpisano deklarację pokojową.

And the women of Liberia

I kobiety Liberii

then mobilized in support of Ellen Johnson Sirleaf,

wykorzystując wsparcie Ellen Johnson Sirleaf,

a woman who broke a few taboos herself

kobiety, która sama złamała kilka tabu

becoming the first elected woman head of state

zostając od wielu pierwszą kobietą wybraną w wyborach na głowę państwa

in Africa in years.

w Afryce.

When she made her presidential address,

W swojej przemowie prezydenckiej

she acknowledged these brave women of Liberia

podziękowała równie gorąco wszystkim odważnym kobietom Liberii,

who allowed her to win against a football star --

które umożliwiły jej wygraną przeciwko gwieździe piłki nożnej

that's soccer for you Americans --

- dla Amerykanów 'soccer' -

no less.

równie gorąco.

Women like Sakena and Leah

Kobiety takie jak Sakena, Leah

and Leymah

i Layma

have humbled me and changed me

nauczyły mnie pokory, zmieniły mnie

and made me realize that I should not be so quick

i nauczyły, że nie powinno się za szybko

to jump to assumptions of any kind.

pochopnie wyciągać wniosków

They've also saved me from my righteous anger

Ocaliły mnie również przed słusznym gniewem

by offering insights into this third way.

poprzez zaoferowanie wglądu w trzeci sposób.

A Filipina activist once said to me,

Raz filipińska aktywistka zapytała mnie,

"How do you cook a rice cake?

"Jak pieczesz ciasto ryżowe?

With heat from the bottom and heat from the top."

Ogrzewaniem z góry czy z dołu."

The protests, the marches,

Protesty, marsze,

the uncompromising position that

bezkompromisowe stanowisko, że

women's rights are human rights, full stop.

prawa kobiet są Prawami Człowieka, koniec kropka.

That's the heat from the bottom.

To jest ogrzewaniem z dołu.

That's Malcolm X and the suffragists

To jest Malkom X, emancypantki

and gay pride parades.

i parady dumy gejowskiej.

But we also need the heat from the top.

Ale ogrzewanie z góry jest również potrzebne.

And in most parts of the world,

I w większości części świata,

that top is still

ta góra jest ciągle

controlled by men.

kontrolowana przez mężczyzn.

So to paraphrase Marx: Women make change,

Czyli parafrazując Marksa: kobiety przyczyniają się do zmian,

but not in circumstances of their own choosing.

ale nie w warunkach przez nich wybranych.

They have to negotiate.

Muszą negocjować.

They have to subvert tradition that once silenced them

Muszą osłabiać tradycję, która kiedyś ich uciszała,

in order to give voice to new aspirations.

aby oddać głos nowym aspiracjom.

And they need allies from their communities.

I do tego potrzebuje sprzymierzeńców ze swoich społeczności,

Allies like the imam,

sprzymierzeńców takich jak imam,

allies like the father who now writes songs

jak ojciec, który teraz pisze pieśni

for a lesbian group in Croatia,

dla ugrupowania lesbijek w Chorwacji.

allies like the policeman who honored a taboo and backed away,

Sprzymierzeńców takich jak policjant, który uszanował tabu i wycofał się,

allies like my father,

jak mój ojciec,

who couldn't help his sister but has helped three daughters

który nie mógł pomóc swojej siostrze, ale pomógł swoim trzem córkom

pursue their dreams.

realizować ich marzenia.

Maybe this is because feminism,

Może to z powodu feminizmu,

unlike almost every other social movement,

w przeciwieństwie do niemal każdego ruchu społecznego

is not a struggle against a distinct oppressor --

nie jest to przeciwko określonemu ciemiężcy.

it's not the ruling class

Nie jest to przeciwko klasie rządzącej

or the occupiers or the colonizers --

czy najemcą lub kolonizatorom,

it's against a deeply held set of beliefs and assumptions

jest to przeciwko głęboko utrzymywanej wierze i założeniom,

that we women, far too often,

że my kobiety, za często,

hold ourselves.

trzymamy się razem.

And perhaps this is the ultimate gift of feminism,

I być może jest to ostateczny dar feminizmu,

that the personal is in fact the political.

że coś osobistego jast tak naprawdę czymś politycznym.

So that, as Eleanor Roosevelt said once of human rights,

Czyli, jak kiedyś powiedziała Eleanor Roosevelt o Prawach Człowieka,

the same is true of gender equality:

podobnie jest w przypadku równości płciowej,

that it starts in small places, close to home.

że zaczyna się w małych miejscach, blisko domu.

On the streets, yes,

Na ulicach, tak,

but also in negotiations at the kitchen table

ale również w trakcie negocjacji przy stole w kuchni,

and in the marital bed

w łożu małżeńskim,

and in relationships between lovers and parents

w związkach pomiędzy kochankami, rodzicami,

and sisters and friends.

siostrami i przyjaciółmi.

And then

I wtedy,

you realize that by integrating

zaczynamy zdawać sobie sprawę, że poprzez integrację

aspects of tradition and community

aspektów tradycji i społeczeństwa

into their struggles,

w ich zmagania,

women like Sakena and Leah and Leymah --

kobiety takie jak Sakena, Leah i Layma,

but also women like Sonia Gandhi here in India

jak i Sonia Gandhi tutaj w Indiach,

and Michelle Bachelet in Chile

Michelle Bachelet w Chile,

and Shirin Ebadi in Iran --

Shirin Ebadi w Iranie

are doing something else.

robią coś innego.

They're challenging the very notion

Stawiają wyzwania każdemu zachodniemu poglądowi

of Western models of development.

dotyczącemu modelu rozwoju.

They are saying, we don't have to be like you

Mowią, że nie musimy być tacy jak wy,

to make change.

aby dokonywać zmian.

We can wear a sari or a hijab

Możemy nosić sari czy chustę

or pants or a boubou,

spodnie czy boubou ( długa suknia noszona w krajach Afryki Zachodniej i Północnej)

and we can be party leaders and presidents

Możemy być liderami partii czy prezydentami

and human rights lawyers.

lub prawnikami Praw Człowieka.

We can use our tradition to navigate change.

Możemy stosować nasza tradycję do nawigowania zmian.

We can demilitarize societies

Możemy zdemilitaryzować społeczeństwa

and pour resources, instead,

i przelać środki z tego

into reservoirs of genuine security.

w zapasy prawdziwego bezpieczeństwa.

It is in these little stories,

To w historiach takich jak te,

these individual stories,

w tych poszczególnych historiach,

that I see a radical epic being written

widzę radykalne epopeje, które są pisane

by women around the world.

przez kobiety na całym świecie.

It is in these threads

To w tych wątkach,

that are being woven into a resilient fabric

które są zamieniane w wytrzymałe tkaniny

that will sustain communities,

te społeczeństwa się utrzymają.

that I find hope.

W tym moja nadzieja.

And if my heart is singing,

I jeśli moje serce śpiewa,

it's because in these little fragments,

to dlatego, że w tych malutkich fragmentach,

every now and again, you catch a glimpse

co jakiś czas, możesz dostrzec

of a whole, of a whole new world.

całość, całość nowego świata.

And she is definitely on her way.

I ona jest zdecydowanie na najlepszej drodze do tego.

Thank you.

Dziękuje.

(Applause)

(Oklaski)