Louise Leakey: Digging for humanity's origins

Tłumaczenie: Pawel Banas Korekta: Krystian Aparta

Who are we?

Kim jesteśmy?

That is the big question.

Oto jest pytanie.

And essentially we are just an upright-walking, big-brained,

W zasadzie jesteśmy wyprostowanymi, wyposażonymi w wielkie mózgi,

super-intelligent ape.

super-inteligentnymi małpami.

This could be us.

To mogliśmy być my.

We belong to the family called the Hominidae.

Należymy do rodziny zwanej Hominidae - człowiekowate.

We are the species called Homo sapiens sapiens,

Nasz gatunek nazywa się Homo sapiens sapiens,

and it's important to remember that,

i ważne jest aby o tym pamiętać

in terms of our place in the world today

gdy rozważamy nasze miejsce we współczesnym świecie

and our future on planet Earth.

i naszą przyszłość na tej planecie.

We are one species

Jesteśmy jednym z ok. 5,5 tysiąca gatunków ssaków

of about five and a half thousand mammalian species

Jesteśmy jednym z ok. 5,5 tysiąca gatunków ssaków

that exist on planet Earth today.

istniejących dziś na Ziemi.

And that's just a tiny fraction of all species

A to tylko tyci ułamek wszystkich gatunków,

that have ever lived on the planet in past times.

które istniały na naszej planecie w przeszłości.

We're one species out of approximately,

Jesteśmy jednym z przynajmniej 16

or let's say, at least 16 upright-walking apes

gatunków chodzących pionowo małp,

that have existed over the past six to eight million years.

które istniały w ciągu ostatnich 6-8 milionów lat.

But as far as we know, we're the only upright-walking ape

Zgodnie z naszą wiedzą, w chwili obecnej

that exists on planet Earth today, except for the bonobos.

jesteśmy ostatnim takim gatunkiem, poza bonobo.

And it's important to remember that,

I ważne jest, aby o tym pamiętać,

because the bonobos are so human,

ponieważ bonobo są bardzo ludzkie,

and they share 99 percent of their genes with us.

dzielimy z nimi 99% genów.

And we share our origins with a handful of the living great apes.

Mamy tych samych przodków, co dzisiejsze małpy człekokształtne.

It's important to remember that we evolved.

Należy pamiętać, że jesteśmy dziełem ewolucji.

Now, I know that's a dirty word for some people,

Wiem, że dla niektórych jest to obelga,

but we evolved from common ancestors

ale jesteśmy dziećmi wspólnego przodka,

with the gorillas, the chimpanzee and also the bonobos.

razem z gorylami, szympansami i również z bonobo.

We have a common past, and we have a common future.

Mamy wspólną przeszłość i wspólną przyszłość.

And it is important to remember that all of these great apes

I należy też pamiętać, że wszystkie te małpy człekokształtne

have come on as long and as interesting evolutionary journey

przebyły tak samo długą i interesującą ewolucyjną podroż,

as we ourselves have today.

jak nasz gatunek.

And it's this journey that is of such interest to humanity,

Ta podroż jest tak interesująca dla ludzkości

and it's this journey that has been the focus

i to na niej skupiły się 3 pokolenia mojej rodziny,

of the past three generations of my family,

i to na niej skupiły się 3 pokolenia mojej rodziny,

as we've been in East Africa looking for the fossil remains

poszukując we Wschodniej Afryce skamielin

of our ancestors to try and piece together our evolutionary past.

naszych przodków, aby połączyć w całość naszą ewolucyjną przeszłość.

And this is how we look for them.

Jak przebiegają takie poszukiwania?

A group of dedicated young men and women walk very slowly

Zaangażowana grupa młodych mężczyzn i kobiet powoli

out across vast areas of Africa,

przemierza ogromne obszary Afryki,

looking for small fragments of bone, fossil bone, that may be on the surface.

szukając na powierzchni małych fragmentów skamielin kości.

And that's an example of what we may do as we walk across

A to przykład tego, jak wygląda

the landscape in Northern Kenya, looking for fossils.

poszukiwanie skamielin w północnej Kenii.

I doubt many of you in the audience can see

Pewnie nikt z was nie widzi tutaj żadnej skamieliny.

the fossil that's in this picture,

Pewnie nikt z was nie widzi tutaj żadnej skamieliny.

but if you look very carefully, there is a jaw, a lower jaw,

Ale przyjrzawszy się, można zauważyć żuchwę

of a 4.1-million-year-old upright-walking ape

mającej 4,1 mln lat wyprostowanej małpy,

as it was found at Lake Turkana on the west side.

znalezionej po zachodniej stronie jeziora Turkana.

(Laughter)

(Śmiech)

It's extremely time-consuming, labor-intensive

Jest to niezmiernie czasochłonne i pracochłonne,

and it is something that is going to involve a lot more people,

a żeby zacząć kompletować naszą przeszłość,

to begin to piece together our past.

musimy w to zaangażować o wiele więcej osób.

We still really haven't got a very complete picture of it.

Wciąż nie posiadamy kompletnego obrazu przeszłości.

When we find a fossil, we mark it.

Kiedy znajdziemy skamielinę, oznaczamy ją.

Today, we've got great technology: we have GPS.

Dzisiaj mamy doskonałą technologię, mamy GPS.

We mark it with a GPS fix,

Oznaczamy skamielinę GPS-em,

and we also take a digital photograph of the specimen,

a także robimy próbce zdjęcie.

so we could essentially put it back on the surface,

Moglibyśmy ją po prostu odłożyć

exactly where we found it.

dokładnie tam, gdzie ją znaleźliśmy

And we can bring all this information into big GIS packages, today.

i zachować wszystkie informacje w dużych pakietach GIS.

When we then find something very important,

Gdy znajdziemy coś bardzo ważnego,

like the bones of a human ancestor,

jak kości przodka człowieka,

we begin to excavate it extremely carefully and slowly,

zaczynamy odkopywać je, nadzwyczaj ostrożnie i powoli,

using dental picks and fine paintbrushes.

używając narzędzi dentystycznych i delikatnych pędzelków.

And all the sediment is then put through these screens,

Cały osad jest dokładnie przeczesywany

and where we go again through it very carefully,

i wielokrotnie, ostrożnie badany,

looking for small bone fragments, and it's then washed.

w poszukiwaniu fragmentów kości, które są potem myte.

And these things are so exciting. They are so often the only,

To niezwykle pasjonujące; często obcujemy z czymś,

or the very first time that anybody has ever seen the remains.

czego nikt wcześniej nie widział.

And here's a very special moment, when my mother and myself

Tutaj widać ten wyjątkowy moment, kiedy z mamą

were digging up some remains of human ancestors.

odkopujemy pozostałości jakichś przodków człowieka.

And it is one of the most special things

I to chyba jedna z najniezwyklejszych rzeczy,

to ever do with your mother.

którą można robić ze swoją mamą.

(Laughter)

(Śmiech)

Not many people can say that.

Niewiele osób może się tym pochwalić.

But now, let me take you back to Africa, two million years ago.

Lecz wróćmy do Afryki, 2 miliony lat temu.

I'd just like to point out, if you look at the map of Africa,

Zwróćcie uwagę, że mapa Afryki

it does actually look like a hominid skull in its shape.

sama przypomina zarys czaszki człowiekowatego.

Now we're going to go to the East African and the Rift Valley.

A teraz odwiedźmy Wschodnią Afrykę i Wielki Rów Wschodni.

It essentially runs up from the Gulf of Aden,

Ogólnie biegnie on od Zatoki Adeńskiej,

or runs down to Lake Malawi.

aż do jeziora Malawi.

And the Rift Valley is a depression.

Poza tym Wielki Rów jest depresją.

It's a basin, and rivers flow down from the highlands into the basin,

Jest niecką, do której rzeki przynoszą z wyżyn osad,

carrying sediment, preserving the bones of animals that lived there.

konserwując kości zwierząt, które tam żyły.

If you want to become a fossil, you actually need to die somewhere

Jeśli chcesz stać się skamieliną, musisz umrzeć gdzieś,

where your bones will be rapidly buried.

gdzie twoje kości zostaną szybko pogrzebane.

You then hope that the earth moves in such a way

I mieć nadzieję, że ruchy ziemi

as to bring the bones back up to the surface.

wypchną kiedyś kości na powierzchnię.

And then you hope that one of us lot

I że los rzuci w to miejsce jednego z nas,

will walk around and find small pieces of you.

by znalazł jakiś kawałeczek ciebie.

(Laughter)

(Śmiech)

OK, so it is absolutely surprising that we know as much

To całkowicie zaskakujące, że wiemy tak wiele

as we do know today about our ancestors,

o naszych przodkach,

because it's incredibly difficult,

ponieważ jest to niewiarygodnie trudne.

A, for these things to become -- to be -- preserved,

Po pierwsze, szczątki muszą się zachować.

and secondly, for them to have been brought back up to the surface.

Po drugie, muszą zostać wypchnięte na powierzchnię.

And we really have only spent 50 years looking for these remains,

A szczątków tych poszukujemy zaledwie od 50 lat

and begin to actually piece together our evolutionary story.

i dopiero zaczynamy składać naszą ewolucyną historię.

So, let's go to Lake Turkana, which is one such lake basin

Spójrzmy na Turkana, jedno z wielu jezior tektonicznych

in the very north of our country, Kenya.

w północnej części naszego kraju, Kenii.

And if you look north here, there's a big river that flows into the lake

Na północy widzimy wielka rzekę wpływającą do jeziora,

that's been carrying sediment and preserving the remains

która nanosi osad i konserwuje szczątki

of the animals that lived there.

zwierząt, które tam kiedyś żyły.

Fossil sites run up and down both lengths of that lake basin,

Stanowiska skamielin biegną wzdłuż jeziora,

which represents some 20,000 square miles.

na obszarze ok. 52.000 km kwadratowych.

That's a huge job that we've got on our hands.

Jest przed nami tytaniczna praca.

Two million years ago at Lake Turkana,

Tu, nad jeziorem Turkana, 2 miliony lat temu

Homo erectus, one of our human ancestors,

żył jeden z naszych przodków, Homo erectus.

actually lived in this region.

żył jeden z naszych przodków, Homo erectus.

You can see some of the major fossil sites that we've been working

Na północy widzimy kilka naszych wykopalisk.

in the north. But, essentially, two million years ago,

Co ważne, 2 miliony lat temu,

Homo erectus, up in the far right corner,

Homo erectus, w prawym górnym rogu,

lived alongside three other species of human ancestor.

żył równocześnie z trzema innymi przodkami człowieka.

And here is a skull of a Homo erectus,

Trzymam tutaj czaszkę Homo erectus,

which I just pulled off the shelf there.

którą podprowadziłam z półki.

(Laughter)

(Śmiech)

But it is not to say that being a single species on planet Earth is the norm.

To, że jesteśmy jedynym gatunkiem na planecie, wcale nie jest normą.

In fact, if you go back in time,

W zamierzchłych czasach

it is the norm that there are multiple species of hominids

normą zawsze było współistnienie wielu gatunków

or of human ancestors that coexist at any one time.

człowiekowatych, czy praczłowieczych.

Where did these things come from?

Skąd one się wzięły?

That's what we're still trying to find answers to,

Na to pytanie próbujemy znaleźć odpowiedź.

and it is important to realize that there is diversity

Należy pamiętać, że wśród wszystkich gatunków

in all different species, and our ancestors are no exception.

panuje różnorodność, a praczłowiek nie był wyjątkiem.

Here's some reconstructions of some of the fossils

Oto rekonstrukcja niektórych skamielin

that have been found from Lake Turkana.

znalezionych nad jeziorem Turkana.

But I was very lucky to have been brought up in Kenya,

Miałam ogromne szczęście, że wychowałam się w Kenii,

essentially accompanying my parents to Lake Turkana

i często z rodzicami szukałam ludzkich szczątków

in search of human remains.

w okolicach tego jeziora.

And we were able to dig up, when we got old enough,

Gdy podrośliśmy, sami wykopywaliśmy skamieliny,

fossils such as this, a slender-snouted crocodile.

jak widoczny tutaj krokodyl wąskopyski,

And we dug up giant tortoises, and elephants and things like that.

oraz olbrzymie żółwie, słonie i inne ciekawe rzeczy.

But when I was 12, as I was in this picture,

Gdy miałam 12 lat, jak na tym zdjęciu,

a very exciting expedition was in place on the west side,

na zachodniej stronie miała miejsce fascynująca wyprawa,

when they found essentially the skeleton of this Homo erectus.

dzięki której znaleziono szkielet Homo erectus.

I could relate to this Homo erectus skeleton very well,

Związałam się z nim wtedy emocjonalnie,

because I was the same age that he was when he died.

ponieważ byłam mniej więcej w wieku, w którym on umarł.

And I imagined him to be tall, dark-skinned.

Wyobrażałam sobie, że był wysoki, ciemnoskóry.

His brothers certainly were able to run long distances

Bez wątpienia jego bracia byli wstanie pokonywać długie dystanse

chasing prey, probably sweating heavily as they did so.

w pogoni za zdobyczą, prawdopodobnie ciężko się pocąc.

He was very able to use stones effectively as tools.

Potrafił umiejętnie używać kamieni jako narzędzi.

And this individual himself, this one that I'm holding up here,

A osobnik, którego czaszkę trzymam w dłoni,

actually had a bad back. He'd probably had an injury as a child.

miał chory kręgosłup, prawdopodobnie w wyniku kontuzji w dzieciństwie..

He had a scoliosis and therefore must have been looked after

Miał skoliozę i wymagał troskliwej opieki

quite carefully by other female, and probably much smaller,

znacznie mniejszych, żeńskich członków rodziny,

members of his family group, to have got to where he did in life, age 12.

i dzięki tej opiece dożył wieku 12 lat.

Unfortunately for him, he fell into a swamp

Na swoje nieszczęście, wpadł w bagno,

and couldn't get out.

z którego już się nie wydostał.

Essentially, his bones were rapidly buried

Jego kości zostały szybko pogrzebane

and beautifully preserved.

i przepięknie zakonserwowane.

And he remained there until 1.6 million years later,

Przeleżał tam 1,6 milionów lat, aż do momentu,

when this very famous fossil hunter, Kamoya Kimeu,

gdy sławny łowca skamielin, Kamoya Kimeu,

walked along a small hillside

idąc wzdłuż małego zbocza

and found that small piece of his skull lying on the surface

znalazł wśród kamieni ten kawałeczek czaszki,

amongst the pebbles, recognized it as being hominid.

rozpoznając, że należy do hominida.

It's actually this little piece up here on the top.

To ten kawałek na czubku.

Well, an excavation was begun immediately,

Natychmiast rozpoczęto prace wykopaliskowe

and more and more little bits of skull

i zaczęto wydobywać z osadu

started to be extracted from the sediment.

coraz więcej fragmentów czaszki.

And what was so fun about it was this:

A co zabawne,

the skull pieces got closer and closer to the roots of the tree,

części czaszki znajdowano coraz bliżej korzenia drzewa.

and fairly recently the tree had grown up,

Wyrosło tam całkiem niedawno

but it had found that the skull had captured nice water in the hillside,

i odkryło, że czaszka zgromadziła w sobie wodę,

and so it had decided to grow its roots in and around this,

dlatego zapuściło w nią korzenie,

holding it in place and preventing it from washing away down the slope.

unieruchamiając ją i zapobiegając wypłukaniu ze zbocza.

We began to find limb bones; we found finger bones,

Zaczęliśmy znajdować kości kończyn, palców,

the bones of the pelvis, vertebrae, ribs, the collar bones,

kości miednicy, kręgosłup, żebra, obojczyk,

things that had never, ever been seen before in Homo erectus.

nie znalezione nigdy wcześniej części szkieletu Homo erectus.

It was truly exciting.

To było naprawdę ekscytujące.

He had a body very similar to our own,

Miał ciało bardzo podobne do naszego

and he was on the threshold of becoming human.

i był o krok od stania się człowiekiem.

Well, shortly afterwards, members of his species

Po pewnym czasie członkowie jego gatunku

started to move northwards out of Africa,

rozpoczęli wędrówkę na północ, opuszczając Afrykę.

and you start to see fossils of Homo erectus

Skamieliny Homo erectus znajdujemy

in Georgia, China and also in parts of Indonesia.

w Gruzji, w Chinach, również w rożnych częściach Indonezji.

So, Homo erectus was the first human ancestor to leave Africa

Homo erectus jako pierwszy z naszych przodków opuścił Afrykę

and begin its spread across the globe.

i rozprzestrzenił się po całym globie.

Some exciting finds, again, as I mentioned,

Jak wspominałam wcześniej, pewnych ekscytujących znalezisk

from Dmanisi, in the Republic of Georgia.

dokonano w gruzińskim Dmanisi.

But also, surprising finds

Inne, niedawne zaskakujące znalezisko

recently announced from the Island of Flores in Indonesia,

z wyspy Flores w Indonezji,

where a group of these human ancestors have been isolated,

to przypadek, gdzie odizolowana grupa tych przodków człowieka

and have become dwarfed, and they're only about a meter in height.

skarłowaciała, tak że mierzyli sobie tylko ok. 1 metra.

But they lived only 18,000 years ago,

Żyli raptem 18 000 lat temu.

and that is truly extraordinary to think about.

To niezwykłe. Daje do myślenia.

Just to put this in terms of generations,

Sprowadzę to do poziomu pokoleń,

because people do find it hard to think of time,

ponieważ ludziom ciężko wyobrazić sobie czas.

Homo erectus left Africa 90,000 generations ago.

Homo erectus opuścił Afrykę 90.000 pokoleń temu.

We evolved essentially from an African stock.

Wyewoluowaliśmy z populacji afrykańskiej.

Again, at about 200,000 years as a fully-fledged us.

Ok. 200.000 lat temu byliśmy już w pełni ukształtowani.

And we only left Africa about 70,000 years ago.

Opuściliśmy Afrykę dopiero 70.000 lat temu.

And until 30,000 years ago, at least three upright-walking apes

Jeszcze 30.000 lat temu przynajmniej 3 wyprostowane małpy

shared the planet Earth.

dzieliły planetę miedzy sobą.

The question now is, well, who are we?

Pytanie brzmi - kim jesteśmy?

We're certainly a polluting, wasteful, aggressive species,

Bez wątpienia zanieczyszczającym, marnotrawnym, agresywnym gatunkiem,

with a few nice things thrown in, perhaps.

który ma może kilka pozytywów.

(Laughter)

(Śmiech)

For the most part, we're not particularly pleasant at all.

Ale ogólnie nie jesteśmy jakoś wyjątkowo sympatyczni.

We have a much larger brain than our ape ancestors.

Mamy zdecydowanie większy mózg, niż małpi przodkowie.

Is this a good evolutionary adaptation, or is it going to lead us

Czy to dobre ewolucyjne przystosowanie, czy może doprowadzi ono do tego,

to being the shortest-lived hominid species on planet Earth?

że będziemy najkrócej żyjącym homionidem na Ziemi?

And what is it that really makes us us?

I co tak naprawdę czyni nas nami?

I think it's our collective intelligence.

Sądzę, że to nasza zbiorowa inteligencja,

It's our ability to write things down,

umiejętność zapisywania zdarzeń,

our language and our consciousness.

nasz język i nasza świadomość.

From very primitive beginnings, with a very crude tool kit of stones,

Od bardzo prymitywnych początków i najprostszych narzędzi z kamienia

we now have a very advanced tool kit, and our tool use

dotarliśmy do wysoce zaawansowanych narzędzi,

has really reached unprecedented levels:

które wykorzystujemy z niesłychaną sprawnością.

we've got buggies to Mars; we've mapped the human genome;

Mamy sondy na Marsie, odkryliśmy sekwencję ludzkiego genomu,

and recently even created synthetic life, thanks to Craig Venter.

a ostatnio, zasługą Craiga Ventera, stworzyliśmy nawet sztuczne życie.

And we've also managed to communicate with people

Potrafimy również komunikować się z ludźmi

all over the world, from extraordinary places.

na całym świecie, z naprawdę niezwykłych miejsc.

Even from within an excavation in northern Kenya,

Nawet z wykopalisk w północnej Kenii

we can talk to people about what we're doing.

możemy pogadać o swojej pracy.

As Al Gore so clearly has reminded us,

Jak przypomniał nam bardzo wyraźnie Al Gore,

we have reached extraordinary numbers

populacja ludzka tej planety osiągnęła nadzwyczajną liczebność.

of people on this planet.

populacja ludzka tej planety osiągnęła nadzwyczajną liczebność.

Human ancestors really only survive on planet Earth,

Na podstawie skamielin szacujemy,

if you look at the fossil record,

że każdy z gatunków praczłowieka

for about, on average, a million years at a time.

istniał średnio przez milion lat.

We've only been around for the past 200,000 years as a species,

Jako gatunek my istniejemy raptem 200.000 lat,

yet we've reached a population of more than six and a half billion people.

a mimo to nasza populacja liczy już ponad 6,5 miliarda osób.

And last year, our population grew by 80 million.

W zeszłym roku przybyło nas ok. 80 milionów.

I mean, these are extraordinary numbers.

Są to przeogromne liczby.

You can see here, again, taken from Al Gore's book.

W swej książce Al Gore mówi też,

But what's happened is our technology

że to nasza technologia

has removed the checks and balances on our population growth.

zniosła kontrolę i równowagę we wzroście populacji.

We have to control our numbers, and I think this is as important

Musimy kontrolować naszą liczbę i sądzę, że to równie ważne,

as anything else that's being done in the world today.

jak wszystkie inne globalne przedsięwzięcia.

But we have to control our numbers,

Musimy kontrolować nasza liczbę,

because we can't really hold it together as a species.

bo nie przetrwamy jako gatunek.

My father so appropriately put it,

Mój ojciec ujął to doskonale:

that "We are certainly the only animal that makes conscious choices

"Jesteśmy jedynym zwierzęciem, które świadomie wybiera to,

that are bad for our survival as a species."

co zagraża przetrwaniu gatunku."

Can we hold it together?

Czy przetrwamy?

It's important to remember that we all evolved in Africa.

Należy pamiętać, że wszyscy pochodzimy z Afryki.

We all have an African origin.

Wszyscy mamy afrykańskie pochodzenie.

We have a common past and we share a common future.

Mamy wspólną przeszłość i wspólną przyszłość.

Evolutionarily speaking, we're just a blip.

Z punktu widzenia ewolucji, jesteśmy tylko okamgnieniem.

We're sitting on the edge of a precipice,

Stoimy na krawędzi przepaści,

and we have the tools and the technology at our hands

ale dysponujemy narzędziami i technologią, dzięki którym możemy przekazać,

to communicate what needs to be done

co musimy zrobić, aby przetrwać.

to hold it together today.

co musimy zrobić, aby przetrwać.

We could tell every single human being out there, if we really wanted to.

Jeśli zechcemy, ten przekaz dotrze do każdej istoty ludzkiej.

But will we do that, or will we just let nature take its course?

Zrobimy to, czy też damy naturze wolna rękę?

Well, to end on a very positive note,

Kończąc bardziej optymistycznym akcentem,

I think evolutionarily speaking,

w kontekście ewolucji

this is probably a fairly good thing, in the end.

może to być coś bardzo pozytywnego.

I'll leave it at that, thank you very much.

I w ten sposób zakończę, dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)