Robert Neuwirth: The power of the informal economy

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Tłumaczenie: A. Konstancja Wiszniewska Korekta: Capa Girl

In System D, this

W Systemie D to jest sklep.

is a store,

W Systemie D to jest sklep.

and what I mean by that is that this is a photograph

Zdjęcie zrobiłem w Makoko,

I took in Makoko, shantytown in Lagos, Nigeria.

dzielnicy nędzy w Lagos, w Nigerii.

It's built over the lagoon, and there are no streets

Zbudowano ją na lagunie bez ulic,

where there can be stores to shop,

przy których mogłyby znajdować się sklepy,

and so the store comes to you.

więc sklep musi przyjść do was.

And in the same community,

W tej społeczności,

this is business synergy.

to właśnie synergia biznesu.

This is the boat that that lady was paddling around in,

Oto łódź, którą płynęła ta kobieta,

and this artisan makes the boat and the paddles

i rzemieślnik, który je wytwarza

and sells directly

by je sprzedać

to the people who need the boat and the paddles.

potrzebującym łodzi i wioseł.

And this is a global business.

To jest biznes globalny.

Ogandiro smokes fish in Makoko in Lagos,

Ogandiro wędzi ryby w Makoko w Lagos.

and I asked her, "Where does the fish come from?"

Kiedy spytałem: „Skąd te ryby?”,

And I thought she'd say, "Oh, you know,

myślałem, że powie: „Z okolic, z laguny”,

up the lagoon somewhere, or maybe across Africa,"

albo może "Z Afryki".

but you'll be happy to know she said

Ale powiedziała,

it came from here, it comes from the North Sea.

że są z Morza Północnego.

It's caught here, frozen, shipped down to Lagos,

Tutaj się je łowi, zamraża i ekspediuje do Lagos,

smoked, and sold for a tiny increment of profit

tam się je wędzi, żeby sprzedać z niewielkim zyskiem

on the streets of Lagos.

na ulicach Lagos.

And this is a business incubator.

To jest inkubator biznesu.

This is Olusosun dump, the largest garbage dump in Lagos,

Olusosun, największe wysypisko śmieci w Lagos,

and 2,000 people work here, and I found this out

pracuje na nim 2 tys. osób,

from this fellow, Andrew Saboru.

co uświadomił mi Andrew Saboru.

Andrew spent 16 years scavenging materials on the dump,

Andrew 16 lat zbierał surowce na wysypisku.

earned enough money to turn himself into a contract scaler,

Zarobił dość, by zostać agentem wagowym.

which meant he carried a scale and went around and

To znaczy, nosił ze sobą wagę,

weighed all the materials that people had scavenged

i ważył to, co ludzie wyszperali na wysypisku.

from the dump. Now he's a scrap dealer.

Teraz jest złomiarzem.

That's his little depot behind him,

Magazyn widać za nim, a Andrew zarabia

and he earns twice the Nigerian minimum wage.

2 razy więcej, niż wynosi minimalna płaca w Nigerii.

This is a shopping mall.

To jest centrum handlowe.

This is Oshodi Market in Lagos.

Oshodi Market w Lagos.

Jorge Luis Borges had a story called "The Aleph,"

Jorge Luis Borges napisał opowiadanie "Alef".

and the Aleph is a point in the world

Alef jest miejscem,

where absolutely everything exists,

w którym istnieje dokładnie wszystko,

and for me, this image is a point in the world

a dla mnie to jest obraz miejsca,

where absolutely everything exists.

gdzie istnieje dokładnie wszystko.

So, what am I talking about when I talk about System D?

Co mam na myśli, mówiąc System D?

It's traditionally called the informal economy,

Tradycyjnie tak nazywa się gospodarkę nieoficjalną,

the underground economy, the black market.

gospodarkę podziemną, czarny rynek.

I don't conceive of it that way.

Ja to widzę inaczej.

I think it's really important to understand that something like

Trzeba zrozumieć, że jest to zjawisko całkiem jawne.

this is totally open. It's right there for you to find.

Nie trzeba go szukać.

All of this is happening openly, and aboveboard.

Wszystko dzieje się jawnie i oficjalnie.

There's nothing underground about it.

Nie ma żadnego schodzenia do podziemia.

It's our prejudgment that it's underground.

My uznaliśmy to za podziemie. Określenie

I've pirated the term System D from the former French colonies.

System D pożyczyłem od byłych kolonii francuskich.

There's a word in French that is débrouillardise,

We francuskim słowo "débrouillardise"

that means to be self-reliant,

oznacza umiejętność radzenia sobie.

and the former French colonies have turned that into

Kolonie francuskie obróciły to w System D,

System D for the economy of self-reliance,

czyli gospodarkę opartą na zaradności,

or the DIY economy.

gospodarkę „zrób to sam”.

But governments hate the DIY economy,

Rządy jej nienawidzą.

and that's why -- I took this picture in 2007,

Mam dowód: to zdjęcie zrobiłem w roku 2007,

and this is the same market in 2009 --

a to ten sam rynek w 2009...

and I think, when the organizers of this conference

Myślę, że organizatorzy tej konferencji,

were talking about radical openness,

mówiąc o radykalnej otwartości,

they didn't mean that the streets should be open

nie chcieli otwartych ulic,

and the people should be gone.

na których nie ma żywej duszy.

I think what we have is a pickle problem.

Sądzę, że mamy tu problem korniszonów.

I had a friend who worked at a pickle factory,

Znajomy pracował w fabryce przetwórstwa warzyw;

and the cucumbers would come flying down

po taśmie przesuwały się ogórki,

this conveyer belt, and his job was to pick off the ones

a on wyłapywał te gorsze,

that didn't look so good and throw them in the bin

i wrzucał do pojemnika z napisem „relisz”,

labeled "relish" where they'd be crushed and mixed

gdzie zmiksowane z octem,

with vinegar and used for other kinds of profit.

stają się nowym źródłem dochodu.

This is the pickle economy.

To jest gospodarka korniszonów.

We're all focusing on — this is a statistic from

Oto dane statystyczne

earlier this month in the Financial Times —

opublikowane w tym miesiącu w Financial Times;

we're all focusing on the luxury economy.

koncentrujemy się na gospodarce luksusowej.

It's worth 1.5 trillion dollars every year, and that's

Warta jest 1,5 biliona dolarów rocznie.

a vast amount of money, right?

Ogromna sumę pieniędzy, prawda?

That's three times the Gross Domestic Product of Switzerland.

Trzykrotnie większa od PKB Szwajcarii.

So it's vast. But it should come with an asterisk,

Jednak powinno się ją oznaczyć gwiazdką,

and the asterisk is that it excludes two thirds of the workers

bo wyklucza dwie trzecie

of the world.

pracujących świata.

1.8 billion people around the world work

1,8 miliarda ludzi na świecie

in the economy that is unregulated and informal.

pracuje w gospodarce nieuregulowanej i nieoficjalnej.

That's a huge number, and what does that mean?

Co oznacza ta olbrzymia liczba?

Well, it means if it were united in a single political system,

Gdyby istniała w systemie politycznym jednego kraju,

one country, call it

nazwijmy go

"The United Street Sellers Republic," the U.S.S.R.,

„Republiką Zjednoczonych Sprzedawców Ulicznych ”,

or "Bazaaristan,"

albo „Bazaristanem”,

it would be worth 10 trillion dollars every year,

jego dochód wynosiłby 10 bilionów dolarów rocznie.

and that would make it the second largest economy

stając się tym samym drugą, po USA, gospodarką świata.

in the world, after the United States.

stając się tym samym drugą, po USA, gospodarką świata.

And given that projections are that the bulk

Zważywszy na prognozy, że wzrost ekonomiczny

of economic growth over the next 15 years will come

w ciągu następnych 15 lat pochodzić będzie głównie

from emerging economies in the developing world,

z wschodzących rynków krajów rozwijających się,

it could easily overtake the United States

mogłaby ona łatwo wyprzedzić USA,

and become the largest economy in the world.

i zostać największą gospodarką świata.

So the implications of that are vast, because it means

Konsekwencje tego są ogromne,

that this is where employment is — 1.8 billion people —

widać gdzie jest zatrudnienie - 1,8 miliarda osób,

and this is where we can create a more egalitarian world,

i gdzie stworzyć można bardziej egalitarny świat,

because people are actually able to earn money and live

ponieważ ludzie są w stanie zarabiać, żyć

and thrive, as Andrew Saboru did.

i prosperować, tak jak Andrew Saboru.

Big businesses have recognized this,

Wielki biznes poznał się na tym.

and what's fascinating about this slide,

Na tym zdjęciu nieistotne jest,

it's not that the guys can carry boxes on their heads

że mężczyźni niosą na głowach kartony,

and run around without dropping them off.

i gdzieś pędzą nie upuszczając ich.

it's that the Gala sausage roll is a product that's made

Paszteciki Gala w tych kartonach,

by a global company called UAC foods

produkowane przez spółkę globalną UAC Foods,

that's active throughout Africa and the Middle East,

działającą w całej Afryce i na Bliskim Wschodzie,

but the Gala sausage roll is not sold in stores.

nie są sprzedawane w sklepach.

UAC foods has recognized that it won't sell if it's in stores.

UCA Foods wie, że w sklepach się nie sprzedadzą.

It's only sold by a phalanx of street hawkers

Jako przekąskę, sprzedają je jedynie

who run around the streets of Lagos at bus stations

zastępy sprzedawców na ulicach,

and in traffic jams and sell it as a snack,

przystankach autobusowych i w korkach ulicznych.

and it's been sold that way for 40 years.

Tak handluje się nimi w Lagos od 40 lat.

It's a business plan for a corporation.

To plan biznesowy dla korporacji.

And it's not just in Africa.

Tak jest nie tylko w Afryce.

Here's Mr. Clean looking amorously at all the other

Oto Mr. Clean spoglądający z uczuciem

Procter & Gamble products,

na inne produkty Procter & Gamble;

and Procter & Gamble, you know,

Wedle statystyk,

the statistic always cited is that Wal-Mart

ich najlepszym klientem jest Wal-Mart,

is their largest customer, and it's true, as one store,

i to prawda, jeśli chodzi o pojedynczą firmę,

Wal-Mart buys 15 percent, thus 15 percent

Wal-Mart kupuje 15%;

of Procter & Gamble's business is with Wal-Mart,

15 % zysku Procter & Gamble pochodzi od Wal-Mart,

but their largest market segment is something that they call

ale największym segmentem ich rynku,

"high frequency stores," which is all these tiny kiosks

są „sklepy częstych zakupów”, małe kioski,

and the lady in the canoe and all these other businesses

kobieta w łódce i wszystkie inne firmy

that exist in System D, the informal economy,

w Systemie D, w gospodarce nieformalnej,

and Procter & Gamble makes 20 percent of its money

20 % zysku Procter & Gamble pochodzi

from that market segment,

z tego właśnie segmentu rynku.

and it's the only market segment that's growing.

Dlatego w Procter & Gamble mówią:

So Procter & Gamble says, "We don't care whether a store

„Nie obchodzi nas, czy sklep jest spółką,

is incorporated or registered or anything like that.

ani czy jest zarejestrowany.

We want our products in that store."

Chcemy, żeby nasze produkty były w tym sklepie”.

And then there's mobile phones.

Weźmy telefony komórkowe.

This is an ad for MTN,

To jest reklama MTN,

which is a South African multinational

międzynarodowej korporacji z RPA,

active in about 25 countries,

działającej w około 25 krajach.

and when they came into Nigeria —

Kiedy weszła do Nigerii...

Nigeria is the big dog in Africa.

Nigeria to najludniejsze państwo Afryki.

One in seven Africans is a Nigerian,

Co siódmy Afrykańczyk pochodzi z Nigerii.

and so everyone wants in to the mobile phone market

Każdy chce udziału w rynku telefonii

in Nigeria. And when MTN came in, they wanted

w Nigerii. Na początku firma MTN

to sell the mobile service like I get in the United States

chciała sprzedawać swoje usługi tak,

or like people get here in the U.K. or in Europe --

jak się to robi w USA, Wlk Brytanii czy w Europie...

expensive monthly plans, you get a phone,

Drogi abonament miesięczny, dostajesz telefon,

you pay overages,

ponosisz dodatkowe koszty,

you're killed with fees --

opłaty cię zabijają...

and their plan crashed and burned.

Plan okazał się kalpą.

And they went back to the drawing board, and they retooled,

Wrócili więc do punktu wyjścia, zreorganizowali się,

and they came up with another plan:

i wrócili z nowym.

We don't sell you the phone,

Nie sprzedajemy wam telefonów,

we don't sell you the monthly plan.

ani abonamentów miesięcznych.

We only sell you airtime.

Sprzedajemy tylko minuty rozmów.

And where's the airtime sold?

Gdzie się sprzedaje minuty rozmów?

It's sold at umbrella stands all over the streets,

Na straganach ulicznych, gdzie się da,

where people are unregistered, unlicensed,

bez zezwoleń i rejestrowania się,

but MTN makes most of its profits,

ale właśnie tak MTN zarabia najwięcej,

perhaps 90 percent of its profits,

może nawet 90% swoich zysków,

from selling through System D, the informal economy.

ze sprzedaży w gospodarce nieformalnej Systemu D.

And where do the phones come from?

Skąd te telefony?

Well, they come from here. This is in Guangzhou, China,

Pochodzą stąd. Z Guangzhou, w Chinach,

and if you go upstairs in this rather sleepy looking

na górze tego sennego sklepu z elektroniką,

electronics mall, you find the Guangzhou Dashatou

trafimy na Guangzhou Dashatou,

second-hand trade center,

centrum handlu towarami z drugiej ręki.

and if you go in there, you follow the guys with the muscles

Trzeba iść za silnymi mężczyznami

who are carrying the boxes, and where are they going?

niosącymi kartony i zobaczyć, gdzie trafią.

They're going to Eddy in Lagos.

Trafią do firmy Eddy w Lagos.

Now, most of the phones there are not second-hand at all.

Większość telefonów wcale nie jest z drugiej ręki.

The name is a misnomer.

Ta nazwa wprowadza w błąd.

Most of them are pirated. They have the name brand

Większość pochodzi z piractwa. Mają nazwę firmową,

on them, but they're not manufactured by the name brand.

ale ich producentem nie jest czołowa marka.

Now, are there downsides to that?

Czy ma to jakieś minusy?

Well, I guess. You know, China has no —

Prawdopodobnie. Chiny nie mają

(Laughter) — no intellectual property, right?

(Śmiech) własności intelektualnej, zgadza się?

Versace without the vowels.

Versace bez samogłosek.

Zhuomani instead of Armani.

Zhuomani zamiast Armani.

S. Guuuci, and -- (Laughter) (Applause)

S. Guuuci (Śmiech) (Brawa)

All around the world this is how products

Tak rozprowadza się towary na całym świecie,

are being distributed, so, for instance,

na przykład,

in one street market on Rua 25 de Março

na targu przy Rua 25 de Março

in São Paulo, Brazil,

w Sao Paulo w Brazylii,

you can buy fake designer glasses.

można kupić podrabiane okulary firmowe,

You can buy cloned cologne.

podrabianą wodę kolońską,

You can buy pirated DVDs, of course.

pirackie płyty DVD,

You can buy New York Yankees caps

czapki New York Yankees

in all sorts of unauthorized patterns.

z niefirmowym logo.

You can buy cuecas baratas, designer underwear

Można kupić bieliznę cuecas baratas,

that isn't really manufactured by a designer,

której nie stworzył znany projektant,

and even pirated evangelical mixtapes. (Laughter)

a nawet pirackie pieśni religijne. (Śmiech)

Now, businesses tend to complain about this,

Firmy się na to skarżą,

and their, they, I don't want to take away from their

nie chcę bagatelizować ich problemów

entire validity of complaining about it,

i zasadności zarzutów,

but I did ask a major sneaker manufacturer earlier this year

ale spytałem producenta obuwia sportowego,

what they thought about piracy,

co myśli o piractwie,

and they told me, "Well, you can't quote me on this,

i usłyszałem: „Nieoficjalnie,

because if you quote me on this, I have to kill you,"

bo jak się na mnie powołasz, będę musiał cię zabić”,

but they use piracy as market research.

ale wykorzystujemy piractwo do badania rynku.

The sneaker manufacturer told me that if

Producent butów sportowych powiedział,

they find that Pumas are being pirated, or Adidas

że jeśli podrabiają Pumy czy Adidasy,

are being pirated and their sneakers aren't being pirated,

a ich butów nie podrabiają,

they know they've done something wrong. (Laughter)

to wiadomo, że zrobili coś nie tak. (Śmiech)

So it's very important to them to track piracy

Dlatego obserwowanie piratów jest takie ważne.

exactly because of this, and the people who are buying,

Zresztą nabywcy podrabianych towarów

the pirates, are not their customers anyway,

nie są ich klientami.

because their customers want the real deal.

Ich klientów interesuje tylko produkt markowy.

Now, there's another problem.

Jest jeszcze jeden problem.

This is a real street sign in Lagos, Nigeria.

Oto tablica drogowa w Lagos, w Nigerii.

All of System D really doesn't pay taxes, right?

Cały System D nie płaci podatków.

And when I think about that, first of all I think that

Władza działa na zasadzie umowy społecznej

government is a social contract between the people and

między narodem a rządem,

the government, and if the government isn't transparent,

i jeśli rząd nie jest przejrzysty,

then the people aren't going to be transparent either,

wtedy i naród nie będzie przejrzysty.

but also that we're blaming the little guy

Potępiamy szarego człowieka za to,

who doesn't pay his taxes, and we're not recognizing

że nie płaci podatków, a nie dostrzegamy,

that everyone's fudging things all over the world,

że na całym świecie wszyscy kombinują,

including some extremely respected businesses,

łącznie z bardzo szacownymi firmami.

and I'll give you one example.

Podam tu jeden przykład.

There was one company that paid 4,000 bribes

Jest firma, która dała 4000 łapówek

in the first decade of this millennium, and

w pierwszej dekadzie tego tysiąclecia,

a million dollars in bribes every business day, right?

to milion dolarów w łapówkach w każdy dzień roboczy, tak?

All over the world. And that company

Na całym świecie. Mowa o firmie Siemens,

was the big German electronics giant Siemens.

wielkim niemieckim gigancie elektronicznym.

So this goes on in the formal economy

Dzieje się tak zarówno w gospodarce oficjalnej,

as well as the informal economy,

jak i nieoficjalnej,

so it's wrong of us to blame — and I'm not singling out

nie chcę tu piętnować Siemensa,

Siemens, I'm saying everyone does it. Okay?

ani nikogo winić, bo wszyscy tak robią.

I just want to end by saying that if Adam Smith

Na koniec powiem tylko, że gdyby Adam Smith

had framed out a theory of the flea market

opracował teorię pchlego targu,

instead of the free market, what would be some

zamiast teorii wolnego rynku,

of the principles?

jakie byłyby jego zasady?

First, it would be to understand that it could be

Po pierwsze, taki rynek można uznać za spółdzielnię,

considered a cooperative, and this is a thought

to myśl brazylijskiego teoretyka prawa,

from the Brazilian legal scholar Roberto Mangabeira Unger.

Roberto Mangabeira Ungera.

Cooperative development is a way forward.

Rozwój spółdzielczości to droga naprzód. Po drugie,

Secondly, from the [Austrian] anarchist philosopher Paul Feyerabend,

za austriackim filozofem anarchistą, Paulem Feyerabendem,

facts are relative, and what is a massive right

fakty są względne. To co nigeryjski biznesmen

of self-reliance to a Nigerian businessperson

uważa za niepodważalne prawo zaradności,

is considered unauthorized and horrible to other people,

gdzie indziej uznają za bezprawie i obrzydliwość.

and we have to recognize that there are differences

Musimy zdać sobie sprawę, że różni ludzie

in how people define things and what their facts are.

uznają różne definicje i różne fakty.

And third is, and I'm taking this from

Po trzecie, to z Allena Ginsberga,

the great American beat poet Allen Ginsberg,

wielkiego amerykańskiego poety bitnika;

that alternate economies barter and

alternatywne typy gospodarki

different kinds of currency, alternate currencies

stosują handel wymienny

are also very important, and he talked about

i nie gardzą walutą zastępczą,

buying what he needed just with his good looks.

sam Ginsberg kupował na piękne oczy.

And so I just want to leave you there, and say that

Na tym kończąc, chciałbym, żebyście widzieli,

this economy is a tremendous force for global development

że ta gospodarka

and we need to think about it that way.

jest potężnym bodźcem globalnego rozwoju.

Thank you very much. (Applause)

Dziękuję bardzo. (Brawa)

(Applause)

(Brawa)