Beeban Kidron: The shared wonder of film

Translator: Timothy Covell Reviewer: Morton Bast

Tłumaczenie: Rysia Wand Korekta: Michalina Szymanska

Evidence suggests that humans in all ages and from all cultures

Niezależnie od wieku i kultury

create their identity in some kind of narrative form.

ludzie tworzą swą tożsamość w formie narracji:

From mother to daughter, preacher to congregant,

matka córce, kaznodzieja parafianom,

teacher to pupil, storyteller to audience.

nauczyciel uczniom, gawędziarz słuchaczom.

Whether in cave paintings

Czy to w malarstwie jaskiniowym,

or the latest uses of the Internet,

czy w najnowszych zastosowaniach internetu,

human beings have always told their histories and truths

ludzie opowiadają swoje historie i prawdy

through parable and fable.

poprzez przypowieści i bajki.

We are inveterate storytellers.

Jesteśmy wiecznymi gawędziarzami.

But where, in our increasingly secular and fragmented world,

Czy nasz świat, coraz bardziej świecki i podzielony,

do we offer communality of experience,

oferuje wspólnotę doświadczania

unmediated by our own furious consumerism?

nieskażoną wściekłym konsumpcjonizmem?

And what narrative, what history,

Jaką historię, opowieść,

what identity, what moral code

tożsamość lub kodeks moralny

are we imparting to our young?

przekazujemy młodzieży?

Cinema is arguably

Kino to podobno

the 20th century's most influential art form.

najbardziej wpływowa forma sztuki XX w.

Its artists told stories

Opowiadane historie przekraczają granice państw

across national boundaries,

Opowiadane historie przekraczają granice państw

in as many languages, genres and philosophies

w niezliczonych językach, gatunkach i filozofiach.

as one can imagine.

w niezliczonych językach, gatunkach i filozofiach.

Indeed, it is hard to find a subject

Trudno znaleźć temat,

that film has yet to tackle.

którego film jeszcze nie podjął.

During the last decade

Zintegrowane ostatnio globalne media

we've seen a vast integration of global media,

Zintegrowane ostatnio globalne media

now dominated by a culture of the Hollywood blockbuster.

zdominowała kultura hollywoodzkiego kina.

We are increasingly offered a diet

Coraz częściej podsuwa się nam repertuar,

in which sensation, not story, is king.

w którym rządzi sensacja, nie opowieść.

What was common to us all 40 years ago --

Międzypokoleniowe opowieści popularne 40 lat temu

the telling of stories between generations --

Międzypokoleniowe opowieści popularne 40 lat temu

is now rarified.

są obecnie rzadkością.

As a filmmaker, it worried me.

Martwi mnie to jako filmowca.

As a human being, it puts the fear of God in me.

Jako człowieka, napełnia bojaźnią Bożą.

What future could the young build

Jaką przyszłość zbudują młodzi ludzie,

with so little grasp

mając tak znikome pojęcie

of where they've come from

o tym, skąd pochodzą,

and so few narratives of what's possible?

i tak mało opowieści o tym, co jest możliwe?

The irony is palpable;

Ironia bije w oczy: jeszcze nigdy dotąd

technical access has never been greater,

nie było tak dobrego dostępu do technologii,

cultural access never weaker.

a tak mizernego dostępu do kultury.

And so in 2006 we set up FILMCLUB,

W 2006 roku założyliśmy fundację FILMCLUB,

an organization that ran weekly film screenings in schools

organizując w szkołach

followed by discussions.

cotygodniowe projekcje i dyskusje.

If we could raid the annals of 100 years of film,

Na podstawie annałów 100 lat filmu,

maybe we could build a narrative

może potrafilibyśmy zbudować narrację,

that would deliver meaning

która nadałaby znaczenie

to the fragmented and restless world of the young.

podzielonemu i niespokojnemu światu młodych.

Given the access to technology,

Z dostępem do technologii

even a school in a tiny rural hamlet

nawet szkoła w maleńkiej wiosce

could project a DVD onto a white board.

może wyświetlić płytę DVD na białej tablicy.

In the first nine months

Przez pierwsze 9 miesięcy

we ran 25 clubs across the U.K.,

zorganizowaliśmy w Anglii 25 klubów,

with kids in age groups between five and 18

gdzie w grupach wiekowych od 5 do 18 lat

watching a film uninterrupted for 90 minutes.

dzieci przez 90 minut oglądają film.

The films were curated and contextualized.

poprzedzony pogadanką omawiającą jego kontekst.

But the choice was theirs,

Wybór należy do dzieci, które szybko dojrzały

and our audience quickly grew

Wybór należy do dzieci, które szybko dojrzały

to choose the richest and most varied diet that we could provide.

do naszego bogatego i zróżnicowanego repertuaru.

The outcome, immediate.

Skutek był natychmiastowy:

It was an education of the most profound and transformative kind.

to głęboka i przeobrażająca edukacja.

In groups as large as 150 and as small as three,

W małych i dużych grupach - od 3 do 150 osób,

these young people discovered new places,

młodzi ludzie poznawali nowe miejsca,

new thoughts, new perspectives.

nowe idee i punkty widzenia.

By the time the pilot had finished,

Kiedy skończył się okres pilotażowy

we had the names of a thousand schools

blisko tysiąc szkół chciało dołączyć do projektu.

that wished to join.

blisko tysiąc szkół chciało dołączyć do projektu.

The film that changed my life

Film, który zmienił moje życie to "Cud w Mediolanie"

is a 1951 film by Vittorio De Sica, "Miracle in Milan."

Vittoria De Sik, z 1951 roku.

It's a remarkable comment

To niezwykły komentarz na temat slumsów,

on slums, poverty and aspiration.

nędzy i aspiracji.

I had seen the film on the occasion of my father's 50th birthday.

Widziałam go z okazji 50. urodzin mojego ojca.

Technology then meant we had to hire a viewing cinema,

Wtedy musieliśmy wynająć salę projekcyjną,

find and pay for the print and the projectionist.

znaleźć i zapłacić za kopię oraz pracę kinooperatora.

But for my father,

Ojciec cenił emocjonalną i artystyczną wizję reżysera,

the emotional and artistic importance of De Sica's vision was so great

tak bardzo,

that he chose to celebrate his half-century

że zdecydował się świętować swoje półwiecze

with his three teenage children and 30 of their friends,

z trójką nastoletnich dzieci i ich 30 przyjaciółmi,

"In order," he said,

by, jak powiedział:

"to pass the baton of concern and hope

"przekazać pałeczkę troski i nadziei

on to the next generation."

następnemu pokoleniu”.

In the last shot of "Miracle in Milan,"

W ostatniej scenie mieszkańcy slumsów

slum-dwellers float skyward on flying brooms.

wznoszą się ku niebu na latających miotłach.

Sixty years after the film was made

60 lat po nakręceniu tego filmu,

and 30 years after I first saw it,

a 30 lat po tym, jak obejrzałam go po raz pierwszy,

I see young faces tilt up in awe,

widzę młode twarze wpatrzone w ekran

their incredulity matching mine.

z równym niedowierzaniem co ja.

And the speed with which they associate it

Szybko kojarzą go ze "Slumdog. Milioner z ulicy"

with "Slumdog Millionaire" or the favelas in Rio

czy biednymi dzielnicami w Rio de Janeiro,

speaks to the enduring nature.

co świadczy o ponadczasowej naturze filmu.

In a FILMCLUB season about democracy and government,

Podczas cyklu o demokracji i rządzie

we screened "Mr. Smith Goes to Washington."

pokazaliśmy "Pan Smith jedzie do Waszyngtonu",

Made in 1939, the film is older than most of our members' grandparents.

film z 1939, starszy od dziadków klubowiczów.

Frank Capra's classic values independence and propriety.

Ten klasyk Franka Capry chwali niezależność,

It shows how to do right,

przyzwoitość, pokazuje jak słusznie postępować,

how to be heroically awkward.

i być heroicznie nieporadnym.

It is also an expression of faith

To również wyraz wiary w aparat polityczny

in the political machine as a force of honor.

jako siłę honoru.

Shortly after "Mr. Smith" became a FILMCLUB classic,

"Pan Smith" stał się klasykiem FILMCLUBu.

there was a week of all-night filibustering in the House of Lords.

Krótko po tym angielska Izba Lordów

And it was with great delight

zastosowała całonocną obstrukcję parlamentarną.

that we found young people up and down the country

Z radością słuchaliśmy, jak w całym kraju

explaining with authority

młodzi ludzie z przekonaniem tłumaczyli,

what filibustering was

czym jest obstrukcja parlamentarna

and why the Lords might defy their bedtime on a point of principle.

i czemu Lordowie zlekceważą porę snu w imię zasad.

After all, Jimmy Stewart filibustered for two entire reels.

W końcu Jimmy Stewart robił to przez całe 2 taśmy.

In choosing "Hotel Rwanda,"

Wybierając "Hotel Rwanda",

they explored genocide of the most brutal kind.

zbadali ludobójstwo w najbrutalniejszym wydaniu.

It provoked tears as well as incisive questions

Film wywołał łzy i dociekliwe pytania

about unarmed peace-keeping forces

na temat nieuzbrojonych sił pokojowych

and the double-dealing of a Western society

i dwulicowości zachodniego społeczeństwa,

that picks its moral fights with commodities in mind.

które wszczyna wojny moralne z myślą o zysku.

And when "Schindler's List" demanded that they never forget,

Kiedy "Lista Schindlera" kazała im nigdy nie zapomnieć,

one child, full of the pain of consciousness, remarked,

któreś dziecko boleśnie uświadomiło sobie:

"We already forgot,

"My już zapomnieliśmy,

otherwise how did 'Hotel Rwanda' happen?"

jak inaczej mógłby się zdarzyć 'Hotel Rwanda'"?

As they watch more films their lives got palpably richer.

Oglądanie filmów namacalnie wzbogaca ich życie.

"Pickpocket" started a debate about criminality disenfranchisement.

"Kieszonkowiec" poruszył kwestię praw przestępców.

"To Sir, with Love" ignited its teen audience.

"Nauczyciel z przedmieścia" rozpalił nastoletnią widownię.

They celebrated a change in attitude

Świętowali zmianę podejścia

towards non-white Britons,

do ciemnoskórych Brytyjczyków,

but railed against our restless school system

ale pomstowali na niestabilny system szkolnictwa,

that does not value collective identity,

który nie ceni tożsamości grupowej,

unlike that offered by Sidney Poitier's careful tutelage.

w przeciwieństwie do kurateli Sidneya Poitiera.

By now, these thoughtful, opinionated, curious young people

Myślący, ciekawi, pewni siebie młodzi ludzie

thought nothing of tackling films of all forms --

oglądają teraz filmy w każdej formie:

black and white, subtitled,

czarno-białe, z napisami,

documentary, non-narrative, fantasy --

dokumentalne, eksperymentalne, fantasy,

and thought nothing of writing detailed reviews

nie boją się pisać szczegółowych recenzji,

that competed to favor one film over another

wychwalających ulubiony film

in passionate and increasingly sophisticated prose.

w prozie pełnej pasji i wyrafinowania.

Six thousand reviews each school week

Co tydzień blisko 6 tys. recenzji

vying for the honor of being review of the week.

ubiega się o tytuł recenzji tygodnia.

From 25 clubs, we became hundreds, then thousands,

25 klubów przerodziło się w setki, następnie tysiące,

until we were nearly a quarter of a million kids

aż doszliśmy do prawie ćwierć miliona dzieciaków

in 7,000 clubs right across the country.

w 7 tys. klubów filmowych w kraju.

And although the numbers were, and continue to be, extraordinary,

Liczba uczestników jest niezwykła,

what became more extraordinary

jednak ważniejsze jest

was how the experience of critical and curious questioning

doświadczenie krytycznego zadawania pytań,

translated into life.

które przekłada się na ich własne życie:

Some of our kids started talking with their parents,

niektóre dzieci zaczęły rozmawiać z rodzicami,

others with their teachers,

inne z nauczycielami, albo z przyjaciółmi,

or with their friends.

inne z nauczycielami, albo z przyjaciółmi.

And those without friends

Te, które przyjaciół nie miały,

started making them.

zaczęły nawiązywać przyjaźnie.

The films provided communality across all manner of divide.

Filmy przyniosły więzi ponad podziałami.

And the stories they held provided a shared experience.

Ich opowieści zapewniły wspólne przeżycia.

"Persepolis" brought a daughter closer to her Iranian mother,

"Persepolis" zbliżyło córkę do irańskiej matki,

and "Jaws" became the way in which one young boy

"Szczęki" pomogły pewnemu chłopcu wyrazić lęk,

was able to articulate the fear he'd experienced

"Szczęki" pomogły pewnemu chłopcu wyrazić lęk,

in flight from violence

jakiego doświadczył uciekając przed przemocą,

that killed first his father then his mother,

która najpierw zabiła mu ojca, a potem matkę,

the latter thrown overboard on a boat journey.

wyrzuconą za burtę podczas podróży łodzią.

Who was right, who wrong?

Kto miał rację, a kto nie?

What would they do under the same conditions?

Co zrobiliby w takiej sytuacji?

Was the tale told well?

Czy historia została dobrze opowiedziana?

Was there a hidden message?

Czy był jakiś ukryty przekaz?

How has the world changed? How could it be different?

Jak zmienił się świat? Czy mogło być inaczej?

A tsunami of questions flew out of the mouths of children

Powódź pytań od dzieci,

who the world didn't think were interested.

po których świat nie spodziewał się zainteresowania,

And they themselves had not known they cared.

które same nie wiedziały, że je to obchodzi.

And as they wrote and debated,

Kiedy tak pisali i dyskutowali,

rather than seeing the films as artifacts,

zamiast patrzeć na filmy jak na artefakty,

they began to see themselves.

zaczęli dostrzegać samych siebie.

I have an aunt who is a wonderful storyteller.

Moja ciotka jest cudowną gawędziarką:

In a moment she can invoke images

momentalnie potrafi wywołać obraz biegania boso

of running barefoot on Table Mountain and playing cops and robbers.

po Górze Stołowej i zabawy w policjantów i złodziei.

Quite recently she told me

Niedawno opowiedziała mi,

that in 1948, two of her sisters and my father

jak w 1948 roku jej dwie siostry i mój ojciec

traveled on a boat to Israel without my grandparents.

popłynęli sami statkiem do Izraela.

When the sailors mutinied at sea in a demand for humane conditions,

Marynarze wszczęli bunt, żądając ludzkich warunków,

it was these teenagers that fed the crew.

i wtedy te nastolatki wykarmiły załogę.

I was past 40 when my father died.

Miałam po czterdziestce, kiedy zmarł mój tata.

He never mentioned that journey.

Nigdy nie wspominał o tej podróży.

My mother's mother left Europe in a hurry

Matka mojej matki opuściła Europę w pośpiechu,

without her husband, but with her three-year-old daughter

bez męża, ale za to z 3-letnią córką

and diamonds sewn into the hem of her skirt.

i diamentami wszytymi w rąbek spódnicy.

After two years in hiding,

Ukrywały się przez dwa lata,

my grandfather appeared in London.

aż w Londynie pojawił się mój dziadek.

He was never right again.

Nigdy już nie wrócił do siebie.

And his story was hushed as he assimilated.

W trakcie asymilacji jego historia została wyciszona.

My story started in England

Moja historia zaczęła się w Anglii

with a clean slate and the silence of immigrant parents.

z czystym kontem i milczeniem rodziców-imigrantów.

I had "Anne Frank," "The Great Escape,"

Miałam "Annę Frank", "Wielką Ucieczkę",

"Shoah," "Triumph of the Will."

"Shoah", "Triumf woli".

It was Leni Riefenstahl

Dopiero Leni Riefenstahl

in her elegant Nazi propaganda

w eleganckiej propagandzie nazistowskiej,

who gave context to what the family had to endure.

pokazała kulisy cierpień rodziny.

These films held what was too hurtful to say out loud,

Filmy udźwignęły to, co było zbyt bolesne do wyrażenia słowami,

and they became more useful to me

a dla mnie stały się bardziej użyteczne

than the whispers of survivors

niż szepty ocalałych świadków,

and the occasional glimpse of a tattoo

czy przelotne mignięcie tatuażu

on a maiden aunt's wrist.

na nadgarstku niezamężnej ciotki.

Purists may feel that fiction dissipates

Puryści mogą sądzić, że z powodu fikcji

the quest of real human understanding,

marnuje się poszukiwanie prawdziwego zrozumienia,

that film is too crude

że film jest zbyt toporny,

to tell a complex and detailed history,

żeby opowiedzieć złożoną i pełną szczegółów historię,

or that filmmakers always serve drama over truth.

albo że filmowcy zawsze wolą dramat od prawdy.

But within the reels lie purpose and meaning.

Ale te taśmy zawierają cel i znaczenie.

As one 12-year-old said after watching "Wizard of Oz,"

Pewien 12-latek po obejrzeniu "Czarodzieja z Oz"

"Every person should watch this,

powiedział: "Każdy powinien to obejrzeć,

because unless you do

bo inaczej może się nie dowiedzieć,

you may not know that you too have a heart."

że też ma serce”.

We honor reading, why not honor watching with the same passion?

Cenimy lekturę, dlaczego nie traktować podobnie filmów?

Consider "Citizen Kane" as valuable as Jane Austen.

Traktować "Obywatela Kane" na równi z Jane Austen,

Agree that "Boyz n the Hood," like Tennyson,

zgodzić się, że "Chłopaki z sąsiedztwa", jak Tennyson,

offers an emotional landscape and a heightened understanding

oferują emocjonalny pejzaż i spotęgowaną percepcję,

that work together.

które współgrają ze sobą.

Each a piece of memorable art,

Każde z nich jest niezapomnianym dziełem sztuki,

each a brick in the wall of who we are.

częścią budowli, którą jesteśmy.

And it's okay if we remember Tom Hanks

Nic w tym złego, że lepiej pamiętamy Toma Hanksa

better than astronaut Jim Lovell

niż astronautę Jima Lovella, albo że Ban Kingsley

or have Ben Kingsley's face superimposed onto that of Gandhi's.

przesłania nam twarz Gandhiego.

And though not real, Eve Harrington, Howard Beale, Mildred Pierce

Eve Harrington, Howard Beale, Mildred Pierce,

are an opportunity to discover

choć nie są realni,

what it is to be human,

umożliwiają odkrywanie sensu bycia człowiekiem,

and no less helpful to understanding our life and times

pomagają zrozumieć nasze życie i czasy,

as Shakespeare is in illuminating the world of Elizabethan England.

tak jak Szekspir objaśniał świat elżbietańskiej Anglii.

We guessed that film,

Filmowe historie - miejsce spotkań dramatu, muzyki,

whose stories are a meeting place

Filmowe historie - miejsce spotkań dramatu, muzyki,

of drama, music, literature and human experience,

literatury i ludzkiego doświadczenia,

would engage and inspire the young people participating in FILMCLUB.

wciągnęły i zainspirowały młodych widzów.

What we could not have foreseen

Nieoczekiwanie zwiększyły również

was the measurable improvements

ich pewność siebie i osiągnięcia w nauce.

in behavior, confidence and academic achievement.

Dawniej niechętni uczniowie

Once-reluctant students now race to school, talk to their teachers,

ochoczo gnają do szkoły, rozmawiają z nauczycielami,

fight, not on the playground,

nadal są konflikty, ale tym razem

but to choose next week's film --

chodzi o wybór filmu na następny tydzień.

young people who have found self-definition, ambition

Młodzież odnalazła samookreślenie, ambicję

and an appetite for education and social engagement

oraz apetyt na naukę i zaangażowanie społeczne

from the stories they have witnessed.

właśnie w tych historiach.

Our members defy the binary description

Nasi widzowie wymykają się opisowi,

of how we so often describe our young.

jaki często stosujemy do młodych:

They are neither feral nor myopically self-absorbed.

to nie dzikusy ani krótkowzroczni egocentrycy.

They are, like other young people,

Jak inni młodzi ludzie,

negotiating a world with infinite choice,

żyją w świecie pełnym wyborów,

but little culture of how to find meaningful experience.

który nie uczy ich szukania wartościowych wzorców.

We appeared surprised at the behaviors

Niby zaskakują nas dziś młodzi

of those who define themselves

wyrażający siebie poprzez markę butów,

by the size of the tick on their shoes,

wyrażający siebie poprzez markę butów,

yet acquisition has been the narrative we have offered.

ale to nasza narracja nauczyła ich materializmu.

If we want different values

Jeśli chcemy innych wartości,

we have to tell a different story,

musimy opowiedzieć inną historię.

a story that understands that an individual narrative

Taką, która rozumie, że narracja indywidualna

is an essential component of a person's identity,

jest ważnym składnikiem tożsamości każdej osoby,

that a collective narrative

a narracja zbiorowa

is an essential component of a cultural identity,

jest ważnym składnikiem tożsamości kulturowej,

and without it it is impossible to imagine yourself

bez której nie można wyobrazić sobie siebie

as part of a group.

jako części grupy.

Because when these people get home

Kiedy widzowie wracają do domu

after a screening of "Rear Window"

po projekcji "Okna na podwórze",

and raise their gaze to the building next door,

podnosząc wzrok na sąsiedni budynek,

they have the tools to wonder who, apart from them,

mają narzędzia do rozważań,

is out there

kto oprócz nich samych, tutaj jest,

and what is their story.

i jaką ma historię.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Oklaski)