Vincent Moon and Nana Vasconcelos: The world’s hidden music rituals

Tłumaczenie: Anna Maria Bojarowicz Korekta: Rysia Wand

Vincent Moon: How can we use computers,

Jak wykorzystać komputery,

cameras, microphones to represent the world

kamery, mikrofony,

aby pokazać świat w alternatywny sposób,

in an alternative way,

as much as possible?

na ile się da?

How, maybe, is it possible to use the Internet

Jak posłużyć się internetetem

to create a new form of cinema?

do stworzenia nowej formy kina?

And actually, why do we record?

I właściwie, dlaczego nagrywamy?

Well, it is with such simple questions in mind

Mając na uwadze tak proste pytanie,

that I started to make films 10 years ago,

zacząłem nagrywać filmy 10 lat temu,

first with a friend, Christophe Abric.

na początku z kolegą, Christophem Abric,

He had a website, La Blogothèque,

który miał stronę internetową La Blogothèque,

dedicated to independent music.

poświęconą muzyce niezależnej.

We were crazy about music.

Ubóstwialiśmy muzykę.

We wanted to represent music in a different way,

Chcieliśmy pokazać ją w inny sposób,

to film the music we love, the musicians we admired,

sfilmować ulubioną muzykę i podziwianych wykonawców,

as much as possible, far from the music industry

jak najdalej

and far from the cliches attached to it.

od przemysłu muzycznego i schematów.

We started to publish every week

Zaczęliśmy co tydzień

publikować nagrania w internecie.

sessions on the Internet.

We are going to see a few extracts now.

Oto fragmenty kilku z nich.

From Grizzly Bear in the shower

Od zespołu Grizzly Bear pod prysznicem,

to Sigur Ros playing in a Parisian cafe.

po Sigur Ros w paryskiej kawiarni.

From Phoenix playing by the Eiffel Tower

Od Phoenix grających obok Wieży Eiffela,

to Tom Jones in his hotel room in New York.

po Toma Jonesa w hotelu w Nowym Jorku.

From Arcade Fire in an elevator

Od Arcade Fire w windzie

in the Olympia

na stacji metra Olympiades,

to Beirut going down a staircase in Brooklyn.

po Beirut na schodach na Brooklynie.

From R.E.M. in a car

Od R.E.M. w samochodzie,

to The National around a table at night

po The National przy stole, nocą,

in the south of France.

na południu Francji.

From Bon Iver playing with some friends

Od Bon Ivera grającego z przyjaciółmi

in an apartment in Montmartre

w mieszkaniu w dzielnicy Montmartre,

to Yeasayer having a long night,

po Yeasayer podczas długiej nocy,

and many, many, many more

i mnóstwo innych,

unknown or very famous bands.

nieznanych lub bardzo sławnych zespołów.

We published all those films

Opublikowaliśmy te filmy

for free on the Internet,

w internecie za darmo.

and we wanted to share

Chcieliśmy je udostępnić

all those films and represent music

i tym samym pokazać muzykę

in a different way.

w zupełnie inny sposób.

We wanted to create another type of intimacy

Z pomocą nowych technologii chcieliśmy

using all those new technologies.

stworzyć nowy rodzaj intymności.

At the time, 10 years ago actually,

Wtedy, 10 lat temu, nie było jeszcze

there was no such project on the Internet,

w Internecie takiego projektu

and I guess that's why the project we were making, the Take Away Shows,

i chyba dzięki temu nasz projekt, "Take Away Shows",

got quite successful,

odniósł ogromny sukces,

reaching millions of viewers.

docierając do miliona widzów.

After a while, I got a bit —

Po jakimś czasie stałem się trochę...

I wanted to go somewhere else.

chciałem czegoś więcej.

I felt the need to travel and to discover some other music,

Chciałem podróżować i odkrywać inne rodzaje muzyki,

to explore the world,

poznawać świat,

zaglądać w inne zakamarki.

going to other corners,

and actually it was also

Chodził mi też po głowie pomysł

this idea of nomadic cinema, sort of, that I had in mind.

w rodzaju koczowniczego kina.

How could the use of new technologies and the road fit together?

Jak połączyć nowe technologie z podróżą?

Jak montować filmy w autobusie

How could I edit my films in a bus

przekraczającym Andy?

crossing the Andes?

So I went on five-year travels

Wyruszyłem więc w pięcioletnią podroż

around the globe.

dookoła świata.

I started at the time in the digital film and music label collection Petites Planètes,

Zacząłem projekt Petites Planètes, kolekcję filmów i muzyki,

which was also an homage to French filmmaker Chris Marker.

który był też hołdem dla francuskiego reżysera, Chrisa Markera.

We're going to see now a few more extracts

Zobaczymy teraz kilka fragmentów

of those new films.

nowych filmów.

From the tecno brega diva of northern Brazil, Gaby Amarantos

Od Gaby Amarantos, divy tecnobrega z północnej Brazylii,

to a female ensemble in Chechnya.

po żeński zespół w Czeczenii.

From experimental electronic music in Singapore with One Man Nation

Od eksperymentalnej muzyki elektronicznej One Man Nation w Singapurze,

to Brazilian icon Tom Zé singing on his rooftop in São Paolo.

po brazylijską ikonę, Toma Zé, śpiewającego na dachu w São Paolo.

From The Bambir, the great rock band from Armenia

Od The Bambir, fantastycznego zespół z Armenii,

to some traditional songs

po tradycyjne pieśni,

in a restaurant in Tbilisi, Georgia.

grane w restauracji w Tbilisi, w Gruzji.

From White Shoes, a great retro pop band from Jakarta, Indonesia

Od White Shoes, wspaniałego zespołu pop z Dżakarty, w Indonezji,

to DakhaBrakha, the revolutionary band from Kiev, Ukraine.

po DakhaBarkha, rewolucyjny zespół z Kijowa na Ukrainie.

From Tomi Lebrero

Od Tomiego Lebrero i jego bandoneonu

and his bandoneon and his friends in Buenos Aires, Argentina,

i przyjaciół w Buenos Aires, w Argentynie,

to many other places

po wiele innych miejsc i muzyków

and musicians around the world.

na całym świecie.

My desire was to make it as a trek.

Chciałem, by ten projekt był jak wędrówka.

To do all those films,

Nakręcenie tych filmów

it would have been impossible

nie byłoby możliwe,

with a big company behind me,

gdyby stała za tym duża firma,

with a structure or anything.

gdyby projekt miał ścisły plan.

I was traveling alone with a backpack —

Podróżowałem sam z plecakiem.

computer, camera, microphones in it.

W nim: komputer, aparat, mikrofony.

Alone, actually, but just with local people,

Sam, ale z miejscowymi.

meeting my team, which was absolutely not

Moim zespołem nie byli profesjonaliści,

professional people, on the spot there,

spotykałem ich na miejscu

going from one place to another

i jeździliśmy z miejsca na miejsce,

and to make cinema as a trek.

nagrywając tę podroż.

I really believed that cinema could be

Naprawdę wierzyłem,

this very simple thing:

że kino może być tak proste:

I want to make a film and you're going to give me a place to stay for the night.

Ja chcę nagrać film, a ty dasz mi nocleg.

I give you a moment of cinema and you offer me a capirinha.

Ja pokażę ci powstawanie kina, a ty dasz mi caipirinhę.

Well, or other drinks,

Albo jakieś inne napoje,

depending on where you are.

w zależności od miejsca.

In Peru, they drink pisco sour.

W Peru pije się pisco sour.

Well, when I arrived in Peru, actually,

Po przyjeździe do Peru

I had no idea about what I would do there.

nie miałem pojęcia, co będę tam robił.

And I just had one phone number, actually,

Miałem tylko numer telefonu do jednej osoby.

of one person.

Trzy miesiące później,

Three months later,

after traveling all around the country, I had recorded 33 films,

gdy przejechałem już cały kraj, miałem 33 filmy,

nagrane tylko przy pomocy miejscowych,

only with the help of local people,

only with the help of people

przy pomocy osób,

that I was asking all the time the same question:

którym zadawałem to samo pytanie:

What is important to record here today?

"Co ważnego mogę tu dziś nagrać?".

By living in such a way,

Żyjąc w taki sposób,

by working without any structure,

pracując bez z góry określonego planu,

I was able to react to the moment

mogłem reagować w czasie rzeczywistym,

and to decide, oh, this is important to make now.

decydować, co zrobić w danej chwili.

This is important to record that whole person.

Teraz trzeba nagrać całą osobę.

This is important to create this exchange.

Teraz trzeba zrobić tę wymianę.

When I went to Chechnya,

Kiedy dotarłem do Czeczenii,

the first person I met

pierwsza napotkana osoba

looked at me and was like,

spojrzała na mnie i zapytała:

"What are you doing here?

"Co tu robisz?

Are you a journalist? NGO? Politics?

Jesteś dziennikarzem? NGO? Politykiem?

What kind of problems are you going to study?"

Jakiego typu problemy chcesz zgłębić?".

Well, I was there to research

A ja byłem tam tylko po to,

on Sufi rituals in Chechnya, actually —

żeby dowiedzieć się więcej

o rytuałach sufickich w Czeczeni,

incredible culture of Sufism in Chechnya,

o niesamowitej kulturze sufickiej

which is absolutely unknown outside of the region.

zupełnie nieznanej poza tym regionem.

As soon as people understood

W końcu miejscowi zrozumieli,

that I would give them those films —

że dostaną te filmy,

I would publish them online for free under a Creative Commons license,

że udostępnię je w internecie za darmo z licencją Creative Commons,

but I would also really give them to the people

dla wszystkich ludzi,

and I would let them do what they want with it.

i pozwolę robić z filmami, co zechcą,

I just want to represent them in a beautiful light.

że chcę pokazać ich w pięknym świetle,

I just want to portray them in a way that

że chcę sportretować ich tak,

their grandchildren are going to look at their grandfather,

by ich wnuki, patrząc na dziadków,

and they're going to be like,

reagowały w sposób:

"Whoa, my grandfather is as cool as Beyoncé." (Laughter)

"Dziadek jest tak fajny, jak Beyonce". (Śmiech)

It's a really important thing.

To jest naprawdę ważna rzecz.

(Applause)

(Brawa)

It's really important,

because that's the way

To ważne,

bo to jest jedyny sposób,

people are going to look differently at their own culture, at their own land.

aby ludzie spojrzeli inaczej na własną kulturę i kraj.

They're going to think about it differently.

Zaczną myśleć o tych sprawach inaczej.

It may be a way to maintain a certain diversity.

W ten sposób można podtrzymać różnorodność kulturową.

Why you will record?

Po co nagrywam?

Hmm. There's a really good quote

Jest dobry cytat

by American thinker Hakim Bey

amerykańskiego myśliciela Hakima Beya,

which says, "Every recording

w którym mówi on, że każde nagranie to pomnik życia.

is a tombstone of a live performance."

It's a really good sentence to keep in mind

Warto o tym pamiętać dzisiaj,

w czasach przesyconych obrazami.

nowadays in an era saturated by images.

What's the point of that?

Jaki to ma sens?

Where do we go with it?

Do czego zmierzamy?

I was researching. I was still keeping this idea in mind:

Te pytania towarzyszyły mi podczas całego projektu.

What's the point?

Po co to wszystko?

I was researching on music, trying to pull,

Prowadziłem badania nad muzyką,

trying to get closer to a certain origin of it.

próbując zbliżyć się do jej źródeł.

Where is this all coming from?

Gdzie powstała, skąd pochodzi?

I am French. I had no idea about

Jestem Francuzem.

Nie miałem pojęcia, co odkryję,

what I would discover, which is a very simple thing:

a co okazało się bardzo proste:

Everything was sacred, at first,

Na początku wszystko było święte.

and music was spiritual healing.

Muzyka była uzdrawianiem duchowym.

How could I use my camera,

Jak mogłem użyć kamery,

my little tool, to get closer

mojego małego narzędzia, żeby zbliżyć się do tego,

and maybe not only capture the trance

i być może nie tylko uchwycić ekstazę,

but find an equivalent, a cine-trance, maybe,

ale może również znaleźć jej odpowiednik – "kino-ekstazę",

something in complete harmony

kino pozostające w całkowitej harmonii

with the people?

z ludźmi?

That is now my new research I'm doing

To są moje poszukiwania

on spirituality, on new spirits around the world.

na temat duchowości i nowych trendów na świecie.

Maybe a few more extracts now.

Może pokażę teraz kilka dodatkowych przykładów.

From the Tana Toraja funeral ritual in Indonesia

Od rytuałów pogrzebowych w rejonie Tana Toraja, na Sulawesi, w Indonezji,

to an Easter ceremony in the north of Ethiopia.

po ceremonie wielkanocne w północnej Etiopii.

From jathilan, a popular trance ritual

Od jathilan, popularnego rytuału transowego z Jawy,

on the island of Java,

to Umbanda in the north of Brazil.

po umbandę w północnej Brazylii.

The Sufi rituals of Chechnya

Od rytuałów sufickich w Czeczeni,

to a mass in the holiest church of Armenia.

po mszę w najświętszym kościele Armenii.

Some Sufi songs in Harar,

Od pieśni sufickich w Hararze,

the holy city of Ethiopia,

świętym mieście Etiopii,

to an ayahuasca ceremony

po ceremonię ayahuaski

deep in the Amazon of Peru with the Shipibo.

z plemieniem Shipibo w peruwiańskiej Amazonii.

Then to my new project, the one I'm doing now

Aż w końcu mój nowy projekt, "Híbridos",

here in Brazil, named "Híbridos."

nad którym pracuję tu w Brazylii.

I'm doing it with Priscilla Telmon.

Robimy go razem z Priscillą Telmon,

It's research on the new spiritualities all around the country.

a dotyczy nowych kultur i religii w całym kraju.

This is my quest, my own little quest of what I call experimental ethnography,

Tę swoją małą misję nazywam eksperymentalną etnografią;

trying to hybrid all those different genres,

tworzeniem kulturowej hybrydy,

trying to regain a certain complexity.

próbą odzyskania pewnej różnorodności.

Why do we record?

Po co nagrywamy?

I was still there.

Byłem tam.

I really believe cinema teaches us to see.

Naprawdę wierzę, że kino uczy nas patrzeć.

The way we show the world

Sposób, w jaki pokażemy świat,

is going to change the way we see this world,

wpłynie na jego postrzeganie,

and we live in a moment where the mass media

a żyjemy w czasach, w których media

are doing a terrible, terrible job

robią złą robotę,

at representing the world:

pokazując świat:

violence, extremists,

przemoc, ekstremistów

only spectacular events,

tylko spektakularne wydarzenia,

only simplifications of everyday life.

tylko uproszczenia życia codziennego.

I think we are recording

Myślę, że nagrywamy po to,

to regain a certain complexity.

aby pokazać złożoność.

To reinvent life today,

Żeby odkryć życie na nowo,

we have to make new forms of images.

musimy patrzeć na inne obrazy.

And it's very simple.

A to jest bardzo proste.

Muito obrigado.

Bardzo dziękuję!

(Applause)

(Brawa)

Bruno Giussani: Vincent, Vincent, Vincent.

Bruno Giussani: Vincent.

Merci. We have to prepare for the following performance,

Dziękuję! Musimy się przygotować na następny pokaz.

and I have a question for you, and the question is this:

Mam pytanie do ciebie, a brzmi ono:

You show up in places like the ones you just have shown us,

Pojawiasz się w tych miejscach, które nam tu dziś pokazałeś,

and you are carrying a camera

mając ze sobą kamerę,

and I assume that you are welcome

i zakładam, że jesteś mile witany,

but you are not always absolutely welcome.

ale nie zawsze tak jest.

You walk into sacred rituals,

Uczestniczysz w świętych rytuałach,

private moments in a village, a town,

prywatnych momentach wioski, miasta,

a group of people.

grupy ludzi.

How do you break the barrier

Jak przełamujesz barierę,

when you show up with a lens?

którą wywołuje obiektyw?

VM: I think you break it with your body,

VM: Chyba przełamuje ją bardziej mowa ciała

more than with your knowledge.

niż wiedza.

That's what it taught me to travel,

Podróżowanie nauczyło mnie

to trust the memory of the body

ufać pamięci ciała,

more than the memory of the brain.

nie pamięci mózgu.

The respect is stepping forward,

Szacunek to krok naprzód,

not stepping backward, and I really think that

nie krok do tyłu, i na prawdę uważam,

by engaging your body in the moment, in the ceremony,

że gdy angażujesz ciało w ceremonię,

in the places, people welcome you

ludzie czują twoją energię

and understand your energy.

i jesteś mile witany.

BG: You told me that most of the videos

BG: Powiedziałeś mi, że większość filmów,

you have made are actually one single shot.

które nakręciłeś, to jedno ujęcie.

You don't do much editing.

Nie edytujesz filmów nadmiernie.

I mean, you edited the ones for us

To znaczy, edytowałeś te dla nas,

at the beginning of the sessions because of the length, etc.

z początku wykładu, ze względu na ich długość.

Otherwise, you just go in and capture

Zazwyczaj wchodzisz i nagrywasz

whatever happens in front of your eyes

to, co widzisz,

without much planning, and so is that the case?

bez planowania.

It's correct?

Czy rzeczywiście tak jest?

VM: My idea is that I think that

VM: Mam takie podejście,

as long as we don't cut, in a way,

że im dłużej nie będzie cięcia,

as long as we let the viewer watch,

im dłużej pozwolimy widzom patrzeć,

more and more viewers are going to feel closer,

tym więcej z nich odczuje bliskość tego, na co patrzy.

are going to get closer to the moment,

Poczuje tę konkretną chwilę

to that moment and to that place.

i to konkretne miejsce.

I really think of that as a matter of respecting the viewer,

Uważam, że jest to kwestia szacunku dla widza,

to not cut all the time from one place to another,

żeby nie przerywać i nie przeskakiwać wciąż z jednego momentu w drugi,

to just let the time go.

tylko pozwolić czasowi płynąć.

BG: Tell me in a few words about your new project,

BG: Powiedz w kilku słowach o nowym brazylijskim projekcie,

"Híbridos," here in Brazil.

"Híbridos".

Just before coming to TEDGlobal, you have actually

Tuż przed przybyciem na TEDGlobal,

been traveling around the country for that.

jeździłeś po kraju w ramach tego projektu.

Tell us a couple of things.

Opowiedz nam o nim.

VM: "Híbridos" is — I really believe Brazil,

VM: Naprawdę wierzę, że Brazylia

far from the cliches, is the greatest religious country in the world,

odbiega od szablonów

i jest najbardziej religijnym krajem świata,

the greatest country in terms of spirituality

najbardziej uduchowionym krajem,

and in experimentations in spiritualities.

eksperymentującym w duchowości.

And it's a big project I'm doing over this year,

W tym roku realizuję olbrzymi projekt

which is researching in very different regions of Brazil,

w bardzo różnych regionach Brazylii i wśród różnych kultów,

in very different forms of cults,

starając się zrozumieć,

and trying to understand how people live together

jak ludzie łączą życie z duchowością

with spirituality nowadays.

BG: The man who is going to appear onstage momentarily,

w dzisiejszych czasach.

BG: Człowiek, który za chwilę wystąpi,

and Vincent's going to introduce him,

a którego Vincent zaraz państwu przedstawi,

is one of the subjects of one of his past videos.

jest bohaterem jednego z jego filmów.

When did you do a video with him?

Kiedy kręciłeś ten film?

VM: I guess four years ago,

VM: Chyba 4 lata temu,

four years in my first travel.

podczas mojej pierwszej podróży.

BG: So it was one of your first ones in Brazil.

BG: Więc był to jeden z twoich pierwszych filmów w Brazylii.

VM: It was amongst the first ones in Brazil, yeah.

VM: Tak.

I shot the film in Recife,

Nagrałem film w Recife,

in the place where he is from.

skąd pochodzi bohater.

BG: So let's introduce him. Who are we waiting for?

BS: Przedstawmy go. Na kogo czekamy?

VM: I'll just make it very short.

VM: Powiem krótko.

It's a very great honor for me to welcome onstage

To wielki zaszczyt dla mnie powitać na scenie

one of the greatest Brazilian musicians of all time.

jednego z najwspanialszych brazylijskich muzyków wszech czasów.

Please welcome Naná Vasconcelos.

Naná Vasconcelos.

BG: Naná Vasconcelos!

BG: Naná Vasconcelos!

(Applause)

(Brawa)

(Music)

(Muzyka)

Naná Vasconcelos: Let's go to the jungle.

Naná Vasconcelos: Chodźmy do dżungli

(Applause)

(Brawa)