Almudena Toral: Documentary films that explore trauma -- and make space for healing | TED Fellows

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

[SHAPE YOUR FUTURE]

[SHAPE YOUR FUTURE]

It’s a warm morning and I’m surrounded by six-year-old children in a classroom.

နွေးထွေးတဲ့ တစ်မနက်၊ စာသင်ခန်းတစ်ခုမှာ ခြောက်နှစ်သားကလေးတွေက ကျွန်မကိုဝိုင်းနေတယ်

One by one, they cheerfully hug one of their friends

တစ်ယောက်ချင်း သူတို့ရဲ့သူငယ်ချင်း တစ်ယောက်ကို ပျော်ရွှင်စွာ ဖက်ကြတယ်။

who just came back home from a trip.

သူက ခရီးတစ်ခုကနေ အိမ်ကို ပြန်လာတာပါ။

They comment on her new dress and her new hairstyle.

သူ့ရဲ့ဝတ်စုံသစ်နဲ့ ဆံပင်ပုံစံသစ်ကို သူတို့ မှတ်ချက်ပေးကြတယ်။

But the girl does nothing.

ဒါပေမဲ့ ကောင်မလေးက ဘာမှမလုပ်ဘူး။

She looks towards the distant horizon, eyes fixed.

သူက အဝေးက မိုကုတ်စက်ဝိုင်းဆီ စူးစိုက်ကြည့်နေတယ်။

The kids start wondering why she doesn't speak.

သူဘာကြောင့် စကားမပြောလဲဆိုတာကို ကလေးတွေ သိချင်လာတယ်။

The girl's name is Adayanci,

ကောင်မလေးရဲ့အမည်က Adayanci ပါ။

and the trip she has just returned from is not a vacation.

သူ ပြန်လာခဲ့တဲ့ခရီးက အားလပ်ရက် ခရီးတစ်ခု မဟုတ်ဘူး။

She left Guatemala with her dad in May 2018 for the United States.

သူဟာ ဂွာတီမာလာကနေ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု ကို သူ့အဖေနဲ့အတူ ၂၀၁၈ မေလမှာ ထွက်ခဲ့တယ်။

Several months later, she's back, but she has gone silent.

လများစွာကြာပြီးနောက် သူ ပြန်လာခဲ့ပေမဲ့ နှုတ်ဆိတ်သွားခဲ့တယ်။

I'm filming this, feeling overwhelmed,

ကျွန်မ ဒါကို ရုပ်ရှင်ရိုက်နေတာပါ။

and finding it difficult to look through the viewfinder of my camera.

စိတ်ထိခိုက်ပြီး ကင်မရာ ချောင်းကြည့်ပေါက်က ကြည့်ဖို့ ခက်နေတယ်။

Her post-traumatic stress disorder is so visible.

သူ့ရဲ့စိတ်သောကအလွန် ဖိစီးမှုက သိပ်မြင်သာလွန်းတယ်။

I am in tears.

ကျွန်မ မျက်ရည်ဝဲသွားတယ်။

I am a journalist who documents aftermaths for a living.

ကျွန်မက ဝမ်ရေးအတွက် နောက်ဆက်တွဲ အဖြစ်တွေကို မှတ်တမ်းတင်တဲ့ သတင်းသမားပါ။

The impact, the invisible consequences.

ထိခိုက်မှု၊ မမြင်နိုင်တဲ့ အကျိုးဆက်တွေပါ။

What happens when the media spotlight is gone?

မီဒီယာ မီးမောင်း မရှိတော့တဲ့အခါ ဘာဖြစ်လဲ။

That's why I've spent hundreds of hours listening to and watching people

ဒါကြောင့် စိတ်သောကကြောင့် နက်ရှိုင်းစွာ ထိခိုက်တဲ့လူတွေကို နားထောင်ရင်း၊ကြည့်ရင်း

deeply affected by trauma.

နာရီ ရာနဲ့ချီ ကျွန်မ ကုန်ဆုံးတယ်။

Survivors of trafficking, child rape, gang slavery, forced labor

လူကုန်ကူးမှု၊သက်ငယ် မုဒိမ်း၊လူဆိုးဂိုဏ်း၊ ကျွန်ပြုမှု၊ အတင်း စေခိုင်းမှုနဲ့ လူဝင်မှု

and immigration enforcement.

အတင်းအကျပ်ပြုမှုကနေ လွန်မြောက်လာသူတွေပါ။

Different from the job of psychiatrist and aid workers,

စိတ်ကုပညာရှင်တွေ၊ ကူညီရေး လုပ်သားတွေရဲ့အလုပ်နဲ့ ကွဲပြားပြီး

I've dedicated my life to listening to them

သူတို့ကိုနားထောင်ပြီး ပြောသူနာမ်စား သူတို့အသံနဲ့

to make their stories public,

သူတို့အဖြစ်တွေကို လူတွေသိအောင်လုပ်ဖို့

in first person, in their own voice.

ကျွန်မရဲ့ဘဝကို ရည်စူးခဲ့တယ်။

Despite all of the limitations of words and photographs and films,

စကားလုံးတွေ၊ ဓာတ်ပုံတွေနဲ့ ရုပ်ရှင်တွေရဲ့ အကန့်အသတ်တွေ ရှိပေမဲ့

I believe better stories about the effects of trauma

လူ့ဘဝတွေထဲက စိတ်ဒဏ်ရာ သက်ရောက်မှု တွေအကြောင်း ပိုကောင်းတဲ့

in people's lives are essential.

ဇာတ်လမ်းတွေဟာ မုချလိုအပ်တယ်လို့ ကျွန်မ ယုံကြည်တယ်။

They can show us the real consequences of seemingly abstract government policies.

ဒါတွေက ယေဘုယျ အစိုးရ မူဝါဒတွေလို့ ထင်ရတာ တွေရဲ့ တကယ့် အကျိုးဆက်တွေကို ပြသနိုင်တယ်။

They can trigger understanding across political divides

နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ ပိုင်းခြားမှုကိုဖြတ်ကာ နားလည်မှုကို အစပျိုးပေးနိုင်ပြီး

and awaken our universal sense of empathy.

အားလုံးလက်ခံတဲ့ မျှဝေခံစားမှု သဘောကို နိုးကြားစေတယ်။

Survivors like the now deceased Jennifer

အခုတော့ ဆုံးသွားပြီဖြစ်တဲ့ Jennifer လို

taught me that brutal bondage does not happen far away.

လွန်မြောက်သူတွေက ရက်စက်တဲ့ ကျေးကျွန်ဘဝဟာ အဝေးကြီးမှာ ဖြစ်မနေတာကို သင်ကြားပေးတယ်။

David taught me the horrors refugees flee from

David က ထွက်ပြေးတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေရဲ အနိဋ္ဌာရုံတွေဟာ လုံခြုံမှု ရှာရာက

are scarier than any obstacle in the quest for safety.

အတားအဆီးတိုင်းထက် ပိုထိတ်လန့်စရာကောင်းတာ သင်ပေးခဲ့တယ်။

Adayanci brought home for me that governments of developed nations

Adayanci က ကျွန်မအတွက် ယူလာပေးတာက ဖွံ့ဖြိုးပြီး နိုင်ငံတွေရဲ့အစိုးရတွေဟာလည်း

also harm using trauma as a weapon.

လက်နက်တစ်ခုအဖြစ် စိတ်ဒဏ်ရာကို သုံးရင်း ဒုက္ခပေးတာပါ။

The word "trauma" comes from ancient Greek.

“trauma” ဆိုတဲ့ စကားလုံးက ရှေးဟောင်း ဂရိကနေ လာတာပါ။

It's the word for "injury".

ဒါက “ဒဏ်ရာ“အတွက်ပါ။

It's the psychological wound that stays

တကယ့် ဆိုးရွာတာတစ်ခုခု ဖြစ်ပြီးတဲ့နောက်

after something really terrible has happened to us.

ဆက်ရှိနေတဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဒဏ်ရာပါ။

It affects our body, our mind,

ဒါက ကျွန်မတို့ရဲ့ ကိုယ်၊စိတ်၊မှတ်ဉာဏ်နဲ့

our memory and our sense of safety in the world.

ကမ္ဘာအတွင်းက လုံခြုံတဲ့သဘောကို ထိခိုက်စေတယ်။

War, violence, kidnapping, torture,

စစ်၊ အကြမ်းဖက်မှု၊ ပြန်ပေးဆွဲမှု၊ နှိပ်စက်မှု

they are all causes of trauma.

ဒါတွေဟာ စိတ်ဒဏ်ရာရဲ့ အကြောင်းအရင်းအားလုံးပါ။

But it does not only happen far away, far from you.

ဒါပေမဲ့ ဒါက သင်နဲ့ ဝေးရာမှာသာ ဖြစ်ပျက်တာ မဟုတ်ဘူး။

In the United States, for example,

ဥပမာ၊ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုမှာ

several large-scale community studies

များစွာသော ကျယ်ပြန့်တဲ့ လူမှုအဖွဲ့အစည်း လေ့လာမှုတွေက

have shown that exposure to violence and terror,

မုဒိမ်း၊ အိမ်တွင်း အကြမ်းဖက်မှုနဲ့ လူကုန်ကူးတာလို အကြမ်းဖက်မှု၊

like rape, domestic abuse or trafficking

ကြောက်လန့်မှုနဲ့ ထိတွေတာတွေက အတွေ့များပြီး

are common and damaging in times of peace.

အေးချမ်းတဲ့ အချိန်တွေကို ဖျက်ဆီးနေတယ်လို့ ပြသတယ်။

What I witnessed in that classroom in Guatemala

ဂွာတီမာလာ စာသင်ခန်းမှာ ကျွန်မ မျက်မြင်တွေ့ခဲ့တာက

was the aftermath of the zero-tolerance policy.

လုံးဝ သည်းခံမှုမရှိတဲ့ မူဝါဒရဲ့ နောက်ဆက်တွဲပါ။

It separated children from parents at the US-Mexico border.

အမေရိကန် မက္ကဆီကို နယ်ခြားမှာ မိဘတွေနဲ့ ကလေးတွေကို ခွဲတယ်။

Adayanci was sent to a shelter and two foster families

သူ့အဖေ နိုင်ငံမှ နှင်ထုတ်ခံရစဉ် Adayanci ဟာ ရိပ်သာတစ်ခုနဲ့

while her dad was deported.

မွေးစား မိသားစု နှစ်ခုဆီ အပို့ခံရတယ်။

In her despair, she took a pair of scissors

စိတ်ပျက်လက်ပျက်ဖြစ်ကာ ကတ်ကျေးတစ်လက်ယူပြီး

and cut her own hair as a form of protest.

ဆန့်ကျင်တဲ့ ပုံစံအဖြစ် သူ့ဆံအပင်ကို ဖြတ်လိုက်တယ်။

A psychologist diagnosed her with acute stress,

သူ့မှာပြင်းထန်တဲ့ စိတ်ဖိစီးမှုရောဂါရှိတာ စိတ်ပညာရှင်တစ်ယောက်က တွေ့ရှိတယ်။

warning it would become post-traumatic stress disorder

တာရှည် ဖြစ်ခဲ့တဲ့ စိတ်သောက ဖိစီးမှုအလွန်ရောဂါ

the longer time passed.

ဖြစ်လာမယ်လို့ သတိပေးရင်းပါ။

The damage of this type of separation

အသက်ငယ်ငယ်မှာ ဒီကွဲကွာမှု

at an early age,

အမျိုးအစားရဲ့ အန္တရာယ်က

just like other forms of abuse,

ကလေးဟာ အကူအညီ မရင်

can be permanent if the child doesn't receive help.

အခြား နှိပ်စက်မှု ပုံစံတွေလိုပဲ မပျောက်ပဲ ရှိနေနိုင်တာပါ။

In order to justify this kind of violence,

ဒီအကြမ်းဖက်မှု အမျိုးအစားကို ကျိုးကြောင်းပြဖို့

there is a will to make certain people seem very different from us.

လူတချို့ကို ကျွန်မတို့နဲ့ အလွန် ကွဲပြားပုံရအောင်လုပ်တဲ့ ဆန္ဒတစ်ခုရှိတယ်။

Evil, rapists, animals, criminals.

မကောင်းဆိုးဝါး၊ မုဒိမ်းကောင်တွေ၊ တိရစ္ဆာန်တွေနဲ့ ရာဇဝတ်သားတွေပါ။

Stripping off their humanity

သူတို့ရဲ့လူ့သဘောသဘာဝကို ခွာချတာက

is a deliberate technique used by governments

အစိုးရတွေ အသုံးပြုတဲ့ တမင်ရည်ရွယ်တဲ့ နည်းစနစ်တစ်ခုပါ။

with plenty of examples in history books.

သမိုင်းစာအုပ်တွေမှာ သာဓက အများအပြားရှိပါတယ်။

In this case, the so-called evil, criminal and animal

ဒီအဖြစ်မှာ ဒီမကောင်းဆိုးဝါး၊ ရာဇဝတ်သားနဲ့ တိရစ္ဆာန်လို့ဆိုတာက

was a shattered six-year-old girl.

ကြေကွဲနေတဲ့ ခြောက်နှစ်သမီးလေးပါ။

We published Adayanci's documentary.

Adayanci ရဲ့ မှတ်တမ်းရုပ်ရှင်ကို ကျွန်မတို့ ထုတ်ဝေခဲ့တယ်။

The story won a World Press Photo award

ဒီဇာတ်လမ်းက ဂွာတီမာလမှာ ကုသမှု ခံယူနေတဲ့

thanks to which Adayanci is receiving therapy in Guatemala.

Adayanci ကြောင့် World Press Photo ဆု ရခဲ့တယ်။

She's on her slow way back to recovery, dancing and daydreaming.

သူဟာ ကခုန်ရင်း၊ စိတ်ကူးအိပ်မက်ရင်း တဖြည်းဖြည်း ပြန်သက်သာလာနေတယ်။

But most others have not gotten access to care.

ဒါပေမဲ့ အခြား အများစုကတော့ စောင်ရှောက်ခွင့် မရကြဘူး။

Hundreds haven't even been reunited with their families.

ရာနဲ့ချီသူတွေဟာ သူတို့ရဲ့မိသားစုတွေနဲ့ ပြန်ပေါင်းမိကြတယ်။

The trauma these policies cost can have generational effects.

စိတ်ဒဏ်ရာ ဒီမူဝါဒတွေ ဆုံးရှုံးမှုက မျိုးဆက်ဆိုင်ရာ သက်ရောက်မှုတွေရှိနိုင်တယ်၊

Even in Adayanci's fortunate case,

Adayanci ရဲ့ ကံကောင်းတဲ့ အဖြစ်မှာတောင်

the family has no institutional support and is in deep debt.

မိသားစုဟာ အဖွဲ့အစည်းဆိုင်ရာ ပံ့ပိုးမှု မရဘဲ အကြွေးနဲ့ နစ်နေတယ်။

We humans heal from trauma through feeling safe,

ကျွန်မတို့ လူသားတွေဟာ လုံခြုံတယ်လို့ ခံစားတာကနေ၊ဇာတ်လမ်းပြောတာကနေ၊

through storytelling

လူ့အသိုက်အဝန်းတွေထဲက

and through establishing connection with others in our communities.

အခြားသူတွေနဲ့ ဆက်သွယ်ရေး တည်ဆောက်တာကနေ စိတ်ဒဏ်ရာကို ကုစားတာပါ။

For this little girl reframing the story she will tell herself

ဒီကလေးမလေးအတွက် သူကိုယ်တိုင် ပြောပြမယ့် ဇာတ်လမ်းကို ပြန်ဆင်တာက

it's part of her healing.

သူ့ရဲ့ကုစားခြင်း အပိုင်းပါ။

For us as a society,

လူ့အဖွဲ့အစည်းအနေနဲ့ ကျွန်မတို့အတွက်

reframing her story and pressuring our governments to do better

ဇာတ်လမ်းကို ပြန်ဆင်တာနဲ့ ပိုကောင်းတာ လုပ်ဖို့ အစိုးရတွေကို ဖိအားပေးခြင်းက

is part of reclaiming our dignity as equals.

ကျွန်မတို့ရဲ့ ဂုဏ်သိက္ခာကို တန်းတူ ပြန်လည်တောင်းဆိုတဲ့ အပိုင်းပါ။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။