What it takes to launch a telescope | Erika Hamden

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

I'm an astronomer who builds telescopes.

ကျွန်မက အဝေးကြည့်မှန်ပြောင်းဆောက်တဲ့ နက္ခတ္တဗေဒပညာရှင်ပါ။

I build telescopes because, number one, they are awesome.

အဝေးကြည့်မှန်ပြောင်းတွေဆောက်တာက နံပါတ်တစ် အံသြဖွယ်ဖြစ်လို့ပါ။

But number two,

ဒါပေမဲ့ နံပါတ်နှစ်ကတော့

I believe if you want to discover a new thing about the universe,

စကြာဝဠာနဲ့ပတ်သက်သက်ပြီး အသစ်တစ်ခု ရှာဖွေချင်တယ်ဆိုရင် စကြာဝဠာကို

you have to look at the universe

နည်းလမ်းသစ်တစ်ခုနဲ့ ကြည့်ဖို့

in a new way.

လိုတယ်လို့ ယုံကြည်တယ်။

New technologies in astronomy --

နက္ခတ္တဗေဒက နည်းပညာသစ်တွေဟာ

things like lenses, photographic plates,

မှန်ဘီလူးတွေ၊ ဓာတ်ပုံ ပလိပ်ပြားတွေ

all the way up to space telescopes --

အာကာသ အဝေးကြည့်မှန်ပြောင်းအထိလို အရာတွေ တစ်ခုစီဟာ

each gave us new ways to see the universe

စကြာဝဠာကို မြင်ဖို့ နည်းလမ်းသစ်တွေပေးပြီး

and directly led to a new understanding

ဒီအထဲက ကျွန်မတို့ရဲ့နေရာကို သိမြင် နားလည်မှု အသစ်တစ်ခုဆီ

of our place in it.

တိုက်ရိုက် ဦးတည်စေပါတယ်။

But those discoveries come with a cost.

ဒါပေမဲ့ ဒီရှာဖွေတွေ့ရှိမှုတွေဟာ ကုန်ကျမှုရှိတယ်။

It took thousands of people and 44 years

စိတ်ကူးတစ်ခုကနေ Hubble Space Telescope ကို

to get the Hubble Space Telescope from an idea into orbit.

ဂြိုဟ်ပတ်လမ်းထဲကိုရောက်ဖို့ ထောင်ချီတဲ့လူတွေနဲ့ ၄၄ နှစ်ကြာခဲ့တယ်။

It takes time,

အချိန်ယူရပါတယ်။

it takes a tolerance for failure,

ကျရှုံးမှုအတွက် သည်းခံမှုလိုပါတယ်။

it takes individual people

တစ်ဦးချင်းစီဟာ နေ့တိုင်း

choosing every day not to give up.

လက်မလျှော့ဖို့ ရွေးချယ်တာလိုတယ်။

I know how hard that choice is because I live it.

ဒါနဲ့ရှင်သန်တော့ ဒီရွေးချယ်မှုက ဘယ်လိုခက်ခဲတာ ကျွန်မသိတယ်။

The reality of my job is that I fail almost all the time and still keep going,

ကျွန်မအလုပ်ရဲ့ ဒိဌအဖြစ်က ကျွန်မဟာ တစ်ချိန် လုံးနီးပါး ကျရှုံးနေပြီးဆက်သွားနေတာပါ၊

because that's how telescopes get built.

အကြောင်းက ဒါ အဝေးကြည့်မှန်ပြောင်း ဆောက်ခဲ့ပုံပါ။

The telescope I helped build is called

ကူဆောက်ခဲ့တဲ့ မှန်ပြောင်းကို ခေါ်တာက

the faint intergalactic-medium red-shifted emission balloon,

the faint intergalactic-medium red-shifted emission balloon ပါ။

which is a mouthful,

ခေါ်ရတာ ထောင့်တော့

so we call it "FIREBall."

FIREBall လို့ ခေါ်လိုက်တယ်။

And don't worry, it is not going to explode at the end of this story.

မပူပါနဲ့၊ ဒါက ဇာတ်လမ်းအဆုံးမှာ ပေါက်ကွဲမှာ မဟုတ်ပါဘူး။

I've been working on FIREBall for more than 10 years

FIREBall မှာ ကျွန်မလုပ်နေတာ ဆယ်နှစ်ကျော်နေပြီး

and now lead the team of incredible people who built it.

အခု ဒါကိုတည်ဆောက်တဲ့ မယုံနိုင်စရာ လူတွေရဲ့အဖွဲ့ကို ဦးဆောင်ပါတယ်။

FIREBall is designed to observe some of the faintest structures known:

FIREBall ဟာ သိထားတဲ့ အမှိန်ဆုံး ဖွဲစည်းမှုတွေကို လေ့လာဖို့ ပုံစံထုတ်တာပါ။

huge clouds of hydrogen gas.

ဟိုက်ဒရိုဂျင်ဓာတ်ငွေ့ရဲ့တိမ်ထုကြီးတွေပါ။

These clouds are giant.

ဒီတိမ်ထု တွေဟာ ကြီးမားတယ်။

They are even bigger than whatever you're thinking of.

သင်တွေးကြည့်နေတာ မှန်သမျှထက်ကို ပိုတောင်ကြီးမားပါတယ်။

They are huge,

ဧရာမကြီးတွေပါ၊

huge clouds of hydrogen that we think flow into and out of galaxies.

ဂလက်ဆီတွေကို စီးဝင်၊စီးထွက်တယ် ထင်နေတဲ့ ဟိုက်ဒရိုဂျင်တိမ်ထုကြီးတွေပါ

I work on FIREBall

FIREBall မှာ လုပ်ကိုင်တဲ့အကြောင်းက

because what I really want is to take our view of the universe

ကျွန်မ တကယ်လိုချင်တာက ကြယ်တွေဆီက အလင်းတစ်ခုတည်းကနေ

from one with just light from stars

တည်ရှိနေတဲ့အက်တမ်းတိုင်းကို မြင်ပြီး

to one where we can see and measure every atom that exists.

တိုင်းတာနိုင်တဲ့နေရာက တစ်ခုအထိ စကြာဝဠာရဲ့ မြင်ကွင်းကို ရိုက်ယူဖို့ပါ။

That's all that I want to do.

ကျွန်မလုပ်ချင်တာ ဒါပဲလေ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

But observing at least some of those atoms

ဒါပေမဲ့ အနည်းဆုံး ဒီအက်မ် တစ်ချို့ကို လေ့လာတာဟာ

is crucial to our understanding of why galaxies look the way they do.

ဘာကြောင့် ဂလက်ဆီတွေ ဒီလိုပုံပေါက်နေတာကို သိမြင်နားလည်မှုအတွက် အရေးပါပါတယ်။

I want to know

ဂလက်ဆီတစ်ခုထဲကို

how that hydrogen gas gets into a galaxy and creates a star.

ဟိုက်ဒရိုဂျင်ဓာတ်ငွေ့ ဝင်ပြီး ကြယ်တစ်ခုဖြစ်တည်ပုံကိုကျွန်မသိချင်တယ်။

My work on FIREBall started in 2008,

FIREBall မှာ ကျွန်အလုပ်က ၂၀၀၈ မှာ စတင်ခဲ့တယ်။

working not on the telescope but on the light sensor,

အဝေးကြည့်မှန်ပြောင်းမှာမဟုတ်ပဲ အလင်းအာရုံခံမှာပါ။

which is the heart of any telescope.

ဒါက အဝေးကြည့်မှန်ပြောင်းရဲ့ အချက်အချာပါ။

This new sensor was being developed by a team that I joined

အာရုံခံအသစ်က NASA ရဲ့ Jet Propulsion Laboratory မှာ

at NASA's Jet Propulsion Laboratory.

ကျွန်မ ပါဝင်တဲ့အဖွဲ့က တီထွင်နေခဲ့တာပါ။

And our goal was to prove that this sensor would work really well

ကျွန်မတို့ပန်းတိုင်က ဒီအာရုံခံဟာ ဒီဟိုဒရိုဂျင်ဓာတ်ငွေကို ထောက်လှမ်းဖို့

to detect that hydrogen gas.

တကယ်အလုပ်ဖြစ်မယ်ဆိုတာ သက်သေပြဖို့ပါ။

In my work on this,

ဒါနဲ့ပတ်သက်တဲ့ အလုပ်မှာ

I destroyed several very, very, very expensive sensors

ကျွန်မသုံးနေတဲ့ စက်ဟာ ကျွန်မတို့ထည့်တဲ့ လျှပ်စစ်မှန်သမျှကို တိုအောင်လုပ်ပေးတဲ့

before realizing that the machine I was using

ပလပ်စမာတစ်ခု ဖန်တီးပေးတာ မသိခင်မှာ

created a plasma that shorted out anything electrical that we put in it.

အင်မတန် စျေးကြီးတဲ့ အာရုံခံအများအပြားကို ဖျက်ဆီးပစ်ခဲ့တယ်။

We used a different machine, there were other challenges,

မတူတဲ့စက်တစ်ခု သုံးခဲ့တယ်၊ အခြားစိန်ခေါ်မှုတွေရှိခဲ့ပြီး

and it took years to get it right.

အမှန်ရောက်ဖို့ နှစ်ချီကြာခဲ့တယ်။

But when that first sensor worked,

ဒါပေမဲ့ ပထမဆုံး အာရုံခံ အလုပ်ဖြစ်တဲ့အခါမှာတော့

it was glorious.

ဂုဏ်ဝင့်ဖွယ်ရာပေါ့။

And our sensors are now 10 times better than the previous state of the art

အခုဆို ကျွန်မတို့အာရုံခံတွေဟာ အရင်က ခေတ်အမီဆုံးတွေထက် ဆယ်ဆပိုကောင်းပြီး

and are getting put into all kinds of new telescopes.

အဝေးကြည့်မှန်ပြောင်း အသစ်မျိုးစုံ ထည့်ထားလို့ရနေပါတယ်။

Our sensors will give us a new way to see the universe and our place in it.

အာရုံခံတွေဟာ စကြာဝဠာရဲ့ဒီအထဲက ကျွန်မတို့ နေရာကိုမြင်ဖို့ နည်းလမ်းသစ်တစ်ခုပေးမယ်။

So, sensors done,

ဒီတော့ အာရုံခံတွေကတော့ ပြီးပြီ၊

time to build a telescope.

မှန်ပြောင်း ဆောက်ဖို့အချိန်

And FIREBall is weird as far as telescopes go,

အဝေးကြည့်မှန်ပြောင်းတွေ ရောက်သလောက် FIREBall က ထူးဆန်းတာက

because it's not in space, and it's not on the ground.

၎င်းဟာ အာကာသမှာမဟုတ်၊ မြေပြင်မှာလည်း မဟုတ်လို့ပါ။

Instead, it hangs on a cable from a giant balloon

ဒီအစား ဧရာမ ပူဖောင်းကြီးက သံနန်းကြိုးတစ်ခုမှာ ချိတ်ထားပြီး

and observes for one night only

အာကာသရဲ့အစွန်းက အထက်လေထုထဲက

from 130,000 feet in the stratosphere,

ပေ ၁၃၀၀၀၀ ကနေ တစ်ညတာအတွက်ပဲ

at the very edge of space.

ကြည့်ရှုတာပါ။

This is partly because the edge of space is much cheaper than actual space.

တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းက အာကာသအစွန်းက အာကာသအစစ်ထက် အတော် စျေးပိုပေါလို့ပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

So building it, of course, more failures:

ဒီတော့ တကယ်တမ်း ဒါကိုတည်ဆောက်တာဟာ ကျရှုံးမှုပိုများတယ်၊

mirrors that failed,

ပျက်သွားတဲ့ မှန်တွေ၊

scratched mirrors that had to be remade;

ပြန်လုပ်ဖို့လိုတဲ့ ခြစ်ရာနဲ့ မှန်တွေ၊

cooling system failures,

အအေးစနစ် ပျက်ယွင်းမှုတွေ၊

an entire system that had to be remade;

ပြန်လုပ်ဖို့လိုတဲ့ စနစ်တစ်ခုလုံး

calibration failures, we ran tests again and again and again and again;

စံချိန်ကိုက်တာ ပျက်တာတွေ၊ စမ်းသပ်မှုတွေ အထပ်ထပ်ကို လုပ်ခဲ့တာပါ။

failures when you literally least expect them:

တကယ့် မမျှော်လင့်ဆုံးအချိန်မှာ ပျက်ယွင်းမှုတွေပါ။

we had an adorable but super angry baby falcon that landed

တစ်နေ့ ရောင်စဉ်ဖမ်းကိရိယာ တိုင်ကီမှာ ချစ်စရာကောင်းပေမဲ့ အင်မတန် စိတ်တိုတဲ့

on our spectrograph tank one day.

သိမ်းငှက်ပေါက် တစ်ကောင်လာနားတယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Although to be fair, this was the greatest day

အသင့်အတင့်ဆိုပေမဲ့ ဒီပရောဂျက်သမိုင်းမှာ

in the history of this project.

ဒါက အကြီးကျယ်ဆုံးနေ့ပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

I really loved that falcon.

ကျွန်မ ဒီသိမ်းငှက်ကို တကယ် သဘောကျခဲ့တယ်။

But falcon damage fixed, we got it built

ဒါပေမဲ့ သိမ်းငှက်က ပြင်ထားတာကို ဖျက်ဆီးတယ်၊ သြဂုတ်လ ၂၀၁၇

for an August 2017 launch attempt --

လွှတ်တင်တာ ကြိုးပမ်းမှုတစ်ခုအတွက် ဆောက်ခဲ့တာလေ၊

and then failed to launch,

ဒီနောက် မလွှတ်တင်ဖြစ်ခဲ့တာက

due to six weeks of continuous rain in the New Mexico desert.

မက္ကဆီကို ကန္တာရမှာ ခြောက်ပတ် ဆက်တိုက် မိုးရွာလို့ပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ

Our spirits dampened, we showed up again,

စိတ်ဓာတ်တွေ လျော့သွားပြီး ပြန် ရောက်လာတယ်။

August 2018, year 10.

သြဂုတ်လ ၂၀၁၈၊ နှစ် ၁၀ ပါ။

And on the morning of September 22nd,

စက်တင်ဘာလ ၂၂ ရက် မနက်မှာ

we finally got the telescope launched.

နောက်ဆုံးတော့ အဝေးကြည့်မှန်ပြောင်းကို လွတ်တင်ခဲ့တယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

I have put so much of myself -- my whole life -- into this project,

ကျွန်မကိုယ်တိုင်၊ ကျွန်မဘဝတစ်ခုလုံးကို ဒီပရောဂျက်မှာ ထည့်ထားတာပါ၊

and I, like, still can't believe that that happened.

ဖြစ်ပျက်ခဲ့တာကို မယုံနိုင်သေးသလိုပဲ။

And I have this picture that's taken right around sunset on that day

အဲဒီနေ့ နေဝင်ချိန်လောက်မှာ ရိုက်ယူခဲ့တဲ့

of our balloon,

ကျွန်မတို့ ပူဖောင်းရဲ့ပုံ ရှိပါတယ်။ ဒီကန​ေ

FIREBall hanging from it,

FIREBall ကို ချိိတ်ထားတယ်

and the nearly full moon.

လပြည်လုလုပါ။

And I love this picture.

ကျွန်မ ဒီပုံကို သဘောကျတယ်၊

God, I love it.

အိုး၊ ချစ်လိုက်တာ။

But I look at it,

ဒါပေမဲ့ ကြည်လိုက်ပါ၊

and it makes me want to cry,

ကျွန်မကို ငိုချင်အောင်လုပ်တယ်။

because when fully inflated, these balloons are spherical,

အကြောင်းက လေအပြည့်ဖြည့်ပြီးတဲ့အခါ ဒီပူဖောင်းတွေက လုံးဝန်းတယ်၊

and this one isn't.

ဒါကျတော့ မဟုတ်ဘူး။

It's shaped like a teardrop.

မျက်ရည်စက်ပုံပေါက်နေတယ်။

And that's because there is a hole in it.

အကြောင်းက အထဲမှာ အပေါက်ရှိလို့ပါ။

Sometimes balloons fail, too.

တစ်ခါတစ်လေ ပူဖောင်းတွေလည်း ပျက်တာပဲလေ။

FIREBall crash-landed in the New Mexico desert,

FIREBall ဟာ မက္ကဆီကို ကန္တာရထဲမှာပျက်ကျခဲ့တယ်။

and we didn't get the data that we wanted.

ကျွန်မတို့ လိုချင်တဲ့ ဒေတာ မရခဲ့ဘူး။

And at the end of that day, I thought to myself,

အဆုံးမှာတော့ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် တွေးမိတာက

"Why am I doing this?"

" ငါ ဘာကြောင့် ဒါကိုလုပ်နေတာလဲ။"

And I've thought a lot about why since that day.

ဘာကြောင့်ဆိုတာကို အဲဒီနေ့ကတည်းက အများကြီးတွေးခဲ့တယ်။

And I've realized that all of my work has been full of things

ကျွန်မ သဘောပေါက်ခဲ့တာက ကျွန်မရဲ့အလုပ်အားလုံးဟာ

that break and fail,

ပျက်တာ၊ ကျရှုံးတာ၊

that we don't understand and they fail,

ကျွန်မတို့ နားမလည်တာ၊ ၎င်းတို့ ပျက်ယွင်းတာ၊၊

that we just get wrong the first time,

ပထမဆုံးအကြိမ်မှာ မှားယွင်းးတော့ ပျက်ယွင်းသွားတာ၊

and so they fail.

စတာတွေ ပြည့်နေတယ်ဆိုတာပါ။

I think about the thousands of people who built Hubble

Hubble ကိုဆောက်တဲ့ ထောင်ချီတဲ့ လူတွေနဲ့ တောင့်ခံခဲ့ရတဲ့

and how many failures they endured.

ကျရှုံးမှု အကြိမ်အရေအတွက်ကိုတွေးမိတယ်။

There were countless failures, heartbreaking failures,

ဒါက အာကာသထဲမှာ ရှိနေစဉ်မှာတောင် မရေတွက်နိုင်တဲ့ ကျရှုံးမှုတွေ၊

even when it was in space.

ကြေကွဲဖွယ် ကျရှုံးမှုတွေရှိခဲ့တယ်။

And none of those failures were a reason for them to give up.

ဒီကျရှုံးမှုတစ်ခုကမှ သူတို့အတွက် လက်လျှောဖို့ မကြောင်းမဖြစ်ခဲ့ဘူး။

I think about why I love my job.

ဘာလို့ အလုပ်ကိုချစ်လဲ တွေးတယ်။

I want to know what is happening in the universe.

စကြာဝဠာမှာ ဖြစ်ပျက်နေတာကို ကျွန်မ သိချင်တယ်။

You all want to know what's happening in the universe, too.

စကြာဝဠာမှာ ဖြစ်ပျက်နေတာကို သင်တို့အားလုံးလည်း သိချင်ကြတယ်။

I want to know what's going on with that hydrogen.

ဒီဟိုက်ဒရိုဂျင်နဲ့ ဆက်ဖြစ်နေတာ ကျွန်မ သိချင်တယ်။

And so I've realized that discovery is mostly a process

ဒါနဲ့ သဘောပေါက်လိုက်တာက အများအားဖြင့် ရှာဖွေတွေ့ရှိမှုဟာ အလုပ်မဖြစ်တာတွေ

of finding things that don't work,

ရှာဖွေခြင်းရဲ့ ဖြစ်စဉ်တစ်ခုဖြစ်ပြီး

and failure is inevitable when you're pushing the limits of knowledge.

အသိပညာရဲ့ကန့်သတ်ချက်တွေကို တွန်းပို့ တဲ့အခါ ကျရှုံးမှုဟာ ရှောင်လွှဲမရနိုင်တာပါ။

And that's what I want to do.

ကျွန်မလုပ်ချင်တာ ဒါပါ။

So I'm choosing to keep going.

ဒီတော့ ဆက်သွားဖို့ ကျွန်မ ရွေးချယ်နေတယ်။

And our team is going to do

ကျွန်မတို့အသင်းဟာ ကျွန်မတို့အရင်က

what everyone who has ever built anything before us has done:

လူတိုင်း တည်ဆောက်ခဲ့ဖူးတာကို ဆောက်မှာမဟုတ်ဘူး။

we're going to try again,

၂၀၂၀ မှာ ကျွန်မတို့

in 2020.

ထပ်ကြိုးစားဦးမှာပါ။

And it might feel like a failure today -- and it really does --

ဒီနေ့ ကျရှုံးမှုတစ်ခုလို ခံစားရလောက်ပေမဲ့ တကယ်ကို ခံစားရပါတယ်

but it's only going to stay a failure

ကျွန်မလက်လျှော့လိုက်ရင်တော့

if I give up.

ကျရှုံးမှုတစ်ခု ဆက်ရှိနေရုံပါ။

Thank you very much.

ကျေးဇူးအများကြီးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)