How your pictures can help reclaim lost history | Chance Coughenour

Translator: Carolina Casado Parras

Translator: Myo Aung Reviewer: sann tint

Why do people deliberately destroy cultural heritage?

လူတွေဟာ ဘာဖြစ်လို့များ ယဉ်ကျေးမှု အမွေ အနှစ်ကို တမင်ကို ဖျက်ဆီးကြတာလဲ?

By doing so,

အဲဒီလိုလုပ်ခြင်းက

do they believe they're erasing our history?

သမိုင်းကို ဖျက်ပစ်နိုင်တယ်လို့ သူတို့ ယုံကြည်နေကြတာလား။

Our cultural memory?

ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ ယဉ်ကျေးမှု မှတ်ဉာဏ်ကို ဖျက်နေကြတာလား။

It's true that we are losing cultural heritage to erosion

ကျွနု်ပ်တို့ဟာ ယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်တွေကို တိုက်စားမှုနဲ့ သဘာဝ

ကပ်ဘေးတွေကြောင့် ဆုံးရှုံးနေရတာ မှန်ပါတယ်၊

and natural disasters,

but this is something that is simply difficult to avoid.

ဒါပေမဲ့ အဲဒါက ရှောင်ရှားရန် မလွယ်တဲ့ အရာပါ။

I'm here to show you today how we can use pictures --

ဒီနေ့ ကျွန်တော် ခင်ဗျားတို့ကို ပြပေးချင်တာက၊ ပုံတွေကို

your pictures --

ခင်ဗျားတို့ရဲ့ ပုံတွေကို--

to reclaim the history that is being lost

အသုံးပြုပြီး ဆုံးရှုံးသွားခဲ့ရတဲ့ သမိုင်းကို ပြန်ဖေါ်ထုတ်နိုင်ပုံ

using innovative technology

ဆန်းသစ်တဲ့ နည်းပညာနဲ့ စေတနာ့ဝန်ထမ်း

and the effort of volunteers.

ကူပေးကြသူတို့ရဲ့ အားထုတ်မှုနဲ့ လုပ်နိုင်တယ်။

In the early 20th century,

20 ရာစု အစောပိုင်းတွင်၊

archaeologists discovered hundreds of statues and artifacts

ရှေးဟောင်း သုတေသန ပညာရှင်တွေဟာ ရုပ်ပွားတော်များနဲ့ အနုပညာလက်ရာများကို

ရှေးဟောင်း Hatra မြို့မှာ အီရတ်နိုင်ငံ

at the ancient city of Hatra,

in northern Iraq.

တွေ့ရှိခဲ့ကြပါတယ်။

Statues like this one were found in fragments,

ဒီလို ရုပ်တုဆိုရင် အပိုင်းအစများအဖြစ် တွေ့ရှိခဲ့ကြတယ်၊

some of them missing their heads or arms,

တချို့ဆိုရင် ဦးခေါင်းတွေ ဒါမှမဟုတ် လက်တွေ မရှိခဲ့ကြပါ၊

yet the clothing that they are wearing

ဒါတောင် သူတို့ရဲ့ အဝတ်အစားနဲ့

and their pose

သူတို့ရဲ့ ကိုယ်ဟန် အနေအထားက

can still tell us their story.

သူတို့ရဲ့ ဇာတ်လမ်းကို ကျွန်ုပ်တို့အား ပြောပြနိုင်ခဲ့ပါတယ်။

For example,

ဥပမာ-

we believe that by wearing a knee-length tunic

ဒူးအထိရှည်တဲ့ အင်္ကျီကို ဝတ်ထားပြီး ခြေထောက်မှာ ဘာမှ စီးမထားတာကို

and open bare feet,

ကြည့်ရခြင်းအားဖြင့်၊

this was representative of a priest.

ထိုသူဟာ ယဇ်ပုရောဟိတ် ဖြစ်ခဲ့တယ်လို့ ယုံကြည်ရပါတယ်။

However, with a closer look at this particular piece,

ဒါပေမဲ့ ဒီအရာကို အနီးကပ် လေ့လာကြည့် လိုက်တဲ့ အခါမှာ၊

we can see that this tunic being worn was elaborately decorated,

ဝတ်ဆင်ထားတဲ့ အင်္ကျီကို အသေအချာ အလှဆင်ပေးထားတကို တွေ့ရလို့

which has led many researchers to believe

အဲဒါဟာ လက်တွေ့တွင် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ဆောင်ရွက်စရာများကို

this was actually a statue of a king performing his religious functions.

လုပ်ကိုင်နေခဲ့တဲ့ ဘုရင်ရဲ့ ရုပ်တု ဖြစ်တယ်လို့ သုတေသီများ ထင်မှတ်ကြပါတယ်။

When the Mosul Cultural Museum opened in 1952 in northern Iraq,

Mosul ယဉ်ကျေးမှု ပြတိုက်ကို ၁၉၅၂ ခုနှစ်မှာ အီရတ် ​မြောက်ပိုင်းမှာ ဖွင့်လိုက်တော့၊

this statue, as well as others,

ဒီရုပ်တုနဲ့ အခြားရုပ်တုတွေကို

were placed there to preserve them for future generations.

အနာဂတ် မျိုးဆက်များအတွက် ထိန်းသိမ်းထားရန် အဲဒီမှာ ထားရှိခဲ့ပါတယ်။

Following the US-led invasion of Iraq in 2003,

၂၀၀၃ ခုနှစ်တုန်းက အီရတ်အား အမေရိကန်ရဲ့ တိုက်ခိုက်မှု နောက်မှာ

a few statues and artifacts were relocated to Baghdad,

အချို့ ရုပ်တုများ၊ အနုပညာ လက်ရာများကို Baghdad မြို့တော်ဆီ ရွှေ့ပြောင်းခဲ့ပေမဲ့၊

but this statue remained.

ဒီရုပ်တုကတော့ ကျန်ရစ်ခဲ့ပါတယ်။

Then in February of last year, a video was released,

အဲဒီနောက် လွန်ခဲ့တဲ့နှစ် ဖေဖော်ဝါရီလမှာ ဗွီဒီယို တစ်ခုကို ဖြန့်ချိခဲ့ရာ

and it instantly went viral.

ချက်ချင်းဆိုသလို ဟိုလေးတကျော် ဖြစ်သွားခဲ့ပါတယ်။

Maybe some of you remember seeing it.

ခင်ဗျားတို့ထဲက တချို့ အဲဒါ မြင်ဖူးခဲ့ကြမှာပါ။

Here's a short clip.

ဗီဒီယို အတိုကို ဖွင့်ပြပါမယ်။

(Video) (Singing in Arabic)

(ဗီဒီယို) (အာရဗီနဲ့ သီဆိုနေ)

(Singing ends)

(သီချင်း ပြီးဆုံး)

Not a very pleasant sight, right?

စိတ်ညစ်စရာ အဖြစ်အပျက်ပါ။

Did you notice anything familiar in the video?

ဗီဒီယိုထဲတွင် ခင်ဗျားတို့ သိတာ တစ်ခုခုကို သတိထားမိကြလား။

There it is.

ဟောကို ပြောနေတာ။

There is that very statue,

ခုနက ရုပ်တုပါပဲ။

as it was toppled over,

၎င်းကို ဖြုတ်ချပစ်ခဲ့လို့

breaking into pieces.

အပိုင်းပိုင်း ကွဲအက်သွားခဲ့တယ်။

When Matthew Vincent and I saw this video,

Matthew Vincen နဲ့ ကျွန်တော် အဲဒီဗီဒီယိုကို မြင်ရတော့

we were shocked.

စိတ်တုန်လှုပ်ခဲ့ရပါတယ်။

Since we are archaeologists using innovative technology

ဒီဂျစ်တယ်နည်းဖြင့် ထိန်းသိမ်းရန် ဆန်းသစ်တဲ့ နည်းပညာကိုအသုံးပြုနေကြတဲ့

for digital preservation,

ရှေးဟောင်းသုတေသနပညာရှင်တွေ ဖြစ်ကြလို့

an idea sprung to mind.

စိတ်ကူး တစ်ခုကို ရခဲ့ပါတယ်။

Maybe we can crowdsource the images that were taken of these artifacts

ကျွန်ုပ်တို့ဟာ ဒီအနုပညာ လက်ရာတွေကို ဖျက်ဆီးမပစ်ခင် ရိုက်ယူခဲ့ကြတဲ့ ပုံတွေကို

before they were destroyed,

လူတွေဆီက ရှာဖွေရယူလျက်၊

to create digital reconstructions.

ဒီဂျစ်တယ်နည်းဖြင့် ၎င်းတို့ကို ပြန်ဖေါ်ထုတ်ရန်ပါ။

If we can do that,

အဲဒီလို လုပ်နိုင်ပါက၊

maybe we can put them into a virtual museum

အဲဒါတွေကို ပြတိုက်အတုထဲတွင် ထားရှိပေးပြီး

to tell that story.

ခုနက ဇာတ်လမ်းကို ပြောပြမှာပါ။

And so two weeks after we saw this video,

အဲဒါနဲ့ ခုနက ဗီဒီယိုကို ကျွန်တော်တို့ မြင်ခဲ့ရတဲ့နောက် နှစ်ပတ် အကြာတွင်

we started the project called Project Mosul.

ကျွန်တော်တို့ဟာ Project Mosul ဆိုတာကို စတင်ခဲ့ကြပါတယ်။

ကျွန်တော် ခင်ဗျားတို့ကို ပြပေးခဲ့တဲ့ ပုံတွေကို မှတ်မိကြတယ်နော်။

Remember the pictures of the statue I showed you before?

This is actually the crowdsourced reconstruction of it

အဲဒါဟာ တကယ်တမ်းမှာ လူတွေထံမှ ရရှိခဲ့တာကို သုံးပြီး ပြန်ပြီးတည်ဆောင်ခဲ့တဲ့ဟာပါ။

before it was destroyed.

ဖျက်ဆီး မခံခဲ့ရတုန်းက ပုံတွေကို သုံးခဲ့ကြတယ်။

အဲဒါကို တကယ်လက်တွေ့တွင် ဘယ်လိုများ လုပ်ကိုင်ကြတာလဲ ဆိုတာကို

Now, many of you may be wondering,

how exactly does this work?

ခင်ဗျာတို့က အတိအကျ သိချင်လိုကြမှာ အမှန်ပါပဲ။

Well, the key to this technology is called photogrammetry,

ကောင်းပါပြီ၊ ဒီနည်းပညာအတွက် အဓိကအကျဆုံးက photogrammetry ဆိုတာပါ၊

and it was invented here, in Germany.

အဲဒါကို ဒီဂျာမနီနိုင်ငံမှာ တီထွင်ခဲ့တာပါ။

It is the technology that allows us to use two-dimensional images

အဲဒီနည်းပညာက အရာဝတ္ထု တစ်ခုခုကို ရှုထောင့် မတူတဲ့ နေရာများမှ ရိုက်ထားတဲ့

taken of the same object from different angles

ရိုးရိုးပုံတွေကို အသုံးပြုလျက် D ရုပ်ကြွပုံစံကို

to create a 3D model.

ဖန်တီးခွင့် ပြုပေးပါတယ်။

I know you may be thinking this sounds like magic -- but it's not.

ကျွန်တော် ပြောနေတဲ့ဟာက မှော်ပညာမျိုးလို ထင်စရာရှိပေမဲ့၊ မဟုတ်ပါ။

Let me show you how it works.

အဲဒါ အလုပ်လုပ်ပုံကို ပြပေးပါရစေ။

Here are two crowdsourced images of the same statue.

ရုပ်တု တစ်ခုတည်းအတွက် လူတွေထံမှ ရရှိခဲ့တဲ့ ပုံနှစ်ပုံ ရှိပါတယ်။

What the computer can do

ကွန်ပျူတာက အရာဝတ္ထု တစ်ခုထဲက ဆင်တူတဲ့

is it can detect similar features between the photographs --

အချင်းအရာတွေကို ဓာတ်ပုံ နှစ်ခုထဲတွင်

similar features of the object.

ဆန်းစစ် ရာကြည့်ပါတယ်။

Then, by using multiple photos,

အဲဒီနောက်မှာ ဒီကိစ္စထဲမှာလို ဓာတ်ပုံ အများအပြားကို အသုံးပြုပြီး၊

in this case, it can begin to reconstruct the object in 3D.

၎င်းဟာ ထိုအရာကို 3D အဖြစ် စပြီး တည်ဆောက်လာနိုင်ပါတယ်။

In this case,

ဒီကိစ္စထဲတွင်၊

you have the position of the cameras when each image was taken,

ရိုက်ယူခဲ့ကြတဲ့ ပုံတစ်ပုံစီအတွက် ကင်မရာတွေရဲ့ တည်နေရာတွေ ရှိခဲ့ရာ

shown in blue.

အပြာရောင်နဲ့ ပြပေးထားပါတယ်။

Now, this is a partial reconstruction, I admit,

ဒါစာ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းကိုသာ ပြန်ဖေါ်ထုတ် ထားတာကို ကျွန်တော် ဝန်ခံရပါမယ်။

but why would I say partial?

တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းလို့ ဘာဖြစ်လို့ ပြောရတာလဲ။

Well, simply because the statue was positioned against a wall.

ရုပ်တုဟာ နံရံတစ်ခုနားမှာ ရပ်နေခဲ့ရခြင်း ကြောင့် ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။

We don't have photographs taken of it from the back.

ရုပ်တုကို နောက်ကျော်ဖက်မှနေပြီး ရိုက်ခဲ့တဲ့ ဓာတ်ပုံတွေ မရှိခဲ့ကြပါဘူး။

If I wanted to complete a full digital reconstruction of this statue,

ကျွန်တော် ဒီရုပ်တုကို ဒီဂျစ်တယ်နည်းဖြင့် အပြည့်အဝ ပြန်ဖေါ်ထုတ်ချင်ခဲ့ရင်၊

I would need a proper camera,

သင့်တော်တဲ့ ကင်မရာလိုပါမယ်၊

tripods, proper lighting,

သုံးခွလိုပြီး အလင်းရောင် စနစ်ကျဖို့ လိုမယ်။

but we simply can't do that with crowdsourced images.

ဒါပေမဲ့ လူတွေဆီက ရယူကြတဲ့ ပုံတွေနဲ့ အဲဒီလို လုပ်မရနိုင်ပါ။

Think about it:

ခင်ဗျားတို့ စဉ်းစားကြည့်ကြပါ-

How many of you, when you visit a museum,

ပြတိုက်ကို သွားရင်၊ ခင်ဗျားတို့ထဲက ဘယ်နှစ်ယောက်ကများ

take photographs of all parts of the statue,

ရုပ်တုရဲ့ အစိတ်အပိုင်း အားလုံးကို ရိုက်ယူကြပါသလဲ။

even the back side of it?

နောက်ကျောပိုင်းကို ရိုက်ကြပါသလား?

Well, maybe if some of you find Michelangelo's David interesting,

ခင်ဗျားတို့အကြားမှာ Michelangelo ရဲ့ David လို ရုပ်တုကို စိတ်ဝင်စားသူ ရှိရင်

I guess --

ကျွန်တော့အထင်--

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

But the thing is,

ဒါပေမဲ့၊ ပြောချင်တာက၊

if we can find more images of this object,

ဒီအရာရဲ့ နောက်ထပ် ပုံတွေကို ကျွန်တော်တို့ ရှာနိုင်ကြမယ်ဆိုရင်၊

we can improve the 3D model.

ကျွန်တော်တို့ဟာ 3D ပုံစံကို ပိုကောင်းအောင် လုပ်နိုင်တယ်။

When we started the project,

ကျွန်တော်တို့ ဒီစီမံကိန်းကို စချိန်မှာ၊

ကျွန်တော်တို့ဟာ Mosul Museum ကို ထည့်စဉ်းစားခဲ့ကြတာပါ။

we started it with the Mosul Museum in mind.

We figured we may get a few images,

ကျွန်တော်တို့ ဓာတ်ပုံ အနည်းငယ်ရမယ်၊

some people interested,

စိတ်ဝင်စားတဲ့ လူတချို့ရှိကြမယ်၊

make one or two virtual reconstructions,

ရုပ်တုအတု တစ်ခုနှစ်ခု ထုတ်လုပ်မယ်ပေါ့၊

but we had no idea that we had sparked something that would grow so quickly.

ဒါပေမဲ့ အဟုန်ပြင်းစွာနဲ့ ကြီးထွားလာမှုကို စတင်ပေးလိုက်ကြမှန်း မသိခဲ့ကြပါ။

Before we knew it,

ကျွန်တော် အဲဒါကို နားမလည်မိစဉ်၊

we realized it was obvious:

တစ်ခု ထင်ရှားနေတာကို နားလည်လိုက်ကြတယ်-

we could apply this same idea to lost heritage anywhere.

ဒီစိတ်ကူးကို ဘယ်နေရာကမဆို ဆုံးရှုံး ခဲ့ရတဲ့ အမွေအနှစ်အတွက် သုံးနိုင်ပါတယ်။

And so, we decided to change the name of the project to Rekrei.

အဲဒါနဲ့၊ ကျွန်တော်တို့ စီမံကိန်းအမည်ကို Rekrei လို့ နာမည်ပြောင်းရန် ဆုံးဖြတ်တယ်။

Then, in the summer of last year,

အဲဒီနောက်၊ မနှစ်တုန်းက နွေရာသီမှာ၊

"The Economist" magazine's media lab reached out to us.

"The Economist" မဂ္ဂဇင်းရဲ့ မီဒီယာဓာတ်ခွဲ ခန်းက ကျွန်တော်တို့ကို ဆက်သွယ်လာတယ်။

They asked us,

သူတို့ မေးလာတာက၊

"Hey, would you like us to build a virtual museum

"ခင်ဗျားတို့အတွက် ပြတိုက်အတုကို တည်ဆောက်ပေးရမလား၊

to put the reconstructions back inside,

ပြန်ဖေါ်ထုတ်လိုက်တာတွေကို ထည့်သွင်းပေးပြီး

to tell the story?"

၎င်းတို့ အကြောင်းကို ပြောပြဖို့အတွက်လေ။ "

Can you imagine us saying no?

အဲဒါကို မလိုချင်ဘူးလို့ ဘယ်ဖြေနိုင်မလဲ။

Of course not.

ဘယ်လိုမှ မငြင်းနိုင်ခဲ့ကြပါ။

We said yes!

သဘောတူခဲ့ကြတယ်။

We were so excited.

ကျွန်တော်တို့ သိပ်စိတ်လှုပ်ရှားနေခဲ့တယ်။

This was exactly the initial dream of that project.

အဲဒါဟာ အဲဒီစီမံကိန်းရဲ့ တကယ့် ရည်ရွယ်ရင်း ဖြစ်ခဲ့တယ်။

And so now,

အဲဒါနဲ့ အခုတော့

any of you can experience RecoVR Mosul on your phone,

ဘယ်သူမဆို RecoVR Mosul ကို ခင်ဗျားတို့ဖုန်းနဲ့ ကြည့်နိုင်ပါပြီ၊

using Google Cardboard

Google Cardboard ကို ဒါမှမဟုတ်

or a tablet or even YouTube 360.

တက်ဘလက် ဒါမှမဟုတ် YouTube 360 ကို သုံးရန် လိုပါမယ်။

Here is a screenshot from the virtual museum.

အဲဒီ ပြတိုက်အတုမှ စခရင်ရှော့ပုံကို ဒီမှာ မြင်နိုင်ကြပါတယ်။

And there it is ...

ခုနက ပြောပြတဲ့ ရုပ်တု ...

the partial reconstruction of the statue,

တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ပြန်ဖေါ်ထုတ်ထားတဲ့ ရုပ်တုကို

as well as the Lion of Mosul,

Mosul ခြင်္သေ့ကိုရော၊

the first reconstruction completed by our project.

ကျွန်တော်တို့ စီမံကိန်းမှ ပထမဦးဆုံး ပြန်ဖေါ်ထုတ်ပေးခဲ့တာတွေပါ။

Although the video doesn't explicitly show the Lion of Mosul being destroyed,

Mosul ခြင်္သေ့ ဖျက်ဆီးခံခဲ့ရတာကို ဗီဒီယိုထဲမယ် အထင်အရှား မမြင်ခဲ့ရပေမဲ့၊

we have many other examples of large artifacts being destroyed

ခိုးထုတ်ဖို့ မလွယ်ကူတဲ့ ကြီးမားတဲ့ အနုပညာ လက်ရာတွေ အများအပြားတို့ဟာ

that were simply too large to have been stolen.

ဖျက်ဆီးခံခဲ့ကြရာတကို ကျွန်တော်တို့ မြင်ခဲ့ကြရပါတယ်။

For example,

ဥပမာ၊

the Gate of Nimrud in northern Iraq.

အီရတ် မြောက်ပိုင်းမှ Nimrud မုခ်ဝ ဆိုပါစို့။

This is a digital reconstruction from before,

ဟောဒါက အရင်တုန်းကအတိုင်း ပြန်ဖေါ်ထုတ်ထားတဲ့ ဒီဂျစ်တယ်ပုံပါ၊

and this is actually during the destruction.

ဟောဒါက လက်တွေ့မှာ ဖျက်ဆီးခံနေရပုံပါ။

Or the Lion of Al-Lāt, in Palmyra, Syria:

ဒါမှမဟုတ် ဆီးရီးယား၊ Palmyra မြို့မှ Al-Lāt ခြင်္သေ့ပုံ-

before ...

အရင်တုန်းက...

and after.

နဲ့ အခုနောက်ပိုင်း။

Although virtual reconstructions are primarily the main focus

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ စီမံကိန်းအတွက် ပြန်လည်ဖေါ်ထုတ်မှု အတုတွေဟာ

of our project,

အဓိက ဟုတ်ပေမဲ့၊

some people have been asking the question:

တချို့က ကျွန်တော်တို့ကို မေးလာကြတယ်-

Can we print them in 3D?

အဲဒါကို ကျွန်တော်တို့ဟာ 3D ဖြင့် ရိုက်ထုတ်ပေးနိုင်သလာ။

We believe 3D printing doesn't offer a straightforward solution

3D ပုံနှိပ်မှုက ဆုံးရှုံးသွားခဲ့ကြရတဲ့ အမွေအနှစ်အတွက် ရိုးရှင်းတဲ့ ဖြေရှင်းနည်း

to lost heritage.

ဖြစ်တယ်လို့ မထင်ကြပါ။

Once an object is destroyed,

တစ်ခုခုဟာ ဖျက်ဆီးခံလိုက်ရပြီဆိုရင်၊

it's gone.

ပျောက်ဆုံးသွားပါပြီ။

But 3D printing does offer an addition to tell that story.

ဒါပေမဲ့ 3D ပုံနှိပ်မှုက အဲဒီအကြောင်းကို ပြောပြပေးလာနိုင်ပါတယ်။

For example, I can show you here ...

ဥပမာအနေနဲ့ ကျွန်တော် ခင်ဗျားတို့ကို ပြပေးနိုင်တယ် ...

There is the statue from Hatra

ဟောဒီမှာက Hatra မှ ရုပ်တုပါ

and the Lion of Mosul.

ပြီးတော့ Mosul ခြင်္သေ့ပုံပါ။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

Now, if you look closely,

ခင်ဗျားတို့ အနီးကပ် လေ့လာကြည့်ရင်၊

you'll notice that there are some parts that have been printed in color,

တချို့အပိုင်းတွေကို ရောင်စုံနဲ့ ရိုက်ထုတ် ထားတာ မြင်နိုင်ကြပါတယ်၊

and some parts that are in white or gray.

တချို့အပိုင်းတွေကျတော့ အဖြူရောင် ဒါမှမဟုတ် မီးခိုးရောင် ဖြစ်နေတယ်။

This part was added simply to hold the statues up.

ဒီအပိုင်းဆိုရင် ရုပ်တု ရပ်နိုင်ဖို့အတွက် ထည့်ပေးခဲ့တဲ့ဟာပါ။

This works the same way if you visit a museum,

ဒီတော့ ဒါဟာ ခင်ဗျတို့ ပြတိုက်ကို သွားပြီး ကြည့်သလိုပါပဲ။

and a statue is found in fragments;

အစိတ်စိတ် တကွဲတပြား တွေ့ရှိခဲ့ရတဲ့ ရုပ်တုကို

it's put together for the people to see it.

လူတွေ ကြည့်ရှုနိုင်ဖို့ စုစည်းပေးလိုက်တဲ့ သဘောမျိုးပါပဲ။

This makes sense, right?

ဒါဟာ သဘာဝကျတယ် မဟုတ်လား။

ဘယ်လိုပဲဖြစ်ြဖစ်၊ ကျွန်တော်တို့ ပိုစိတ်ဝင်စားတာက

However, we're much more interested

in what virtual reality has to offer for lost heritage.

ဖန်တီးပေးလိုက်တဲ့ လက်ရာအတုတွေက ဆုံးရှုံးခဲ့ရတဲ့ အမွေအနှစ်ကို ပြသဖို့ပါ။

နောက်သာဓက တစ်ခုအဖြစ် Palmyra မြို့မှာ ဖျက်ဆီးခံခဲ့ရတဲ့

Here is an example of one of the tower tombs

that was destroyed in Palmyra.

သင်္ချိုင်းမျှော်စင်ကို ပြချင်ပါတယ်။

Using Sketchfab's online viewer,

Sketchfab ရဲ့ အွန်လိုင်း ကြည့်ရှုစက်ကို သုံးပြီး၊

we can show that we have reconstructed three parts of the exterior of the tomb,

သင်္ချိုင်းရဲ့ အပြင်ပိုင်း သုံးပိုင်းကို ပြန်ဖေါ်ထုတ်နိုင်ခဲ့တာကို ပြပေးလျက်၊

အတွင်းပိုင်း ဓာတ်ပုံတွေ ရှိခဲ့လို့ ကျွန်တော်တို့ဟာ

but we also have photos of the inside,

so we're beginning to create a reconstruction of the wall

အတွင်းပိုင်း နံရံတွေနဲ့ မျက်နှာကြက််တွေ ပြန်လည် တည်ဆောက်မှုကို

and the ceiling.

စလုပ်ကိုင်နေကြပါပြီ။

Archaeologists worked there for many, many years,

ရှေးဟောင်းသုတေသီတွေ အဲဒီမှာ နှစ်ပေါင်းများစွာကြာ အလုပ်လုပ်ခဲ့ကြရာ

so we also have architectural drawing plans of this lost heritage.

ဆုံးရှုံးသွားပြီဖြစ်တဲ့ အဲဒီအမွေအနှစ်ရဲ့ ပုံကြမ်းတွေ ရှိခဲ့ပါတယ်။

Unfortunately, we are not only losing cultural heritage to areas of conflict

ကျွန်တော်တို့ဟာ ယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်တွေကို ဆုံးရှံးနေရတာ ပဋိပက္ခနဲ့ စစ်ဖြစ်နေတဲ့

and at war --

ဒေသများမှာသာ မကပါဘူး--

we're also losing it to natural disasters.

သဘာဝဘေးအန္တရာယ်တွေ ကြောင့်လည်း ဆုံးရှုံးနေရပါတယ်။

This is a 3D model of Durbar Square in Kathmandu,

ဟောဒါက ခတ္တမန္ဒူမြို့က Durbar ရင်ပြင်ရဲ့ 3D ပုံစံပါ၊

before the earthquake that occurred last April ...

နောက်ဆုံး ဧပြီလတုန်းက ငလျင် မတိုင်မီက ပုံပါ ...

ဒါက နောက်ပိုင်း မြင်ရတဲ့ပုံပါ။

and this is after.

You may be thinking,

ဒီ 3D ပုံစံတွေကို ကျွန်တော်တို့ဟာ

you didn't create these 3D models with only tourist photographs,

ခရီးလှည့်တွေရဲ့ ဓာတ်ပုံတွေနဲ့သာ ဖန်တီးခဲ့တာ မဟုတ်နိုင်ဘူးလို့ ထင်ကြရင်၊

and that's true.

ခင်ဗျားတို့ မှန်ကြပါတယ်။

But what this represents

ဒါပေမဲ့ ဒီအချက်က ပြသပေးနေတာက

is the ability for large, public organizations and private industry

ကြီးမားကြတဲ့ လူထုအဖွဲ့အစည်းများနဲ့ ပုဂ္ဂလိက စက်မှုလုပ်ငန်းတွေဟာ

to come together for initiatives like ours.

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ လုပ်ကိုင်မှုမျိုးထဲ လက်တွဲပါဝင်နိုင်ကြခြင်းကိုပါ။

And so one of the major challenges of our project, really,

ဒီတော့ ကျွန်တော်တို့ စီမံကိန်းအတွက် အဓိကအကျဆုံး စိန်ခေါ်မှုက

is to find photographs that were taken before something happens, right?

တစ်ခုခု မဖြစ်ခင်စဉ်တုန်းက ရိုက်ယူခဲ့တဲ့ ဓာတ်ပုံတွေကို ရှာယူရန်ပါပဲ။

Well, the internet is basically a database with millions of images, right?

တကယ်တော့ အင်တာနက်ဟာ အဲဒီလို ပုံတွေ သန်းနဲ့ချီရှိနေတဲ့ ဒေတာဘေ့စ်ပါပဲ။

Exactly.

တကယ်ပါပဲ။

So we have begun to develop a tool

အဲဒါနဲ့ ကျွန်တော်တို့ဟာ Flickr လို ဝဘ်ဆိုက်များမှ

that allows us to extract images from websites like Flickr,

ဓာတ်ပုံတွေကို ၎င်းတို့ရဲ့ geotag တွေနဲ့အတူ ထုတ်ယူခွင့်ပြုမယ့်

ကိိရိယာ တစ်ခုကို စပြီး ပြုစုလာခဲ့လျက်

based on their geotags,

to complete reconstructions.

ပြန်လည်ဖေါ်ထုတ်မှုကို အဆုံးသတ်ဖို့ အားထုတ်ခဲ့ကြတယ်။

Because we're not only losing cultural heritage to natural disasters and in war,

ကျွန်တော်တို့ဟာ ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်တွေကို သဘာဝ ကပ်ဘေးများနဲ့ စစ်မက်များထဲမှာသာမက

but we're also losing it to something else.

တခြားနည်းများဖြင့်ပါ ဆုံးရှုံးနေကြရလို့ ဖြစ်ပါတယ်။

Any idea, just looking at these two pictures?

ဒီပုံနှစ်ပုံကို ကြည့်နေရင်းနဲ့ စိတ်ကူးတစ်ခုခု ပေါ်လာကြလား။

Maybe it's a little difficult to remember,

ဒါကို မှတ်မိရန် သိပ်ခဲယဉ်းချင် ခဲယဉ်းနိုင်ပါတယ်။

but only a few weeks ago,

လွန်ခဲ့တဲ့ ရက်သတ္တပတ် အနည်းငယ်တုန်းက၊

this was the example of human destruction by human stupidity.

လူသားရဲ့ မိုက်မဲမှုကြောင့် လူသားရဲ့ ဆုံးရှုံးမှုကြီး ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။

Because a tourist in Lisbon wanted to climb onto this statue

လစ္စဘွန်းမြို့မှာ ခရီးလှည့် တစ်ဦးကး အဲဒီ ရုပ်တုပေါ်ကို တက်ပြီး ဆဲလ်ဖီကို

ရိုက်ယူရန် စိတ်ကူးခဲ့လို့ပါ--

and take a selfie with it --

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

and pulled it down with him.

သူဟာ ရုပ်တုကို သူနဲ့အတူ ဆွဲချခဲ့ပါတယ်။

So we're already finding photographs

အခုတော့ကျွန်တော်တို့ဟာ ဓာတ်ပုံတွေကို ရှာဖွေနေကြပြီး

to complete a digital reconstruction of this.

အဲဒါကို ဒီဂျစ်တယ်နည်းနဲ့ ပြန်လည်ဖေါ်ထုတ်ပေးကြဖို့ အားထုတ်ကြပါမယ်။

We need to remember

ကျွန်တော်တို့ မှတ်မိသင့်တာက၊

that the destruction of cultural heritage isn't a recent phenomenon.

ယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်တွေ ဖျက်ဆီးခံရမှုကို ဒီခေတ်ကျမှသာ ကြုံနေရတာ မဟုတ်ပါ။

In the 16th century,

၁၆ ရာစုတုန်းကိုက၊

European priests and explorers burned thousands of Maya books in the Americas,

ဥရောပ ပုရောဟိတ်တွေနဲ့ စူးစမ်းရှာဖွေသူတို့က အမေရိကမှာ မာယာစာအုပ်တွေမီးရှို့ခဲ့ကြရာ

of which we only have a handful left.

အနည်းငယ်မျှသာ ကျန်ရစ်ခဲ့ကြပါတယ်။

Fast-forward to 2001,

သိပ်မကြားသေးတဲ့ ၂၀၀၁ ခုနှစ်တုန်းက

when the Taliban blew up the Bamiyan Buddhas in Afghanistan.

တာလီဘန်တွေဟာ Bamiyan ဗုဒ္ဓရုပ်ပွားတော်ကို ဖောက်ခွဲပစ်ခဲ့ကြပါတယ်။

You see,

ခင်ဗျားတို့ သိကြသလို၊

cultural heritage is about our shared global history.

ယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်တွေဟာ အားလုံး မျှဝေကြရတဲ့ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ သမိုင်းပါ။

It helps us connect with our ancestors and their stories,

၎င်းတို့က ဘိုးဘေးများနဲ့ သူတို့ရဲ့ ဘဝဖြစ်ရပ်များနဲ့ ဆက်သွယ်ရန် ကူညီပေးပါတယ်၊

but we're losing pieces of it every day to natural disasters

ဒါပေမဲ့ သဘာဝ ကပ်ဘေးများနဲ့ ပဋိပက္ခတွေကြောင့် ကျွန်တော်တို့ဟာ

and in areas of conflict.

၎င်းတို့ကို ဆုံးရှုံးနေကြရပါတယ်။

Of course, the loss of human life is the most heartbreaking loss ...

လူ့အသက်တွေကို ဆုံးရှုံးရမှုဟာ အထူးဝမ်းနည်းစရာ ကောင်းတာမှန်ပေမဲ့၊

but cultural heritage offers us a way to preserve the memory of the people

ယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်များဟာ လူတွေကို သတိရစေရန် ကူညီပေးကြလို့

for future generations.

အနာဂတ် မျိုးဆက်များအတွက် ထိန်းသိမ်းပေးနိုင်ပါတယ်။

We need your help to reclaim the history that is being lost.

ဆုံးခဲ့ရတဲ့ သမိုင်းကို ပြန်ဖေါ်ထုတ်ရာတွင် ခင်ဗျားတို့ရဲ့ အကူအညီကို လိုအပ်ပါတယ်။

ကျွန်တော်တို့နဲ့ လက်တွဲ လုပ်ကိုင်ကြမလား။

Will you join us?

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)