Jonathan Haidt: How common threats can make common (political) ground

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: Novica Nakov Reviewer: Tanja Nestoroska

So if you've been following the news,

Ако ги следите вестите,

you've heard that there's a pack of giant asteroids

чувте дека има група гигантски астероиди

headed for the United States,

упатени кон Соединетите држави,

all scheduled to strike within the next 50 years.

сите на пат да удрат во следните 50 години.

Now I don't mean actual asteroids made of rock and metal.

Не мислам на вистински астероиди напревени од камен и метал.

That actually wouldn't be such a problem,

Тоа всушност не би било толкав проблем,

because if we were really all going to die,

бидејќи ако е сигурно дека ќе умреме,

we would put aside our differences, we'd spend whatever it took,

треба да ги ставиме на страна нашите разлики и да направиме сѐ шо може

and we'd find a way to deflect them.

за да најдеме начин да ги одбиеме.

I'm talking instead about threats that are headed our way,

Наместо тоа зборувам за опасности кои одат кон нас

but they're wrapped in a special energy field

но тие се завиени во специјално енергетско поле

that polarizes us, and therefore paralyzes us.

кое не поларизира и потоа парализира.

Last March, I went to the TED conference,

Минатиот март, бев на конференцијата TED

and I saw Jim Hansen speak, the NASA scientist

и го гледав говорот на Џим Хансен, научникот од NASA

who first raised the alarm about global warming in the 1980s,

кој прв го вклучи алармот за глобалното затоплување во 1980-тите

and it seems that the predictions he made back then

и се чини дека предвидувањата што ги направи тогаш

are coming true.

се исполнуваат.

This is where we're headed in terms of global temperature rises,

Ако температурите продолжат да растат

and if we keep on going the way we're going,

и продолжиме да одиме по овој пат

we get a four- or five-degree-Centigrade temperature rise

ќе добиеме покачување на температурите од 4-5 степени

by the end of this century.

до крајот на векот.

Hansen says we can expect about a five-meter rise in sea levels.

Хансен вели дека можеме да очекуваме петметарско покачувњае на нивото на морето.

This is what a five-meter rise in sea levels would look like.

Вака ќе изгледа петметарско покачување на нивото на морето.

Low-lying cities all around the world will disappear

Градовите што се на ниска надморска височиња ќе исчезнат

within the lifetime of children born today.

во генерацијата што се раѓа сега.

Hansen closed his talk by saying,

Хансен го заврши својот говор велејќи

"Imagine a giant asteroid on a collision course with Earth.

„Замислете гигантски астероид на упатен кон Земјата.

That is the equivalent of what we face now.

Ова е еквивалентот со кој сега се соочуваме.

Yet we dither, taking no action to deflect the asteroid,

Сепак не преземаме акција да го одбиеме астероидот,

even though the longer we wait,

иако колку повеќе чекаме,

the more difficult and expensive it becomes."

толку тоа станува потешко и поскапо.“

Of course, the left wants to take action,

Се разбира, левицата сака да преземе акција,

but the right denies that there's any problem.

но десницата негира било каков проблем.

All right, so I go back from TED,

Во ред, се враќам од TED,

and then the following week, I'm invited to a dinner party

и потоа следната недела сум поканет на вечера

in Washington, D.C., where I know that I'll be meeting

во Вашингтон, каде што знам дека ќе се сретнам

a number of conservative intellectuals, including Yuval Levin,

со бројни конзервативни интелектуалци, вкучувајќи го и Јувал Левин,

and to prepare for the meeting, I read this article by Levin

и за да се подготвам за средбата, го читам овој текст од Левин

in National Affairs called "Beyond the Welfare State."

во National Affairs наречен „По државата на благосостојба“.

Levin writes that all over the world,

Левин пишува дека насекаде низ светот,

nations are coming to terms with the fact

државите го прифаќаат фактот

that the social democratic welfare state

дека социјал-демократската држава на благосостојба

is turning out to be untenable and unaffordable,

станува неодржлива и прескапа,

dependent upon dubious economics

зависна од сомнителна економија

and the demographic model of a bygone era.

и на демографски модел од измината ера.

All right, now this might not sound as scary as an asteroid,

Во ред, ова можеби не звучи страшно колку астероид,

but look at these graphs that Levin showed.

но видете ги сите овие графици што ги покажa Левин.

This graph shows the national debt

Овој график го прикажува државниот долг

as a percentage of America's GDP, and as you see,

како процент од БДП на Америка и како што гледате

if you go all the way back to the founding,

ако одите назад до формирањето

we borrowed a lot of money to fight the Revolutionary War.

ние позајмивме многу пари за да ја водиме Револуционерната војна.

Wars are expensive. But then we'd pay it off, pay it off, pay it off,

Војните се скапи. Но потоа ние сме ја отплатиле, отплатиле, отплатиле,

and then, oh, what's this? The Civil War. Even more expensive.

и потоа што е ова? Граѓанската војна. Уште поскапа.

Borrow a lot of money, pay it off, pay it off, pay it off,

Позајмивме, отплативме, отплативме, отплативме,

get down to near zero, and bang! -- World War I.

и стигнавме речиси до нула и бенг - Прва светска војна.

Once again, the same process repeats.

Уште еднаш се повторува процесот.

Now then we get the Great Depression and World War II.

Стигнуваме до големата депресија и Втората светска војјна.

We rise to an astronomical level, around 118 percent of GDP,

Се креваме до астрономско ниво, околу 118% од БДП,

really unsustainable, really dangerous.

навистина неодржливо, навистина опасно.

But we pay it off, pay it off, pay it off, and then, what's this?

Но отплаќаме, отплаќаме, отплаќаме, и тогаш што е ова?

Why has it been rising since the '70s?

Зошто се крева од 1970-тите?

It's partly due to tax cuts that were unfunded,

Делумно, тоа е поради кратење на даноците што се неосновани,

but it's due primarily to the rise of entitlement spending,

но пред сѐ е поради покачување на буџетско трошење,

especially Medicare.

посебно Медикер.

We're approaching the levels of indebtedness we had at World War II,

Се приближуваме до нивоата на задолженост што ги имавме во време на Втората светска војна,

and the baby boomers haven't even retired yet,

а Бејби бум генерацијата сѐ уште не се пензионирала.

and when they do, this is what will happen.

Кога ќе се пензионира, ова се ќе се случи.

This is data from the Congressional Budget Office

Овие податоци се од Конгресната служба за буџет

showing its most realistic forecast of what would happen

и ги покажуваат најреалните предвидување што може да се случат

if current situations and expectations and trends are extended.

ако тековната ситуација, трошење и трендови се продолжат.

All right, now what you might notice is that these two graphs

Во ред, можете да забележите дека овие два графици

are actually identical, not in terms of the x- and y-axes,

се идентични, не во однос на x и y оските,

or in terms of the data they present,

или во однос на податоците што ги презентираат,

but in terms of their moral and political implications, they say the same thing.

туку во однос на нивните морални и политички импликации, тие кажуваат исто нешто.

Let me translate for you.

Да ви преведеам.

"We are doomed unless we start acting now.

„Ние сме проколнати освен ако не почнеме да дејстуваме сега.

What's wrong with you people on the other side in the other party?

Што е проблемот со вас луѓе на другата страна во другата партија?

Can't you see reality? If you won't help, then get the hell out of the way."

Не ја гледате реалноста? Ако не сакате да помогнете, тогаш тргнете се од патот.“

We can deflect both of these asteroids.

Можеме да ги одбиеме двата астероиди.

These problems are both technically solvable.

Обата проблеми се технички решливи.

Our problem and our tragedy is that in these hyper-partisan times,

Нашиот проблем и нашата трагедија е во тоа дека во овие хипер-партиски времиња,

the mere fact that one side says, "Look, there's an asteroid,"

самиот факт што едната страна вели „Гледајте астероид“,

means that the other side's going to say, "Huh? What?

значи дека другата страна ќе рече, „Што?

No, I'm not even going to look up. No."

Не, не сакам ни да погледнам нагоре. Не.“

To understand why this is happening to us,

За да разбереме зошто ова ни се случува,

and what we can do about it, we need to learn more about moral psychology.

и што можеме да направиме, мораме да научиме повеќе за морална психологија.

So I'm a social psychologist, and I study morality,

Јас сум социјален психолог и го проучувам моралот,

and one of the most important principles of morality

и еден од најважните принципи на моралот

is that morality binds and blinds.

е дека моралот залепува и заслепува.

It binds us into teams that circle around sacred values

Не залепува во тимови кои кружат околу нашите свети вредности

but thereby makes us go blind to objective reality.

но со тоа не прави слепи за објективната реалност.

Think of it like this.

Мислете за тоа на овој начин.

Large-scale cooperation is extremely rare on this planet.

Соработка од големи размери е екстремно ретка на оваа планета.

There are only a few species that can do it.

Само неколку видови ја прават.

That's a beehive. That's a termite mound, a giant termite mound.

Рој на пчели. Колонија на термити.

And when you find this in other animals, it's always the same story.

И кога ќе го најдете ова кај други животни, секогаш е истата приказна.

They're always all siblings who are children of a single queen,

Тие секогаш се браќа и сестри кои се деца на една кралица,

so they're all in the same boat.

и така сите се во ист брод.

They rise or fall, they live or die, as one.

Тие се воздигнуваат или паѓаат, живеат или умираат, како еден.

There's only one species on the planet that can do this

Само еден вид на земјава може да го прави ова

without kinship, and that, of course, is us.

без сродство, и тој вид, секако сме ние.

This is a reconstruction of ancient Babylon,

Ова е реконструкција на античкиот Вавилон,

and this is Tenochtitlan.

а ова е Теночитлан.

Now how did we do this? How did we go

Како го направивме ова? Како од

from being hunter-gatherers 10,000 years ago

почетокот на ловџии-собирачи пред 10.000 години

to building these gigantic cities in just a few thousand years?

стигнавме да ги градиме овие гигантски градови за само неколку илјади години?

It's miraculous, and part of the explanation

Чудовишно е, и дел од објаснувањето е

is this ability to circle around sacred values.

оваа можност за собирање околу свети вредности.

As you see, temples and gods play a big role in all ancient civilizations.

Како што гледате, храмовите и боговите играат голема улога во сите антички цивилизации.

This is an image of Muslims circling the Kaaba in Mecca.

Ова е слика од муслимани околу Каба во Мека.

It's a sacred rock, and when people circle something together,

Тоа е свет камен, и кога луѓето ќе се соберат околу нешто,

they unite, they can trust each other, they become one.

се обединуваат, си веруваат еден на друг, стануваат еден.

It's as though you're moving an electrical wire

Како да мрдате електрична жица

through a magnetic field that generates current.

низ магнетно поле кое создава струја.

When people circle together, they generate a current.

Кога луѓето ќе се здружат, тие генерираат струја.

We love to circle around things.

Сакаме да се здружуваме околу работи.

We circle around flags, and then we can trust each other.

Се здружуваме околу знамиња и тогаш можеме да си веруваме.

We can fight as a team, as a unit.

Можеме да се бориме како тим, како едно.

But even as morality binds people together into a unit,

Но дури и кога моралот ги спојува луѓето заедно во единица,

into a team, the circling blinds them.

во тим, тоа и ги заслепува.

It causes them to distort reality.

Ги предизвикува да си ја извитоперат реалноста.

We begin separating everything into good versus evil.

Почнуваме да делиме сѐ на добро наспроти зло.

Now that process feels great. It feels really satisfying.

Тоа создава одлично чувство. Не тера да се чуствуваме задоволени.

But it is a gross distortion of reality.

Но тоа е голема дисторзија на реалноста.

You can see the moral electromagnet operating in the U.S. Congress.

Можете да го видите моралниот електромагнет во фукнција во конгресот на САД.

This is a graph that shows the degree to which voting

Ова е график што покажува до кој степен гласањето

in Congress falls strictly along the left-right axis,

во Конгресот паѓа строго по десно-левата оска,

so that if you know how liberal or conservative someone is,

па ако знаете колку некој е либерален или конзервативен,

you know exactly how they voted on all the major issues.

знаете точно како гласале на сите главни прашања.

And what you can see is that,

И можете да видите дека

in the decades after the Civil War,

во декадите по граѓанската војна,

Congress was extraordinarily polarized,

конгресот беше невообичаено поларизиран,

as you would expect, about as high as can be.

како што би очекувале, најмногу што може.

But then, after World War I, things dropped,

Но потоа, по Првата светска војна, работите паднаа,

and we get this historically low level of polarization.

и го имаме ова историско ниско ниво на поларизација.

This was a golden age of bipartisanship,

Ова е златното време на непартиското одлучување,

at least in terms of the parties' ability to work together

барем во однос на способноста на партиите да работат заедно

and solve grand national problems.

и да решаваат големи државни проблеми.

But in the 1980s and '90s, the electromagnet turns back on.

Но во 1980-тите и 90-тите електромагнетот повторно се вклучува.

Polarization rises.

Поларизацијата се крева.

It used to be that conservatives and moderates and liberals

Порано конзервативците, умерените и либералите

could all work together in Congress.

можеа заедно да работат во конгресот.

They could rearrange themselves, form bipartisan committees,

Можеа да се прилагодат, да формираат непартиски комитети,

but as the moral electromagnet got cranked up,

но како што проработе моралниот електромагнет,

the force field increased,

се зголеми струјното поле

Democrats and Republicans were pulled apart.

и демократите и републиканците се разделија.

It became much harder for them to socialize,

Стана многу тешко да се социјализираат заедно,

much harder for them to cooperate.

уште потешко да соработуваат.

Retiring members nowadays say that it's become like gang warfare.

Конгресмените што се пензионираат сега велат дека е како војна помеѓу банди.

Did anybody notice that in two of the three debates,

Дали некој забележа дека во две од трите дебати,

Obama wore a blue tie and Romney wore a red tie?

Овама носеше сина а Ромни црвена вратоврска?

Do you know why they do this?

Знаете зошто го направија ова?

It's so that the Bloods and the Crips will know which side to vote for. (Laughter)

За бандите да знаат за кого да гласаат.

The polarization is strongest among our political elites.

Поларизацијата е најсилна помеѓу нашите политички елити.

Nobody doubts that this is happening in Washington.

Никој не се сомнева дека ова се случува во Вашингтон.

But for a while, there was some doubt as to whether it was happening among the people.

Но некое време имаше сомнеж дали ова се случува помеѓу луѓето.

Well, in the last 12 years it's become

Па, во последните 12 години

much more apparent that it is.

тоа стана многу по очигледно.

So look at this data. This is from the American National Elections Survey.

Погледнете ги овие податоци. Ова е од истражувањето за изборите во Америка.

And what they do on that survey is they ask

Во тоа истражување прашуваат

what's called a feeling thermometer rating.

нешто што се вика рангирање по термометар.

So, how warm or cold do you feel about, you know,

Значи, колку топло или ладно се чувствувате за, знаете,

Native Americans, or the military, the Republican Party,

Индијанците, војската, републиканската партија,

the Democratic Party, all sorts of groups in American life.

демократската партија, сите разни групи во Американскиот живот.

The blue line shows how warmly Democrats feel

Сината линија покажува колку топло се чувствуваат демократите

about Democrats, and they like them.

за демократите, и тие ги сакаат.

You know, ratings in the 70s on a 100-point scale.

Знаете, рангот во 70-тите на скала од 100.

Republicans like Republicans. That's not a surprise.

Републиканците ги сакаат републиканците. Тоа не е изненадување.

But when you look at cross-party ratings,

Но кога ќе ги погледате рангирањата што не се внатре-партиски

you find, well, that it's lower, but actually,

ќе видите дека сакањето е пониско, но всушност

when I first saw this data, I was surprised.

кога прв пат ги видов овие податоци, бев изненаден.

That's actually not so bad. If you go back to the Carter and even Reagan administrations,

Тоа всушност не е толку лошо. Ако се вратите назад во времето на Картер или Реган,

they were rating the other party 43, 45. It's not terrible.

тие ја рангираа другата партија околу 43, 45. Не е лошо.

It drifts downwards very slightly,

Оди надолу малку,

but now look what happens under George W. Bush and Obama.

но видете што се случува во времето на Буш и Обама.

It plummets. Something is going on here.

Пропаѓа. Нешто се случува овде.

The moral electromagnet is turning back on,

Моралниот електромагнет повторно се вклучува,

and nowadays, just very recently,

и денес, скоро,

Democrats really dislike Republicans.

демократите навистина не ги сакаат републиканците.

Republicans really dislike the Democrats. We're changing.

Републиканците навистина не ги сакаат демократите. Ние се менуваме.

It's as though the moral electromagnet is affecting us too.

Како моралниот електромагнет да влијае и на нас.

It's like put out in the two oceans and it's pulling the whole country apart,

Како да е ставен во двата океани и да ја тегне земјата на два дела,

pulling left and right into their own territories

лево и десно во нивни сопствени територии

like the Bloods and the Crips.

како Bloods-ите и Crips-ите (две познати спротиставени банди).

Now, there are many reasons why this is happening to us,

Има многу причини зошто ова ни се случува,

and many of them we cannot reverse.

и многу од нив не можеме да ги поправиме.

We will never again have a political class

Никогаш повторно нема да имаме политичка класа

that was forged by the experience of fighting together

која е создадена од искуството на заедничка борба

in World War II against a common enemy.

во Втора светска војна против заеднички непријател.

We will never again have just three television networks,

Никогаш повеќе нема да имаме само три телевизии

all of which are relatively centrist.

од кои сите се релативно центристички.

And we will never again have a large group of conservative southern Democrats

И никогаш нема да имаме голема група на конзервативни јужни демократи

and liberal northern Republicans making it easy,

и либерални северни републиканци кои ќе прават

making there be a lot of overlap for bipartisan cooperation.

да има преклопување за двопартиска соработка.

So for a lot of reasons, those decades after the Second World War

Така, од многу причини, тие декади по Втората светска војна

were an historically anomalous time.

беа историска аномалија.

We will never get back to those low levels of polarization, I believe.

Верувам дека никогаш нема да се вратиме на тоа ниско ниво на поларизација.

But there's a lot that we can do. There are dozens

Но има многу што може да се направи. Има дузина

and dozens of reforms we can do that will make things better,

реформи што можеме да ги направиме кои ќе ги направат работите подобри,

because a lot of our dysfunction can be traced directly

бидејќи многу од нашето нефункционирање може да се следи назад дирекнто

to things that Congress did to itself in the 1990s

до нештата што конгресот ги направи во 1990-тите

that created a much more polarized and dysfunctional institution.

што создаде многу пополаризирана и нефункционална институција.

These changes are detailed in many books.

Овие промени се опишани во многу книги.

These are two that I strongly recommend,

Овие две ги препорачувам.

and they list a whole bunch of reforms.

и тие предлагаат еден куп реформи.

I'm just going to group them into three broad classes here.

Ќе ги групирам во три широки класи.

So if you think about this as the problem of a dysfunctional,

Ако мислите дека ова е проблем на нефункционална,

hyper-polarized institution, well, the first step is,

хипер-поларизирана институција, првиот чекор е

do what you can so that fewer hyper-partisans get elected in the first place,

да направите сѐ што може за помалку хипер-партијци да бидат избрани,

and when you have closed party primaries,

а кога имате затворени партиски избори,

and only the most committed Republicans and Democrats are voting,

и кога само најпосветените републиканци и демократи гласаат,

you're nominating and selecting the most extreme hyper-partisans.

тогаш ги номинирате и бирате само најектремните хипер-партијци.

So open primaries would make that problem much, much less severe.

Така, отворени партиски избори ќе го направат проблемот многу полесен.

But the problem isn't primarily that we're electing bad people to Congress.

Но проблемот не е примарно дека избираме лоши луѓе за конгресот.

From my experience, and from what I've heard from Congressional insiders,

Од моето искуство и од она што сум го чул од луѓе од конгресот,

most of the people going to Congress are good, hard-working,

повеќе од луѓето што одат во конгресот се добри, работливи,

intelligent people who really want to solve problems,

интелегентни луѓе кои навистина сакаат да решаваат проблеми,

but once they get there, they find that they are forced

но штом ќе стигнат таму, приморани се

to play a game that rewards hyper-partisanship

да играат игра која наградува хипер-партизираност

and that punishes independent thinking.

и казнува независно мислење.

You step out of line, you get punished.

Излезеш ли од редот, ќе бидеш казнет.

So there are a lot of reforms we could do

Има многу реформи што може да ги направиме

that will counteract this.

кои ќе делуваат против ова.

For example, this "Citizens United" ruling is a disaster,

На пример, пресудата "Citizens United" е катастрофа,

because it means there's like a money gun aimed at your head,

бидејќи значи дека има пиштол од пари прилепен на твоето чело,

and if you step out of line, if you try to reach across the aisle,

и ако излезеш од линијата и пробаш да посегнеш преку преминот,

there's a ton of money waiting to be given to your opponent

има тон пари што ќе му бидат дадени на твојот противник

to make everybody think that you are a terrible person through negative advertising.

за сите со помош на негативно рекламирање да бидат натерани да мислат дека ти си одвратна личност.

But the third class of reforms is that we've got to change

Третата класа реформи е дека мораме да ја промениме

the nature of social relationships in Congress.

природата на социјалните врски во конгресот.

The politicians I've met are generally very extroverted,

Политичарите што ги сретнав се генерално многу екстровертни,

friendly, very socially skillful people,

пријателски настроени, социјално вешти луѓе

and that's the nature of politics. You've got to make relationships,

и тоа е природата на политиката. Мора да создаваш врски,

make deals, you've got to cajole, please, flatter,

правиш зделки, да задоволуваш, ласкаш,

you've got to use your personal skills,

мора да ги користиш личните вештини,

and that's the way politics has always worked.

и така политиката функционирала од секогаш.

But beginning in the 1990s, first the House of Representatives

Но во почетокот на 1990-тите конгресот

changed its legislative calendar

го смени календарот

so that all business is basically done in the middle of the week.

така што сета работа се прави во средина на неделата.

Nowadays, Congressmen fly in on Tuesday morning,

Денес, конгресмените долетуваат во вторник наутро,

they do battle for two days, then they fly home Thursday afternoon.

се борат два дена и одат дома во четврток вечер.

They don't move their families to the District.

Не ги селат своите фамилии во Вашингтон.

They don't meet each other's spouses or children.

Не ги среќаваат своите партнери и деца.

There's no more relationship there.

Нема повеќе врски таму.

And trying to run Congress without human relationships

И да се раководи конгресот без човечки односи

is like trying to run a car without motor oil.

е како да се вози кола без масло во моторот.

Should we be surprised when the whole thing freezes up

Треба ли да бидеме изненадени кога целата работа смрзнува

and descends into paralysis and polarization?

и пропаѓа во парализа и поларизација?

A simple change to the legislative calendar,

Проста промена во законодавниот календар,

such as having business stretch out for three weeks

што ќе овозможи развлекување на работата во 3 недели

and then they get a week off to go home,

и потоа недела дома,

that would change the fundamental relationships in Congress.

ќе ги смени основните односи во конгресот.

So there's a lot we can do, but who's going to push them to do it?

Значи има многу што треба да се направи, но кој ќе ги натера да го направат?

There are a number of groups that are working on this.

Има повеќе групи што работат на ова.

No Labels and Common Cause, I think,

No Labels и Common Cause мислам

have very good ideas for changes we need to do

имаат многу добри идеи за промените што треба да ги направиме

to make our democracy more responsive and our Congress more effective.

за нашата демократија да биде почувствителна и нашиот конгрес поефективен.

But I'd like to supplement their work

Но би сакал да ја дополнам нивната работа

with a little psychological trick, and the trick is this.

со мал психолошки трик, и тој е ова.

Nothing pulls people together like a common threat

Ништо не ги зближува луѓето заедно како заедничка закана

or a common attack, especially an attack from a foreign enemy,

или заеднички напад, посебно напад од надворешен непријател,

unless of course that threat hits on our polarized psychology,

освен се разбира, ако таа закана не удри по нашата поларизирана психологија,

in which case, as I said before, it can actually pull us apart.

и тогаш, како што реков претходно, да не подели уште повеќе.

Sometimes a single threat can polarize us, as we saw.

Некогаш некоја закана може и да не поларизира.

But what if the situation we face is not a single threat

Но што ако ситуација со која се соочуваме не е една закана

but is actually more like this,

туку повеќе е дека

where there's just so much stuff coming in,

толку многу работи надоаѓаат

it's just, "Start shooting, come on, everybody,

што едноставно е „Почнете да пукате, сите,

we've got to just work together, just start shooting."

мораме заедно да работиме, почнете да пукате.“

Because actually, we do face this situation.

Бидејќи всушност, се соочуваме со оваа ситуација.

This is where we are as a country.

Овде сме како држава.

So here's another asteroid.

Еве уште еден астероид.

We've all seen versions of this graph, right,

Сите сме виделе верзии од овој график, нели,

which shows the changes in wealth since 1979,

кој покажува промени во богатството од 1979,

and as you can see, almost all the gains in wealth

и како што можете да видите, речиси сите придобивки во богатство

have gone to the top 20 percent, and especially the top one percent.

се отидени во горните 20% и посебно во врвните 1%.

Rising inequality like this is associated

Растечка нееднаквост како ова е асоцирана

with so many problems for a democracy.

со многу проблеми за една демократија.

Especially, it destroys our ability to trust each other,

Посебно, тоа ја уништува способноста да си веруваме,

to feel that we're all in the same boat, because it's obvious we're not.

да се чувствуаме дека сме во ист брод, затоа што е очигледно дека не сме.

Some of us are sitting there safe and sound in gigantic private yachts.

Некои од нас си седат безбедно во гигантски приватни јахти.

Other people are clinging to a piece of driftwood.

Други се држат за тенка гранка што плови.

We're not all in the same boat, and that means

Не сме во истиот брод и тоа значи

nobody's willing to sacrifice for the common good.

дека никој не сака да се жртвува за заедничко добро.

The left has been screaming about this asteroid for 30 years now,

Левицата вриска за овој астероиод веќе 30 години

and the right says, "Huh, what? Hmm? No problem. No problem."

а десницата вели “Што? Хм? Нема проблем. Нема проблем.“

Now,

Сега,

why is that happening to us? Why is the inequality rising?

зошто ни се случува ова? Зошто се зголемува нееднаквоста?

Well, one of the largest causes, after globalization,

Една од најголемите причини, по глобализацијата,

is actually this fourth asteroid,

е овој четврт астероид,

rising non-marital births.

растечки број на вонбрачни деца.

This graph shows the steady rise of out-of-wedlock births

Овој график прикажува постојан раст на раѓања надвор од брак

since the 1960s.

од 1960-тите.

Most Hispanic and black children are now born to unmarried mothers.

Повеќето деца од шпанско и црно потекло се родени од немажени мајки.

Whites are headed that way too.

Белите се на тој пат исто така.

Within a decade or two, most American children

За декада или две повеќето Американски деца

will be born into homes with no father.

ќе бидат родени во домови без татко.

This means that there's much less money coming into the house.

Ова значи дека многу помалку пари ќе доаѓаат во домот.

But it's not just money. It's also stability versus chaos.

Но не само пари. И стабилност наспроти хаос.

As I know from working with street children in Brazil,

Како што знам од работата со деца од улица во Бразил,

Mom's boyfriend is often a really, really dangerous person for kids.

дечкото на мајката често е многу, многу опасна личност за децата.

Now the right has been screaming about this asteroid since the 1960s,

Десницата вриска за овој астероид од 1960-тите,

and the left has been saying, "It's not a problem. It's not a problem."

а левицата вели: „Не е проблем. Не е проблем“.

The left has been very reluctant to say

Левицата беше многу неволна да рече

that marriage is actually good for women and for children.

бракот е добар за жените и децата.

Now let me be clear. I'm not blaming the women here.

Да бидам јасен. Не ги обвинувам жените.

I'm actually more critical of the men

Повеќе сум критичен кон мажите

who won't take responsibility for their own children

кои не сакаат да преземат одговорност за нивните деца

and of an economic system that makes it difficult

и кон економски систем кој прави да биде тешко

for many men to earn enough money to support those children.

за многу мажи да заработат доволно за да ги издржуваат тие деца.

But even if you blame nobody, it still is a national problem,

Но дури и да не обвинувате никого, сепак тоа е државен проблем,

and one side has been more concerned about it than the other.

и едната страна била поконцентрирана на него отколку другата страна

The New York Times finally noticed this asteroid

Њу Јорк Тајмс конечно го забележа овој астероид

with a front-page story last July

со насловна страница минатиот јули

showing how the decline of marriage contributes to inequality.

прикажувајќи како падот на бракот придонесува кон нееднаквоста.

We are becoming a nation of just two classes.

Стануваме нација на две класи.

When Americans go to college and marry each other,

Кога Американците одат на факултет и се земаат меѓу себе,

they have very low divorce rates.

имаат многу ниски стапки на развод.

They earn a lot of money, they invest that money in their kids,

Заработуваат многу пари, ги инвестираат тие пари во своите деца,

some of them become tiger mothers,

некои од нив стануваат тигрици мајки,

the kids rise to their full potential,

децата израснуваат во цел свој потенцијал,

and the kids go on to become

и стануваат

the top two lines in this graph.

првите две линии во овој график.

And then there's everybody else:

И потоа тука се сите други:

the children who don't benefit from a stable marriage,

децата што немаат корист од стабилен брак,

who don't have as much invested in them,

во кои не се инвестира многу,

who don't grow up in a stable environment,

кои не растат во стабилна околина,

and who go on to become the bottom three lines in that graph.

и кои стануваат последните три линии од овој график.

So once again, we see that these two graphs are actually saying the same thing.

Уште еднаш гледаме дека овие два графици покажуваат иста работа.

As before, we've got a problem, we've got to start working on this,

Како и претходно имаме проблем и мораме да почнеме да работиме на ова,

we've got to do something,

мораме да направиме нешто,

and what's wrong with you people that you don't see my threat?

и што е проблемот со вас луѓе што не ја гледата мојата закана?

But if everybody could just take off their partisan blinders,

Но ако сите ги извадат своите партиски завеси

we'd see that these two problems actually

ќе видиме дека овие два проблеми

are best addressed together.

всушност можат најлесно да се решат заедно.

Because if you really care about income inequality,

Затоа што ако навистина се грижите за нееднаквоста на приходот,

you might want to talk to some evangelical Christian groups

можеби ќе сакате да зборувате со некои христијански групи

that are working on ways to promote marriage.

кои работат на начини за промовирање на бракот.

But then you're going to run smack into the problem

Но тогаш ќе се соочите со проблемот дека

that women don't generally want to marry someone

жените генерално не сакаат да се омажат со некој

who doesn't have a job.

што нема работа.

So if you really care about strengthening families,

Па ако навистина се грижите за зајакнување на семејствата,

you might want to talk to some liberal groups

треба да зборувате со некои либерални групи

who are working on promoting educational equality,

кои работат на промовирање на образовна еднаквост,

who are working on raising the minimum wage,

кревање на минималната плата,

who are working on finding ways to stop so many men

кои бараат начини да спречат многу мажи

from being sucked into the criminal justice system and

од тоа да бидат вовлечени во кривичниот систем

taken out of the marriage market for their whole lives.

и извадени од пазарот за брак засекогаш.

So to conclude, there are at least four asteroids headed our way.

За заклучок, има барем четири астероиди што одат кон нас.

How many of you can see all four?

Колкумина од вас можат да ги видат сите четири?

Please raise your hand right now if you're willing to admit

Кренете ја ракате сега ако сте спремни да признаете

that all four of these are national problems.

дека сите четири се државни проблеми.

Please raise your hands.

Кренете рака.

Okay, almost all of you.

Во ред. Речиси сите.

Well, congratulations, you guys are the inaugural members

Па честитки. Вие се првите членови

of the Asteroids Club, which is a club

на клубот на астероиди, што е клуб

for all Americans who are willing to admit

за сите Американци кои се спремни да признаат

that the other side actually might have a point.

дека другата страна всушнст можеби е во право.

In the Asteroids Club, we don't start by looking for common ground.

Во клубот на астероиди не почнуваме со барање на заеднчка основа.

Common ground is often very hard to find.

Заедничка основа често многу тешко се наоѓа.

No, we start by looking for common threats

Не. Почнуваме со барање на заеднички закани

because common threats make common ground.

затоа што заеднички закани прават заедничка основа.

Now, am I being naive? Is it naive to think

Сега, дали сум наивен? Дали е наивно да се мисли

that people could ever lay down their swords,

дека луѓето можат да го положат оружјето

and left and right could actually work together?

и левото и десното да работат заедно?

I don't think so, because it happens,

Не мислам дека е така затоа што се случува,

not all that often, but there are a variety of examples that point the way.

не често, но има повеќе примери кои покажуваат натаму.

This is something we can do.

Ова е нешто што можеме да го направиме.

Because Americans on both sides care about the decline in civility,

Затоа што Американците на двете страни се грижат за падот на учтивоста

and they've formed dozens of organizations,

и тие формираа дузина организации

at the national level, such as this one,

на национално ниво, како оваа,

down to many local organizations,

па сѐ до многу локални организации,

such as To The Village Square in Tallahassee, Florida,

како To The Village Square во Талахасе, Флорида,

which tries to bring state leaders together to help facilitate

која се обидува да ги спои државните водачи

that sort of working together human relationship

за да создаде човечки односи

that's necessary to solve Florida's problems.

кои се потребни за решавање на проблемите на Флорида.

Americans on both sides care about global poverty and AIDS,

Американците на двете страни се грижат за светската сиромаштија и СИДА,

and on so many humanitarian issues,

и за многу хуманитарни прашања,

liberals and evangelicals are actually natural allies,

либералите и евангелистите се всушност природни сојузници,

and at times they really have worked together

и некогаш навистина работеле заедно

to solve these problems.

за да решаваат проблеми.

And most surprisingly to me, they sometimes can even see

И најизненадувачки за мене, тие понекогаш гледаат

eye to eye on criminal justice.

еднакво на прашањето за кривична правда.

For example, the incarceration rate, the prison population

На пример, стапката на затворање, затворската популација

in this country has quadrupled since 1980.

во оваа земја четворократно се золемила од 1980.

Now this is a social disaster,

Ова е општествена катастрофа,

and liberals are very concerned about this.

и либералите се многу загрижени за ова.

The Southern Poverty Law Center is often fighting

Southern Poverty Law Center често се бори

the prison-industrial complex, fighting to prevent a system

против затворско-индустрискиот комплекс, се бори да го спречи системот

that's just sucking in more and more poor young men.

што вовлекува повеќе и повеќе сиромашни млади мажи.

But are conservatives happy about this?

Но дали конзервативците се среќни со ова?

Well, Grover Norquist isn't, because this system

Па Грувер Норквист не е, затоа што овој систем

costs an unbelievable amount of money.

чини неверојано многу пари.

And so, because the prison-industrial complex

И така бидејќи затворско индустрискиот комплекс

is bankrupting our states and corroding our souls,

ги банкротира нашите држави и кородира нашите души,

groups of fiscal conservatives and Christian conservatives

групи на фискални конзервативци и христијански конзерватици

have come together to form a group called Right on Crime.

формираа група што се вика Right on Crime.

And at times they have worked with the Southern Poverty Law Center

И повремено работеа заедно со Southern Poverty Law Center

to oppose the building of new prisons

за да се спротиват на градењето на нови затвори

and to work for reforms that will make the justice system

и на реформи кои ќе го направат правниот систем

more efficient and more humane.

поефикасен и похуман.

So this is possible. We can do it.

Значи ова е можно. Можеме да го направиме.

Let us therefore go to battle stations,

Затоа да се упатиме на борбените позиции,

not to fight each other,

не да се бориме еден со друг,

but to begin deflecting these incoming asteroids.

туку да почнеме да ги одбиваме овие надоаѓачки астероиди.

And let our first mission be to press Congress

И нашата прва мисија нека биде да го притиснеме конгресот

to reform itself, before it's too late for our nation.

да се реформира, пред да биде предоцна за нашата држава.

Thank you. (Applause)

Благодарам. (Аплауз)