Let’s Make the World Wild Again | Kristine McDivitt Tompkins | TED

Transcriber: Ivana Korom Reviewer: Krystian Aparta

Translator: zhila mawlood Reviewer: Daban Q Jaff

My siblings and I grew up on our great-grandfather's farm

من و خوشك و براكانم له‌ كێڵگه‌ی باپیره‌ گه‌وره‌مان گه‌وره‌بووین

in California.

له‌ كالیفۆرنیا.

It was a landscape of our family and our home.

دیمه‌نی سروشتی خێزانه‌كه‌مان و ماڵه‌كه‌مان بوو.

When it was clear that nobody in our generation

كه‌ ڕوون بوو هیچ كه‌سێك له‌ نه‌وه‌ی ئێمه‌

wanted to take on the heavy burden of ranching,

نه‌یده‌ویست باری قورسی په‌له‌وه‌رداریی بگرێته‌ سه‌رشانی خۆی،

the ranch was sold to a neighbor.

كێڵگه‌كه‌ به‌ دراوسێیه‌كمان فرۆشرا.

The anchor of our lives was cut,

له‌نگه‌ری ژیانمان بڕا،

and we felt adrift in the absence of that land.

و هه‌ستمان به‌ وێڵیی ده‌كرد له‌ دووری ئه‌و خاكه‌.

For the first time, I came to understand

بۆ یه‌كه‌مین جار، تێگه‌یشتم

that something valuable can be best understood

كه‌ ده‌توانرێت شتێكی به‌هادار به ‌باشترین شێوه‌ لێی تێبگه‌یت

not by its presence,

نه‌ك به‌ هه‌بوونی،

but by its absence.

به‌ڵكو به‌ دیارنه‌مانی.

It was impossible to know then

ئه‌و كات مه‌حاڵ بوو بزانم

just how powerful the absence of those things we love

دیارنه‌بوونی ئه‌و شتانه‌ی خۆشمان ده‌وێن چه‌نده‌ به‌هێز بوون

would have an impact far into my future.

كاریگه‌ریی له‌سه‌ر داهاتووم ده‌بێت.

For 23 years, my working life was with Yvon Chouinard.

بۆ ماوه‌ی 23 ساڵ، ژیانی ئیشكردنم له‌گه‌ڵ ئیڤۆن شونارد.

ئه‌و كاته‌ ده‌ستم پێكرد كه‌ ئه‌و خه‌ریكی دروست كردن و دیزاین كردنی

I started when he was designing and manufacturing

technical rock and ice climbing equipment

كه‌لوپه‌لی ته‌كنیكی بۆ سه‌ركه‌وتن به‌سه‌ر به‌رد و سه‌هۆڵ بوو

in a tin shed near the railroad tracks in Ventura.

له‌ بنمیچیكی ته‌نه‌كه‌ نزیك شوێنی هێڵی ئاسنینی له‌ ڤێنتۆرا.

And when Yvon decided to start making clothes for climbers

كاتێك ئیڤۆن بڕیاری دروست كردنی جلو به‌رگی بۆ پیاهه‌ڵگه‌ڕیوه‌كان دا

and call this business Patagonia,

ئه‌و كاره‌ی ناونا پاتاگۆنیا،

I became one of the first six employees,

من بوومه‌ یه‌كێك له‌ شه‌ش كارمه‌نده‌ سه‌ره‌تاییه‌كانی ئه‌و،

later becoming CEO

دواتر بوومه‌ سه‌رۆكی جێبه‌جێكار

and helping build a company

و یارمه‌تیده‌ر بووم له‌ بنیاتنانی كۆمپانیایه‌ك

where creating the best products and doing good by the world

كه‌ داهێنانی باشترین به‌رهه‌مه‌كان و كاری باش له ‌لایه‌ن جیهانه‌وه‌

was more than just a tagline.

زیاتر له‌ دروشمێك بوو.

Doug Tompkins, who would become my husband years later,

دۆو تۆمپكینس، كه‌ چه‌ند ساڵێك دواتر بووه‌ هاوسه‌رم،

was an old friend and climbing companion of Yvon's

براده‌رێكی كۆن و یاوه‌ری هه‌ڵشاخینی ئیڤۆن

and also an entrepreneur.

و بازرگانیش بوو.

He cofounded The North Face and Esprit company.

به‌شدار بوو له‌ دامه‌زراندنی كۆمپانیای (زه‌ نۆرس فه‌یس) و (ئه‌سپریت).

All three of these businesses

هه‌رسێ بازرگانییه‌كه‌

were created by people who had grown up through the '60s,

له ‌لایه‌ن ئه‌و كه‌سانه‌وه‌ داهێنرابوون كه‌ له‌ شه‌سته‌كانه‌وه‌ گه‌وره‌بوون،

shaped by the civil rights, antiwar, feminist and peace movements.

له ‌لایه‌ن جووڵانه‌وه‌كانی مافی شارستانیی و دژه‌ شه‌ڕ و ئاشتی و مافه‌كانی ژنان ڕێكخراو

And those values were picked up in those years

له‌و چه‌ند ساڵانه‌دا ئه‌و به‌هایانه‌ هه‌ڵگیراون و

and carried throughout the values of these companies.

و به‌درێژایی به‌های ئه‌و كۆمپانیایانه‌ گواستراوه‌ته‌وه‌.

By the end of the 1980s,

له‌ كۆتایی هه‌شتاكان،

Doug decided to leave business altogether

دۆو بڕیاریدا به‌ته‌واوی واز له‌ ئیش كردن بێنێت

and commit the last third of his life to what he called

و سێیه‌كی كۆتایی ژیانی ته‌رخان بكات بۆ ئه‌وه‌ی كه‌ ناوی نا

"paying his rent for living on the planet."

"كرێدان بۆ ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر ئه‌و هه‌ساره‌یه‌ بژیێت."

At nearly the same time, when I hit 40,

نزیكه‌ی له‌ هه‌مان كاتدا، كه‌ بوومه‌ 40 ساڵ،

I was ready to do something completely new with my life.

ئاماده‌بووم شتێكی ته‌واو نوێ بكه‌م بۆ ژیانی خۆم.

The day after retiring from the Patagonia company,

ڕۆژێك دوای خانه‌نشین بوونم له‌ كۆمپانیای پاتاگۆنیا،

I flew 6,000 miles to Patagonia the place

6000 میل فڕیم بۆ شوێنی په‌تاگۆنیا

and joined Doug as he started what was the first conservation project

و چوومه‌ پاڵ دۆو هه‌ركه‌ یه‌كه‌م پرۆژه‌ی گفتوگۆی

of that third of his life.

ئه‌و سێیه‌كه‌ی ژیانیی ده‌ست پێ كرد.

There we were, refugees from the corporate world,

ئێمه‌ له‌وێ بووین، وه‌كو په‌نابه‌ری جیهانی كۆمپانیاكان،

holed up in a cabin on the coast in southern Chile,

له‌ناو كابینه‌یه‌ك له‌ باشووری چیلی خۆمان حه‌شاردابوو،

surrounded by primaeval rainforest

كه‌ به‌ دارستانه‌ باراناوییه‌ سه‌ره‌تاییه‌كان ده‌وره‌درا بوو

where alerce trees can live for thousands of years.

كه‌ داری ئه‌لێرس ده‌توانێت هه‌زاران ساڵ بژیێت.

We were in the middle of a great wilderness

ئێمه‌ له‌ ناوه‌ڕاستی چۆڵاییه‌ك بووین

that forms one of the only two gaps in the Pan-American highway,

كه‌ یه‌كێك له‌ ته‌نها دوو كه‌لێنه‌كه‌ی ڕێگه‌ی گشتی ته‌واوی ئه‌مریكا پێك دێنێت،

between Fairbanks, Alaska, and Cape Horn.

له‌ نێوان فیر بانكس، ئه‌لاسكا، و كه‌یپ هۆڕن.

A radical change to our daily lives

گۆڕانێكی بنه‌ڕه‌تیی بۆ ژیانی ڕۆژانه‌مان

spurred on as we had begun to recognize

هانیداین هه‌ر كه‌ ده‌ستمان كرد به‌ ناسینه‌وه‌ی

how beauty and diversity were being destroyed

چه‌نده‌ جوانیی و هه‌مه‌چه‌شنیی له‌ناوبراوه‌

pretty much everywhere.

له‌ زۆربه‌ی زۆری شوێنه‌كان.

The last wild protected places on earth

كۆتا شوێنه‌ پارێزراوه‌ كێوییه‌كان له‌سه‌ر زه‌وی

were still wild

هێشتا كێویی بوون

mostly because the relentless front lines of development

به‌ زۆری له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هێڵی پێشه‌وه‌ی دڵڕه‌قی گه‌شه‌سه‌ندن

simply hadn't arrived there yet.

هێشتا نه‌گه‌یشتبووه‌ ئه‌وێ.

Doug and I were in one of the most remote parts on earth,

من و دۆو له‌ ناو یه‌ك له‌ دوورترین به‌شه‌كانی زه‌وی بووین،

and still around the edges of Pumalín Park,

و هێشتاش له‌ ده‌وروپشتی لێواری باخچه‌ی پومالین بووین،

our first conservation effort,

یه‌كه‌م هه‌وڵی گفتوگۆمان،

industrial aquaculture was growing like a malignancy.

پیشه‌سازی به‌خێوكردنی زینده‌وه‌ری ئاوی وه‌كو لووێكی درم گه‌شه‌ی ده‌كرد.

Before too long, other threats arrived to the Patagonia region.

پێش ماوه‌یه‌كی زۆر، هه‌ڕه‌شه‌ی تریش گه‌یشت بووه‌ هه‌رێمه‌ پاتاگۆنیا.

Gold mining, dam projects on pristine rivers

ده‌رهێنانی زێڕ، پڕۆژه‌ی به‌نداوه‌كانی سه‌ر رووباره‌ پاكه‌كان

and other growing conflicts.

و ناكۆكیی گه‌شه‌سه‌ندووی تر.

The vibration of stampeding economic growth worldwide

ڕاڕایی پاڵه‌په‌ستۆی سه‌ر گه‌شه‌سه‌ندنی ئابووری له‌ هه‌موو جیهان

could be heard even in the highest latitudes of the Southern Cone.

ده‌توانرا ببیسترێت ته‌نانه‌ت له‌ به‌رزترین لادانی ئاسۆیی قووچه‌كی باشوور.

I know that progress is viewed, generally, in very positive terms,

ده‌زانم كه‌ به‌ره‌وپێش چوون به‌ گشتی، به‌ زاراوه‌یه‌كی ئه‌رێنی سه‌یر ده‌كرێت،

as some sort of hopeful evolution.

وه‌ك جۆرێك له‌ گه‌شه‌ پێ كردنی گه‌شبینانه‌.

But from where we sat,

به‌ڵام له‌و شوێنه‌ی كه‌ لێی دانیشتین،

we saw the dark side of industrial growth.

لایه‌نه‌ تاریكه‌كه‌ی گه‌شه‌ كردنی پیشه‌سازیمان دیت.

And when industrial worldviews are applied to natural systems

كاتێك بۆچوونی پیشه‌سازیی له‌سه‌ر سیسته‌مه‌ سروشتییه‌كان جێبه‌جێ ده‌كرێت

that support all life,

كه‌ هانی هه‌موو شێوه‌كانی ژیان ده‌دات،

we begin to treat the Earth

مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ زه‌وی ده‌كه‌ین

as a factory that produces all the things that we think we need.

وه‌كو كارگه‌یه‌ك كه‌ هه‌موو ئه‌و شتانه‌ به‌رهه‌مدێنێت كه‌ پێمانوایه‌ پێویستمانه‌.

As we're all painfully aware,

ئێمه‌ به‌ شێوه‌یه‌كی ئازاراوی ده‌زانین،

the consequences of that worldview are destructive to human welfare,

ئه‌نجامه‌كانی ئه‌و بۆچوونه‌ بۆ خۆشگوزه‌رانیی مرۆڤ وێرانكه‌ره‌،

our climate systems and to wildlife.

و بۆ سیسته‌می كه‌ش و هه‌وا و ژیانی كێویی.

Doug called it the price of progress.

دۆو ئه‌مه‌ی ناونا نرخی به‌ره‌وپێشچوون.

That's how we saw things,

ئێمه‌ به‌و شێوه‌یه‌ شته‌كانمان بینی،

and we wanted to be a part of the resistance,

و ویستمان ببینه‌ به‌شێك له‌ به‌رگری،

pushing up against all of those trends.

پاڵ به‌ هه‌موو ئه‌و ئاراستانه‌ بنێین،

The idea of buying private land and then donating it

بیرۆكه‌ی كڕینی خاكی تایبه‌تی و دواتر به‌خشینی

to create national parks

بۆ دروست كردنی باخچه‌ی نیشتمانیی

isn't really new.

به‌ڕاستی نوێ نییه‌.

Anyone who has ever enjoyed the views of Teton National Park in Wyoming

هه‌ركه‌سێك هه‌ركاتێك چێژی له‌ دیمه‌نه‌كانی باخچه‌ی نیشتمانی تێتۆن له‌ یۆمینگ بینیوه‌

or camped in Acadia National Park in Maine

یاخود له‌ باخچه‌ی نیشتمانی ئاكادیا له‌ مایین چادرگه‌ی داناوه‌

has benefited from this big idea.

سوودی له‌م بیرۆكه‌ گه‌وره‌یه‌ بینیوه‌.

Through our family foundation,

له‌ڕێی دامه‌زراوه‌ی خێزانه‌كه‌مان،

we began to acquire wildlife habitat in Chile and Argentina.

ده‌ستمان كرد به‌ به‌ده‌ستهێنانی ژینگه‌ی ژیانی كێوی له‌ چیلی و له‌ ئه‌رجه‌نتین.

Being believers in conservation biology,

وه‌كو بڕواكه‌ری بایه‌لۆجی پاراستن،

we were going for big, wild and connected.

به‌ره‌و شتی گه‌وره‌، و كێویی، و به‌یه‌ك به‌ستراو ده‌ڕۆیشتین.

Areas that were pristine, in some cases,

ئه‌و ناوچانه‌ی له‌ هه‌ندێك باردا پاك بوون،

and others that would need time to heal,

و ئه‌وانیتر كه‌ پێویستییان به‌ كات بوو بۆ چاك بوونه‌وه‌،

that needed to be rewild.

كه‌ پێویست بوو دووباره‌ بكرێنه‌وه‌ به‌ كێویی.

Eventually, we bought more than two million acres

ده‌ره‌نجام، زیاتر له‌ دوو ملیۆن ئه‌یكه‌رمان

from willing sellers,

له‌ فرۆشیاره‌ قایله‌كان كڕی،

assembling them into privately managed protected areas,

بۆ ئه‌و ناوچانه‌ی كه‌رتی تایبه‌ت به‌ڕێوه‌یان ده‌بات كۆمان كردنه‌وه‌،

while building park infrastructure as camp grounds and trails

له‌كاتی دروست كردنی ژێرخانی باخچه‌كان وه‌كو شوێنی چادرگه‌ و ڕێڕه‌وه‌كان

for future use by the general public.

بۆ ئه‌وه‌ی له‌ داهاتوو له‌لایه‌ن خه‌لكه‌وه‌ به‌كاربێت.

All were welcome.

هه‌ر هه‌موویان ده‌ست خۆشییان لێكرا.

Our goal was to donate all of this land in the form of new national parks.

ئامانجی ئێمه‌ به‌خشینی هه‌موو ئه‌و زه‌ویی یه‌ بوو له‌ شێوه‌ی باخچه‌ی نیشتمانی نوێ.

You might describe this as a kind of capitalist jujitsu move.

ڕه‌نگه‌ ئه‌مه‌ وه‌كو جۆرێك له‌ جووڵه‌ی جوجیتسووی سه‌رمایه‌داری وه‌سف بكه‌ن.

We deployed private wealth from our business lives

سه‌رمایه‌ی تایبه‌تیمان له‌ ژیانی بازرگانی خسته‌كار

and deployed it to protect nature

و به‌كارمانهێنا بۆ پارێزگاری كردن له‌ سروشت

from being devoured by the hand of the global economy.

بۆ ئه‌وه‌ی له‌ لایه‌ن ئابووری جیهانی قووت نه‌درێت.

It sounded good,

زۆرباش دیاربوو،

but in the early '90s in Chile,

به‌ڵام له ‌سه‌ره‌تای نه‌وه‌ده‌كان له‌ چیلی،

where wildlands philanthropy, which is what we called it,

كه‌ چۆڵه‌وانییه‌ چاكه‌كارییه‌كان، ئێمه‌ ئه‌و ناوه‌مان لێنا بوو،

was completely unknown,

به‌ ته‌واوی نه‌ناسراو بوو،

we faced tremendous suspicion,

ڕووبه‌ڕوی گومانێكی زۆر گه‌وره‌ بووینه‌وه‌،

and from many quarters, downright hostility.

و له‌ زۆر لاوه‌، نه‌یارییه‌كی له‌ ڕوو،

Over time, largely by doing what we said we were doing,

به‌ تێپه‌ڕبوونی كات، له‌ ڕێی ئه‌نجامدانی ئه‌وه‌ی كه‌ گوتمان ده‌یكه‌ین،

we began to win people over.

خه‌ڵكمان بۆ خۆمان ڕاكێشا،

Over the last 27 years,

له‌ ماوه‌ی 27 ساڵی ڕابردوو،

we've permanently protected nearly 15 million acres

نزیكه‌ی 15 ملیۆن ئه‌یكه‌رمان پاراستووه‌

of temperate rainforest,

له‌ دارستانه‌ باراناوییه‌ مامناوه‌نده‌كان،

Patagonian step grasslands,

ده‌شتی فراوانی له‌وه‌ڕگای پاتاگۆنیا،

coastal areas,

ناوچه‌ كه‌ناراوییه‌كان،

freshwater wetlands,

زه‌لكاوی ئاوی سازگار،

and created 13 new national parks.

و 13 باخچه‌ی نیشتمانی نوێمان دروست كرد.

All comprised of our land donations

هه‌موو ئه‌مانه‌ ئه‌و زه‌وییانه‌ ده‌گرێته‌وه‌ كه‌ به‌خشیومانن

and federal lands adjoining those territories.

و زه‌وییه‌ فیدڕاڵییه‌كان كه‌ نزیكی ئه‌و هه‌رێمانه‌ن.

After Doug's death following a kayaking accident

دوای مه‌رگی دۆو به‌ ڕووداوی به‌له‌می بێ سه‌وڵ

four years ago,

چوار ساڵ پێش ئێستا،

the power of absence hit home again.

هێزی دیارنه‌مان دووباره‌ له‌ ماڵه‌كه‌ی دایه‌وه‌.

But we at Tompkins Conservation leaned in to our loss

به‌ڵام ئێمه‌ له‌ تۆمپكینس كۆنسێرڤه‌یشن بۆ له‌ده‌ستدانه‌كه‌مان لاربووینه‌وه‌

and accelerated our efforts.

و هه‌وڵه‌كانمان خێرا كرد،

Among them, in 2018,

له‌ نێویشیاندا، له‌ 2018،

creating new marine national parks covering roughly 25 million acres

باخچه‌ی نیشتمانی ده‌ریایی نوێمان دروست كرد كه‌ نزیكه‌ی 25 ملیۆن ئه‌یكه‌ر داده‌پۆشێت

in the southern Atlantic Ocean.

له‌ باشووری زه‌ریای ئه‌تڵه‌سی.

No commercial fishing or extraction of any kind.

به‌بێ هیچ جۆره‌ ڕاو كردن و ده‌رهێنانێكی بازرگانیی.

In 2019, we finalized the largest private land gift in history,

له‌ 2019، خه‌ڵاتی گه‌وره‌ترین زه‌وی تایبه‌تمان له‌ مێژوو ته‌واو كرد.

when our last million acres of conservation land in Chile

كاتێك كۆتا ملیۆن ئه‌یكه‌ری زه‌وی پاراستنمان له‌ چیلی

passed to the government.

بۆ حكومه‌ت گواسترایه‌وه‌.

A public-private partnership

هاوبه‌شیی نێوان كه‌رتی گشتی و تایبه‌ت

that created five new national parks and expanded three others.

كه‌ پێنج باخچه‌ی نیشتمانی نوێی دروست كرد و سێی تریشی فراوانكرد.

This ended up being an area larger than Switzerland.

به‌مه‌ش بووه‌ ڕووبه‌رێك كه‌ له‌ سویسڕا گه‌وره‌تربوو.

All of our projects are the results of partnerships.

هه‌موو پڕۆژه‌كانمان ده‌ره‌نجامی هاوبه‌شی كردنن.

First and foremost with the governments of Chile and Argentina.

له‌ سه‌ره‌تا و پێش هه‌موو شتێك له‌گه‌ڵ حكومه‌ته‌كانی چیلی و ئه‌رجه‌نتین.

And this requires leadership

و ئه‌مه‌ش پێویستی به‌ سه‌ركردایه‌تیكردنه‌

who understands the value of protecting the jewels of their countries,

كه‌ له‌ به‌های پاراستنی گه‌وهه‌ری وڵاته‌كه‌ی تێده‌گات،

not just for today, but long into the future.

نه‌ك ته‌نیا بۆ ئه‌مڕۆ، به‌ڵكو بۆ ماوه‌یه‌كی درێژ له‌ داهاتوو.

Partnerships with like-minded conservation philanthropists as well

هاوبه‌شی كردن له‌گه‌ڵ چاكه‌كارانی پاراستنی هاوڕا به‌ هه‌مان شێوه‌

played a role in everything we've done.

ڕۆڵی هه‌بوو له‌ هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی ئه‌نجاممانداون.

Fifteen years ago,

پانزه‌ ساڵ پێش ئێستا،

we asked ourselves,

پرسیارمان له ‌خۆمان كرد،

"Beyond protecting landscape,

"له‌ پشت پاراستنی دیمه‌نی سروشتی،

what do we really have to do to create fully functioning ecosystems?"

چ پێویسته‌ له‌سه‌رمان بیكه‌ین بۆ خوڵقاندنی سیسته‌می ژینگه‌یی كه‌ به‌ هه‌موو توانای

And we began to ask ourselves, wherever we were working,

كار ده‌كات؟" پرسیاری ئه‌وه‌شمان له‌ خۆمان كرد، له‌ هه‌ر شوێنێك كه‌ ئیشمان ده‌كرد،

who's missing,

كێ نادیاره‌،

what species had disappeared

چ چه‌شنێك دیارنه‌ماوه‌

or whose numbers were low and fragile.

یاخود ئه‌وانه‌ی كه‌ ژماره‌یان نزم و شكسته‌نییه‌.

We also had to ask,

ده‌بوو پرسیاری ئه‌وه‌ش بكه‌ین،

"How do we eliminate the very reason

" چۆن ئه‌و هۆكاره‌ نه‌هێڵین كه‌

that these species went extinct in the first place?"

بووه‌ هۆی له‌ناوچوونی ئه‌م چه‌شنانه‌ بۆ یه‌كه‌م جار؟"

What seems so obvious now

ئه‌وه‌ی كه‌ ئێستا ڕوونه‌

was a complete thunderbolt for us.

هه‌وره‌تریشقه‌یه‌كی ته‌واو بوو بۆ ئێمه‌.

And it changed the nature of everything we do,

سروشتی هه‌موو شتێكی گۆڕی كه‌ ده‌یكه‌ین،

completely.

به‌ ته‌واوی.

Unless all the members of the community are present and flourishing,

گه‌ر هه‌موو ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵگە ئاماده‌ و گه‌شبین نه‌بن.

it's impossible for us to leave behind fully functioning ecosystems.

نه‌شیاوه‌ بۆ ئێمه‌ سیسته‌می ژینگه‌یی كه‌ به‌ هه‌موو توانایان كارده‌كه‌ن جێ بیڵین،

Since then, we've successfully reintroduced several native species

له‌و كاته‌وه‌، سه‌ركه‌وتوو بووین له‌ دووباره‌ پێشكه‌ش كردنی چه‌ندین جۆری چه‌شنه‌

to the Iberá Wetlands:

ناوخۆییه‌كان بۆ زه‌لكاوه‌كانی ئیبێرا:

giant anteaters,

مێرووله‌ خۆری زه‌به‌لاح،

pampas deer,

ئاسكی پامپاس،

peccaries

به‌رازی كێویی

and finally, one of the most difficult, the green-winged macaws,

له‌ كۆتاییدا، یه‌ك له‌ قورسترین تووتییه‌ باڵ سه‌وزه‌كان،

who've gone missing for over 100 years in that ecosystem.

كه‌ له‌و سیسته‌مه‌ ژینگه‌ییه‌ بۆ ماوه‌ی 100 ساڵ ون بوون.

And today, they're back, flying free, dispensing seeds,

و ئه‌مڕۆ، گه‌ڕاونه‌ته‌وه‌، به‌ ئازادی ده‌فڕن، واز له‌ تۆوه‌كان دێنن،

playing out their lives as they should be.

به‌و جۆره‌ ده‌ژین كه‌ پێویسته‌.

The capstone of these efforts in Iberá

به‌رزترین خاڵی ئه‌م هه‌وڵانه‌ له‌ ئیبێرا

is to return the apex carnivores to their rightful place.

بریتییه‌ له‌ گێڕانه‌وه‌ی گۆشتخۆره‌كان بۆ شوێنی ڕاستی خۆیان.

Jaguars on the land, giant otters in the water.

جاگواره‌كان له‌سه‌ر زه‌وی، سه‌گی ده‌ریا زه‌به‌لاحه‌كان له‌ناو ئاو.

Several years of trial and error produced young cubs

چه‌ندین ساڵ له‌ تاقیكردنه‌وه‌ و هه‌ڵه‌ بێچووی بچووكی به‌رهه‌مهێنا

who will be released

كه‌ ئازاد ده‌كرێن

for the first time in over half a century

بۆ یه‌كه‌م جار له‌وه‌ته‌ی نیو سه‌ده‌یه‌

into Iberá wetlands,

بۆ زه‌لكاوه‌كانی ئیبێرا،

and now, the 1.7-million-acre Iberá Park will provide enough space

ئێستاش، 1.7 ئه‌یكه‌ری باخچه‌ی ئیبێرا ڕووبه‌رێكی باش ته‌رخان ده‌كات

for recovering jaguar populations with low risk of conflict

بۆ ده‌ستكه‌وتنه‌وه‌ی گه‌لی جاگواره‌كان له‌گه‌ڵ مه‌ترسییه‌كی كه‌می ململانێ

with neighboring ranchers.

له‌گه‌ڵ خاوه‌ن زه‌وییه‌ دراوسێكانیان.

Our rewilding projects in Chile

پڕۆژه‌ به‌كێوی كردنه‌كانمان له‌ چیلی

are gaining ground on low numbers of several key species

به‌ره‌وپێش ده‌چن له‌سه‌ر ژماره‌یه‌كی كه‌م له‌ چه‌ندین چه‌شنی سه‌ره‌كی

in the Patagonia region.

له‌ هه‌رێمی پاتاگۆنیا.

The huemul deer that is truly nearly extinct,

ئاسكی هیومول كه‌ نزیكی له‌ناوچوونه‌،

the lesser rheas

باڵنده‌ی لێسه‌ رییه‌س

and building the puma and fox populations back up.

و دروست كردنی چاپێكی یه‌ده‌گی كۆمه‌ڵه‌ی پوما و ڕێوییه‌كان.

You know, the power of the absent can't help us

ده‌زانن، هێزی دیارنه‌مان ناتوانێت یارمه‌تیمان بدات

if it just leads to nostalgia or despair.

گه‌ر ته‌نیا ببێته‌ هۆی په‌رۆشی یان نائومێدی.

To the contrary,

به‌ پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌وه‌،

it's only useful if it motivates us

ته‌نیا ئه‌و كاته‌ به‌سووده‌ گه‌ر هانمان بدات

toward working to bring back what's gone missing.

به‌ره‌و كاركردن له‌سه‌ر گێڕانه‌وه‌ی ئه‌وه‌ی كه‌ ونبووه‌،

Of course, the first step in rewilding

بێگومان، یه‌كه‌م هه‌نگاو له‌ به‌ كێوی كردنه‌وه‌

is to be able to imagine that it's possible in the first place.

بریتییه‌ له‌وه‌ی توانات هه‌بێت بێنیته‌ به‌رچاوت كه‌ ده‌كرێت له‌ یه‌كه‌م شوێن.

That wildlife abundance recorded in journals

كه‌ زاده‌ی ژیانی كێویی كه‌ له‌ ڕۆژنامه‌كان تۆمار ده‌كرێن

aren't just stories from some old dusty books.

ته‌نیا چیڕۆك نین له ‌هه‌ندێك په‌رتووكی تۆزاوی كۆنه‌وه‌.

Can you imagine that?

ده‌توانن ئه‌مه‌ بێننه‌ به‌رچاوتان؟

Do you believe the world could be more beautiful,

باوه‌ڕت وایه‌ ده‌كرێت جیهان زیاتر جوانتربێت،

more equitable?

زیاتر دادپه‌روه‌رتربێت؟

I do.

من باوه‌ڕده‌كه‌م.

Because I've seen it.

چونكه‌ من بینیومه‌.

Here's an example.

ئه‌مه‌ نموونه‌یه‌كه‌.

When we purchased one of the largest ranches

كاتێك یه‌ك له‌ گه‌وره‌ترین كێڵگه‌ی ڕه‌شه‌وڵاخمان كڕی

in Chile and Patagonia, in 2004,

له‌ چیلی و پاتاگۆنیا، له‌ 2004،

it looked like this.

وه‌كو ئه‌مه‌ بوو.

For a century, this land had been overgrazed by livestock,

بۆ ماوه‌ی سه‌ده‌یه‌ك، ئه‌م خاكه‌ له‌لایه‌ن ئاژه‌ڵه‌كانه‌وه‌ له‌ڕاده‌به‌ده‌ر خوراوه‌،

like most grasslands around the world.

وه‌كو زۆربه‌ی له‌وه‌ڕگاكانی جیهان.

Soil erosion was rampant,

داخورانی گڵ بڵاوبوو،

hundreds of miles of fencing

سه‌دان میل له‌ شووره‌

kept wildlife and its flow corralled.

ژیانی كێوی و ڕه‌وینه‌كه‌ی به‌ گرێدراوی هێشته‌وه‌.

And that was with the little wildlife that was left.

ئه‌وه‌ له‌گه‌ڵ ژیانه‌ كێوییه‌ بچووكه‌ به‌جێماوه‌كه‌ بوو.

The local mountain lions and foxes had been persecuted for decades,

شێر و ڕێوییه‌ چیاییه‌ خۆماڵییه‌كان بۆ ماوه‌ی ده‌یان ساڵ چه‌وسێنرابوونه‌وه‌،

leaving their numbers very low.

ببووه‌ هۆی كه‌م بوونه‌وه‌ی به‌رچاوی ژماره‌یان.

Today, those lands are the 763,000-acre Patagonian National Park,

ئه‌مڕۆ، ئه‌و خاكانه‌ 763000 ئه‌یكه‌ری باخچه‌ی نیشتمانی پاتاگۆنیا پیكدێنن،

and it looks like this.

وه‌كو ئه‌مه‌ دیاره‌.

And Arcelio, the former gaucho,

و ئارسیلیۆ، گۆوچۆی پێشوو،

whose job was to first find and kill mountain lions in the years past,

كه‌ ئیشی بریتی بوو له‌ دۆزینه‌وه‌و كوشتنی شێره‌ چیاییه‌كان له‌ ساڵانی ڕابردوو،

today is the head tracker for the park's wildlife team,

ئه‌مڕۆ سه‌رۆكی شوێنكه‌وتوانی تیمی باخچه‌ كێوییه‌كانه‌،

and his story captures the imagination of people around the world.

و چیڕۆكه‌كه‌ی به‌رجه‌سته‌ی خه‌یاڵی خه‌ڵكه‌ له‌ هه‌موو جیهان.

What is possible.

ئه‌وه‌ی كه‌ شیاوه‌.

I share these thoughts and images with you not for self-congratulations,

ئه‌و بیرۆكه‌ و وێنانه‌تان بۆ باس ده‌كه‌م بۆ پیرۆزباییكردنی خۆیی نییه‌،

but to make a simple point

به‌ڵكو بۆ ڕوونكردنه‌وه‌ی خاڵێكی ساده‌

and propose an urgent challenge.

و پێشنیازكردنی ئالینگارییه‌كی خێرایه‌.

If the question is survival,

گه‌ر پرسیاره‌كه‌ مانه‌وه‌ بێت،

survival of life's diversity and human dignity

مانه‌وه‌ی هه‌مه‌چه‌شنی ژیان و شكۆی مرۆڤ

and healthy human communities,

و كۆمه‌ڵگه‌ مرۆڤانه‌ ته‌ندروستیه‌كان،

then the answer must include rewilding the Earth.

بۆیه‌ پێویسته‌ وه‌ڵامه‌كه‌ به‌كێویكردنه‌وه‌ی زه‌وی بگرێته‌وه‌.

As much and as quickly as possible.

به‌گوێره‌ی تواناو به‌ زووترین كات.

Everyone has a role to play in this,

هه‌موو كه‌سێك ده‌ورێكی هه‌یه‌ له‌مه‌،

but especially those of us with privilege,

به‌ تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی كه‌ به‌رژه‌وه‌ندییان هه‌یه‌،

with political power,

له‌گه‌ڵ هێزی سیاسی،

wealth,

سامان،

where, let's face it, for better, for worse,

با ڕووبه‌رووی ببینه‌وه‌، جا چ بۆ باشتر بێت یان بۆ خراپتر،

that's where the chess game of our future is played out.

ئه‌مه‌ ئه‌و شوێنه‌یه‌ كه‌ یاری شه‌تره‌نجی بۆ داهاتوومان تێدا ده‌كرێت.

And this gets to the core of the question.

ئه‌مه‌ش ده‌مانباته‌ كرۆكی پرسیاره‌كه‌،

Are we prepared to do what it takes to change the end of this story?

ئایا ئاماده‌ین بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌وه‌ی پێویسته‌ بۆ گۆڕینی كۆتایی ئه‌م چیڕۆكه‌؟

The changes the world has made in the past few months

ئه‌و گۆڕانانه‌ی جیهان كردوویه‌تی له‌ چه‌ند مانگی ڕابردوو

to stop the spread of COVID-19

بۆ رێگریكردن له‌ بلاوبوونه‌وه‌ی كۆڤید-19

are so promising to me,

بۆ من زۆر ئومێدبه‌خشن،

because it shows we can join forces under desperate circumstances.

چونكه‌ پیشانی ده‌دات ده‌توانین هێزه‌كان یه‌ك بخه‌ین له‌ بارودۆخه‌ ناهه‌مواره‌كان.

What we're going through now could be a precursor

ڕه‌نگه‌ ئه‌وه‌ی كه‌ ئێستا پێدا تێده‌په‌ڕین پێشه‌كییه‌ك بێت

to the broader potential damage as a result of the climate crisis.

بۆ زیانی فراوانی شاراوه‌ له‌ ئه‌نجامی قه‌یرانی كه‌ش و هه‌وا،

But without warning,

به‌ڵام به‌بێ ئاگاداركردنه‌وه‌،

globally, we're learning to work together in ways we could never have imagined.

جیهانیانه‌، فێری كاركردن به‌یه‌كه‌وه‌ ده‌بین به‌ ڕێگایه‌ك هه‌رگیز بیرمان

Having watched young people from around the world

لێنه‌كردۆته‌وه‌. دوای بینینی گه‌نجه‌كان له‌ سه‌رانسه‌ری جیهان

rising up and going out into the streets

كه‌ ڕابوون و ڕژانه‌ سه‌رشه‌قامه‌كان

to remind us of our culpability and chastising us for our inaction

بۆ وه‌بیرهێنانه‌وه‌مان به‌ تاوانمان و سزادانمان به‌هۆی ته‌مه‌ڵیمانه‌وه‌

are the ones who really inspire me.

ئه‌وانه‌ن كه‌ به‌ڕاستی بۆمن ئیلهلمبه‌خشن.

I know, you've heard all of this before.

ده‌زانم، پێشتر گوێبیستی هه‌موو ئه‌مانه‌ بوون.

But if there was ever a moment to awaken to the reality

به‌ڵام گه‌ر ساتێك هه‌بێت بۆ خه‌به‌ركردنه‌وه‌مان بۆ ڕاستی

that everything is connected to everything else,

كه‌ هه‌موو شتێك به‌ هه‌موو شتێكی تر به‌ستراوه‌،

it's right now.

ئێستایه‌.

Every human life is affected by the actions

ژیانی هه‌ر مرۆڤێك كاریگه‌ریی هه‌یه‌ له‌سه‌ر كرداره‌كانی

of every other human life around the globe.

ژیانی مرۆڤێكی تر له‌ جیهان.

And the fate of humanity is tied to the health of the planet.

و چاره‌نووسی مرۆڤایه‌تی به‌ ته‌ندروستی هه‌ساره‌كه‌ گرێدراوه‌.

هه‌موومان چاره‌نووسێكی هاوبه‌شمان هه‌یه‌.

We have a common destiny.

We can flourish

ده‌توانین بگه‌شێینه‌وه‌

or we can suffer ...

یاخود ده‌توانین ئازار بچێژین...

But we're going to be doing it together.

به‌ڵام به‌یه‌كه‌وه‌ ئه‌مه‌ ده‌كه‌ین.

So here's the truth.

ئه‌مه‌ ڕاستییه‌كه‌یه‌.

We're so far past the point when individual action is an elective.

كاتێك كاری تاكه‌كه‌سی هه‌لبژارده‌یه‌كه‌ ئه‌وه‌ به‌سه‌ر ئه‌و خاڵه‌دا تێپه‌ڕیوین.

In my opinion, it's a moral imperative

به‌ بڕوای من، ئه‌ركێكی ئه‌خڵاقییه‌

that every single one of us

كه‌ هه‌ر یه‌كێك له‌ ئێمه‌

steps up to reimagine our place in the circle of life.

سه‌ربكه‌وێت بۆ ئه‌وه‌ی وێنه‌ی شوێنمان بێنینه‌وه‌ به‌رچاومان له‌ بازنه‌ی ژیان.

Not in the center, but as part of the whole.

له‌ ناوه‌ڕاست نا، به‌ڵكو وه‌كو به‌شێك له‌ هه‌مووی،

We need to remember

پێویسته‌ بیرمان بێت

that what we do reflects who we choose to be.

ئه‌وه‌ی كه‌ ده‌یكه‌ین ڕه‌نگدانه‌وه‌ی هه‌ڵبژارده‌مانه‌.

Let's create a civilization

با شارستانییه‌تێك بنیات بنێین

that honors the intrinsic value of all life.

كه‌ ڕێزی به‌های سه‌ره‌كی هه‌موو ژیانێك ده‌گرێت.

No matter who you are,

گرنگ نییه‌ تۆ كێیت،

no matter what you have to work with,

گرنگ نییه‌ كار له‌گه‌ڵ چ ده‌كه‌یت،

get out of bed every single morning,

هه‌موو به‌یانیه‌ك له‌ جێگای نووستنه‌كه‌ت وه‌ره‌ ده‌ره‌وه‌،

and do something that has nothing to do with yourself,

شتێك بكه‌ كه‌ هیچ په‌یوه‌ندی به‌ خودی خۆت نه‌بێت،

but rather having everything to do with those things you love.

به‌ڵام په‌یوه‌ندی به‌ هه‌موو ئه‌و شتانه‌ هه‌بێت كه‌ حه‌زت به‌ كردنیانه‌.

With those things you know to be true.

له‌گه‌ڵ ئه‌و شتانه‌ی كه‌ ده‌زانیت ڕاستن.

Be someone who imagines human progress

ببه‌ كه‌سێك كه‌ پێشكه‌وتنی مرۆڤ وێنه‌ ده‌كات

to be something that moves us toward wholeness.

وه‌كو شتێك كه‌ به‌ره‌و ساغی پاڵمان پێوه‌ده‌نێت،

Toward health.

به‌ره‌و ته‌ندروستی.

Toward human dignity.

به‌ره‌و شكۆمه‌ندی مرۆڤ.

And always,

بۆ هه‌میشه‌،

and forever,

و تاهه‌تایه‌،

wild beauty.

جوانی كێویی.

Thank you.

سوپاس.