3 secrets of resilient people | Lucy Hone

Transcriber: Ivana Korom Reviewer: Joanna Pietrulewicz

Translator: zhila mawlood Reviewer: Daban Q Jaff

So I'd like to start, if I may, by asking you some questions.

گه‌ر بكرێت، ده‌مه‌وێت به‌ چه‌ند پرسیارێك ده‌ست پێبكه‌م.

If you've ever lost someone you truly love,

تا ئێستا كه‌سێكتان له‌ده‌ستداوه‌ به‌ڕاستی خۆشتانویستبێت،

ever had your heart broken,

تا ئێستا دڵتان شكاوه‌،

ever struggled through an acrimonious divorce,

تا ئێستا نالاندووتانه‌ به‌ده‌ست جیابوونه‌وه‌یه‌كی قیناوی،

or been the victim of infidelity,

یاخود بوون به‌ قوربانی ناپاكی ژن و مێردایه‌تی،

please stand up.

تكایه‌ هه‌ڵسنه‌ سه‌ر پێ.

If standing up isn't accessible to you, you can put your hand up.

گه‌ر هه‌ڵسانه‌وه‌ ئاسان نییه‌ بۆتان، ده‌توانن ده‌ستتان به‌رز بكه‌نه‌وه‌.

Please, stay standing,

تكایه‌، به‌ ڕاوه‌ستاوی بمێننه‌وه‌،

and keep your hand up there.

و ده‌سته‌كانتان به‌ به‌رزكراوه‌یی بێڵنه‌وه‌.

If you've ever lived through a natural disaster,

گه‌ر تا ئێستا به‌ كاره‌ساتێكی سروشتی تێپه‌ڕیون،

been bullied or been made redundant,

هه‌ڕه‌شه‌تان لێكراوه‌ یاخود كراون به‌ كه‌سێكی ناپێویست،

stand on up.

هه‌ڵسنه‌وه‌.

If you've ever had a miscarriage,

گه‌ر تا ئێستا تووشی منداڵ له‌بار بردن بوویت

if you've ever had an abortion

گه‌ر تا ئێستا منداڵت له‌بارچووه‌

or struggled through infertility,

یاخود تێكۆشاوی به‌هۆی نه‌زۆكی،

please stand up.

تكایه‌ هه‌ڵسه‌وه‌.

Finally, if you, or anyone you love,

له‌ كۆتایی، گه‌ر تۆ، یاخود هه‌ر كه‌سێك كه‌ خۆشت ده‌وێت،

has had to cope with mental illness, dementia,

پێویست بوو مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ نه‌خۆشی بیریی، شێتی،

some form of physical impairment,

هه‌ندێك باری لاوازی جه‌سته‌یی،

or cope with suicide,

یاخود مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ خۆكوشتن ده‌كات،

please stand up.

تكایه‌ هه‌ستنه‌وه‌.

Look around you.

سه‌یری چوارده‌ورتان بكه‌ن.

Adversity doesn't discriminate.

لێقه‌ومان جیاوازی ناكات.

If you are alive,

گه‌ر زیندوویت،

you are going to have to, or you've already had to,

پێویست ده‌بێت، یاخود به‌ڕاستی پێویست بوو،

deal with some tough times.

مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ هه‌ندێك كاتی دژوار بكه‌یت

Thank you, everyone, take a seat.

سوپاس، تكایه‌ هه‌مووتان دانیشن.

I started studying resilience research a decade ago,

ده‌ ساڵ پێش ئێستا ده‌ستم به‌ خوێندنی توێژینه‌وه‌ی خۆڕاگریی كرد.

at the University of Pennsylvania in Philadelphia.

له‌ زانكۆی پێنسلڤانیا له‌ فێلادلفیا.

It was an amazing time to be there,

كاتێكی زۆر خۆش بوو له‌وێ بم،

because the professors who trained me

چونكه‌ ئه‌و پرۆفیسۆرانه‌ی كه‌ ڕاهێنانیان پێم ده‌كرد

had just picked up the contract to train all 1.1 million American soldiers

تازه‌ ڕێككه‌وتنێكیان ده‌ست كه‌وتبوو بۆ ڕاهێنانی 1.1 ملیۆن سه‌ربازی ئه‌مریكی

to be as mentally fit as they always have been physically fit.

بۆ ئه‌وه‌ی له‌لایه‌نی جه‌سته‌یی و هۆشیی له‌باربن

As you can imagine,

وه‌ك چۆن دێننه‌ به‌رچاوتان،

you don't get a much more skeptical discerning audience

جه‌ماوه‌رێكی كارامه‌ی دوودڵ به‌ده‌ست ناهێنی

than the American drill sergeants returning from Afganistan.

وه‌ك له‌ ئه‌فسه‌ری هه‌ڵكه‌ندنی ئه‌مریكی كه‌ له‌ ئه‌فغانستان ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌.

So for someone like me,

بۆیه‌ بۆ كه‌سێكی وه‌كو من،

whose main quest in life is trying to work out

كه‌ ئامانجی سه‌ره‌كیی له‌ ژیان بریتییه‌ له‌ زانینی

how we take the best of scientific findings out of academia

چۆنێتی ده‌رهێنانی باشترین ئه‌نجامه‌ زانستیه‌كان له‌ ناوه‌ندی ئه‌كادیمی

and bring them to people in their everyday lives,

و هێنانی بۆ خه‌ڵك بۆ ژیانی ڕۆژانه‌یان،

it was a pretty inspiring place to be.

شوێنێكی زۆر ئیلهام به‌خش بوو.

I finished my studies in America,

خوێندنم له‌ ئه‌مریكا ته‌واو كرد،

and I returned home here to Christchurch

گه‌رامه‌وه‌ بۆ كریس چیرچ

to start my doctoral research.

بۆ ده‌ست پێكردنی توێژینه‌وه‌ی دكتۆراكه‌م.

I'd just begun that study

تازه‌ ده‌ستم به‌و توێژینه‌وه‌یه‌ كرد بوو

when the Christchurch earthquakes hit.

كاتێك بوومه‌له‌رزه‌ له‌ كریس چێرچی دا.

So I put my research on hold,

بۆیه‌ توێژینه‌وه‌كه‌م دواخست،

and I started working with my home community

ده‌ستم به‌ ئیش كردن له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگه‌كه‌م كرد

to help them through that terrible post-quake period.

بۆ یارمه‌تیدانیان له‌و كاته‌ ناخۆشه‌ی دوای بوومه‌له‌رزه‌.

I worked with all sorts of organizations

له‌گه‌ڵ هه‌موو جۆره‌ ڕێكخراوێك ئیشم كرد

from government departments to building companies,

له‌ كارگێڕییه‌ حكوومیه‌كان بۆ كۆمپانیاكانی بیناسازی،

and all sorts of community groups,

و هه‌موو جۆره‌ گروپێكی كۆمه‌ڵگه‌،

teaching them the ways of thinking and acting

فێركردنیان بۆ ڕێگەكانی بیركردنه‌وه‌ و ڕه‌فتاركردن

that we know boost resilience.

كه‌ ده‌زانین بره‌و به‌ خۆڕاگریی ده‌دات.

I thought that was my calling.

وامده‌زانی ئه‌وه‌ پیشه‌ی من بوو.

My moment to put all of that research to good use.

ساته‌كانم بۆ به‌كارهێنانی هه‌موو ئه‌و لیكۆڵینه‌وه‌یه‌ به‌ شێوه‌یه‌كی باش.

But sadly, I was wrong.

به‌ڵام به‌ خه‌مه‌وه‌، هه‌ڵه ‌بووم.

For my own true test came in 2014

ئه‌زموونی ڕاسه‌قینه‌ی خۆم له‌ 2014 ده‌ست یپێكرد

on Queen's Birthday weekend.

له‌ پشووی له‌دایكبوونی شاژن.

We and two other families had decided

له‌گه‌ڵ دوو خێزانیتر بڕیارماندا بوو

to go down to Lake Ohau and bike the outs to ocean.

بچینه‌ خوار ده‌ریاچه‌ی ئۆهاو و بۆ زه‌ریا پاسكیل لێبخوڕین.

At the last minute,

له‌ دوا چركه‌دا،

my beautiful 12-year-old daughter Abi

كچه‌ جوانه‌ 12 ساڵانه‌كه‌م ئابی

decided to hop in the car with her best friend, Ella, also 12,

بڕیاریدا له‌ ئۆتۆمبێله‌كه‌ بازبدا له‌گه‌ڵ نزیكترین هاوڕێی ئێللا، ئه‌ویش 12 ساڵ بوو،

and Ella's mom, Sally, a dear, dear friend of mine.

سالی، دایكی ئێللا، هاوڕێیه‌كی زۆر زۆر ئه‌زیزی من بوو.

On the way down, as they traveled through Rakaia

له‌ ڕێگه‌ی چوونه‌ خواره‌وه‌، هه‌ر كه‌ به‌ ڕێی ڕاكایا ڕۆیشتن

on Thompsons Track,

له‌سه‌ر ڕێڕه‌وی تۆمپسنس،

a car sped through a stop sign,

ئۆتۆمبێلێك زۆر به‌خێرایی به‌ نیشاته‌ی وه‌ستانه‌كه‌ تێپه‌ڕی،

crashing into them

كه‌وته‌ ناویان

and killing all three of them instantly.

ده‌ستبه‌جێ هه‌ر سێكیانی كوشت.

In the blink of an eye,

له‌ چاوتروكانێكدا،

I find myself flung to the other side of the equation,

خۆم له‌ لاكه‌ی تری هاوكێشه‌كه‌ ده‌بینمه‌وه‌،

waking up with a whole new identity.

به‌ بڕوانامه‌یه‌كی ته‌واو نوێ له‌خه‌و هه‌ڵده‌ستم،

Instead of being the resilience expert,

له‌بری ئه‌وه‌ی ببمه‌ شاره‌زایه‌كی خۆڕاگریی

suddenly, I'm the grieving mother.

له‌ناكاو، دایكێكی شیوه‌نگێڕم.

Waking up not knowing who I am,

هه‌ڵده‌ستم بێ ئه‌وه‌ی بزانم من كێم،

trying to wrap my head around unthinkable news,

هه‌وڵ ده‌ده‌م سه‌رم بپێچمه‌وه‌ له‌باره‌ی هه‌واڵی به‌بیردانه‌هاتوو،

my world smashed to smithereens.

جیهانه‌كه‌م بۆ پارچه‌ی ورد تێكشكا.

Suddenly, I'm the one on the end of all this expert advice.

له‌ناكاو، ئه‌و كه‌سه‌م له‌ كۆتایی هه‌موو ئه‌و ئامۆژگاری شاره‌زایانه‌م.

And I can tell you,

و ده‌توانم پێتان بڵێم،

I didn't like what I heard one little bit.

ئه‌وه‌ی كه‌ كه‌مێكم گوێ لێبوو حه‌زم پێی نه‌بوو.

In the days after Abi died,

له‌ ڕۆژانی دوای مه‌رگی ئابی،

we were told we were now prime candidates for family estrangement.

پێمان گوترا ئێستا پاڵێوراوی سه‌ره‌كین بۆ دووركه‌وتنه‌وه‌ی خێزان.

That we were likely to get divorced

زۆری نه‌ما جیابینه‌وه‌

and we were at high risk of mental illness.

له‌ ژێر هه‌ڕه‌شه‌ی نه‌خۆشی هۆشی بووین.

"Wow," I remember thinking,

بیرمه‌ بیرم ده‌كرده‌وه‌،"وای"

"Thanks for that, I though my life was already pretty shit."

سوپاس بۆ ئه‌وه‌، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ژیانم به‌ڕاستی پیس بوو."

(Laughter)

(پێكه‌نین)

Leaflets described the five stages of grief:

نامیلكه‌كان پێنج قۆناغه‌كانی په‌ژاره‌یان وه‌سف كردووه‌:

anger, bargaining, denial, depression, acceptance.

تووڕه‌یی،گفتوگۆ كردن، نكووڵیی، خه‌مۆكیی، قایل بوون.

Victim support arrived at our door

هاندانی قوربانییه‌كان گه‌یشته‌ به‌ر ده‌رگامان

and told us that we could expect to write off the next five years to grief.

و پێمانی گوت ڕه‌نگه‌ چاوه‌ڕوانی سڕینه‌وه‌ی پێنج ساڵی داهاتوو بین له‌پێناو په‌ژاره‌.

I know the leaflets and the resources meant well.

ده‌زانم نامیلكه‌و سه‌رچاوه‌كان مه‌به‌ستی زۆرباشیان هه‌بوو.

But in all of that advice,

به‌ڵام له‌ هه‌موو ئامۆژگارییانه‌،

they left us feeling like victims.

وایان لێ كردین وا هه‌ست بكه‌ین قوربانین.

Totally overwhelmed by the journey ahead,

به ‌ته‌واوی واق ورماو بووین له‌باره‌ی گه‌شتی داهاتوو،

and powerless to exert any influence over our grieving whatsoever.

بێ ده‌سه‌ڵات بووین له‌ جێبه‌جێكردنی هه‌ر كاریگه‌ریه‌ك له‌سه‌ر په‌ژاره‌مان هه‌رچ بێت

I didn't need to be told how bad things were.

پێویستم به‌وه‌ نه‌بوو پێم بگوترێت شته‌كان چه‌نده‌ خراپ بوون.

Believe me, I already knew things were truly terrible.

باوه‌ڕ بكه‌ن، من خۆم ده‌مزانی شته‌كان به‌راستی خراپ بوون.

What I needed most was hope.

ئه‌وه‌ی كه‌ زۆرتر پێویستم بوو هیوا بوو.

I needed a journey through all that anguish,

پێویستم به‌ گه‌شتێك بوو له‌ناو هه‌موو ئه‌و ئێش و

pain and longing.

ئازار و په‌رۆشییه‌.

Most of all,

له‌ هه‌مووی زیاتر،

I wanted to be an active participant in my grief process.

ویستم ببمه‌ به‌شداربوویه‌كی چاڵاك له‌ پرۆسه‌ی په‌ژاره‌كه‌م.

So I decided to turn my back on their advice

بۆیه‌ بڕیارمدا پشت له‌ ئامۆژگارییه‌كانیان بكه‌م

and decided instead to conduct something of a self-experiment.

له‌بری ئه‌مه‌ بڕیارمدا تاقیكردنه‌وه‌یه‌كی خودی ئه‌نجامبده‌م،

I'd done the research, I had the tools,

توێژینه‌وه‌كه‌م ته‌واوكردبوو، ئامرازه‌كانم هه‌بوو،

I wanted to know how useful they would be to me now

ویستم بزانم ئێستا تا چه‌ند سوودیان ده‌بێت بۆم

in the face of such an enormous mountain to climb.

له‌ ڕووبه‌ڕووبونه‌وه‌ی چیایه‌كی ئاوا گه‌وره‌ بۆ پیادا هه‌ڵگه‌ڕان.

Now, I have to confess at this point,

ئێستا، پێویسته‌ له‌و قۆناغه‌دا دانیپێدابنێم،

I didn't really know that any of this was going to work.

به‌ڕاستی نه‌مده‌زانی هیچ یه‌ك له‌مانه‌ ئیش ده‌كات.

Parental bereavement is widely acknowledged

به‌گشتی ده‌ركه‌وتووه‌ جه‌رگ سووتان

as the hardest of losses to bear.

قورسترین له‌ده‌ستدانه‌ بتوانیت به‌رگه‌ی بگریت.

But I can tell you now, five years on,

به‌ڵام ده‌توانم ئێستا پێتان بڵێم، دوای پێنج ساڵ،

what I already knew from the research.

ئه‌وه‌ی كه‌ به‌راستی له‌ توێژینه‌وه‌كه‌ ده‌مزانی.

That you can rise up from adversity,

كه‌ ده‌توانیت هه‌ستیه‌وه‌ سه‌رپێ له‌ لێقه‌ومان،

that there are strategies that work,

كه‌ چه‌ند ستراتیجیه‌تێك هه‌ن كه‌ ئیشده‌كه‌ن،

that it is utterly possible

كه‌ به‌ته‌واوی ده‌شێت

to make yourself think and act in certain ways

وا له‌خۆت بكه‌یت به‌ چه‌ند ڕێگه‌یه‌كی دیاریكراو بیر بكه‌یه‌وه‌ و ڕه‌فتار بكه‌یت

that help you navigate tough times.

كه‌ یارمه‌تیده‌رت ده‌بن له‌ بازدان به‌سه‌ر كاته‌ دژواره‌كاندا.

There is a monumental body of research on how to do this stuff.

كۆمه‌ڵه‌یه‌كی گه‌وره‌ی لێكۆڵینه‌وه‌ هه‌یه‌ بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌م شتانه‌.

Today, I'm just going to share with you three strategies.

ئه‌مڕۆ، ته‌نیا سێ به‌رنامه‌ڕێژیتان بۆ باس ده‌كه‌م.

These are my go-to strategies that I relied upon

ئه‌مانه‌ ئه‌و به‌رنامه‌ڕێژییانه‌ن كه‌ پشتم پێیان به‌ست

and saved me in my darkest days.

له‌ ڕۆژه‌ هه‌ره‌ تاریكه‌كان پاراستمیان.

They're three strategies that underpin all of my work,

سێ به‌رنامه‌ڕێژین كه‌ پشتگیری هه‌موو كاره‌كانم ده‌كه‌ن،

and they're pretty readily available to us all,

و زۆر به‌ئاسانی بۆمان به‌رده‌ستن،

anyone can learn them,

هه‌موو كه‌سێك ده‌توانێت فێریان بێت،

you can learn them right here today.

ده‌توانن هه‌ر ئه‌مڕۆ لێره‌ فێری بن.

So number one,

كه‌واته‌ ژماره‌ یه‌ك،

resilient people get that shit happens.

خه‌ڵكی خۆراگر ئه‌و شته‌ پیسه‌ی ڕوده‌دات وه‌رده‌گرن.

They know that suffering is part of life.

ده‌زانن ئه‌و ئازارچه‌شتنه‌ به‌شێكه‌ له‌ ژیان.

This doesn't mean they actually welcome it in,

ئه‌مه‌ مانای ئه‌وه‌ نییه‌ ئه‌وان به‌ڕاستی به‌خێرهاتنی لێده‌كه‌ن،

they're not actually delusional.

له‌ڕاستیدا ئه‌ندێشه‌یی نین.

Just that when the tough times come,

ته‌نیا كه‌ كاته‌ دژواره‌كان دێن،

they seem to know

وا دێنه‌ به‌رچاو كه‌ ده‌زانن

that suffering is part of every human existence.

ئازارچه‌شتن به‌شێكه‌ له‌ بوونی هه‌موو مرۆڤێك.

And knowing this stops you from feeling discriminated against

و زانینی ئه‌مه‌ له‌ هه‌ستكردن به‌ جیاكراوه‌یی له‌ دژت ده‌توه‌ستێنێت

when the tough times come.

كه‌ كاتی دژوار دێت.

Never once did I find myself thinking,

هه‌رگیز خۆم نه‌بینیوه‌ بۆ جارێكیش بێت بیربكه‌مه‌وه‌،

"Why me?"

"بۆچی من؟"

In fact, I remember thinking,

له‌ راستیدا، بیرمدێ بیرمده‌كرده‌وه‌،

"Why not me?

"بۆچی من نا؟

Terrible things happen to you,

شتی سامناك بۆ تۆ ڕووده‌ده‌ن،

just like they do everybody else.

وه‌ك چۆن بۆ هه‌موو كه‌سێكیتر ڕووده‌ده‌ن.

That's your life now,

ئێستا ئه‌وه‌ ژیانی تۆیه‌،

time to sink or swim."

كاتی ئه‌وه‌یه‌ نقووم بیت یان مه‌له‌بكه‌یت."

The real tragedy

تراژیدیای ڕاسته‌قینه‌

is that not enough of us seem to know this any longer.

ئه‌وه‌یه‌ كه‌ به‌ پێی پێویست وا ده‌رناكه‌وین چیتر ئه‌مه‌ بزانین.

وا ده‌رده‌كه‌وین له‌ سه‌رده‌مێك بژین

We seem to live in an age

where we're entitled to a perfect life,

كه‌ مافی خۆمانه‌ ژیانێكی كامل بژین،

where shiny, happy photos on Instagram are the norm,

كه‌ وێنه‌ دڵخۆش و بریسكه‌داره‌كانی ئینستگرام پێوه‌رن،

when actually,

كاتێك له‌ڕاستیدا،

as you all demonstrated at the start of my talk,

هه‌روه‌ك هه‌مووتان له‌ سه‌ره‌تای گفتوگۆكه‌مدا سه‌لماندتان،

the very opposite is true.

پێچه‌وانه‌كه‌ی ڕاسته‌.

Number two,

ژماره‌ دوو،

resilient people

كه‌سانی خۆڕاگر

are really good at choosing carefully where they select their attention.

به‌ڕاستی باشن له‌ هه‌ڵبژاردنی به‌ وریایی كه‌ سه‌رنجیان دیاریده‌كه‌ن.

They have a habit of realistically appraising situations,

خووی خه‌مڵاندنی بارودۆخه‌كانیان به‌كرداری هه‌یه‌،

and typically, managing to focus on the things that they can change,

ئاساییانه‌، توانای جه‌ختكردنه‌وه‌یان له‌سه‌ر ئه‌و شتانه‌ هه‌یه‌ كه‌ ده‌توانن

and somehow accept the things that they can't.

بیگۆڕن، هه‌رچۆنێك بێت به‌و شتانه‌ ڕازی ده‌بن كه‌ ناتوانن بیكه‌ن.

This is a vital, learnable skill for resilience.

ئه‌مه‌ كارامه‌ییه‌كی ژێوه‌ر، فێربوو بۆ خۆڕاگریی.

As humans, we are really good

وه‌كو مرۆڤ، هه‌موومان به‌ڕاستی باشین له‌

at noticing threats and weaknesses.

تێبینیكردنی هه‌ڕه‌شه‌و بێهێزییه‌كان.

We are hardwired for that negative.

ڕه‌گمانداكوتاوه‌ بۆ ئه‌م نه‌رێنییه‌.

We're really, really good at noticing them.

به‌ڕاستی زۆر باشین له‌ تێبینیكردنیان.

Negative emotions stick to us like Velcro,

هه‌سته‌ نه‌رێنییه‌كان وه‌كو ڤێڵكرۆ پێمان وه‌ده‌نووسێن،

whereas positive emotions and experiences seems to bounce off like Teflon.

له‌كاتێكا ئه‌زموون و هه‌سته‌ ئه‌رێنییه‌كان وه‌كو تیفڵۆن هه‌ڵده‌گه‌ڕێنه‌وه‌.

Being wired in this way is actually really good for us,

به‌م شێوه‌ گه‌یاندنه‌ به‌ڕاستی بۆ ئێمه‌ زۆرباشه‌،

and served us well from an evolutionary perspective.

و له‌ دیدگایه‌كی گه‌شه‌داری زۆر خزمه‌تی كردووین.

So imagine for a moment I'm a cavewoman,

بۆیه‌ بۆ ساتێك بێننه‌ به‌رچاوتان ژنێكی ئه‌شكه‌وتم،

and I'm coming out of my cave in the morning,

به‌یانی له‌ ئه‌شكه‌وته‌كه‌م دێمه‌ ده‌ره‌وه‌،

and there's a saber-toothed tiger on one side

له‌ لایه‌ك پڵینگێكی ددان چه‌ماوه‌یی هه‌یه‌

and a beautiful rainbow on the other.

و له‌لاكه‌یتر په‌لكه‌زێڕینه‌یه‌كی جوان.

It kind of pays for my survival for me to notice this tiger.

له‌ پێناو مانه‌وه‌م هانم ده‌دات تێبینی پڵینگه‌كه‌ بكه‌م.

The problem is,

كێشه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌،

we now live in an era where we are constantly bombarded

ئێمه‌ ئێستا له‌ سه‌رده‌مێك ده‌ژین كه‌ ڕووبه‌ڕووی بۆمبارانی به‌رده‌وامی

by threats all day long,

هه‌ڕه‌شه‌ ده‌بینه‌وه‌ به‌ درێژایی ڕۆژ،

and our poor brains treat every single one of those threats

مێشكه‌ بێگوناهه‌كانیشمان مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ هه‌ریه‌ك له‌و هه‌ڕه‌شانه‌ ده‌كات

as though they were a tiger.

وه‌كو ئه‌وه‌ی پڵینگ بن.

Our threat focus, our stress response,

جه‌ختكردنه‌وه‌ له‌سه‌ر هه‌ڕه‌شه‌، وه‌ڵامدانه‌وه‌ی به‌ فشارمان

is permanently dialed up.

هه‌میشه‌ به‌رده‌سته‌.

Resilient people don't diminish the negative,

كه‌سانی خۆراگر نه‌رێنی كه‌مناكه‌نه‌وه‌،

but they also have worked out a way

به‌ڵكو كاریان كردووه‌ له‌سه‌ر دۆزینه‌وه‌ی رێگه‌یه‌ك

of tuning into the good.

بۆ ئه‌وه‌ی گونجاوبێت بۆ چاكه‌.

One day, when doubts were threatening to overwhelm me,

ڕۆژێكیان، كاتێك گومانه‌كان هه‌ڕه‌شه‌ی له‌ناوبردنیان لێده‌كردم،

I distinctly remember thinking,

به‌ساده‌یی بیرمه‌،

"No, you do not get to get swallowed up by this.

"نه‌خێر، نابێت تۆ له‌لایه‌ن ئه‌مه‌وه‌ قوتبدرێیت.

You have to survive.

پێویسته‌ ڕزگارت بێت.

You've got so much to live for.

زۆر شتت هه‌یه‌ پێویسته‌ له‌پێناویان بژیت.

Choose life, not death.

ژیان هه‌ڵبژێره‌، نه‌ك مردن.

Don't lose what you have

ئه‌وه‌ی هه‌ته‌ له‌ده‌ستی مه‌ده‌

to what you have lost."

له‌به‌ر ئه‌و شته‌ی له‌ده‌ستت داوه‌،"

In psychology, we call this benefit finding.

له‌ ده‌روونزانی، به‌مه‌ ده‌ڵێین دۆزینه‌وه‌ی سوود.

In my brave new world,

له‌ جیهانه‌ نوێیه‌ ئازاكه‌م،

it involved trying to find things to be grateful for.

هه‌وڵی دۆزینه‌وه‌ی ئه‌و شتانه‌ی گرته‌خۆی كه‌ سوپاسگوزاربین بۆی.

به‌لایه‌نی كه‌م كچه‌ زۆر بچووكه‌كه‌مان

At least our wee girl

hadn't died of some terrible, long, drawn-out illness.

به‌هۆی نه‌خۆشییه‌كی ترسناك، درێژخایه‌ن نه‌مردبوو.

She died suddenly, instantly,

له‌ناكاو مرد، ده‌ستبه‌جێ،

sparing us and her that pain.

ئه‌و ئازاره‌ی ئێمه‌و ئه‌وی كه‌مكرده‌وه‌.

We had a huge amount of social support from family and friends

هانده‌ری كۆمه‌ڵایه‌تی زۆر گه‌وره‌مان له‌لایه‌ن هاوڕێ و خێزانه‌كانمان هه‌بوو

to help us through.

بۆ یارمه‌تیدانمان له‌ ڕێگه‌یه‌وه‌.

And most of all,

له‌هه‌مووی زیاتر،

we still had two beautiful boys to live for,

هێشتا دوو كوڕی جوانمان هه‌بوو بۆیان بژین،

who needed us now,

كه‌ ئێستا پێویستییان پێمانبوو،

and deserved to have as normal a life as we could possibly give them.

شایه‌نی ئه‌وه‌ بوون ژیانێكی ئاساییان هه‌بێت به‌ گوێره‌ی توانا پێیان ببه‌خشین.

Being able to switch the focus of your attention

توانای گۆرینی جه‌ختكردنه‌وه‌ له‌سه‌ر سه‌رنجت

to also include the good

بۆ ئه‌وه‌ی چاكه‌ش بگریته‌وه‌

has been shown by science to be a really powerful strategy.

زانست سه‌لماندوویه‌تی كه‌ به‌رنامه‌ڕێژییه‌كی به‌ڕاستی به‌هێزه‌.

So in 2005, Martin Seligman and colleagues conducted an experiment.

بۆیه‌ له‌ 2005، مارتن سێلایمان و هاوڕێكانی تاقیكردنه‌وه‌یه‌كیان ئه‌نجامدا.

And they asked people, all they asked people to do,

پرسیاریان له‌خه‌ڵك كرد، ئه‌وه‌ی كه‌ داوایان له‌ خه‌ڵكه‌كه‌ كرد بیكه‌ن،

was think of three good things that had happened to them each day.

بریتی بوو له‌ بیركردنه‌وه‌ له‌ سێ شتی باش كه‌ رۆژانه‌ بۆیان ڕووده‌دات.

What they found, over the six months course of this study,

ئه‌وه‌ی كه‌ دۆزییانه‌وه‌، له‌ماوه‌ی شه‌ش مانگی ئه‌م توێژینه‌وه‌یه‌،

was that those people showed higher levels of gratitude,

ئه‌وه‌بوو ئه‌و كه‌سانه‌ ئاستی به‌رزتری سوپاسگوزارییان پیشاندا،

higher levels of happiness

ئاستی به‌رزتری دڵخۆشی

and less depression over the course of the six-month study.

و خه‌مۆكیی كه‌متر له‌ ماوه‌ی شه‌ش مانگی توێژینه‌وه‌.

When you're going through grief,

كاتێك به‌ خه‌م تێده‌په‌ڕی،

you might need a reminder,

ڕه‌نگه‌ پێویستت به‌ ئاگاداركه‌ره‌وه‌یه‌ك هه‌بێت،

or you might need permission to feel grateful.

یاخود ره‌نگه‌ پێویستت به‌ ڕوخسه‌ت هه‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی سوپاسگوزار بیتز

In our kitchen, we've got a bright pink neon poster

له‌ چێشتخانه‌كه‌مان، پۆسته‌رێكی بریسكه‌داری په‌مه‌یی نیۆنمان هه‌یه‌

that reminds us to "accept" the good.

كه‌ قبوڵكردنی چاكه‌مان بیردێنێته‌وه‌.

In the American army,

له‌ سوپای ئه‌مریكی،

they framed it a little bit differently.

به‌شێوه‌یه‌كی كه‌مێك جیاوازتر دایانڕشتووه‌

They talked to the army about hunting the good stuff.

له‌گه‌ڵ سوپا له‌باره‌ی ڕاوكردنی شته‌ باشه‌كان گفتوگۆیان كرد.

Find the language that works for you,

ئه‌و زمانه‌ بدۆزه‌وه‌ كه‌ بۆت ده‌ستده‌دات،

but whatever you do,

به‌ڵام هه‌رشتێك ده‌كه‌یت،

make an intentional, deliberate, ongoing effort

هه‌وڵێكی به‌رده‌وام، و به‌مه‌به‌ست بده‌

to tune into what's good in your world.

بۆ گونجانی ئه‌وه‌ی باشه‌ له‌ جیهانی تۆ.

Number three,

ژماره‌ سێ،

resilient people ask themselves,

كه‌سانی خۆڕاگر پرسیار له‌خۆیان ده‌كه‌نو

"Is what I'm doing helping or harming me?"

"ئایا ئه‌وه‌ی ده‌یكه‌م یارمه‌تیم ده‌دات یان زیانم پێده‌گه‌یه‌نێت؟"

This is a question that's used a lot in good therapy.

ئه‌مه‌ پرسیارێكه‌ له‌ چاره‌كردنی زۆرباش زۆر به‌كاردێت.

And boy, is it powerful.

و كوڕ، ئایا به‌هێزه‌.

This was my go-to question

ئه‌مه‌ خۆپه‌سه‌ندی خۆم بوو بۆ پرسیاركردن

in the days after the girls died.

له‌ ڕۆژانی دوای مه‌رگی كچه‌كان.

I would ask it again and again.

به‌به‌رده‌وامیی ئه‌م پرسیاره‌م له‌خۆم ده‌كرد.

"Should I go to the trial and see the driver?

"ئایا پێویسته‌ بچمه‌ دادگا و شوفێره‌كه‌ ببینم؟

Would that help me or would it harm me?"

ئایا ئه‌وه‌ یارمه‌تیم ده‌دات یاخود زیانم پێده‌گه‌یه‌نێت؟"

Well, that was a no-brainer for me,

باشه‌، ئه‌وه‌ بێ بیركردنه‌وه‌ بوو بۆمن،

I chose to stay away.

مانه‌وه‌ له‌ دووره‌وه‌م هه‌ڵبژارد.

But Trevor, my husband, decided to meet with the driver

به‌ڵام هاوسه‌ره‌كه‌م، تریڤه‌ر، بڕیاریدا چاوی به‌ شوفێره‌كه‌ بكه‌وێت

at a later time.

كاتێكی تر.

Late at night, I'd find myself sometimes poring over old photos of Abi,

دره‌نگانی شه‌و، له‌ تێڕامانی وێنه‌ كۆنه‌كانی ئابی خۆم ده‌دۆزییه‌وه‌،

getting more and more upset.

زیاتر و زیاتر بێزارده‌بووم.

I'd ask myself,

پرسیارم له‌خۆم ده‌كرد،

"Really? Is this helping you or is it harming you?

"به‌ڕاست؟ ئه‌مه‌ یارمه‌تیت ده‌دات یاخود زیانت پێده‌گه‌یه‌نێت؟

Put away the photos,

وێنه‌كان هه‌ڵگره‌،

go to bed for the night,

بڕۆ بنوو،

be kind to yourself."

بۆخۆت میهره‌بان به‌."

This question can be applied to so many different contexts.

ده‌كرێت ئه‌م پرسیاره‌ بۆ چه‌ندین ناوه‌ڕۆكی جیاواز جێبه‌جێ ببێت.

Is the way I'm thinking and acting helping or harming you,

به‌و ڕێگه‌یه‌ی كه‌ بیرده‌كه‌مه‌وه‌ و ڕه‌فتار ده‌كه‌م یارمه‌تیت ده‌دات یان زیان،

in your bid to get that promotion,

بۆ دادواكردن بۆ به‌ده‌ستهێنانی ئه‌م به‌رزكردنه‌وه‌یه‌،

to pass that exam,

بۆ ده‌رچوون له‌و تاقیكردنه‌وه‌یه‌،

to recover from a heart attack?

بۆ چاكبوونه‌وه‌ له‌ نۆره‌ دڵه‌؟

So many different ways.

چه‌ندین ڕێگای جیاواز.

I write a lot about resilience,

زۆر له‌باره‌ی خۆراگریی ده‌نووسم،

and over the years, this one strategy

دوای چه‌ندین ساڵ، ئه‌م تاكه‌ به‌رنامه‌ڕێژییه‌

has prompted more positive feedback than any other.

هانی ڕاوبۆچوونی ئه‌رێنی له‌ هه‌مووان زیاتر داوه‌.

I get scores of letters and emails and things

ده‌یان نامه‌و ئیمێل و شتم بۆ دێت

from all over the place of people saying

له‌ هه‌موو شوێنێك كه‌ خه‌ڵك ده‌ڵێن

what a huge impact it's had on their lives.

چه‌نده‌ كاریگه‌رییه‌كی گه‌وره‌ی هه‌بووه‌ له‌سه‌ر ژیانیان.

Whether it is forgiving family ancient transgressions, arguments

جا لێخۆشبوونی تاوانه‌ كۆنه‌كانی خێزان بێت، لێدوانی

from Christmases past,

جه‌ژنی ڕابردووی له‌دایكبوونی عیسا،

or whether it is just trolling through social media,

یاخود ته‌نیا چه‌واشه‌كاریی له‌ ڕێگه‌ی نامه‌ی تۆڕی كۆمه‌ڵایه‌تی،

whether it is asking yourself

جا ئایا پرسیاركردنه‌ له‌خۆت

whether you really need that extra glass of wine.

ئایا به‌ڕاستی پێویستت به‌و په‌رداخه‌ زیاده‌ی بیره‌ هه‌یه‌.

Asking yourself whether what you're doing, the way you're thinking,

پرسیاركردن له‌خۆت ئایا چی ده‌كه‌یت، شێوازی بیركردنه‌وه‌ت،

the way you're acting

شێوازی ڕه‌فتاركردنت

is helping or harming you,

یارمه‌تیده‌رته‌ یان زیانت پێده‌گه‌یه‌نێت.

puts you back in the driver's seat.

ده‌تگێڕێته‌وه‌ بۆ شوێنی شوفێره‌كه‌،

It gives you some control over your decision-making.

هه‌ندێك ده‌سه‌لاتت ده‌داتێ بۆ بریاردانی تایبه‌ت به‌خۆت.

Three strategies.

سێ به‌رنامه‌ڕێژیی،

Pretty simple.

زۆر ساده‌.

They're readily available to us all,

یه‌كسه‌ر بۆ هه‌موومان به‌رده‌ستن،

anytime, anywhere.

هه‌ر كاتێك، له‌ هه‌ر شوێنێك.

They don't require rocket science.

پێویستی به‌ زانستی موشه‌كیی نییه‌.

Resilience isn't some fixed trait.

خۆڕاگریی سیفه‌تێكی جێگیر نییه‌.

It's not elusive,

به‌ده‌ستهێنانی گران نییه‌،

that some people have and some people don't.

كه‌ هه‌ندێك خه‌ڵك هه‌یبێت و هه‌ندێكی تر نه‌یبێت.

It actually requires very ordinary processes.

له‌ڕاستیدا پێویستی به‌ پڕۆسه‌ی زۆر ساده‌ هه‌یه‌.

Just the willingness to give them a go.

ته‌نیا ئاماده‌باشی بۆ پێدانی ده‌رفه‌تێك پێیان.

I think we all have moments in life

وابزانم هه‌موومان چه‌ند ساتێك هه‌یه‌ له‌ ژیانمان

where our life path splits

كه‌ ڕێڕه‌وی ژیانمان دووله‌ت ده‌بێت

and the journey we thought we were going down

ئه‌و گه‌شته‌ی وامانده‌زانی بۆ ده‌ڕۆین

veers off to some terrible direction

لاده‌دات بۆ ئاڕاسته‌یه‌كی ترسناك

that we never anticipated,

كه‌ هه‌رگیز پێشبینیمان نه‌كردبوو،

and we certainly didn't want.

و به‌دڵنیاییه‌وه‌ نه‌مانویستووه‌.

It happened to me.

بۆمن ڕوویدا.

It was awful beyond imagining.

به‌شێوه‌یه‌ك جه‌رگبڕبوو وێنه‌ناكرێت.

If you ever find yourselves in a situation where you think

گه‌ر هه‌ركاتێك خۆتان له‌ بارودۆخێكدا بینییه‌وه‌ كه‌ وابیربكه‌نه‌وه‌

"There's no way I'm coming back from this,"

"هیچ رێگه‌یه‌ك نییه‌ له‌مه‌ بگه‌ڕێمه‌وه‌،"

I urge you to lean into these strategies

هانتان ده‌ده‌م ئه‌م به‌رنامه‌ڕێژییانه‌ به‌كاربێنن

and think again.

و دووباره‌ بیربكه‌نه‌وه‌.

I won't pretend

وا ده‌ریناخه‌م

that thinking this way is easy.

بیركردنه‌وه‌ به‌م شێوه‌یه‌ ئاسانه‌.

And it doesn't remove all the pain.

و هه‌موو ئازاره‌كه‌ش لانابات.

But if I've learned anything over the last five years,

به‌ڵام گه‌ر هه‌رشتێك فێربوبێتم له‌و پێنج ساڵه‌ی ڕابردوو،

it is that thinking this way really does help.

ئه‌وه‌یه‌ كه‌ بیركردنه‌وه‌ به‌م شێوه‌یه‌ یارمه‌تیده‌ره‌.

More than anything,

له‌ هه‌موو شتێك زیاتر،

it has shown me that it is possible

پێشانیدام كه‌ ده‌كرێت

to live and grieve at the same time.

له‌هه‌مان كاتدا بژیت و ئازاربچێژیت.

And for that, I would be always grateful.

هه‌میشه‌ سوپاسگوزارده‌بم بۆ ئه‌مه‌.

Thank you.

سوپاس.

(Applause)

(چه‌پڵه‌)