Why do we blame individuals for economic crises? | Liene Ozolina

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

It was a cold, sunny March day.

ڕۆژێکی ساردی خۆرهەتاوی مانگی ئازار بوو.

I was walking along the street in Riga.

بەسەر شەقامەکەی ریگایا ئەڕۆشتم.

I remember the winter was slowly coming to an end.

بیرمە زستان هێواش هێواش بەرەو کۆتایی ئەچوو.

There was still some snow around here and there,

هێشتا کەمێک بەفر لەملاولا مابوو،

but the pavement was already clear and dry.

بەڵام شۆستەکە وشک و ڕوون دیاربوو.

If you've lived in Riga,

ئەگەر لە ریگا ژیابێتن،

you will know that feeling of relief that the first signs of spring bring,

ئەو هەستی ئاسوودەبوونە ئەزانن کە یەکەم نیشانەکانی بەهار ئەیهێنێت، و

and you no longer have to trudge through that slushy mix

پێویست ناکات چیتر ڕێی خۆت بکەیت بەناو تێکەڵە نیوەتواوەکەی

of snow and mud on the streets.

بەفر و قوڕی سەر شەقامەکان.

So there I am, enjoying my stroll,

منیش لەوێ بووم، چێژم لە پیاسەکەم ئەبینی،

as I suddenly notice a stencil on the pavement in front of me,

لەناکاو کاغەزێکی ڕۆنیۆوم بینی لەسەر شۆستەکەی بەردەمم،

a graffiti:

نەخشێک:

white letters painted on these dark grey bricks.

پیتە سپییەکانی ڕەنگ کرابوون لەسەر ئەم خشتە ڕەساسییە تۆخانە.

It says,

نوسرابوو،

"Where is your responsibility?"

"بەرپرسیارێتییەکەت لەکوێیە؟"

The question stopped me in my tracks.

پرسیارەکە لە شوێنی خۆم وەستاندمی.

As I'm standing there considering its meaning,

کاتێک لەویا وەستابووم و بیرم لە واتاکەی ئەکردەوە،

I notice I'm standing outside the Riga Municipality Social Welfare Department.

تێبینیم کرد لە دەرەوەی بەشی شارەوانی خۆشگوزەرانی کۆمەڵایەتی ریگا وەستاوم.

So it appears that the author of this graffiti, whoever it is,

بۆیە دەرکەوت کە نووسەری ئەم نەخشە، هەرکەسێک بووبێت،

is asking this question to people coming to apply for social assistance.

ئەم پرسیارەی کردبوو لەو خەڵکەی ئەهاتن بۆ وەرگرتنی هاوکاری کۆمەڵایەتی.

That winter,

ئەو هاوینە،

I had been doing research on the aftermath of the financial crisis in Latvia.

توێژینەوەم ئەکرد لەسەر دەرئەنجامەکانی قەیرانی دارایی لە لاتڤیا.

When the Global Financial Crisis erupted in 2008, Latvia got hit hard

کاتێک قەیرانی دارایی جیهانی سەریهەڵدا لە ساڵی ٢٠٠٨، بە قورسی لە لاتڤیای دا

as a small, open economy.

وەک ئابوورییەکی بچووکی کراوە.

To balance the books,

بۆ ڕاگرتنی هاوسەنگی،

the Latvian government chose a strategy of internal devaluation.

حکومەتی لاتڤی ستراتیجی کەمکردنەوەی تێچوونی ناوخۆی هەڵبژارد.

Now, in essence, that meant drastically reducing public budget spending,

ئەوەش واتای ئەوەبوو بەشێوەیەکی بەرچاو سەرفکردنی بوودجەی گشتی کەمکرێتەوە،

so, slashing public sector workers' wages,

ئەوەش موچەی کرێکارەکانی کەرتی گشتی کەمدەکردەوە،

shrinking civil service,

خزمەتی شارستانی بچووک دەکردەوە،

cutting unemployment benefits and other social assistance,

کەمکردنەوەی کۆمەکی بێکاری و هاوکارییە کۆمەڵایەتییەکانی تر، و

raising taxes.

زیادکردنی باجیش.

My mother had been working as a history teacher her whole life.

دایکم بەدرێژایی تەمەنی خۆی وەک مامۆستای مێژوو کاریکردووە.

The austerity for her meant seeing her salary cut by 30 percent

قەیرانەکە بۆ ئەو واتای ئەوەبوو لەسەدا ٣٠ی موچەکەی ببڕدرێت

all of a sudden.

هەر لە ناکاو.

And there were many in a situation like hers or worse.

چەندین کەسی تریش هەبوون لە دۆخی ئەو یان خراپتردا.

The costs of the crisis were put on the shoulders of ordinary Latvians.

بارگرانی قەیرانەکە کەوتە سەر شانی لاتڤییە ئاساییەکان.

As a result of the crisis and the austerity,

دەرئەنجامی قەیرانەکە و گۆڕانکارییە داراییەکانی کرا،

the Latvian economy shrank by 25 percent in a two-year period.

ئابوری لاتڤیا لە ماوەی دوو ساڵدا بە ڕێژەی لەسەدا ٢٥ کەمیکرد.

Only Greece suffered an economic contraction

تەنها یۆنان قەیرانە داراییەکەی

of a comparable scale.

هێندە گەورە بوو.

Yet, while Greeks were out in the streets for months

بەڵام لەکاتێکدا یۆنانییەکان بۆ ماوەی چەندین مانگ

staging continuous, often violent protests in Athens,

لەسەر شەقامەکان خۆپیشاندانی هەندێک جار توندوتیژانەشیان ئەکرد لە ئەسینا،

all was quiet in Riga.

هەموو شتێک بێدەنگ بوو لە ریگا.

Prominent economists were fighting in the columns of "The New York Times"

ئابووریناسە دیارەکان شەڕیان ئەکرد لە ستوونەکانی "نیو یۆرک تایمس"

about this curious extreme Latvian experiment

دەربارەی ئەم تاقیکردنەوە قورسەی لاتڤیا

of this austerity regime,

لەبەردەم ڕژێمەکەیدا، و

and they were watching on in disbelief

بە ناقایلییەوە سەیریان ئەکرد

how the Latvian society was putting up with it.

کە چۆن کۆمەڵگای لاتڤی خۆی ئەگونجێنێت لەگەڵی.

I was studying in London at the time,

ئەوکاتە من لە لەندەن ئەمخوێند، و

and I remember the Occupy movement there

جوڵەی پڕکردنەوەی ئەوێم بیرە و

and how it was spreading from city to city,

چۆن بڵاو ئەبۆوە لە شارێکەوە بۆ شارێک،

from Madrid to New York to London,

لە مەدریدەوە بۆ نیو یۆرک و بۆ لەندەن،

the 99 percent against the one percent.

لەسەدا ٩٩کە دژی لەسەدا یەکەکە.

You know the story.

چیرۆکەکە ئەزانن.

Yet when I arrived in Riga,

بەڵام کە گەشتمە ریگا،

there were no echoes of the Occupy here.

هیچ دەنگۆیەکی جوڵەی داگیرکردنەکە نەبوو.

Latvians were just putting up with it.

لاتڤییەکان خۆیان ئەگونجاند لەگەڵی.

They "swallowed the toad," as the local saying goes.

وەک پەندە ناوخۆییەکە ئەڵێت، "بۆقەکەیان قووتداوە."

For my doctoral research,

بۆ توێژینەوەی دکتۆراکەم،

I wanted to study how the state-citizen relationship was changing in Latvia

ئەمویست زیاتر بزانم لەسەر ئەوەی پەیوەندی دەوڵەت-دانیشتوو چۆن بەرەو گۆڕان ئەچوو

in the post-Soviet era,

لە سەردەمی دوای سۆڤێت، و

and I had chosen the unemployment office

منیش نوسینگەی بێکاریم هەڵبژارد

as my research site.

وەک شوێنی توێژینەوەکەم. و

And as I arrived there in that autumn of 2011,

کاتێک لە پایزی ٢٠١١ گەشتمە ئەوێ،

I realized, "I am actually witnessing firsthand

درکم کرد، "لە ڕاستیدا من یەکەم کەس شایەتحاڵم

how the effects of crises are playing out,

بۆ کاریگەرییەکانی قەیرانەکە، و

and how those worst affected by it, people who have lost their jobs,

ئەوانەی بە خراپترین شێوە بەرکەووتوون، ئەوانەی کارەکانیان لەدەستداوە،

are reacting to it."

کاردانەوەیان چییە بۆی."

So I started interviewing people I met at the unemployment office.

بۆیە دەستم کرد بە چاوپێکەوتن لەگەڵ ئەوانەی چاوم پێئەکەوت لە نوسینگەی بێکاری.

They were all registered as job seekers and hoping for some help from the state.

هەموویان ناویان تۆمارکردبوو وەک کەسانێک کە بۆ کار ئەگەڕان و داوای یارمەتی حکومەتیان ئەکرد.

Yet, as I was soon discovering, this help was of a particular kind.

بەڵام، زۆری پێنەچوو بۆم دەرکەوت، ئەم یارمەتییە بەجۆرێکی دیاریکراو بوو.

There was some cash benefit,

هەندێک سوودی نەقدی هەبوو،

but mostly state assistance came in the form of various social programs,

بەڵام بەشی زۆری هاوکاری دەوڵەت لە شێوەی پرۆگرامە کۆمەڵایەتییە هەمەجۆرەکان بوو، و

and one of the biggest of these programs was called

یەکێک لە گەورەترین ئەم پرۆگرامانە پێی ئەوترا

"Competitiveness-Raising Activities."

"چالاکییەکانی زیادکردنی ڕکابەری."

It was, in essence, a series of seminars

ئەوەش لە کرۆکدا، زنجیرەیەک سیمینار بوو

that all of the unemployed were encouraged to attend.

کە هەموو بێکارەکان هانئەدران ئامادەی بن.

So I started attending these seminars with them.

بۆیە دەستمکرد بە ئامادەبوون لەم سیمینارانە لەگەڵیان.

And a number of paradoxes struck me.

چەند لەگەڵ یەک نەگونجانێکم بەرچاوکەوت.

So, imagine:

بۆیە، بیهێنەرە بەرچاوت:

the crisis is still ongoing,

قەیرانەکە هێشتا بەردەوامە،

the Latvian economy is contracting,

ئابووری لاتڤیا لە خراپبووندایە،

hardly anyone is hiring,

بە ئەستەم خەڵک وەردەگیرێت، و

and there we are,

ئێمەش لێرەین،

in this small, brightly lit classroom,

لەم پۆلە ڕووناکە بچووکەیا،

a group of 15 people,

گرووپێکی ١٥ کەسی،

working on lists of our personal strengths and weaknesses, our inner demons,

کارمان ئەکرد لەسەر لیستی بەهێزی و لاوازی، و دیوەکانی ناخمان،

that we are told are preventing us from being more successful

کە پێمان وتراوە ڕێگری ئەکەن لەوەی بتوانین زیاتر سەرکەوتوو بین

in the labor market.

لە بازاڕی کارکردن.

As the largest local bank is being bailed out

لەکاتێکدا گەورەترین بانقی ناوخۆیی ڕزگار دەکرێت و

and the costs of this bailout are shifted onto the shoulders of the population,

تێچوونی ئەم ڕزگارکردنەش ئەخرێتە سەر شانی دانیشتووان،

we are sitting in a circle and learning how to breathe deeply

لەسەر بازنەیەک دانیشتووین و فێرئەبین چۆن بە قووڵی هەناسە بەین

when feeling stressed.

کاتێک هەست بە فشاری دەروونی ئەکەین.

(Breathes deeply)

(هەناسەدان بە قووڵی)

As home mortgages are being foreclosed

لەکاتێکدا قیستی خانووبەرە دائەخرێت و

and thousands of people are emigrating,

هەزاران خەڵک کۆچ ئەکەنە دەرەوە،

we are told to dream big and to follow our dreams.

پێمان ئەوترێت خەونی گەورە ببینین و شوێن خەونەکانمان بکەوین.

As a sociologist,

وەک کۆمەڵناسێک،

I know that social policies are an important form of communication

ئەزانم کە پەیڕەوە کۆمەڵایەتییەکان شێوەیەکی گرنگی پەیوەندین

between the state and the citizen.

لەنێوان وڵات و دانیشتووان.

The message of this program was,

پەیامی پرۆگرامەکە ئەوەبوو،

to put it in the words of one of the trainers,

ئەو قسەیەی یەکێک لە جۆرەکانی کالە زۆر بەکاری ئەهێنێت،

"Just do it."

"تەنیا بیکە."

She was, of course, citing Nike.

بێگومان، وتەی کالەی نایکە.

So symbolically, the state was sending a message to people out of work

کەواتە بە ئاماژە، دەوڵەت پەیامی ئەنارد بۆ ئەو کەسانەی بێکارن

that you need to be more active, you need to work harder,

کە پێویستە چالاکتر بن، پێویستە زیاتر هەوڵ بەن،

you need to work on yourself, you need to overcome your inner demons,

پێویستە کار لەسەر خۆتان بکەن، پێویستە بەسەر دێوەکانی ناختانا زاڵبن،

you need to be more confident --

پێویستە زیاتر دڵنیابن لەخۆتان --

that somehow, being out of work was their own personal failure.

بەجۆرێک، وەک ئەوەی بێکاری شکستی کەسی خۆیان بێت.

The suffering of the crisis

ناڵاندن بەدەست قەیرانەکەوە

was treated as this individual experience of stress

بەشێوەیەک چارەسەر ئەکرا وەک ئەزمونکردنی فشاری دەروونی کەسەکە و

to be managed in one's own body

لەناو لەشی کەسەکە خۆیدا چارەسەر بکرێت

through deep and mindful breathing.

لەڕێگەی هەناسەدانی قوڵ و بە تێڕامانەوە.

These types of social programs that emphasize individual responsibility

ئەم جۆرە پرۆگرامە کۆمەڵایەتییانە کە بەرپرسیارێتی تاک دووپات ئەکاتەوە

have become increasingly common across the world.

هەتا یەت زیاتر باو ئەبێت لە سەرانسەری جیهاندا.

They are part of the rise of what sociologist Loïc Wacquant calls

بەشێکن لەو زیادبوونەی کۆمەڵناس لۆیک واکوانت پێی ئەڵێت

the "neoliberal Centaur state."

"دەوڵەتی نیۆلیبراڵی سێنتاور."

Now, the centaur, as you might recall,

سێنتاور، لەوانەیە بزانن،

is this mythical creature in ancient Greek culture,

بوونەوەرێکی ئەفسانەییە لە کلتوری یۆنانی دێریندا،

half human, half beast.

نیوە مرۆڤ، نیوە ئاژەڵە.

It has this upper part of a human and the lower part of a horse.

بەشی سەرەوەی مرۆڤە و بەشی خوارەوەی ئەسپە.

So the Centaur state is a state

کەواتە دەوڵەتی سێنتاور دەوڵەتێکە

that turns its human face to those at the top of the social ladder

کە ڕووە مرۆڤەکەی ئەکاتە ئەوانەی لە سەرەوەی پەیژە کۆمەڵایەتییەکەن

while those at the bottom are being trampled over,

لەکاتێکدا ئەوانەی لە بنەوەن پێیان پێدا ئەنرێت،

stampeded.

ئەکرێن بەژێرەوە.

So top income earners and large businesses

کەواتە ئەوانەی داهاتیان زۆرە و بزنسە گەورەکان

can enjoy tax cuts and other supportive policies,

سوود ئەبینن لە کەمکردنەوەی باج و پەیڕەوە پشتیوانیکەرەکانی تر،

while the unemployed, the poor

بێکارەکان، هەژارەکان

are made to prove themselves worthy for the state's help,

پێویستە بیسەلمێنن کە شایەنی ئەوەن دەوڵەت یارمەتییان بات،

are morally disciplined,

لەڕووی ڕەوشتییەوە ڕێکئەخرێن،

are stigmatized as irresponsible or passive or lazy

لەکەدار ئەکرێن وەک نابەرپرسیار یان ناکارا یان تەمەڵ

or often criminalized.

یان زۆرجار بە تاوانبار دائەنرێن.

In Latvia, we've had such a Centaur state model

لە لاتڤیا، مۆدێلێکی دەوڵەتی سێنتاوری لەو شێوەیەمان هەبوو

firmly in place since the '90s.

لە ٩٠ەکانەوە بە قورسی جێگیرکراوە.

Take, for example, the flat income tax that we had in place up until this year

بۆ نموونە، باجی داهاتی تەخت کە هەتا ئەمساڵیش هەبووە

that has been benefiting the highest earners,

هەر لە سوودی ئەوانە بووە کە زۆرترین داهاتیان هەبووە،

while one quarter of the population keeps living in poverty.

لەکاتێکدا چارەکی دانیشتووان بەردەوام لە هەژاریدا ئەژین. و

And the crisis and the austerity has made these kinds of social inequalities worse.

قەیرانەکە و چارەسەر بۆ قەیرانەکە ئەم جۆرە نایەکسانییە کۆمەڵایەتییانەیان خراپتر کردووە.

So while the capital of the banks and the wealthy has been protected,

کەواتە لەکاتێکدا باڵادەستی بانقەکان و دەوڵەمەندەکان پارێزراون،

those who lost the most

ئەوانەی زۆرترینیان لەدەستداوە

were taught lessons in individual responsibility.

وانەیان پێئەوترێتەوە لەسەر بەرپرسیارێتی تاک.

Now, as I was talking to people who I met at these seminars,

ئێستا، کاتێک قسەم ئەکرد لەگەڵ ئەو کەسانەی لە سیمینارەکان بینیمن،

I was expecting them to be angry.

چاوەڕێی ئەوەم لێئەکردن تووڕە بن.

I was expecting them

چاوەڕێی ئەوەم لێئەکردن

to be resisting these lessons in individual responsibility.

بەرهەڵستی بکەن بۆ ئەم وانانە لە بەرپرسیارێتی کەسی.

After all, the crisis was not their fault, yet they were bearing the brunt of it.

هەرچۆنێک بێت، قەیرانەکە خەتای ئەوان نەبووە، کەچی ناچار بوون بەرگەی قورساییەکەی بگرن.

But as people were sharing their stories with me,

بەڵام لەکاتێکدا خەڵکەکان باسی چیرۆکەکانی خۆیان ئەکرد بۆم،

I was struck again and again

دووبارە و دووبارە ئەتاسام

by the power of the idea of responsibility.

بە هێزی ئەو بیرۆکەی بەرپرسیارێتیە.

One of the people I met was Žanete.

یەکێک لەو کەسانەی چاوم پێیکەوت زانێتی بوو.

She had been working for 23 years

ماوەی ٢٣ ساڵ بوو کاریئەکرد

teaching sewing and other crafts at the vocational school in Riga.

وانەی چنین و پیشەی دەستی تری ئەوتەوە لە خوێندنگەیەکی پیشەیی لە ریگا.

And now the crisis hits,

ئێستاش قەیرانەکە هاتووە، و

and the school is closed as part of the austerity measures.

قوتابخانەکە داخراوە وەک ڕێوشوێنی بەرەنگاربوونەوەی قەیرانەکە.

The educational system restructuring was part of a way of saving public money.

دووبارە داڕشتنەوەی سیستمی فێرکردن بەشێک بوو لە ڕێگای گێڕانەوەی پارە.

And 10,000 teachers across the country lose their jobs,

١٠ هەزار مامۆستاش لە سەرانسەری وڵات بەهۆیەوە کارەکانیان لەدەستدا و

and Žanete is one of them.

زانێتیش یەکێک بوو لەوان.

And I know from what she's been telling me

بەو قسانەشدا بێت کە خۆی پێیوتم

that losing her job has put her in a desperate situation;

لەدەستدانی کارەکەی ئەوی خستبووە دۆخێکی ناخۆشەوە؛

she's divorced, she has two teenage children that she's the sole provider for.

لە مێردەکەی جیابۆتەوە، دوو منداڵی هەرزەکاری هەیە و بەس خۆی بەخێویان ئەکات.

And yet, as we are talking,

لەگەڵ ئەوەشدا، کە قسەم لەگەڵ کرد،

she says to me that the crisis is really an opportunity.

وتی کە قەیرانەکە بەڕاستی دەرفەتێکە بۆی.

She says, "I turn 50 this year.

وتی، "ئەمساڵ ئەبم بە ٥٠ ساڵ.

I guess life has really given me this chance to look around, to stop,

پێموابێت ژیان ئەم دەرفەتەی یاومەتێ بۆ ئەوەی سەیرێک بکەم، بووەستم،

because all these years I've been working nonstop,

چونکە ماوەی ئەم چەند ساڵە بێوچان خەریکی کارکردن بووم،

had no time to pause.

کاتم نەبووە بووەستم.

And now I have stopped,

ئێستاش وەستاوم، و

and I've been given an opportunity to look at everything and to decide

دەرفەتی ئەوەم دراوەتێ کە بتوانم سەیری هەموو شتێک بکەم و بڕیاربەم

what it is that I want

ئەوە چییە کە ئەمەوێت و

and what it is that I don't want.

ئەوەش چییە کە نامەوێت.

All this time, sewing, sewing, some kind of exhaustion."

هەموو ئەم کاتە، چنین، چنین، جۆرێک لە ماندوێتی تەواوەتی."

So Žanete is made redundant after 23 years.

کەواتە زانێتی دوای ٢٣ ساڵ بێزاربوو لە دووبارە بوونەوەی شتەکان.

But she's not thinking about protesting.

بەڵام بیر لە دەربڕینی ناڕەزایەتی ناکاتەوە.

She's not talking about the 99 percent against the one percent.

باسی لەسەدا ٩٩کە ناکات بەرامبەر لەسەدا یەکەکە

She is analyzing herself.

شیکردنەوە بۆخۆی ئەکات. و

And she was thinking pragmatically of starting a small business

بەشێوەیەکی کرداری بیر ئەکاتەوە لە دەسکردن بە کارێکی بچووک

out of her bedroom

لە دەرەوەی ژووری نووستنەکەی

making these little souvenir dolls to sell to tourists.

ئەم بووکەڵەی یادگارییە بچووکانەی درووست ئەکرد و بە گەشتیاری ئەفرۆشت.

I also met Aivars at the unemployment office.

هەروەها چاوم بە ئەیڤارسیش کەوت لە نوسینگەی بێکارەکان.

Aivars was in his late 40s,

ئەیڤارس لە کۆتاییەکانی ٤٠ەکانیا بوو،

he had lost a job at the government agency overseeing road construction.

کارەکەی خۆی لەدەستیابوو لە دەزگایەکی حکومی کە سەرپەرشتی دروستکردنی ڕێگایەکی ئەکرد.

To one of our meetings, Aivars brings a book he's been reading.

لە یەکێک لە کۆبوونەوەکانماندا، ئەیڤارس کتێبێکی هێنا کە ئەیخوێندەوە.

It's called "Vaccination against Stress, or Psycho-energetic Aikido."

پێی ئەوترا "کوتان دژی فشاری دەروونی، یان ئایکیدۆی وزەپێدەر بە دەروون."

Now, some of you might know that aikido is a form of martial art,

ئێستا، لەوانەیە هەندێکتان بزانن کە ئایکیدۆ جۆرێکی هونەری شەڕکردنە،

so, psycho-energetic aikido.

کەواتە، ئایکیدیۆی وزەدەر بە دەروون بوو.

And Aivars tells me that after several months

ئایڤارسیش پێی وتم کە دوای چەندین مانگ

of reading and thinking and reflecting while being out of work,

لە خوێندنەوە و بیرکردنەوە و بەخۆداچوونەوە دوای بێکاربوونی،

he has understood that his current difficulties are really his own doing.

تێگەشت لەوەی کاتە قورسەکانی پیایا تێئەپەڕی بەهۆی خۆیەوە بوو.

He says to me,

بەمنی وت،

"I created it myself.

"خۆم خۆمم درووست کردووە.

I was in a psychological state that was not good for me.

لە دۆخێکی دەروونیدا بووم کە باش نەبوو بۆم.

If a person is afraid to lose their money, to lose their job,

ئەگەر کەسێک بترسێت لە لەدەستدانی پارەکەی، لەدەستدانی کارەکەی،

they start getting more stressed, more unsettled, more fearful.

فشاری دەروونی زیاتر ئەبێ لەسەریان، زیاتر ناجێگیر ئەبن، زیاتر ئەترسن.

That's what they get."

لەبەر ئەوە وایان لێیەت."

As I ask him to explain,

کاتێک لێمپرسی ڕوونیکاتەوە،

he compares his thoughts poetically to wild horses running in all directions,

بەشێوەیەکی هۆنراوە ئامێز بیرکردنەوەکەی بەراورد کرد بە ئەسپە کێوییەکانی بە هەموو ئاڕاستەیەکا ئەڕۆن،

and he says, "You need to be a shepherd of your thoughts.

ئینجا وتی، "پێویستە وەک شوان بیت بۆ بیرکردنەوەکانی خۆت.

To get things in order in the material world,

بۆ ئەوەی شتەکان ڕێکبخەیت لە جیهانی ماددی خۆتدا،

you need to be a shepherd of your thoughts,

پێویستە شوانی بیرکردنەوەکانت بیت،

because it's through your thoughts that everything else gets orderly."

چونکە لەڕێگەی بیرکردنەوەکانتەوەیە کە هەموو شتێک ڕێکئەخرێت.

"Lately," he says, "I have clearly understood

وتیشی، "ئەم دواییە بەڕوونی تێگەشتم

that the world around me, what happens to me,

کە جیهانەکەی چواردەورم، ئەوەی بەسەرمدا یەت،

people that enter in my life ... it all depends directly on myself."

کەسەکانی یەنە ناو ژیانم ... هەموو ڕاستەوخۆ پشت بەخۆم ئەبەستێت."

So as Latvia is going through this extreme economic experiment,

کەواتە کاتێک خەڵکی لاتڤیا بەناو ئەم تاقیکردنەوە ئابووریە سەختەدا ئەڕۆن،

Aivars says it's his way of thinking that has to change.

ئەیڤارس ئەڵێت کە ئەوە شێوازی بیرکردنەوەیەتی پێویستە بگۆڕێت.

He's blaming himself for what he's going through at the moment.

خۆی خەتابار ئەکات بۆ ئەوەی کە لەو ساتەدا پیایا تێپەڕئەبێت.

So taking responsibility is, of course, a good thing, right?

کەواتە بەرپرسیارێتی هەڵگرتن بێگومان شتێکی باشە، وانییە؟

It is especially meaningful

بەڕاستی واتابەخشە و

and morally charged in a post-Soviet society,

ڕەوشتییانە ئاڕاستەکراوە لە کۆمەڵگایەکی دوای سۆڤێتدا،

where reliance on the state is seen as this unfortunate heritage

کە پشتبەستن بە دەوڵەت وەک ئەم کەلەپوورە بەدبەختییەی

of the Soviet past.

ڕابردووی سۆڤێت سەیر ئەکرێت.

But when I listen to Žanete and Aivars and to others,

بەڵام کاتێک گوێ لە زانێتی و ئایڤارس و ئەوانی تر ئەگرم،

I also thought how cruel this question is --

بیرم کردەوە ئەم پرسیارە چەندێک بێبەزەییانەیە --

"Where is your responsibility?" --

"بەرپرسیارێتییەکەت لەکوێیە؟" --

how punishing.

چەند سزادەرە.

Because, it was working as a way of blaming and pacifying people

چونکە، وەک ڕێگایەک کاری ئەکرد بۆ خەتابارکردن و دڵنەواییدانەوەی خەڵکەکەی

who were hit worst by the crisis.

قەیرانەکە زۆر خراپ لێیدابوون.

So while Greeks were out in the streets, Latvians swallowed the toad,

کەواتە لەکاتێکدا یۆنانییەکان ڕژابوونە سەر شەقامەکان، لاتڤیاکان بۆقەکەیان قووت دابوو، و

and many tens of thousands emigrated,

دەیان هەزاری کۆچیان کردە دەرەوە،

which is another way of taking responsibility.

کە ڕێگایەکی ترە بۆ بەرپرسیارێتی هەڵگرتن.

So the language, the language of individual responsibility,

کەواتە زمانەکە، زمانی بەرپرسیارێتی تاکەکە،

has become a form of collective denial.

بوو بە شێوەیەکی نکوڵیکردنی کۆکراوە.

As long as we have social policies that treat unemployment

هەتا پەیڕەوە کۆمەڵایەتییەکانمان هەبێت کە چارەسەری بێکاری ئەکەن

as individual failure

وەک شکستی تاکە کەسی

but we don't have enough funding for programs that give people real skills

بەڵام لەهەمان کاتدا کۆمەکی داراییمان نەبێت بۆ پرۆگرامەکانی شارەزایی ڕاستەقینە ئەیەن بە خەڵک

or create workplaces,

یان شوێنی کارکردن درووست ئەکەن،

we are blind of the policymakers' responsibility.

کوێرین بەرامبەر بەرپرسیارێتی پەیڕەو درووستکەرەکان.

As long as we stigmatize the poor as somehow passive or lazy

هەتا هەژارەکان لەکەدار بکەین وەک سست یان تەمەڵ

but don't give people real means to get out of poverty

بەڵام ئامرازی ڕاستی نەیەین بە خەڵک بۆ هاتنە دەر لە هەژاری

other than emigrating,

جگە لە کۆچکردنە دەرەوە،

we are in denial of the true causes of poverty.

لە نکوڵیداین بۆ هۆکارە ڕاستەقینەکانی هەژاری.

And in the meantime,

لە هەمان کاتیشدا،

we all suffer,

هەموو دەناڵێنین،

because social scientists have shown with detailed statistical data

چونکە زانا کۆمەڵایەتییەکان بە داتایەکی سەرژمێری ورد نیشانیانداوە

that there are more people with both mental and physical health problems

خەڵکی زیاتر هەیە بە کێشەی تەندروستی دەروونی و جەستەییشەوە

in societies with higher levels of economic inequality.

لە کۆمەڵگاکانی ئاستی نایەکسانی ئابوری بەرزترە.

So social inequality is apparently bad for not only those with least resources

کەواتە نایەکسانی کۆمەڵایەتی دیارە خراپە نەک تەنها بۆ ئەوانەی کەمترین داهاتیان هەیە

but for all of us,

بەڵکو بۆ هەموومان،

because living in a society with high inequality

چونکە ژیان لە کۆمەڵگایەکدا کە نایەکسانی تیایدا زۆرە

means living in a society with low social trust and high anxiety.

واتای ژیانە لە کۆمەڵگایەک کە متمانەی کۆمەڵایەتی نزم بێت و دڵەڕاوکێی زۆربێت.

So there we are.

کەواتە ئەوەتا لەوێین.

We're all reading self-help books,

هەموو کتێبەکانی یارمەتیدانی خود ئەخوێنینەوە،

we try to hack our habits,

هەوڵ ئەیەین خووەکانمان چاکبکەین،

we try to rewire our brains,

هەوڵئەیەین مێشکمان ببەستینەوە،

we meditate.

تێڕامان ئەکەین.

And it helps, of course, in a way.

وە بێگومان بەشێوەیەک یارمەتیدەرە.

Self-help books help us feel more upbeat.

کتێبی خود یارمەتیدەر یارمەتیمان ئەیات هەست بە شادمانی زیاتر بکەین.

Meditation can help us feel more connected to others spiritually.

تێڕامان ئەتوانێت یارمەتیمان بات زیاتر هەست بکەین لەڕووی ڕۆحییەوە پێکەوە بەستراوین.

What I think we need

ئەوەی پێموایە پێویستمانە

is as much awareness of what connects us to one another socially,

ئاگاداربوونە لەو شتانەی لەڕووی کۆمەڵایەتییەوە بە یەکترمانەوە ئەبەستێتەوە،

because social inequality hurts us all.

چونکە نایەکسانی کۆمەڵایەتی ئازاری هەموومان ئەیات.

So we need more compassionate social policies

بۆیە پەیڕەوی کۆمەڵایەتی هاوسۆزانەترمان ئەوێت

that are aimed less at moral education

کە کەمتر ئامانجی فێرکردنی ڕەوشتی بێت و

and more at promotion of social justice and equality.

زیاتر ئامانجی دادپەروەری کۆمەڵایەتی و یەکسانی بێت.

Thank you.

زۆر سوپاس.

(Applause)

(چەپڵەلێدان)