Charles Anderson discovers dragonflies that cross oceans

Translator: rufat taghizadeh Reviewer:

Actually, I come from Britain,

Əslən Britaniyalı olsam da,

but I've been living in Maldives for 26 years now.

artıq 26 ildir ki, Maldiv adalarında yaşayıram

So, that's home really.

və buranı artıq vətən adlandıra bilərəm.

The Maldives, as I'm sure you're aware, are a chain of islands

Maldiv adaları Hindistanın cənub-qərbində

off the southwest coast of India here.

yerləşən adalar qrupudur,

Capital, Malé, where I live.

paytaxtı isə, hazırda yaşadığım Male şəhəridir.

Actually, sitting here today in Mysore,

Məsələn, burda - Maysorda ikən

we're closer to Malé than we are to Delhi, for example.

biz Maleyə daha yaxınıq, nəinki Dehliyə.

If you're in IT, India, obviously, is the place to be at the moment.

Əgər bu günlərdə İT üçün əlverişli yer Hindistandırsa,

But if you're a marine biologist, Maldives is not such a bad place to be.

dəniz bioloqları üçün isə əlverişli yer Maldiv adaları sayıla bilər

And it has been my home these years.

və bura həqiqətən də mənə doğmadır.

For those of you who've been there, fantastic coral reefs,

Oradakı gözəl mərcan rifləri və

fantastic diving, fantastic snorkeling.

suyun dərinliklərini fəth etmək fheyran edicidir.

I spend as much of my time as possible

Vaxtımın mümkün qədər çox hissəsini

investigating the marine life.

dəniz həyatının öyrənilməsinə sərf edirəm.

I study fish,

Balıqları, həmçinin daha böyük varlıqlar -

also the bigger things, whales and dolphins.

balina və delfinləri öyrənirəm.

This is a blue whale. We have blue whales

Bu mavi balinadır.

in the waters around here, off Maldives,

Bunlar Maldiv adaları ətrafı sularında məskünlaşmışlar.

around the waters of India. You can see them off Kerala.

Onları Keraladan görmək olar.

And, in fact, we're very lucky in this region.

Bu baxımdan buranın sualtı təbiati çox zəngindir.

One of the best places in the world to see blue whales

Mavi balinanı görmək üçün

is here in this region.

bu region ən münasib yerdir.

In Sri Lanka, if you go down to the south coast of Sri Lanka,

Şimal-şərq mussonu mövsümü zamanı

during the northeast monsoon season,

Şri Lankanın cənub sahillərində olsanız

you can see blue whales very, very easily.

çox asanlıqla mavi balinaları görə bilərsiniz.

It's probably the best place in the world to see them.

Bura onları görmək üçün ən uyğun yerdir.

Now, when I talk about the northeast monsoon season,

Şimal-şərq mussonu mövsümündən danışarkən,

I'm sure many of you here know exactly what I mean,

əminəm ki, çoxlarınız bunun nə olduğunu eşitmisiz,

but perhaps some of you are not quite so sure.

bəziləriniz isə yox, və buna görə də

I need to explain a little bit about monsoons.

bu barədə bəzi izahlar qeyd etmək istəyirəm.

Now, monsoon, the root of the word "monsoon"

"Musson” sözünün kökü

comes from the word "season."

ərəbcədəki “mövsüm” sözüdür.

So, it's just a season. And there are two seasons in most of South Asia.

Beləliklə bu bir mövsümdür. Cənubi Asiyada əsasən iki mövsüm mövcuddur.

And in the summer India heats up, gets very hot.

Yayda Hindistanda havalar qızır və çox isti keçir.

Hot air rises, and air is drawn in off the sea to replace it.

İsti hava kütləsi qalxdıqca dənizdən gələn hava kütləsi onu əvəz edir.

And the way it works is, it comes from the southwest.

Bu da əsasən cənub-qərbdən gəlir.

It comes off the ocean here and is drawn up towards India.

Hava kütləsi okeandan Hindistana daxil olur.

So it comes from the southwest. It's a southwest monsoon.

Bu cənub-qərb mussonudur.

Picks up moisture as it crosses the ocean.

Okeandan gələn hava kütləsi özü ilə rütubət gətirir.

That's what brings the monsoon rain.

Bu da musson yağışına səbəb olur.

And then in the winter things cool down.

Qışda isə soyuqlar düşdükcə

High pressure builds over India.

Hindistan üzərində yüksək təzyiq yaranır

And the whole system goes into reverse.

və bütün prosses əks istiqamətdə getməyə başlayır.

So, the wind is now coming from the northeast

Beləliklə də külək şimal-şərq istiqamətində

out of India, across the Indian Ocean,

Hind okeanı üzərindən keçərək,

this way towards Africa.

Afrikaya doğru hərəkətə başlayır.

Keep that in mind.

Bunu yadda saxlayaq.

Now, I'm a marine biologist, but I'm actually

Xatırladım ki, mən dəniz bioloquyam. Özü də

a bit of an old fashioned naturalist, I suppose.

köhnə fikirli təbiətşünas.

I'm interested in all sorts of things, almost everything that moves,

İynəcələr də daxil olmaqla hərəkətdə olan istənilən

including dragonflies. And I'm actually

varlıq mənim üçün maraqlıdır. Əslində

going to talk, this afternoon, about dragonflies.

bu gün də elə iynəcələr haqqında danışmaq istərdim.

This is a very beautiful species, it's called the Oriental Scarlet.

Gördüyünüz bu gözəl növ "Oriental Scarlet" adlanır.

And one thing you need to know about dragonflies,

İynəcələr haqqında bilməli olduğunuz

one important thing,

mühüm bir şey də var ki, bu da

is that they lay their eggs in fresh water.

onların yumurtalarını şirin suda qoymasıdır.

They need fresh water to breed.

Nəsil artımı üçün şirin su çox mühümdür,

They lay the eggs into fresh water.

və bu səbəbdən onlar yumurtalarını məhz şirin suda qoyarlar.

Little larvae hatch out in fresh water.

Kiçik sürfələr suda dünyaya gəlir.

They feed on other little things. They feed on mosquito larvae.

və kiçik varlıqlar - ağcaqanad sürfələri ilə qidalanırlar.

So, they're very important.

Onlar üçün bu sürfələr çox vacibdir və

They control mosquito larvae, among other things.

onlar sürfələrin sayını nəzarətda saxlayırlar.

And they grow and grow by stages. And they climb out

İynəcələr mərhələ-mərhələ böyüyürlər.

of the water, burst out, as the adult which we see.

Yetkin hala gəldikdə suyu tərk edirlər.

And typically, there is a lot of variation,

Adətən növ baxımından müxtəlifdirlər,

but if you have a dragonfly with, say, a one year life cycle,

lakin bir illik həyat dövrünə malik

which is quite typical, the larva, living in the fresh water,

iynəcəyə baxsaq görərik ki,

lives for 10 or 11 months.

həyatının 10-11 ayını sürfə kimi şirin suda

And then the adult, which comes after, lives for one or two months.

digər 1-2 ayını isə yetkin olaraq sudan kənarda yaşayır.

So it's essentially a freshwater animal.

Buradan da, iynəcənin şirin su canlısı olduğu görünür.

It really does need fresh water.

Həqiqətən, şirin su onun üçün çox mühümdür.

Now, the particular species of dragonfly

Gördüyünüz bu iynəcə onlar haqda

I want to talk about is this one,

danışmaq istədiyim spesifik növlərdən biridir.

because most dragonflies, like the one we've just seen,

Əksər iynəcələr, hazırda müşahidə etdiyimiz iynəcə kimi

when the adult is there for its brief one or two months of life,

həyatının 1 və ya 2 aylıq yetkin çağı

it doesn't go very far. It can't travel very far.

dövründə məsafəcə uzaqlara uça bilmirlər.

A few kilometers, maybe, is quite typical.

Normalda, uça biləcəkləri məsafə bir neçə kilometrdir.

They are very good fliers, but they don't go too far.

Uzaq məsafə olmamaqla yaxşı uça bilirlər.

But this guy is an exception.

Lakin şəkildə görünən bu növ istisnadır.

And this is called the Globe Skimmer,

Bu növ "Globe Skimmer" adlanır

or Wandering Glider.

“Wandering Glider" də deyirlər

And, as the name might suggest, it is found pretty much around the world.

və dünyada çox geniş yayılmış növdür.

It lives throughout the tropics, the Americas,

Onlar tropiklərdə, Amerika, Afrika, Asiya

Africa, Asia, Australia, into the Pacific.

Avstraliya, Sakit Okean hövzəsində

And it wanders far and wide. We know that much about it.

geniş ərazilərdə yaşayır,

But it really hasn't been studied very much.

lakin hələ də öyrəniləsi çox şeylər var.

It's a rather mediocre looking dragonfly.

Bu ümumi görünüşlü bir iynəcədir.

If you're going to study dragonflies, you want to study those really bright beautiful ones,

Onları öyrənmək istəsəniz, az öncə gördüyümuz al qırmızı

like that red one. Or the really rare ones, the endemic endangered ones.

və ya nadir növlərini öyrənmək daha maraqlı olar.

This is, it seems a bit dull you know.

Bunun isə görkəmi maraqsız kimi görünür,

It's sort of dull-colored. And it's fairly common.

məsələn rəngi o qədər də cəlbedici deyil,

And it occurs everywhere -- you know, why bother?

növü də nadir deyil. Bəs maraq nədədir?

But if you take that attitude, you're actually missing something rather special.

Xarici görünüşü digər göstəriciləri kölgədə qoya bilər

Because this dragonfly has a rather amazing story to tell.

və bunlar doğrudan də diqqətə layiqdir.

And I feel very privileged to have stumbled across it

Çox şadam ki, bu növ iynəcə ilə məhz

living in the Maldives.

Maldiv adalarında yaşadığım dövrdə rastlaşmışam.

When I first went to the Maldives,

Maldiv adalarına ilk dəfə gəldikdə

dead keen on diving, spent as much of my time

araşdırmalarımı daha çox suyun

as I could in and under the water.

dərinliklərində aparırdım. İynəcələrə heç

Didn't notice any dragonflies; maybe they were there, maybe they weren't.

fikir də vermirdim. Bəlkə ətrafımda

Didn't notice them.

dolaşırdılar, bəlkə də yox.

But after some time, after some months, one day

Lakin bir neçə aydan sonra, bir gün

as I was going out and about,

bayıra çıxdığım anda birdən

suddenly I noticed hundreds of dragonflies, hundreds of dragonflies.

yüzlərlə iynəcənin şahidi oldum, yüzlərlə.

Something like this, these are all this species Globe Skimmer.

Onlar görünüşcə bu növə - “Globe Skimmer” növünə bənzəyirdilər.

I didn't know at the time, but I know now,

İndikindən fərqli olaraq o zaman onların

they're Globe Skimmers, hundreds of them.

bu növdən olduqlarını bilmirdim.

And they were there for some time. And then they were gone.

Onlar bir müddət qaldıqdan sonra oranı tərk etdilər.

And I didn't think anything more of it until

Bu haqda növbəti ilə qədər heç düşünmədim,

the following year, when it happened again,

növbəti il, belə hal yenidən baş verdikdə

and then the year after that, and then the year after that.

və sonrakı illərdə də təkrar oldunduqda

And I was a bit slow, I didn't really take too much notice.

müşahidələrimdə diqqətli olmağa başladım.

But I asked some Maldivian friends and colleagues, and yes they come every year.

Yerli dostlarım da onların hər il gəldiyini deyirdilər.

And I asked people about them and yes,

Soruşduqda insanların onları tanıdıqlarını

they knew, but they didn't know anything,

şahidi oldum, lakin onların haradan gəldikləri

where they came from, or anything.

haqqında heç nə bilmirdilər.

And again I didn't think too much of it.

Məsələyə yenə də çox diqqət etmirdim.

But slowly it began to dawn on me that something

Getdikcə məni maraq bürüyürdü.

rather special was happening.

Bizim bilmədiyimiz çox şeylər var.

Because dragonflies need fresh water to breed.

Nəsil artımı üçün iynəcələrə şirin su lazımdır

And the Maldives, and I'm sure some of you have been there --

və Maldiv adaları, əminəm ki, bəziləriniz orada

so here is home.

olmusunuz və təsdiq edərsiniz ki,

So, Maldives, beautiful place.

gözəl yerdir.

(Laughter)

(zalda gülüş)

It's built entirely of coral reefs.

Bura bütövlükdə mərcan riflərindən ibarətdir.

And on top of the coral reefs are sand banks.

Mərcan riflərinin yuxarısı qumlu sahillərdir.

Average height, about that much above sea level.

Ortalama hündürlük təxmini dəniz səviyyəsi ilə eynidir

So, global warming, sea level rise, it's a real serious issue.

və qlobal istiləşmə, suyun artması ciddi problemlər yaradır.

But I'm not going to talk about that.

Amma fikrim bu haqda danışmaq deyil.

Another important point of these sand banks

Bu qumluqlarla bağlı digər mühüm məsələ

is that when it rains,

budur ki, yağış yağdığı zaman

the rainwater soaks down into the soil. So, it's gone.

qumsallıqlar yağışın suyunu içinə alır

So, it stays under the soil.

və su qumun dərinliklərinə varır.

The trees can put their roots into it.

Ağaclar köklərini qumun dərinliklərinə salırlar,

Humans can dig holes and make a well.

insanlar isə burada su quyusu qazırlar.

But dragonflies -- a bit tricky.

İynəcələrin isə yanaşması fərqlidir.

There is no surface fresh water.

Üzdə şirin su yoxdur.

There are no ponds, streams, rivers, lakes,

Gölməçə, axınlar, çaylar, göllər,

nothing like that.

bunlara bənzər heç bir şey.

So, why is it that every year

Bəs nədən hər il

millions of dragonflies, millions,

milyonlarla iynəcə

millions of dragonflies turn up?

burada peyda olur.

I got a little bit curious. In fact I'll stop here,

Maraq məni bürüdü. İndi burda dayanıb

because I want to ask, and there is a lot of people who,

sizlərə sual vermək istəyirəm.

from India of course, people who grew up spending your childhood here.

Əlbətdə ki, aranızda Hindistanda böyümüş,

Those of you who are Indian or spent your childhood here,

boya-başa çatmış, uşaqlığını Hindistanda

let me have a show of hands, who of you --

keçirmişlər var və sizlərdən kim...

not yet, not yet!

Hələ yox, hələ yox.

You're too keen. You're too keen. No. Hang on. Hang on.

Çox cəldsiniz, çox cəld.

Wait for the go. I'll say go.

Mən deyəndə qaldırarsınız.

Those of you who grew up in India,

Hindistanda böyümüşlərə müraciət edirəm,

do you remember in your childhood, dragonflies,

uşaqlığınızda gördüyünüz iynəcələri xatırlayırsınızmı?

swarms of dragonflies? Maybe at school,

Dəstə-dəstə iynəcələri. Bəlkə məktəbdə

maybe tying little bits of string onto them?

onlara ip bağlamaq cəhdləriniz,

Maybe pulling bits off? I'm not asking about that.

bəlkə daha zalım davranmağınız.

You've only got to say, do you remember seeing lots of dragonflies.

Sadəcə əlinizi qaldırın. Çoxlu iynəcə görməyiniz yadınızdadır?

Any hands? Any hands? Yes. Thank you. Thank you.

Təsdiq üçün əllərimizi qaldırırıq. Əla. Təşəkkürlər.

It's a widespread phenomenon

Bu Maldiv adaları da daxil olmaqla

throughout South Asia, including the Maldives.

Cənubi Asiyada geniş yayılmış fenomendir.

And I got a bit curious about it.

Bu məsələ məni çox maraqlandırdı.

In the Maldives -- now, in India there is plenty of water,

Maldiv adaları və Hindistanda su kifayət qədərdir

so, dragonflies, yeah, of course. Why not?

və əlbətdə ki, iynəcələr üçün bu çox əlverişlidir.

But in Maldives, no fresh water. So, what on Earth is going on?

Lakin Maldivd adalarında şirin su yoxdur. Bəs nə baş verir?

And the first thing I did was started recording

Etdiyim ilk şey onların Maldiv adalarında

when they turned up in the Maldives.

peyda olduğu vaxtları qeyd etmək oldu.

And there is the answer, 21st of October.

Bu da nəticə – 21 oktyabr,

Not every year, that's the average date.

ümumiləşdirilmiş tarix.

So, I've been writing it down for 15 years now.

Qeydiyyatımı 15 il davamlı apardım.

You'd think they're coming from India. It's the closest place.

İynəcələr qonşu Hindistandan gəlirdilər.

But in October, remember, we're still in southwest monsoon,

Xatırlayırsınızsa, oktyabr ayı cənub-qərb mussonu dövrüdür,

Maldives is still in the southwest monsoon.

Maldiv adaları bu vaxt cənub-qərb mövsümünü yaşayır

But wind is, invariably, every time, is from the west.

və külək də davamlı olaraq qərbdən, yəni

It's going towards India, not from India.

Hindistandan deyil, Hindistana doğru əsir.

So, are these things, how are these things getting here?

Bəs iynəcələr Hindistandan buraya küləyin

Are they coming from India against the wind?

əksi istiqamətdə necə gəlirlər?

Seemed a bit unlikely.

Bu ağlabatan deyil.

So, next thing I did is I got on the phone.

Növbəti mərhələdə telefondan istifadə etdim.

Maldives is a long archipelago.

Maldiv adaları uzun bir arxipelaqdır,

It stretches about 500 miles, of course it's India here.

800 km-ə qədər uzunluğu var.

I got on the phone and emailed to friends and colleagues.

Dostlara ismarıc göndərdim -

When do you see the dragonflies appear?

“İynəcələr peyda olduqları zaman xəbər edin”.

And pretty soon, a picture started emerging.

Tezliklə mənzərə aydın olmağa başladı.

In Bangalore, a colleague there sent me

Banqalordakı həmkarımdan üç il ərzində

information for three years, average,

aldığım ortalama tarix budur -

24th of September, so late September.

24 sentyabr, yəni sentyabrın sonu.

Down in Trivandrum, a bit later.

Aşağı - Trivandrumda daha sonra.

Far north of Maldives, a bit later.

Daha sonra Maldiv adalarının şimalı

Then Malé, then further south.

sonra Male və cənuba doğru

And then the southernmost Maldives.

və sonda Maldiv adalarının uzaq cənub bölgəsi.

It's pretty obvious, they're coming from India.

Onların Hindistandan gəlməsi aydındır,

But they are coming 400 miles across the ocean, against the wind.

Lakin okean üzərindən küləyə qarşı istiqamətdə

How on Earth are they doing that?

650 km məsafəni qət etmələri

I didn't know.

mümkünsüz kimi görsənirdi.

The next thing I did was I started counting dragonflies.

Növbəti mərhələdə hesablama aparmağa başladım.

I wanted to know about their seasonality,

Onların mövsümlülüyü barədə bilmək istəyirdim,

what time of year, this is when they first arrive,

ilk gəlişləri ilin hansı dövrüdür?

but how long are they around for? Does that give any clues?

məskənlərini hansı müddətə salırlar?

So, I started a very rigorous scientific process.

Çox ciddi elmi fəaliyyətə başladım.

I had a rigorous scientific transect.

Elmi transektam vardı,

I got on my bicycle,

velosipedimə minib

and I cycled around the island of Malé.

Male adası ətrafında dövrə vurdum,

It's about five kilometers around,

təxmini 5 km uzunluğunda bir məsafə,

counting the dragonflies as I go,

sürdükcə iynəcələri müşahidə edirdim,

trying not to bump into people as I'm looking in the trees.

ağaclara baxarkən çalışırdım insanlarla toqquşmayım.

And they're here for a very short time,

İynəcələr burada qısa müddət qalırlar -

October, November, December. That's it.

oktyabr, noyabr və dekabr aylarında.

And then they tail off, there's a few, but that's it.

Sonra da getdikcə yoxa çıxırlar.

October, November, December. That is not the northeast monsoon season.

Oktyabr-dekabr. Bu, şimal-şərq mussonu deyil.

That's not the southwest season.

Bu, cənub-qərb musson mövsümü də deyil.

That's the inter-monsoon,

Bu mussonların dəyişdiyi vaxt -

the time when the monsoon changes.

orta-musson mövsümüdür.

Now, what I said was, you get the southwest monsoon going one way,

Demək istəyirəm ki, bir tərəfdən cənub-qərb mussonu,

and then it changes and you get the northeast monsoon going the other way.

digər tərəfdən də şimal-şərq mussonu və sanki bu zaman

And that sort of gives the impression you've got one air mass

iki istiqamətdə - aşağıdan yuxarı və əksinə

going up and down, up and down. It doesn't work like that.

hərəkət edən hava kütləsi hiss oluna bilər.

What happens, actually, is there is two air masses.

Bəli, əslində iki hava kütləsi və

And there is a front between them, and the front moves.

hava axınları arasında hərəkət edən sərhəd mövcuddur.

So, if you've got India here,

Hesab edək ki, bura Hindistandır və

when the front is up above India you're into the southwest monsoon.

əgər sərhəd Hindistan üzərindədirsə, bura cənub-qərb mussonudur.

Then the front moves into the northeast monsoon.

Sonra sərhəd şimal-şərq mussonuna doğru hərəkət edir.

And that front in the middle is not vertical,

Bu sərhəd mərkəzdə və şaquli istiqamətdə deyil,

it's at an angle.

o bucaq aldındadır.

So, as it comes over towards Malé

Əgər yuxarıdan Male üzərinə gəlirsə

I'm standing in Malé underneath the front.

deməli Male sərhədin altındadır.

I can be in the southwest monsoon.

Mən cənub-qərb mussonunda ola bilərəm.

But the wind above is from the northeast monsoon.

Lakin üzərimdəki külək şimal-qərb mussonundandır.

So, the dragonflies are actually coming from India on the northeast monsoon,

İynəcələr Hindistandan yalnız şimal-şərq mussonunda gəlir.

but at an altitude at 1,000 to 2,000 meters up in the air. Incredible.

həm də 1000-2000 metr hündürlükdə üçmaqla. Bu inanılmazdır.

These little insects, it's the same ones we see out here [in India],

Az öncə burada gördüyümüz növ kimi milyonlarca belə balaca həşəratlar

two inches long, five centimeters long,

5 sm uzunluqda,

flying in their millions, 400 miles across the ocean,

dəniz üzərindən 650 km məsafəni

at 2,000 meters up. Quite incredible.

2000 m hündürlükdə qət edirlər. Olduqca ağlasığmazdır.

So, I was quite pleased with myself. I thought wow, I've tracked this one,

Bunu aşkar edəndə özümdən çox razı qaldım.

I know how they come here. Then I scratched my head a bit,

Buraya necə gəlmələrini ayırd etdim. Amma sonra

and that's okay,

yeni bir sual meydana çıxdı -

I know how they come here, but why do they come here?

bəs onda onları buraya gətirən nədir?

What are millions of dragonflies doing, flying out over the ocean every year

Nə üçün milyonlarla iynəcə taleyini təhlükə altına ataraq

to their apparent doom?

bu məsafəni qət edirlər?

It doesn't make sense. There is nothing for them in Maldives.

Bir cavab tapa bilmirəm. Maldiv adalarında onlar üçün maraqlı nə var?

What on Earth are they doing?

Bura uçmaqda səbəb nədir?

Well, to cut a long story short,

Çox uzatmayacağam. Qısacası,

they're actually flying right across the ocean.

iynəcələr okeanı dəf edərək

They're making it all the way across to East Africa.

Şərqi Afrikaya qədər uçurlar.

I know that because I have friends who work on fisheries' research vessels

Çünki, okeanda üzən balıqçı və elmi-tədqiqat gəmilərindəki

who have sent to me reports from boats out in the ocean.

dostlarımın mənimlə bölüşdüyü qeydlər və

I know because we have reports from Seychelles,

Seyşel adalarından göndərilmiş qeydlər

which fit in as well, down here.

üst-üstə düşür.

And I know because

Bilirəm, çünki

when you look at the rainfall,

yağış yağdıqda

these particular insects, these Globe Skimmers

"Globe Skimmer" kimi həşərat növləri

breed in temporary rain water pools.

müvəqqəti yağış suyu gölməçələrində çoxalırlar.

Okay, they lay their eggs where the seasonal rains are,

Ok. Yumurtalarını mövsümi - musson yağışlarının

the monsoon rains.

olduğu yerlərdə qoyarlar.

The larvae have to develop very quickly.

Sürfə çox cəld inkişaf etməlidir

They only take six weeks. Instead of 11 months, they're six weeks.

və bu da 11 ay əvəzinə 6 həftə çəkir.

They're up, and they're off.

Böyüyüb, suyu tərk edirlər.

Now, here we have, in case you can't read at the back,

Əgər arxadakılar oxuya bilmirsə izah edirəm,

the top is rainfall for India.

Yuxarıdakı Hindistan üçün yağıntı miqdarıdır -

And we're starting in June. So this is the monsoon rain.

musson yağışı iyunda başlayır və sentyabr,

By September, October, it's drying out.

oktyabra qədər davam edir. Sonra quraqlıq -

Nothing for these dragonflies. There is no more seasonal rain.

iynəcələrə lazım olmayan bir şey. Yağışlar bitdi.

They've got to go hunting for seasonal rain.

Onlar mövsümi yağış axtarışına çıxmalıdırlar.

And they fly south. As the monsoon withdraws to the south

Musson cənuba doğru çəkildiyindən onlar da cənuba uçurlar

they come down through Karnataka, into Kerala.

Karatkadan cənuba, Keralaya uçurlar

And then they run out of land.

və sonra Hindistanı tərk edirlər.

But they are incredibly good fliers. This particular species,

Bu növ iynəcələr çox yaxşı uçaraq

it can fly for thousands of kilometers.

davamlı olaraq minlərlə kilometr

And it just keeps going. And the wind, the northeast wind

məsafə qət edirlər. Şimal-şərq küləyi onları

swooshes it around and carries it off across the ocean to Africa,

okean üzərindən Afrikaya gətirir.

where it's raining.

Burada yağış yağır

And they are breeding in the rains of Africa.

və çoxalma Afrika yağışlarında davam edir.

Now, this is southeast Africa. It makes it look like there are sort of

Burada - cənub-şərqi Afrikada, iynəcələr iki

two breeding periods here. It's slightly more complicated than that.

azacıq mürəkkəb çoxalma mövsümü yaşayırlar.

What's happening is they are breeding in the monsoon rains here.

Onlar burada musson yağışı zamanı çoxalırlar

And the dragonflies you can see today

və bu gün burada bayırda

outside here, on the campus,

gördüyünüz iynəcələr

are the young of this generation.

bu nəslin cavan nümayəndələridir.

They hatched out in India.

Sürfədən Hindistanda çıxıblar

They're looking for somewhere to breed. If it rains here they'll breed.

və çoxalmaq üçün yerlər axtarırlar. Yağış yağarsa,

But most of them are going to carry on. And next stop,

burada qalıb çoxalacaqlar. Lakin əksəriyyət üçün,

perhaps only four or five days away is going to be East Africa.

4-5 gün uçduqdan sonra növbəti məkan şərqi Afrika olacaq.

The wind will swoosh them out across here.

Onları külək aparacaq.

If they pass the Maldives they might go and have a look,

Maldiv adalarının üzərindən keçərlərsə, bir baxarlar,

nothing there, they'll carry on.

uyğun bir şey olmazsa, davam edərlər.

Here, here, Kenya, East Africa,

Buralar - Kenya və Afrikanın şərqi

they've actually just come out of a long drought.

uzun sürən quraqlıqdan təzəlikcə çıxıblar.

Just last week the rains broke. The short rains broke

Keçən həftə yağışlar başlayıb

and it's raining there now.

və indi də davam edir.

And the dragonflies are there. I have reports from my various contacts.

və tanışlarım xəbər ediblər ki, iynəcələr hazırda oradadılar.

The dragonflies are here now. They're breeding there.

İndi iynəcələr bu ərazidədirlər, burada çoxalırlar.

When those guys, they'll lay their eggs now.

Sürfələrini indi qoyduqda

They'll hatch out in six weeks. By that time

6 həftədən sonra yeniləri çıxacaq.

the seasonal rains have moved on. It's not there, it's down here.

Buna qədər isə mövsümi yağışlar yerini cənuba dəyişəcək

They'll fly down here. And the clever thing is

və yenilər də yağışı təqib edəcəklər.

the wind is always converging to where the rain is.

Külək hər zaman yağışın olduğu yerə istiqamətlənir.

The rain occurs, these are summer rains.

Yay mövsümü yağışı başlayır,

This is a summer monsoon.

yağış mussonu.

The sun is overhead there. Summer rains in southern Africa.

Günəş tam yuxarıdadır. Cənubi Afrikada yay yağışı yağır.

The sun is overhead, maximum heating,

Günəş maksimal istilik verir,

maximum evaporation, maximum clouds,

maksimal buxarlanma, maksimal buludluluq,

maximum rainfall,

maksimal yağıntı,

maximum opportunities for reproduction.

çoxalmaq üçün maksimal imkan.

Not only that, because you have this convection,

Təkcə bu deyil, həmçinin istinin dövriyyəsi,

you have this rising of the air

isti havanın qalxması və

where it's hot, air is drawn in.

kütləcə azalması nəticəsində

There's a convergence. So, wherever the rain is falling,

yaxınlaşma baş verir; hava yağış yağan

the air is drawn towards it to replace the air that's rising.

istiqamətə yönəlir, yuxarı qalxan havanı əvəzləyir

So, the little fellow that hatches out here,

və burada sürfədən çıxan yeni iynəcə

he gets up into the air, he is automatically carried

havaya qalxır və küləyin axarı avtomatik

to where the rain is falling.

onu yağış yağan yerə götürür.

Lay their eggs, next generation, they come up,

Burada yumurtasını qoyur, növbəti nəsil törəyir

automatically carried to where the rain is falling.

və avtomatik yağış olan yerə aparılaraq

It's now back there. They come out, it's time to come back.

yenidən bura dönür, sürfə və yenidən geriyə.

So, in four generations, one, two, three,

Beləliklə 4 nəsil: bir, iki, üç

four and then back.

dörd və sonra geriyə.

A complete circuit of the Indian Ocean.

Hind Okeanı üzərində tam bir dövr,

This is a circuit of about 16,000 kilometers.

16 min kilomerlik bir dövr.

16,000 kilometers, four generations, mind you,

Təsəvvür edin, 4 nəsil - 16 min kilometr,

for a two inch long insect. It's quite incredible.

5 sm-lik həşərat üçün. İnanılmaz bir şey.

Those of you from North America

Şimali Amerikada yaşayanlar

will be familiar with the Monarch butterfly.

Monarx kəpənəyini tanıyarlar.

Which, up until now has had the longest known insect migration.

Ən uzun miqrasiya məsafəsini qət edən həşarat.

It's only half the length of this one.

Bunun yarısı boydadır

And this crossing here, of the ocean,

və okean üzərindən etdiyi uçuş

is the only truly regular transoceanic crossing

həşaratların okeanın bir tayından digərinə

of any insect.

etdiyi ən yeganə və müntəzəm olanıdır.

A quite incredible feat.

İnanılmaz bir şey.

And I only stumbled on this because I was living in Malé,

Bunlarla məhz mənim rastlaşmağıma səbəb

in Maldives for long enough

uzun müddət Maldiv adalarında yaşamağım

for it to percolate into my brain

və çoxlarının diqqətdən yayındırdığı xüsusi

that something rather special was going on.

məsələlərə diqqət etməyimdir.

But dragonflies are not the only creatures that make the crossing.

İynəcələr uzun məsafələri qət edən yeganə varlıqlar deyil.

There is more to the story.

Çox misal çəkmək olar.

I'm also interested in birds. And I'm familiar

Bu baxımdan quşlar da maraqlıdır.

with this fellow. This is a rather special bird.

Bu çox məxsusi quşdur.

It's a falcon. It's called the eastern red-footed falcon, obviously.

Bu şahindir. Qırmızı ayaqlı Şərq şahini.

But it's also called the Amur Falcon.

Onu Amur şahini də adlandırırlar.

And it's called the Amur Falcon

Amur şahini adlanmasına səbəb onun Amur

because it breeds in Amurland.

ərazisində çoxalmasıdır.

Which is an area along the Amur River, which is up here.

Burdan şimalda - Amur çayı ətrafı ərazilərdə.

It's the border, much of it is the border

çayın əsas hissəsi sərhəddir -

between China and Russia, up here in the far east.

Rusiya ilə Çin arasında, Uzaq Şərqdə

So, Siberia, Manchuria.

Sibir və Mancuriya ərazisində

And that's where it breeds.

və şahinlər burada çoxalırlar.

And if you're a falcon it's quite a nice place to be in the summer.

Yayda buralar onların məskunlaşması üçün münbitdir.

But it's a pretty miserable place to be in the winter.

Amma qışda oralar şahinlərə yaramır

It's, well, you can imagine.

və təsəvvür edin,

So, as any sensible bird would do,

istənilən hissiyatlı bir quş kimi

he moves south. They move south. The whole population moves south.

bu zaman cənub istiqamətində hərəkət edirlər, özü də bütünlüklə.

But then the being sensible stopped.

və sonra hissiyatlı davranaraq, dayanırlar.

So, now they don't stop here, or even down here.

Amma uzun müddətə yox, sonra daha irəli və

No, they turn across here.

sonra isə buraya hərəkət edirlər.

They have a little refueling stop in northeastern India.

Hindistanın şimal-şərqində qısa müddətə "yanacaq doldurub"

They come to the latitude of about Mumbai or Goa.

sonra Mumbai və ya Qoa ətrafındakı enliklərə gəlir,

And then they strike out across the ocean, down to Kenya.

və okeanı keçərək Kenyaya doğru istiqamətlənirlər

And down here, and they winter down here [in southern Africa].

və burada aşağıda qışlayırlar [cənubi Afrikada]

Incredible. This is the most extraordinary migration

İnanılmaz bir şey. Bu istənilən yırtıcı quş üçün

of any bird of prey. A quite incredible migration.

ən qeyri-adi miqrasiyadır.

And they are not the only one that makes the crossing.

Onlar da uzun məsafələr qət edən yeganə quş deyillər

They have the most incredible journey, but several make the crossing from India

Təbii ki, şahinlərin səyahəti daha ağlasığmazdır. Hindistandan

to Africa. Includes this one, the hobby.

Afrikaya səyahət edənlər arasında Qaragöz də var.

This fellow is a very nice bird, this is the Pied cuckoo.

Bu isə Xallı ququ adlanan gözəl bir quşdur.

Those of you from northern India will be familiar with this.

Hindistanın şimalından olanlarınız yəgin bilərsiniz ki,

It comes with the monsoons.

bu quş mussonla birgə gəlir.

This time of year they cross back to Africa.

Bu vaxtlar onlar geriyə - Afrikaya dönərlər.

And this guy, the roller, a rather beautiful bird.

Bu isə çox gözəl Göycəqarğa quşudur,

It's known as the Eurasian Roller. In India it occurs in the northwest,

Avrasiya göycəqarğası kimi də tanınır. Hindistanın şimal-qərbində peyda

so it's known as the Kashmir Roller.

olduğundan Kəşmir göycəqarğası da adlandırırlar.

And these birds, what I've done is I've complied all the records,

Bu quşlar haqqında bütün qeydləri toplamışam,

all the available records of these birds,

bütün mümkün qeydləri

put them together, and found out they migrate at exactly the same time

və onları birləşdirdiyim zaman məlum oldu ki, bunlar iynəcələrlə

as the dragonflies.

eyni vaxtda miqrasiya edirlər

They make use of exactly the same winds.

və eyni küləkdən istifadə edirlər.

They travel at exactly the same time with the same winds

Tam eyni zaman, eyni külək

to make the crossing. I know they travel at the same altitude.

və eyni uçuş hündürlüyü.

It's known about the Amur Falcon. This guy, unfortunately,

Amur şahini də bu siyahıdadır. Bu növün isə

one of these met an unfortunate end.

üzləşdiyi bətbəxt hadisə baş

He was flying off the coast of Goa,

verdikdə o Qoa sahillərindən uçduğu zaman,

21 years ago, 1988. October, 1988.

21 il əvvəl, 1988-ci ilin oktyabrı, Hindistanın

An Indian Navy jet was flying off Goa,

hava qüvvələrinə məxsus təyyarəsi ilə

bang! In the middle of the night. Fortunately, a two engine jet

gecənin yarısı toqquşur və təyyarə xəsarət almadan

got back to base, and they pulled the remains of one of these [Eurasian Rollers] out.

geri dönür və mühərrikdən bu quşun qalıqları çıxır.

Flying at night over the Indian Ocean 2,424 meters.

Gecəyarısı Hind Okeanı üzərindən 2.424 m hündürlükdə uçuş.

Same height as the dragonflies go.

İynəcələrin uçduğu eyni hündürlükdə

So, they are using the same winds.

Onlar eyni küləkdən istifadə edirlər

And the other thing, the other important factor

və digər bir şey, çox önəmli bir faktor -

for all these birds, all medium sized fellows,

bütün bu quşlar, bütün orta ölçülü

and this includes the next slide as well, which is a bee-eater.

və eyni zamanda növbəti slaydda gördüyünüz Qızlarquşu da

Bee-eaters eat bees. This one has a nice blue cheek.

daxil olmaqla - yanağı mavi olduğundan

It's a Blue-cheeked Bee-eater.

mavi Qızlarquşu adlanır -

And every one of these birds that makes the crossing

və Hindistandan şərqi Afrikayadək uzun məsafə

from India to East Africa

qət edən bütün bu quşlar

eats insects, large insects,

iynəcələr boyda böyük

the size of dragonflies. Thank you very much.

həşaratlarla qidalanırlar. Təşəkkürlər.

(Applause)

(Alqışlar)