John Francis: Walk the earth ... my 17-year vow of silence | TED

Translator: rufat taghizadeh Reviewer: Kanan Karimzada

(Music)

(Musiqi)

(Applause)

(Alqışlar)

Thank you for being here.

Burada olduğunuza görə təşəkkür edirəm

And I say "thank you for being here" because I was silent for 17 years.

və "burada olduğunuza görə təşəkkür edirəm" deyirəm çünki, 17 il sükutda idim

And the first words that I spoke were in Washington, D.C.,

və bu ilk kəlmələri Washington DC'də keçirilən

on the 20th anniversary of Earth Day.

Yer Kürəsi Gününün 20-ci ildönümü dedimişdim

And my family and friends had gathered there to hear me speak.

Ailəm və dostlarım məni dinləmək üçün ora toplaşmışdılar və

And I said, "Thank you for being here."

mən "burada olduğunuza görə minnətdaram" dedim

My mother, out in the audience, she jumped up,

Anam auditoriyadan sıçrayaraq

"Hallelujah, Johnny’s talking!"

"Haleluya, Johnny danışır" dedi

(Laughter)

(Gülüş)

Imagine if you were quiet for 17 years

17 il sükutda qaldığınızı və ananızın

and your mother was out in the audience, say.

bü cür həyacanlı davranışını təsəvvür edin.

My dad said to me, "That’s one" --

Atam mənə dedi "bu yekdir" --

I’ll explain that.

bunu başa salacam

But I turned around because I didn’t recognize where my voice was coming from.

Ətrafıma baxdım, çünki səsimin haradan gəldiyini anlaya bilmirdim

I hadn’t heard my voice in 17 years,

17 il ərzində səsimi eşitməmişdim,

so I turned around and I looked and I said,

ətrafıma baxaraq dedim

"God, who's saying what I’m thinking?"

"Tanrım, mənim nə düşündüyümü səsləndirən kimdir?"

And then I realized it was me, you know, and I kind of laughed.

Sonra başa düşdüm ki, bu özüməm və gülümsədim

And I could see my father: "Yeah, he really is crazy."

Atam "Hə, o, döğurdan da dəlidir" deyərək deyinirdi

Well, I want to take you on this journey.

İndi sizləri bu səyahətə aparmaq istəyirəm.

And the journey, I believe, is a metaphor for all of our journeys.

Bu səyahətin qeyri-adiliyinə baxmayaraq bunun bizim bütün

Even though this one is kind of unusual,

səyahətlərimiz üçün metafora ola biləcəyinə inanıram

I want you to think about your own journey.

və sizlərdən öz səyahətiniz haqqında düşünməyinizi də istəyirəm.

My journey began in 1971

Mənim səyahətim 1971-ci ildən başlanır,

when I witnessed two oil tankers collide beneath the Golden Gate,

Golden Gate altında iki neft tankerinin toqquşmasının şahid olduğum andan,

and a half a million gallons of oil spilled into the bay.

o zaman yarım million qalon neftin körfəzə dağılması

It disturbed me so much

məni o qədər təsirləndirmişdir ki,

that I decided that I was going to give up riding and driving in motorized vehicles.

mühərrikli nəqliyyat vasitələrindən istifadə etməməyə qərar verdim.

That’s a big thing in California.

Bu California üçün böyük bir şeydir

And it was a big thing in my little community of Point Reyes Station

bu həmçinin Inverness'də yaşadığım kiçik Point Reyes Station icması

in Inverness, California, because there were only

üçün də böyük bir şeydir idi,

about 350 people there in the winter – this was back in '71 now.

71-ci ilin qışında orada hardasa 350 nəfər yaşayırdı

And so when I came in and I started walking around, people --

və bura gəldiyimdə piyada gəzməyə başladım, insanlar --

they just knew what was going on.

nə baş verdiyini bilirdilər

And people would drive up next to me

onlar, avtomobillərini yanıma sürərək

and say, "John, what are you doing?"

soruşurdular - "John, nə edirsən?"

And I’d say, "Well, I’m walking for the environment."

mən də deyirdim - "ətraf mühit üçün piyada gəzirəm"

And they said, "No, you’re walking to make us look bad, right?

onlar da deyirdilər - "xeyr, sən bizi utandırmaq üçün bunu edirsən, deyilmi?"

You’re walking to make us feel bad."

"bizi pis hala gətirməyin üçün bunu edirsən"

And maybe there was some truth to that,

Bəlkə onlar haqlı idilər,

because I thought that if I started walking, everyone would follow.

düşünürdüm ki, piyada gəzdiyimdə insanlar məni dəstəkləmiş olarlar

Because of the oil, everybody talked about the polllution.

çünki, hamı dənizə axmış neftdən

And so I argued with people about that, I argued and I argued.

danışırdı və mən də bu mövzu ilə bağlı insanlarla durmadan mübahisə edirdim.

I called my parents up.

Valideynlərimə zəng etdim

I said, "I’ve given up riding and driving in cars."

və dedim - "daha avtomobildən istifadə etmirəm"

My dad said, "Why didn’t you do that when you were 16?"

Atam dedi - "niyə bunu 16 yaşın olanda etmirdin?"

(Laughter)

(Gülüş)

I didn’t know about the environment then.

O vaxtlar ətraf mühit haqqında bilmirdim

They’re back in Philadelphia.

Onlar Philadelphia'da yaşayırdılar

And so I told my mother, "I’m happy though, I’m really happy."

Anama dedim - "hər şeyə rəğmən, çox xöşbəxtəm"

She said, "If you were happy, son, you wouldn’t have to say it."

O da dedi - "Əgər xöşbəxtsənsə bunu heç deməyə ehtiyac yoxdur"

Mothers are like that.

Analar belədir

And so, on my 27th birthday I decided, because I argued so much

Beləliklə, 27-ci doğum günümdə qərar verdim ki, -- çoxlu mübahisələr apardığımdan

and I talk so much, that I was going to stop speaking

və çox danışdığımdan -- qərar verdim ki, danışmağı dayandırım

for just one day -- one day -- to give it a rest.

ancaq bir günlük, bir günlük fasilə edim

And so I did.

Beləliklə, bunu etdim -

I got up in the morning and I didn’t say a word.

səhər yuxudan qalxdıqda bir kəlmə də danışmadım

And I have to tell you, it was a very moving experience,

və deyim ki, bu mənim üçün gözəl bir təcrübə oldu

because for the first time, I began listening -- in a long time.

çünki, ilk dəfə olaraq bu qədər müddətə dinləməyə başladım

And what I heard, it kind of disturbed me.

və eşitdiklərim məni düşünməyə məcbur etdi

Because what I used to do, when I thought I was listening,

çünki, hər zaman hesab edirdim ki, insanları dinləyirəm,

was I would listen just enough to hear what people had to say

və dinlədiyimdə də insanları eşidirəm

and think that I could -- I knew what they were going to say,

zənn edəndə ki, onlar nə haqda danışmaq istəyirlər

and so I stopped listening.

onları artıq dinləmirdim

And in my mind, I just kind of raced ahead

və insanlar danışarkən ağlımda

and thought of what I was going to say back,

onları qabaqlayırdım və onlar danışarkən

while they were still finishing up.

nə deyəcəklərim barədə düşünürdüm

And then I would launch in.

və sonra ....

Well, that just ended communication.

beləliklə də ünsiyyət sona yetirdi

So on this first day I actually listened.

və o gün mən həqiqətən də dinlədim

And it was very sad for me,

və bu mənim üçün qüssəli idi

because I realized that for those many years I had not been learning.

çünki, bu illər ərzində bir şeylər öyrənmədiyimi anladım.

I was 27. I thought I knew everything.

27 yaşım vardı və düşünürdüm ki, hər şeyi bilirəm.

I didn’t.

Ancaq bilmirdim.

And so I decided I’d better do this for another day,

Beləliklə bunu növbəti gün üçün də tədbiq etdim,

and another day, and another day until finally,

daha sonra yenə və bu dəfə artıq davamlı olaraq.

I promised myself for a year I would keep quiet

Özümə söz verdim ki, bir il sükunətdə olacam

because I started learning more and more and I needed to learn more.

çünki artıq öyrənməyə başlamışdım və buna da ehtiyacım vardı

So for a year I said I would keep quiet,

Beləliklə, bir il danışmadım

and then on my birthday I would reassess what I had learned

və o zaman ad günumdə düşündüm ki, bəzi şeyləri öyrəndiyimdən

and maybe I would talk again.

bəlkə yenidən danışmağa başlayım

Well, that lasted 17 years.

Ancaq, bu sürə 17 il çəkdi

Now during that time -- those 17 years -- I walked and I played the banjo

bu 17 il ərzində piyada gəzdim və bancoda ifa etdim

and I painted and I wrote in my journal, and

həmçinin rəssamlıq və gündəliyimin yazılması ilə də məşğul oldum.

I tried to study the environment by reading books.

Ətraf mühiti kitab oxumaqla öyrənməyə cəhd edirdim

And I decided that I was going to go to school. So I did.

və düşündüm ki, təhsil almağa ehtiyacım var.

I walked up to Ashland, Oregon,

Ashland, Oregon'a getdim

where they were offering an environmental studies degree.

onların orada ətraf mühit üzrə tədris proqramları vardı

It’s only 500 miles.

800 km aralıda

And I went into the Registrar’s office and --

Qeydiyyat ofisinə getdim və...

"What, what, what?"

nə? ... nə?

I had a newspaper clipping.

qəzetdəki elanı göstərdim

"Oh, so you really want to go to school here?

Ah, sən doğurda da burda oxumaq istəyirsən?

You don’t …?

Danışa ...?

We have a special program for you." They did.

Sənin üçün xüsusi proqramımız var. Onlar bunu etdilər

And in those two years, I graduated with my first degree -- a bachelor’s degree.

və iki ildən sonra bakalavr dərəcəsi ilə oranı bitirdim

And my father came out, he was so proud.

Atam gəldi. O, mənimlə fəxr edirdi

He said, "Listen, we’re really proud of you son,

Dedi: "Qulaq as oğlum, biz səninlə fəxr edirik

but what are you going to do with a bachelor’s degree?

amma bu bakalavr diplomu ilə nə edəcəyini bilmirik

You don’t ride in cars, you don’t talk --

avtomobil sürmürsən, danışmırsan,

you’re going to have to do those things."

axı bunları etməlisən"

(Laughter)

(Gülüş)

I hunched my shoulder, I picked my backpack up again

çiynimi dartıb, bel çantamı götürüb

and I started walking.

və yenidən gəzməyə başladım

I walked all the way up to Port Townsend, Washington, where I built a wooden boat,

Port Townsend, Washington'a gəldim, burada ağacdan qayıq düzəltdim

rode it across Puget Sound

onu Puget Sound boyunca sürürdüm

and walked across Washington [to] Idaho and down to Missoula, Montana.

Idaho'dan Washington'a və oradan da Missoula, Montana'ya yeridim

I had written the University of Montana two years earlier

iki il öncə Montana Universitetinə müraciət etmişdim

and said I'd like to go to school there.

və buranı bəyənmişdim

I said I'd be there in about two years.

iki il burada qalmaq pis olmazdı

(Laughter)

(Gülüş)

And I was there. I showed up in two years and they --

və belə də oldu. İki il Universitetdə təhsil aldım.

I tell this story because they really helped me.

Ordakılar mənə çox kömək göstərdilər

There are two stories in Montana.

Montana'ya aid iki hekayə var

The first story is I didn’t have any money -- that’s a sign I used a lot.

Birincisi budur ki, ora gəldikdə pulum tükənmişdi

And they said,"Don't worry about that."

və onlar dedilər: "Buna görə narahat olma"

The director of the program said, "Come back tomorrow."

Proqramın direktoru dedi: "Sabah yenidən gəl"

He gave me 150 dollars,

O mənə 150 dollar verdi

and he said, "Register for one credit.

və dedi: "Bir dərs üçün qeydiyyatdan keç.

You’re going to go to South America, aren’t you?"

Sən Cənubi Amerikaya gedirsən, heləmi?"

And I said --

Ona dedim --

Rivers and lakes, the hydrological systems, South America.

Çaylar və göllər, hidroloji sistemlər, Cənubi Amerika.

So I did that.

Beləliklə bunu etdim.

He came back; he said to me,

O, geri qayıdıb mənə dedi:

"OK John, now that you've registered for that one credit,

"Ok, John, bir dərs üçün qeydiyyatdan keçdiyini nəzərə alaraq

you can have a key to an office, you can matriculate --

ofisin açarını götürüb tələbə olaraq

you’re matriculating, so you can use the library.

kitabxanadan istifadə edə bilərsən.

And what we’re going to do

Həm də sənə

is, we’re going to have all of the professors allow you to go to class.

bütün professorlardan onların dərslərində iştirak etməyinə icazə alarıq ki,

They’re going to save your grade,

dərəcənin alınması asan olsun

and when we figure out how to get you the rest of the money,

və qalan məbləği də həll etsək

then you can register for that class and they’ll give you the grade."

dərslərdən qeydiyyatdan keçib və sonra dərəcəni ala biləsən."

Wow, they don’t do that in graduate schools, I don’t think.

Əla! Adətən magistraturada belə imtiyazlar edilmir.

But I use that story because they really wanted to help me.

Onların mənə kömək etmək istəyi böyük idi və mənim

They saw that I was really interested in the environment,

ətraf mühitə olan həvəsimin çox olduğunu görürdülər və

and they really wanted to help me along the way.

bu yolda mənə köməklik etməyə çalışırdılar.

And during that time, I actually taught classes without speaking.

Bu dövr ərzində, danışmadan dərslər də aparırdım

I had 13 students when I first walked into the class.

ilk dəfə dərs otağına girdikdə 13 tələbəm vardı

I explained, with a friend who could interpret my sign language,

onlara əl işarələri ilə başa saldıqlarımı dostum tərcümə edirdi:

that I was John Francis, I was walking around the world,

adım John Francis'dir, piyada gəzirəm...

I didn’t talk and this was the last time

Onlara anlatdım ki,

this person’s going to be here interpreting for me.

daha tərcümə olmayacaq - bu son dərsdir.

All the students sat around and they went ...

Ətrafda olan tələbələrin hamısı...

(Laughter)

(Gülüş)

I could see they were looking for the schedule,

Dərsdən tez çıxmaq üçün

to see when they could get out.

vaxtı güddüklərini görürdüm.

They had to take that class with me.

Ama o fənni onlara mən deməli idim.

Two weeks later, everyone was trying to get into our class.

İki həftədən sonra, hamı bizim sinifə girməyə çalışırdı.

And I learned in that class -- because I would do things like this ...

Bu sinifdə çox şey öyrəndim - bu cür hərəkətlər etdikdə...

and they were all gathered around, going, "What's he trying to say?"

hamı başını sındırırdı ki, John nə deməyə çalışır --

"I don't know, I think he's talking about clear cutting." "Yeah, clear cutting."

-- Bilmirəm, düşünürəm ki, ağacın kəsilməsini anladır. Bəli, ağacın kəsilməsi

"No, no, no, that's not clear cutting, that’s -- he's using a handsaw."

Yox, yox. Bu o deyil -- bu əl mişarının istifadəsidir

"Well, you can’t clearcut with a ..."

Sən əl mişarı ilə kəsə...

"Yes, you can clear cut ..."

Əlbətdə kəsə bilərsən...

"No, I think he’s talking about selective forestry."

Yox, o seçmə meşəçilikdən danışır

Now this was a discussion class and we were having a discussion.

Beləliklə, bu müzakirə sinifi idi və biz müzakirə edirdik

I just backed out of that, you know, and I just kind of kept the fists from flying.

Mən bu işdən geri çəkildim və deyək ki, uzaqlaşdım.

But what I learned was that sometimes I would make a sign

Ancaq öyrəndiyim bir şeylər oldu. Bəzən bir işarəni göstərdikdə

and they said things that I absolutely did not mean,

onlar mənim tamamilə nəzərdə tutmadığım anlamları səsləndirirdilər

but I should have.

ancaq mən bunları da nəzərdə tutmal idim

And so what came to me is, if you were a teacher

və düşündüm ki, əgər müəllimsənsə

and you were teaching, if you weren’t learning

və tədris edirsənsə və əgər özün öyrənmirsənsə

you probably weren’t teaching very well.

deməli yaxşı da öyrətmirsən.

And so I went on.

Beləliklə, davam etdim.

My dad came out to see me graduate

Atam buraxılış tədbirinə gəlmişdi

and, you know, I did the deal,

papağım başımda

and my father said, "We’re really proud of you son, but ... "

və atam dedi - "Səninlə fəxr edirik, ancaq..."

You know what went on,

Sonrasını da bilirsiz,

he said, "You’ve got to start riding and driving and start talking.

dedi - "Avtomobil sürməyi və danışmağa başlamalısan

What are you going to do with a master’s degree?"

Magistr diplomu ilə nə etməyi düşünürsən?"

I hunched my shoulder, I got my backpack

Çiyinlərimi çəkdim, çantamı belimə atıb

and I went on to the University of Wisconsin.

Wisconsin Universitetinə getdim

I spent two years there writing on oil spills.

Neft tullantıları haqqında yazaraq iki il də orada keçirdim

No one was interested in oil spills.

Heç kəs neft tullantıları ilə maraqlanmırdı

But something happened --

Ancaq bir şeylər baş verdi --

Exxon Valdez.

Exxon Valdez.

And I was the only one in the United States writing on oil spills.

və mən ABŞ-da neft tullantıları haqda yazan yeganə adam idim

My dad came out again.

Atam yenə də gəldi

He said, "I don't know how you do this, son --

O dedi - "Oğlum bunların necə etdiyini anlaya bilmirəm

I mean, you don't ride in cars, you don’t talk.

"maşın istifadə etmirsən, danışmırsan.

My sister said maybe I should leave you alone,

Bacım dedi "Səni tənha buraxmaq lazımdır,

because you seem to be doing a lot better

çünki, görünür daha yaxşı işləri

when you’re not saying anything."

sən susaraq edirsən"

(Laughter)

(Gülüş)

Well, I put on my backpack again.

Çantamı yenidən belimə aldım

I put my banjo on and I walked all the way to the East Coast,

banjomu götürüb, Şərq sahilləri dolaşdım

put my foot in the Atlantic Ocean --

ayaqlarımı Atlantik Okeanına saldım

it was seven years and one day it took me to walk across the United States.

ABŞ-ın bu başından o başına dolaşmaq üçün 7 il və 1 gün lazım oldu

And on Earth Day, 1990 --

və 1990-dakı Yer Kürəsi Gününün

the 20th anniversary of Earth Day -- that’s when I began to speak.

20-ci ildönümündə danımağa başladım

And that’s why I said, "Thank you for being here."

buna görə də o kəlmələri işlətdim

Because it's sort of like that tree in the forest falling;

Çünki, meşədə ağaclar yerə düşdüyündə

and if there's no one there to hear, does it really make a sound?

bunu eşidən bir adam yoxdusa onda bu səs deyil

And I’m thanking you, and I'm thanking my family

və mən ordakılara və ailəmə təşəkkür etdim

because they had come to hear me speak.

çünki, onlar məni eşitməyə gəlmişdilər

And that’s communication.

və bu da ünsiyyətdir

And they also taught me about listening -- that they listened to me.

və onlar mənə dinləmək barədə öyrətmişdilər -- onlar məni dinləyirdilər

And it’s one of those things that came out of the silence,

və bu da həmin sükutdan gəlmə bir şey --

the listening to each other.

bir-birimizi dinləmək idi.

Really, very important --

Həqiqətən də çox mühüm --

we need to listen to each other.

bir-birimizi dinləməyə ehtiyacımız var.

Well, my journey kept going on.

Mənim səyahətim davam edirdi.

My dad said, "That’s one,"

Atam dedi - "Bu yekdir"

and I still didn’t let that go.

və bunu hələ də əldən vermirdim.

I worked for the Coastguard, was made a U.N. Goodwill Ambassador.

Sahil mühafizəçisi işləmişəm, BMT-nin Xoşməramlı Səfiri olmuşam

I wrote regulations for the United States --

ABŞ üçün qaydalar yazmışam --

I mean, I wrote oil spill regulations.

neft tullantıları üzrə qaydaları

20 years ago, if someone had said to me,

20 il əvvəl əgər kimsə mənə desəydi ki,

"John, do you really want to make a difference?"

"John, doğurdan da bir fərqlilik etmək istəyirsən?"

"Yeah, I want to make a difference."

"Bəli, mən fərqlilik etmək istəyirəm"

He said, "You just start walking east;

"Onda şərqə doğru yeriməyə başla,

get out of your car and just start walking east."

avtomobildən düş və şərqə doğru yeriməyə başla."

And as I walked off a little bit, they'd say, "Yeah, and shut up, too."

və bir az yeridikdən sonra da deyəcəkdilər: "Hə, səsini də yum"

(Laughter)

(Gülüş)

"You’re going to make a difference, buddy."

Dostum, sən fərqlilik etmək istəyirsən."

How could that be, how could that be?

Axı bu necə olur? Necə?

How could doing such a simple thing like walking and not talking

Piyada gəzmək və danışmamaq kimi sadə şeylərlə

make a difference?

necə fərqlilik etmək olar?

Well, my time at the Coast Guard was a really good time.

Sahil mühafizəçiliyi dövrü gözəl keçmişdi

And after that -- I only worked one year --

və bundan sonra -- burada yalnız bir il işlədim --

I said, "That's enough. One year's enough for me to do that."

dedim - "bəsdir, bu işi görməyim üçün bir il yetər"

I got on a sailboat and I sailed down to the Caribbean,

Yelkənli qayıq götürüb Karib körfəzinə getdim

and walked through all of the islands, and to Venezuela.

Venesuelaya qədər ordakı bütün adaları dolaşdım

And you know, I forgot the most important thing,

Əsas məsələ yaddan çıxdı --

which is why I started talking, which I have to tell you.

sizə danışmağa başladığımın səbəbini deməliyəm

I started talking because I had studied environment.

danışmağa başladım, çünku ətraf mühiti öyrənmişdim

I’d studied environment at this formal level,

ətraf mühiti bu səviyyədə - formal səviyyədə öyrənmişdim

but there was this informal level.

ancaq qeyri-formal səviyyə də vardı

And the informal level --

və qeyri-formal səviyyə --

I learned about people, and what we do and how we are.

insanlar haqqında öyrəndiklərim idi, biz nə edir və biz necəyik

And environment changed from just being about trees and birds

və ətraf mühit təkcə ağaclar və quşlara görə deyil,

and endangered species to being about how we treated each other.

və təhlükədə olan növlərə deyil, bizim bir-birimizə münasibətimizə görə dəyişib

Because if we are the environment,

və əgər biz ətraf mühitiksə

then all we need to do is look around us

bu zaman hamımız ətrafımıza baxıb

and see how we treat ourselves and how we treat each other.

özümüzə və bir-birimizə qarşı davranışımızı görərik

And so that’s the message that I had.

və bu da çatdırmaq istədiyim ismarıc idi

And I said, "Well, I'm going to have to spread that message."

və mən "bu ismarıcı digərlərinə də çatdırmalıyam" dedim

And I got in my sailboat, sailed all the way through the Caribbean --

yelkənli qayığıma oturub, Karib boyu üzdüm --

it wasn't really my sailboat, I kind of worked on that boat --

bu mənim öz qayığım idi və onun üzərində işləmişdim --

got to Venezuela and I started walking.

Venesuelaya gəldim və gəzməyə başladım.

This is the last part of this story, because it’s how I got here,

Bu hekayənin sonudur, və oraya gəlməyimi anladım

because I still didn't ride in motorized vehicles.

hələ də avtomobildən istifadə etmədiyimə görə

I was walking through El Dorado -- it's a prison town, famous prison,

El Dorado boyunca dolaşırdım -- bura tanınmış həbsxana şəhəridir

or infamous prison -- in Venezuela, and I don’t know what possessed me,

və ya rüsvayçı həbsxana -- Venesuelada, və bilmirəm mənə nə olmuşdu

because this was not like me.

çünki heç özümdə deyildim

There I am, walking past the guard gate and the guard stops and says,

mühafizə zolağını keçərkən keşikçi məni saxlayıb dedi -

"Pasaporte, pasaporte," and with an M16 pointed at me.

"Pasaporte, pasaporte" və M16-nı üzərimə tuşladı

And I looked at him and I said, "Passport, huh?

ona baxıb dedim - "Passport?

I don't need to show you my passport. It’s in the back of my pack.

Sənə pasport göstərmək məcburiyyətində deyiləm, o mənim çantamdadır.

I'm Dr. Francis; I'm a U.N. Ambassador and I'm walking around the world."

Mən BMT Səfiri - doktor Francis və mən dünyanı dolaşıram

And I started walking off.

və oranı tərk etdim.

What possessed me to say this thing?

Mənu bunu deməyə nə məcbur etdi?

The road turned into the jungle.

Yol cəngəlliyə tərəf döndü.

I didn’t get shot.

Məni güllələməmişdilər.

And I got to -- I start saying, "Free at last --

Nəhayət azad idim və

thank God Almighty, I’m free at last."

Tanrıya azad olduğuma görə təşəkkür edirdim

"What was that about," I’m saying. What was that about?

Mən nə deyirəm?

It took me 100 miles to figure out that, in my heart, in me,

150 km yol qət etdikdən sonra anladım ki, mən ürəyimdə, daxildə

I had become a prisoner.

məhbusa çevrilmişdim,

I was a prisoner and I needed to escape.

mən həbsxanada idim və oradan qaçmalı idim.

The prison that I was in was the fact that I did not drive

Mühərrikli nəqliyyat vasitələrindən istifadə etməməyim

or use motorized vehicles.

mənim içində olduğum həbsxana idi

Now how could that be?

Necə olur axı?

Because when I started, it seemed very appropriate to me

Çünkü başladığım anda mənə avtomobildən istifadə

not to use motorized vehicles.

etməmək uyğun kimi görsənirdi.

But the thing that was different

Lakin fərq o idi ki,

was that every birthday, I asked myself about silence,

mən hər ad günümdə özümdən sükut istəmişəm,

but I never asked myself about my decision to just use my feet.

lakin heç zaman özümdən ayaqlarımdan istifadə qərarımı istəməmişəm.

I had no idea I was going to become a U.N. Ambassador.

BMT Səfiri olacağım ağlıma belə gəlməzdi,

I had no idea I would have a Ph.D.

Professor olmacağım ağlıma gəlməzdi

And so I realized that I had a responsibility to more than just me,

və beləliklə anladım ki, sadəcə sırf özümdən başqa digər məsuliyyətlərim də var

and that I was going to have to change.

və buna görə də dəyişməli idim

You know, we can do it.

Bilirsiz, biz bunu edə bilərik.

I was going to have to change.

Mən dəyişmək məcburiyyətində idim

And I was afraid to change,

və dəyişməkdən qorxurdum

because I was so used to the guy who only just walked.

çünki, hər zaman gəzib-dolaşan olmağa öyrəşmişdim

I was so used to that person that I didn’t want to stop.

çünki, sonunu istəməyən həbsxanaya öyrəşmişdim.

I didn’t know who I would be if I changed.

Dəyişdiyimdə kim olacağımı bilmirdim

But I know I needed to.

Amma bunun lazımlı olduğunu bilirdim

I know I needed to change, because it would be the only way

bilirdim ki, dəyişməliyəm. Çünki bu gün burada olmağım üçün

that I could be here today.

bu yeganə yol idi

And I know that a lot of times

və bilirəm ki, çox zaman

we find ourselves in this wonderful place where we’ve gotten to,

biz özümüzü həmişə qalmaq istədiyimiz bir yerdə tapırıq

but there’s another place for us to go.

amma bizim üçün gedəsi başqa yerlər də var

And we kind of have to leave behind the security of who we’ve become,

və hazırda sahib olduğumuz kimliyimizin sabitliyini arxada qoyub

and go to the place of who we are becoming.

yeni kimliyimizə sahib olacağımız yerə getməliyik

And so, I want to encourage you to go to that next place,

və mən sizləri o növbəti yerə getməyiniz üçün həvəsləndirmək istəyirəm --

to let yourself out of any prison that you might find yourself in,

özünüzü içində gördüyünüz həbsxanadan çıxa biləcəyiniz yerə götürün

as comfortable as it may be, because we have to do something now.

o yerə ki, ola bildiyi qədər rahatdır. Bu gün, bu yolda bir şeylər etməliyik.

We have to change now.

Biz indi dəyişməliyik.

As our former Vice President said,

Keçmiş Vitse Prezidentimiz dediyi kimi

we have to become activists.

biz fəal olmalıyıq

So if my voice can touch you,

və əgər mənim səsim sizə təsir edirsə,

if my actions can touch you, if my being here can touch you,

əgər mənim yaşadıqlarım sizə təsir edirsə, əgər mənim burda olduğum sizə təsir edirsə

please let it be.

xahiş edirəm bunu edin.

And I know that all of you have touched me

Bilirəm ki, burada olduğumda sizlər hamınız mənə

while I’ve been here.

təsir edə bilərsiniz.

So, let’s go out into the world

Gəlin bayıra - dünyaya çıxaq

and take this caring, this love, this respect

bu qayğını, bu sevgini, bu hörməti özümüzlə götürək --

that we’ve shown each other right here at TED,

burada TED zamanı bir-birimizə göstərdiyimiz münasibəti

and take this out into the world.

özümüzlə dünyaya çıxaraq,

Because we are the environment,

çünki bizlər ətraf mühitik

and how we treat each other

və bizim qarşılıqlı davranışımız

is really how we’re going to treat the environment.

bizim ətraf mühitə olan davranışımız deməkdir.

So I want to thank you for being here

Beləliklə burada olduğunuza görə sizlərə minnətdaram

and I want to end this in five seconds of silence.

və burada çıxışımı beş saniyəlik sükutla bitirmək istəyirəm.

Thank you.

Təşəkkür edirəm

(Applause)

(Alqışlar)