How dangerous was it to be a jester? - Beatrice K. Otto

Translator: Nghi Quách Reviewer: Lữ Gia Hân

10th century jester Jing Xinmo

Vào thế kỷ 10, gã hề Jing Xinmo

may have overstepped when he got chased by a dog,

có lẽ đã đùa quá trớn khi ông bị một chú chó rượt,

then teasingly told the Chinese emperor

liền châm chọc hoàng đế Trung Hoa rằng

that he shouldn’t let his kids go around biting people.

“Ngài không nên để con của mình cắn người bừa bãi như thế.”

The emperor took offense and trained an arrow on Jing.

Hoàng đế tức giận và nhắm thẳng mũi tên vào Jing.

But instead of begging for his life, Jing cracked another joke.

Nhưng thay vì cầu xin tha mạng, Jing lại tiếp tục bông đùa.

Luckily, this pun landed— so the emperor’s arrow did not.

May thay, mảng miếng của ông đã “hạ cánh” nên mũi tên của hoàng đế đã không.

Contrary to common belief,

Khác với những gì ta thường biết,

jesters weren't just a medieval European phenomenon,

Những gã hề không chỉ nổi lên tại châu Âu thời Trung Cổ,

but flourished in other times and cultures.

mà còn phổ biến trong các thời kỳ, nền văn hóa khác nhau.

The first reliably recorded jester is thought to be You Shi,

Theo lịch sử, danh hề đầu tiên trên thế giới chính là You Shi,

of 7th century BCE China.

sống ở Trung Quốc vào thế kỷ 7 TCN.

He declared that, as a jester, his words could not give offense.

Ông khẳng định rằng: “Là một gã hề, lời tôi nói không xúc phạm một ai.”

This privilege was important to the jester’s position—

Đặc quyền này rất quan trọng đối với mọi gã hề,

but was sometimes violated.

nhưng đôi khi, nó có thể bị tước đoạt.

Jesters had unique relationships to power:

Gã hề và quyền lực có sự liên hệ đặc biệt:

they could be viewed as objects of mockery

Họ có thể là tâm điểm của sự chế nhạo,

and also as entertainers and trusted companions.

đồng thời là kẻ pha trò và là một người bạn đồng hành đáng tin cậy.

People became jesters by various routes.

Có nhiều lý do khiến một người trở thành gã hề.

They could be appointed due to physical or neurological differences,

Họ được chọn do có thể chất hoặc tinh thần khác biệt,

plucked from a pool of entertainers, or recruited by a traveling courtier.

nổi bật trong những kẻ pha trò, hoặc được tuyển chọn bởi sứ thần.

Such was the case when a royal servant

Như câu chuyện về một người hầu hoàng gia

wrote King Henry VIII’s chief minister in the 1530s.

đã trình lên Bộ trưởng dưới trướng vua Henry VIII vào những năm 1530.

He recommended a young boy to replace the king’s aging jester, Sexten,

Hắn đề cử một cậu nhóc thay thế vị trí của Sexten - gã hề đã già của vua,

with the assurance that he’d be much more pleasant than Sexten ever was.

và chắc chắn rằng cậu bé sẽ làm nhà vua hài lòng hơn Sexten đã từng.

Some jesters boasted unique talents, like Roland the Farter,

Một số gã hề sỡ hữu các tài lẻ độc đáo, như Roland the Farter,

of Henry II’s 12th Century court.

dưới triều Vua Henry II vào thế kỷ 12.

Every Christmas, he performed a special routine,

Mỗi Giáng Sinh, ông đều mang đến màn trình diễn đặc biệt,

the finale of which was a simultaneous jump, whistle, and fart.

với màn kết là một cú nhảy, kết hợp huýt sáo và đánh rắm cùng lúc.

Additionally, jesters could influence important decisions.

Bên cạnh đó, một gã hề còn có thể tác động đến phán quyết quan trọng.

For example, if the clowns of the Tübatulabal nation

Chẳng hạn như khi các gã hề trong tộc Tübatulabal

of the Sierra Nevada mountains

sống trên vùng núi Sierra Nevada

thought a chief was leading poorly,

nghĩ rằng tộc trưởng hèn kém,

they could apparently get the elders to appoint a new one.

họ có thể khiến người lớn tuổi trong tộc chỉ định người thay thế.

And, of course, Jing Xinmo knew how to sway the Chinese emperor.

Và dĩ nhiên, Jing Xinmo biết cách để khuấy động đế chế Trung Hoa to lớn.

A local magistrate once requested that the emperor stop trampling farmland

Một thẩm phán địa phương đã từng khẩn cầu nhà vua ngừng giẫm đạp lên hoa màu,

during his hunting sprees.

trong các cuộc săn giải trí của ngài.

Infuriated, the emperor had the magistrate hauled before him.

Nhà vua đã rất tức giận, sai người lôi thẩm phán ra trước mặt.

Jing facetiously suggested that the magistrate be put to death immediately

Jing đưa ra đề nghị một cách giễu cợt rằng thẩm phán nên bị tử hình ngay,

and that the emperor let the peasants starve

và nhà vua hãy nên bỏ đói những nông dân kia,

instead of harvesting the land and paying taxes,

thay vì cho họ thu hoạch nông sản và đóng thuế,

all so he could gallop about freely.

tất cả đều vì ngài được phi ngựa một cách thoải mái.

Presumably seeing the absurdity of his own behavior,

Có lẽ vì nhận thức được hành động vô lý của mình,

the emperor laughed and pardoned the magistrate.

nhà vua cười và xá tội cho người thẩm phán kia.

In 1596, a French man was condemned to death.

Vào năm 1956, một người đàn ông Pháp đã bị phán tử hình.

But Mathurine, one of the relatively few female jesters on record,

Nhưng Mathurine, một trong số nữ hề hiếm hoi được sử sách lưu lại,

intervened in return for payment.

đã can thiệp để đổi lấy thù lao.

With her help, the man’s wife successfully pleaded with King Henry IV

Nhờ cô giúp đỡ, vợ của người đàn ông đã thành công cầu xin vua Henry IV

for her husband’s life.

xá tội cho chồng cô ấy.

Although rare, jesters were sometimes fired or even killed

Dù hiếm hoi, nhưng đôi khi gã hề có thể bị trục xuất hoặc bị tử hình

for taking their mockery or criticism too far.

do đã buông lời châm biếm hoặc phán xét quá trớn.

In 1638, Scottish jester Archy Armstrong

Năm 1638, gã hề người Scotland Archy Armstrong

worsened his already contentious relationship

đã khiến mối quan hệ với Tổng giám mục Canterbury

with the Archbishop of Canterbury.

vốn không mấy tốt đẹp trở nên tồi tệ hơn.

The Archbishop had recently revised the Scottish Book of Common Prayer—

Tổng giám mục đã sửa đổi Sách cầu nguyện chung -

an act that garnered strong opposition and incited riots.

một hành động gây ra sự phản đối dữ dội và kích động bạo loạn.

Taking the opportunity to further humiliate him,

Chớp lấy cợ hội để sỉ nhục ông ta thêm nữa,

Archy asked the Archbishop, “Who’s the fool now?”

Archy hỏi Tổng giám mục, “Ai mới là thằng ngốc bây giờ?”

For which he was banished from the court.

Do đó, gã đã bị trục xuất khỏi hoàng cung.

Three years later, after the Archbishop’s arrest,

Ba năm sau, khi vị Tổng giám mục bị bắt giữ,

a pamphlet began circulating that ridiculed him,

một quyển sách lưu hành khắp nơi đã châm biếm ông,

which was said to be the work of none other than Archy.

và người ta cho rằng tác giả không ai khác ngoài Archy.

Meanwhile, some jesters openly mocked their royal bosses without consequence.

Trong khi đó, vài gã hề công khai chế giễu hoàng tộc và an toàn sống sót.

11th century Persian jester Talhak suggested the sultan was a cuckold,

Vào thế kỷ 11, gã hề người Ba Tư - Talhak ám chỉ rằng quốc vương bị cắm sừng,

implying his wife was unfaithful to him.

với ngụ ý rằng vợ của ngài đã ngoại tình.

One day, as the sultan rested his head on Talhak’s knee,

Một ngày nọ, khi quốc vương đang gối đầu nghỉ ngơi trên đùi Talhak,

he is said to have inquired, “What is your relation to cuckolds?”

ngài đã hỏi rằng: “Ngươi liên quan gì tới kẻ bị cắm sừng?”

To which Talhak replied, “I am their pillow.”

Talhak trả lời: “Thần đang làm gối cho họ đây.”

And when 19th century Persian shah asked whether there was a food shortage,

Vào thế kỷ 19, khi vua Ba Tư từng hoài nghi liệu có nạn đói hay không,

jester Karim Shir’ei joked,

gã hề Karim Shir’ei đùa rằng:

“Yes, I see Your Majesty is eating only five times a day.”

“Vâng, có ạ. Thần thấy ngài chỉ ăn năm bữa mỗi ngày.”

Even when rulers were considered divinely appointed,

Ngay cả khi người kế thừa ngai vàng đã được chỉ định,

some jesters managed to speak truth directly to power,

một số gã hề lên tiếng bất bình, đối đầu với quyền lực,

and reveal— in so many riddles, jokes, or skits—

để rồi phơi bày ra: sau bao nhiêu câu đố, trò đùa hoặc tiểu phẩm,

who the real fools were.

ai mới thật sự là kẻ ngốc.