How dangerous was it to be a jester? - Beatrice K. Otto

Tłumaczenie: Julia Ratajczyk Korekta: Ola Królikowska

10th century jester Jing Xinmo

Błazen z X wieku Jing Xinmo

may have overstepped when he got chased by a dog,

mógł przesadzić, gdy uciekał przed psem,

then teasingly told the Chinese emperor

po czym zażartował do chińskiego władcy,

that he shouldn’t let his kids go around biting people.

aby nie pozwalał swoim dzieciom biegać i gryźć ludzi.

The emperor took offense and trained an arrow on Jing.

Władca obraził się i zaczął ćwiczyć strzelanie z łuku na Jingu.

But instead of begging for his life, Jing cracked another joke.

Zamiast błagać o życie Jing znowu zażartował.

Luckily, this pun landed— so the emperor’s arrow did not.

Na szczęście ten żart zadziałał, więc strzała nie była już potrzebna.

Contrary to common belief,

Wbrew pozorom

jesters weren't just a medieval European phenomenon,

błazny nie były tylko średniowiecznym, europejskim fenomenem,

but flourished in other times and cultures.

ale pojawiały się w różnych czasach i kulturach.

The first reliably recorded jester is thought to be You Shi,

Za pierwszego znanego błazna uważa się You Shi

of 7th century BCE China.

z Chin z VII wieku p.n.e.

He declared that, as a jester, his words could not give offense.

Oświadczył, że ponieważ jest błaznem, jego słowa nie mogą obrażać.

This privilege was important to the jester’s position—

Ten przywilej był ważny dla pozycji błazna,

but was sometimes violated.

jednak czasem go nadużywano.

Jesters had unique relationships to power:

Błazny miały wyjątkowe relacje z władzą,

they could be viewed as objects of mockery

były uważane za obiekt kpin,

and also as entertainers and trusted companions.

ale też komików i zaufanych kompanów.

People became jesters by various routes.

Ludzie zostawali błaznami w różne sposoby.

They could be appointed due to physical or neurological differences,

Mogli być wybrani ze względu na ich fizyczne lub psychiczne cechy,

plucked from a pool of entertainers, or recruited by a traveling courtier.

wyrwani z puli artystów lub rekrutowani przez podróżującego dworzanina.

Such was the case when a royal servant

Taki scenariusz miał miejsce,

wrote King Henry VIII’s chief minister in the 1530s.

gdy królewski sługa napisał do głównego ministra króla Henryka VIII w 1530 roku.

He recommended a young boy to replace the king’s aging jester, Sexten,

Zaproponował, aby młody chłopak zajął miejsce starego błazna króla, Sextena,

with the assurance that he’d be much more pleasant than Sexten ever was.

zapewniając, że nowy błazen będzie o wiele lepszy niż Sexten.

Some jesters boasted unique talents, like Roland the Farter,

Niektórzy mogli pochwalić się szczególnymi talentami jak Roland Pierdzący,

of Henry II’s 12th Century court.

błazen na dworze Henryka II w XII wieku.

Every Christmas, he performed a special routine,

W Boże Narodzenie wykonywał swój specjalny układ,

the finale of which was a simultaneous jump, whistle, and fart.

który kończył jednoczesnym skokiem, gwizdnięciem i pierdnięciem.

Additionally, jesters could influence important decisions.

Dodatkowo błazny wpływały na ważne decyzje.

For example, if the clowns of the Tübatulabal nation

Przykładowo jeśli błazny z ludu Tübatulabal

of the Sierra Nevada mountains

z gór Sierra Nevada

thought a chief was leading poorly,

uważały, że wódz źle rządzi,

they could apparently get the elders to appoint a new one.

mogły nakłonić starszyznę do wybrania nowego wodza.

And, of course, Jing Xinmo knew how to sway the Chinese emperor.

Oczywiście Jing Xinmo wiedział, jak wpłynąć na chińskiego cesarza.

A local magistrate once requested that the emperor stop trampling farmland

Niegdyś lokalny sędzia poprosił cesarza, aby zaprzestał deptania pól uprawnych

during his hunting sprees.

w trakcie polowań.

Infuriated, the emperor had the magistrate hauled before him.

Rozwścieczony cesarz nakazał zaciągnąć do siebie sędziego.

Jing facetiously suggested that the magistrate be put to death immediately

Jing zasugerował żartobliwie, by sędziego skazać na śmierć

and that the emperor let the peasants starve

i żeby cesarz pozwolił chłopstwu głodować

instead of harvesting the land and paying taxes,

zamiast pracować na roli i płacić podatki,

all so he could gallop about freely.

więc cesarz mógłby galopować w spokoju.

Presumably seeing the absurdity of his own behavior,

Widząc absurdalność swojego zachowania

the emperor laughed and pardoned the magistrate.

cesarz zaśmiał się i przeprosił sędziego.

In 1596, a French man was condemned to death.

W 1596 roku pewien Francuz został skazany na śmierć.

But Mathurine, one of the relatively few female jesters on record,

Jednak Mathurine, jedna z niewielu kobiet-błaznów,

intervened in return for payment.

zaoferowała możliwość zapłaty.

With her help, the man’s wife successfully pleaded with King Henry IV

Dzięki jej pomocy żona mężczyzny wybłagała króla Henryka IV

for her husband’s life.

o ocalenie życia męża.

Although rare, jesters were sometimes fired or even killed

Choć zdarzało się to rzadko, błazny były zwalniane lub nawet zabijane,

for taking their mockery or criticism too far.

jeśli posunęły się za daleko ze swoimi żartami lub krytyką.

In 1638, Scottish jester Archy Armstrong

W 1638 roku szkocki błazen Archy Armstrong

worsened his already contentious relationship

pogorszył już i tak trudną relację

with the Archbishop of Canterbury.

z arcybiskupem Canterbury.

The Archbishop had recently revised the Scottish Book of Common Prayer—

Arcybiskup skorygował Szkocką Księgę Wspólnej Modlitwy,

an act that garnered strong opposition and incited riots.

co spotkało się z silnym sprzeciwem i wywołało zamieszki.

Taking the opportunity to further humiliate him,

Wykorzystując możliwość do dalszego poniżania,

Archy asked the Archbishop, “Who’s the fool now?”

Archy zapytał arcybiskupa: “I kto jest teraz głupcem?”.

For which he was banished from the court.

Z tego powodu został wygnany z dworu.

Three years later, after the Archbishop’s arrest,

Trzy lata później po aresztowaniu arcybiskupa

a pamphlet began circulating that ridiculed him,

zaczęła krążyć ośmieszająca go ulotka,

which was said to be the work of none other than Archy.

która miała być dziełem Archy’ego.

Meanwhile, some jesters openly mocked their royal bosses without consequence.

Tymczasem niektóre błazny otwarcie wyśmiewały swoich królów bez konsekwencji.

11th century Persian jester Talhak suggested the sultan was a cuckold,

XI-wieczny błazen z Persji Talhak powiedział, że sułtan jest rogaczem,

implying his wife was unfaithful to him.

sugerując, że żona była mu niewierna.

One day, as the sultan rested his head on Talhak’s knee,

Pewnego dnia, gdy sułtan położył głowę na kolanach Talhaka,

he is said to have inquired, “What is your relation to cuckolds?”

zapytał go: “Jaki masz stosunek do rogaczy?”.

To which Talhak replied, “I am their pillow.”

Talhak odpowiedział: “Jestem ich poduszką”.

And when 19th century Persian shah asked whether there was a food shortage,

Kiedy XIX-wieczny władca Persji zapytał, czy jest niedobór jedzenia,

jester Karim Shir’ei joked,

błazen Karim Shir’ei zażartował:

“Yes, I see Your Majesty is eating only five times a day.”

“Tak, widzę, że Wasza Wysokość je tylko pięć razy dziennie”.

Even when rulers were considered divinely appointed,

Nawet, gdy władcy byli postrzegani jako wybrańcy Boga,

some jesters managed to speak truth directly to power,

niektóre błazny mówiły prawdę prosto w oczy władcy,

and reveal— in so many riddles, jokes, or skits—

ujawniając przy tym w wielu zagadkach, żartach lub skeczach,

who the real fools were.

kim są prawdziwi głupcy.