How to recognize a dystopia - Alex Gendler

Translator: Nguyen Bich Reviewer: Giang Hà

Have you ever tried to picture an ideal world?

Bạn đã bao giờ thử hình dung ra một thế giới lí tưởng chưa?

One without war, poverty, or crime?

Một nơi không có chiến tranh, nghèo đói hay tội phạm?

If so, you're not alone.

Nếu có, không chỉ có mình bạn thôi đâu.

Plato imagined an enlightened republic ruled by philosopher kings,

Plato đã hình dung ra một nền cộng hòa tiên tiến cai trị bởi các vị vua triết gia

many religions promise bliss in the afterlife,

Nhiều tôn giáo hứa hẹn diễm phúc ở thế giới bên kia

and throughout history,

và trong suốt lịch sử,

various groups have tried to build paradise on Earth.

nhiều nhóm người đã thử xây dựng thiên đường trên mặt đất

Thomas More's 1516 book "Utopia" gave this concept a name,

Cuốn "Utopia" của Thomas More (1516) đã tạo nên tên gọi cho lý tưởng này

Greek for "no place."

theo tiếng Hy Lạp, nó có nghĩa là "không nơi nào"

Though the name suggested impossibility,

Mặc dù cái tên đã cho thấy sự không tưởng của nó

modern scientific and political progress

nhưng những tiến bộ về khoa học và chính trị

raised hopes of these dreams finally becoming reality.

vẫn khơi lên hi vọng những mộng tưởng này sẽ thành hiện thực.

But time and time again, they instead turned into nightmares

Nhưng hết lần này đến lần khác chúng đều biến thành những cơn ác mộng

of war, famine, and oppression.

về chiến tranh, nạn đói và áp bức.

And as artists began to question utopian thinking,

Khi những nhà văn bắt đầu nghi ngờ về một thế giới không tưởng,

the genre of dystopia, the not good place, was born.

thể loại dystopia - một thế giới suy tàn được sinh ra

One of the earliest dystopian works is Jonathan Swift's "Gulliver's Travels."

Trong số những tác phẩm dystopia đầu tiên có "Gulliver's Travels" của Jonathan Swift

Throughout his journey, Gulliver encounters fictional societies,

Trong suốt hành trình, Gulliver đã đến những xã hội hư cấu,

some of which at first seem impressive, but turn out to be seriously flawed.

một số nơi tưởng chừng như rất tốt đẹp nhưng hóa ra lại thiếu sót trầm trọng

On the flying island of Laputa,

Trên hòn đảo bay Laputa

scientists and social planners pursue extravagant and useless schemes

các nhà khoa học và nhà hoạch định xã hội theo đuổi kế hoạch ngông cuồng và vô dụng

while neglecting the practical needs of the people below.

trong khi đó bỏ bê những nhu cầu thiết thực của người dân

And the Houyhnhnm who live in perfectly logical harmony

Và cả người Houyhnhnm sống cực kì lí trí,

have no tolerance for the imperfections of actual human beings.

họ không cho phép bất kì sai sót nào của con người.

With his novel, Swift established a blueprint for dystopia,

Với cuốn tiểu thuyết này, Swift đã tạo tiền đề cho dystopia

imagining a world where certain trends in contemporary society

sáng tạo ra một thế giới nơi những xu hướng nhất định của xã hội đương thời

are taken to extremes,

được đẩy đến cực điểm

exposing their underlying flaws.

phơi bày những thiếu sót ẩn giấu.

And the next few centuries would provide plenty of material.

Và những thế kỉ tiếp theo mang đến nhiều chất liệu phong phú

Industrial technology that promised to free laborers

Nền công nghiệp tiên tiến hứa hẹn giải phóng người lao động

imprisoned them in slums and factories, instead,

nhưng lại cầm tù họ trong những nhà máy, khu ổ chuột.

while tycoons grew richer than kings.

trong khi những ông trùm tư bản trở nên giàu có hơn cả những vị vua.

By the late 1800's, many feared where such conditions might lead.

Vào cuối thế kỉ 17, nhiều người lo sợ điều sẽ xảy ra nếu tình trạng này cứ tiếp tục.

H. G. Wells's "The Time Machine" imagined upper classes and workers

Cuốn Cỗ Máy Thời Gian của H.G Wells vẽ ra viễn cảnh giới thượng lưu và công nhân

evolving into separate species,

tiến hóa thành những loài khác nhau,

while Jack London's "The Iron Heel" portrayed a tyrannical oligarchy

trong khi The Iron Heel của Jack London mô tả cảnh bọn chính trị đầu sỏ chuyên chế

ruling over impoverished masses.

nắm quyền cai trị số đông nghèo khổ.

The new century brought more exciting and terrifying changes.

Thế kỉ mới mang đến nhiều thay đổi thú vị và cũng đáng sợ

Medical advances made it possible to transcend biological limits

Những tiến bộ y học có thể vượt qua những giới hạn sinh học,

while mass media allowed instant communication

phương tiện truyền thông cho phép trao đổi liên tục

between leaders and the public.

giữa lãnh đạo và dân chúng.

In Aldous Huxley's "Brave New World", citizens are genetically engineered

Trong Brave New World của Aldous Huxley, người dân bị biến đổi gen

and conditioned to perform their social roles.

và việc thực hiện vai trò xã hội của họ bị điều khiển.

While propaganda and drugs keep the society happy,

Trong khi đó chính sách tuyên truyền và thuốc phiện khiến mọi người hạnh phúc

it's clear some crucial human element is lost.

rõ ràng là nó thiếu đi một số yếu tố nhân đạo quan trọng.

But the best known dystopias were not imaginary at all.

Nhưng những thế giới dystopia không hề hư cấu.

Khi Châu Âu trải qua cuộc chiến tranh công nghiệp chưa từng thấy,

As Europe suffered unprecedented industrial warfare,

new political movements took power.

những phong trào chính trị mới nổi lên.

Some promised to erase all social distinctions,

Một số hứa sẽ xóa bỏ hết cách biệt trong xã hội,

vài người khác thì cố đoàn kết mọi người bằng những di sản huyễn hoặc.

while others sought to unite people around a mythical heritage.

The results were real-world dystopias

Kết quả là những xã hội dystopia ngoài đời thật

where life passed under the watchful eye of the State

nơi đời sống bị giám sát bởi con mắt canh chừng của Nhà nước

and death came with ruthless efficiency to any who didn't belong.

và cái chết tàn khốc đến với bất kì ai không cùng lí tưởng,

Many writers of the time didn't just observe these horrors,

Nhiều nhà văn không chỉ quan sát

but lived through them.

mà còn trải nghiệm những điều kinh khủng này.

In his novel "We", Soviet writer Yevgeny Zamyatin described a future

Trong cuốn tiểu thuyết We, nhà văn Xô Viết Yevgeny Zamyatin miêu tả một tương lai

where free will and individuality were eliminated.

nơi mà tự do ý chí và chủ nghĩa cá nhân bị loại bỏ.

Banned in the U.S.S.R., the book inspired authors like George Orwell

Cuốn sách bị cấm ở Sô Viết, nó đã truyền cảm hứng cho các tác giả như George Orwell

who fought on the front lines against both fascism and communism.

- người đi đầu trong cuộc chiến chống lại chủ nghĩa phát xít và cộng sản.

While his novel "Animal Farm" directly mocked the Soviet regime,

Trong khi cuốn Animal Farm của ông thẳng thừng chế nhạo chính quyền Sô Viết,

the classic "1984" was a broader critique of totalitarianism, media, and language.

tác phẩm kinh điển 1984 chỉ trích chế độ độc tài, truyền thông và ngôn ngữ.

And in the U.S.A., Sinclair Lewis's "It Can't Happen Here"

Ở Mỹ, cuốn "It Can't Happen Here" Sinclair Lewis's

envisioned how easily democracy gave way to fascism.

cho thấy khoảng cách từ dân chủ đến phát xít gần như thế nào.

In the decades after World War II,

Những thập kỉ sau thế chiến thứ hai,

writers wondered what new technologies

các nhà văn luôn tự hỏi rằng những công nghệ mới

like atomic energy, artificial intelligence, and space travel

như năng lượng hạt nhân, trí tuệ nhân tạo, và du hành vũ trụ

meant for humanity's future.

có ý nghĩa như thế nào đối với tương lai của loài người.

Contrasting with popular visions of shining progress,

Ngược lại với những hình dung chung về một hành trình hào nhoáng,

dystopian science fiction expanded to films, comics, and games.

khoa học viễn tưởng về dystopia mở rộng ra cả phim ảnh, truyện tranh và trò chơi.

Robots turned against their creators

Robot chống lại người chế tạo ra chúng

while TV screens broadcast deadly mass entertainment.

trong khi TV phát sóng những chương trình giải trí vô hồn.

Workers toiled in space colonies above an Earth of depleted resources

Công nhân bị bóc lột ở các thuộc địa ngoài vũ trụ vì Trái đất đã cạn kiệt tài nguyên

and overpopulated, crime-plagued cities.

dân số quá tải, những thành phố thì ngập tràn tội phạm.

Yet politics was never far away.

Nhưng chính trị thì không hề xa lạ.

Works like "Dr. Strangelove" and "Watchmen" explored the real threat of nuclear war,

"Dr. Strangelove" và "Watchmen" khám phá mối nguy thật sự của chiến tranh hạt nhân

while "V for Vendetta" and "The Handmaid's Tale"

"V for Vendetta" và "The Handmaid's Tale"

warned how easily our rights could disappear in a crisis.

cảnh báo rằng quyền của chúng ta có thể biến mất dễ dàng trong cơn khủng hoảng.

And today's dystopian fiction continues to reflect modern anxieties

Ngày nay những tác phẩm hư cấu về dystopia vẫn tiếp tục phản ánh mối lo hiện đại

about inequality,

về sự mất công bằng,

climate change,

biến đổi khí hậu,

government power,

quyền lực của chính phủ,

and global epidemics.

và những dịch bệnh toàn cầu.

So why bother with all this pessimism?

Tại sao phải bận tâm đến những điều bi quan này?

Because at their heart, dystopias are cautionary tales,

Vì từ cốt lõi của nó, dystopia chính lời cảnh báo,

not about some particular government or technology,

không ám chỉ về một chính quyền cụ thể hay một sản phẩm công nghệ nào đó,

but the very idea that humanity can be molded into an ideal shape.

mà là ý tưởng cho rằng nhân loại có thể được nhào nặn thành một hình mẫu lí tưởng.

Think back to the perfect world you imagined.

Trở lại với thế giới hoàn hảo mà bạn đã tưởng tượng đến.

Did you also imagine what it would take to achieve?

Bạn có nghĩ đến việc cần những gì để đạt được nó?

How would you make people cooperate?

Làm sao khiến mọi người hợp tác với nhau?

And how would you make sure it lasted?

Làm sao đảm bảo chúng có thể tồn tại?

Now take another look.

Hãy nhìn lại lần nữa, thế giới đó có còn hoàn hảo không?

Does that world still seem perfect?