How to recognize a dystopia - Alex Gendler

Jak rozpoznać dystopię - Alex Gendler

Tłumaczenie: Aleksandra Kaźmierska Korekta: Ola Królikowska

Have you ever tried to picture an ideal world?

Czy kiedykolwiek próbowaliście wyobrazić sobie idealny świat?

One without war, poverty, or crime?

Bez wojny, biedy i przestępczości?

If so, you're not alone.

Jeśli tak, nie jesteście jedyni.

Plato imagined an enlightened republic ruled by philosopher kings,

Platon wyobrażał sobie oświeconą republikę rządzoną przez królów-filozofów.

many religions promise bliss in the afterlife,

Wiele religii obiecuje raj w życiu pośmiertnym.

and throughout history,

Na przestrzeni wieków

various groups have tried to build paradise on Earth.

różne grupy próbowały budować raj na Ziemi.

Thomas More's 1516 book "Utopia" gave this concept a name,

"Utopia" Thomasa Morusa z 1516 roku nadała tej koncepcji nazwę pochodzącą

Greek for "no place."

z greki, "miejsce, którego nie ma".

Though the name suggested impossibility,

Choć nazwa sugeruje niemożliwość,

modern scientific and political progress

postęp naukowy i polityczny

raised hopes of these dreams finally becoming reality.

wzbudził nadzieję na realizację tego marzenia.

But time and time again, they instead turned into nightmares

Ale za każdym razem świat przekształcano w koszmar

of war, famine, and oppression.

wojny, głodu i opresji.

And as artists began to question utopian thinking,

Gdy twórcy zaczęli kwestionować istnienie utopii,

the genre of dystopia, the not good place, was born.

narodził się gatunek dystopii, czyli złego miejsca.

One of the earliest dystopian works is Jonathan Swift's "Gulliver's Travels."

Jedna z najwcześniejszych dystopii to "Podróże Guliwera" Jonathana Swifta.

Throughout his journey, Gulliver encounters fictional societies,

W trakcie swojej podróży Guliwer spotyka fikcyjne społeczeństwa.

some of which at first seem impressive, but turn out to be seriously flawed.

Niektóre na początku robią wrażenie, ale później okazują się mieć poważne wady.

On the flying island of Laputa,

Na latającej wyspie Laputa

scientists and social planners pursue extravagant and useless schemes

naukowcy i politycy przedstawiają ekstrawaganckie i bezużyteczne plany,

while neglecting the practical needs of the people below.

ignorując potrzeby zwykłych ludzi.

And the Houyhnhnm who live in perfectly logical harmony

Houyhnhnmy, rasa koni żyjąca w pełni logicznej harmonii,

have no tolerance for the imperfections of actual human beings.

nie toleruje ludzkich niedoskonałości.

With his novel, Swift established a blueprint for dystopia,

Powieść Swifta stała się wzorcem tworzenia dystopii,

imagining a world where certain trends in contemporary society

pokazania świata, w którym pewne tendencje współczesnego społeczeństwa

are taken to extremes,

dochodzą do skrajności,

exposing their underlying flaws.

i obnażenia leżących u ich podstaw wad.

And the next few centuries would provide plenty of material.

Kolejne stulecia dostarczyły mnóstwo materiału.

Industrial technology that promised to free laborers

Technologia przemysłowa, która miała uwolnić robotników,

imprisoned them in slums and factories, instead,

uwięziła ich w slumsach i fabrykach,

while tycoons grew richer than kings.

a potentaci stali się bogatsi niż królowie.

By the late 1800's, many feared where such conditions might lead.

Pod koniec XIX wieku zastanawiano się, do czego takie warunki doprowadzą.

H. G. Wells's "The Time Machine" imagined upper classes and workers

W "Wehikule czasu" H.G. Wellsa klasa wyższa i robotnicy

evolving into separate species,

ewoluują w osobne gatunki,

while Jack London's "The Iron Heel" portrayed a tyrannical oligarchy

a w "Żelaznej stopie" Jacka Londona tyraniczna oligarchia

ruling over impoverished masses.

rządzi zubożałymi masami.

The new century brought more exciting and terrifying changes.

Nowy wiek przyniósł więcej ekscytujących i przerażających zmian.

Medical advances made it possible to transcend biological limits

Postęp w medycynie umożliwił przekraczanie biologicznych ograniczeń,

while mass media allowed instant communication

a media zapewniły natychmiastową komunikację

between leaders and the public.

między przywódcami a społeczeństwem.

In Aldous Huxley's "Brave New World", citizens are genetically engineered

W "Nowym wspaniałym świecie" Aldousa Huxley'a

obywatele są genetycznie zaprogramowani do wypełniania ról społecznych.

and conditioned to perform their social roles.

While propaganda and drugs keep the society happy,

Gdy propaganda i leki utrzymują społeczeństwo w szczęściu,

it's clear some crucial human element is lost.

staje się jasne, że pierwiastek ludzki się zatracił.

But the best known dystopias were not imaginary at all.

Ale najsłynniejsze dystopie nie zostały wymyślone.

As Europe suffered unprecedented industrial warfare,

Gdy Europa cierpiała z powodu problemów gospodarczych,

new political movements took power.

do władzy doszły nowe siły polityczne.

Some promised to erase all social distinctions,

Niektóre obiecywały likwidację wszelkich różnic społecznych,

while others sought to unite people around a mythical heritage.

inne dążyły do zjednoczenia ludzi pod sztandarem mitycznego dziedzictwa.

The results were real-world dystopias

Rezultatem były dystopie w prawdziwym świecie,

where life passed under the watchful eye of the State

w których życie płynęło pod czujnym okiem państwa,

and death came with ruthless efficiency to any who didn't belong.

a tych, którzy nie pasowali do koncepcji, czekała pewna śmierć.

Many writers of the time didn't just observe these horrors,

Wielu pisarzy tamtych czasów nie tylko obserwowało ten horror,

but lived through them.

ale w nim żyło.

In his novel "We", Soviet writer Yevgeny Zamyatin described a future

W powieści "My" radziecki pisarz Jewgienij Zamiatin opisał przyszłość,

where free will and individuality were eliminated.

w której wolna wola i indywidualność zostają zlikwidowane.

Banned in the U.S.S.R., the book inspired authors like George Orwell

Zakazana w ZSRR książka zainspirowała takich pisarzy, jak George Orwell,

who fought on the front lines against both fascism and communism.

który walczył na froncie zarówno przeciw faszyzmowi, jak i komunizmowi.

While his novel "Animal Farm" directly mocked the Soviet regime,

Jego powieść "Folwark zwierzęcy" to jawna drwina z radzieckiego reżimu,

the classic "1984" was a broader critique of totalitarianism, media, and language.

a klasyk "Rok 1984" jest ostrą krytyką totalitaryzmu, mediów i nowomowy.

And in the U.S.A., Sinclair Lewis's "It Can't Happen Here"

Sinclair Lewis w książce "To się tu nie może zdarzyć"

envisioned how easily democracy gave way to fascism.

pokazuje, jak łatwo demokracja może doprowadzić do faszyzmu.

In the decades after World War II,

Po II wojnie światowej

writers wondered what new technologies

pisarze zastanawiali się, co nowe technologie,

like atomic energy, artificial intelligence, and space travel

jak energia atomowa, sztuczna inteligencja czy podróże w kosmos,

meant for humanity's future.

przyniosą ludzkości w przyszłości.

Contrasting with popular visions of shining progress,

W przeciwieństwie do popularnych wizji świetlanego postępu

dystopian science fiction expanded to films, comics, and games.

dystopijne science fiction przeniknęło do filmów, komiksów i gier.

Robots turned against their creators

Roboty zwracają się przeciwko swym twórcom,

while TV screens broadcast deadly mass entertainment.

a telewizja transmituje brutalną rozrywkę dla mas.

Workers toiled in space colonies above an Earth of depleted resources

Pracownicy w kosmicznych koloniach nad wyczerpaną z zasobów Ziemią

są wykończeni.

and overpopulated, crime-plagued cities.

Przeludnione miasta są pełne przestępców.

Yet politics was never far away.

Nie zapomniano jednak o polityce.

Works like "Dr. Strangelove" and "Watchmen" explored the real threat of nuclear war,

"Doktor Strangelove" i "Strażnicy" opisują realne zagrożenie wojną nuklearną,

while "V for Vendetta" and "The Handmaid's Tale"

a "V jak Vendetta" i "Opowieść podręcznej"

warned how easily our rights could disappear in a crisis.

ostrzegają, jak łatwo w trudnych czasach nasze prawa mogą zniknąć.

And today's dystopian fiction continues to reflect modern anxieties

Współczesna fikcja dystopijna wciąż odzwierciedla dzisiejsze problemy,

about inequality,

takie jak nierówność,

climate change,

zmiany klimatyczne,

government power,

wpływy władzy

and global epidemics.

i globalne epidemie.

So why bother with all this pessimism?

Więc skąd ten pesymizm?

Because at their heart, dystopias are cautionary tales,

Dystopie to tak naprawdę opowieści ku przestrodze,

not about some particular government or technology,

nie o konkretnym rządzie czy technologii,

but the very idea that humanity can be molded into an ideal shape.

a o przeświadczeniu, że można stworzyć idealną ludzkość.

Think back to the perfect world you imagined.

Wróćmy do idealnego świata, który sobie wyobraziliście.

Did you also imagine what it would take to achieve?

Czy myśleliście o tym, co trzeba by poświęcić, aby to osiągnąć?

How would you make people cooperate?

Jak ludzie mieliby współpracować?

And how would you make sure it lasted?

Co zrobilibyście, żeby ten świat przetrwał?

Now take another look.

Teraz spójrzcie jeszcze raz.

Does that world still seem perfect?

Czy ten świat wciąż jest idealny?