How to recognize a dystopia - Alex Gendler

Ինչպե՞ս տարբերել հակաուտոպիան - Ալեքս Գենդլեր

Translator: Tamara Shanoyan Reviewer: Sona Martirossian

Have you ever tried to picture an ideal world?

Երբևէ փորձե՞լ եք երևակայել մի իդեալական աշխարհ:

One without war, poverty, or crime?

Աշխարհ առանց պատերազմի, թշվառության և հանցագործության:

If so, you're not alone.

Եթե այո, ապա դուք միայնակ չեք:

Plato imagined an enlightened republic ruled by philosopher kings,

Պլատոնը երազում էր ուսյալ հանրապետության մասին, որտեղ իշխում են փիլիսոփաները,

many religions promise bliss in the afterlife,

կրոնները խոստանում են դրախտային կյանք մահվանից հետո:

and throughout history,

Պատմության ընթացքում

various groups have tried to build paradise on Earth.

տարբեր խմբավորումներ փորձել են Երկրի վրա դրախտ կառուցել:

Thomas More's 1516 book "Utopia" gave this concept a name,

1516 թվ-ին Թոմաս Մորը իր «Ուտոպիա» գրքում տվել է այս հասկացության անվանումը:

Greek for "no place."

Հունարեն «ուտոպիա» նշանակում է

«գոյություն չունեցող վայր»:

Though the name suggested impossibility,

Չնայած որ անվանման հիմքում ընկած է անհնար լինելու գաղափարը,

modern scientific and political progress

ժամանակակից գիտական և քաղաքական առաջընթացը

raised hopes of these dreams finally becoming reality.

այս երազանքների իրականացման հույսեր է ներշնչում:

But time and time again, they instead turned into nightmares

Սրանց փոխարեն, սակայն, ամեն անգամ դրանք դառնում էին

of war, famine, and oppression.

պատերազմի, սովի և ստրկութան մղձավանջ:

And as artists began to question utopian thinking,

Եվ երբ արվեստի մարդիկ սկսեցին կասկածի տակ դնել ուտոպիական մտածելակերպը,

the genre of dystopia, the not good place, was born.

ի հայտ եկավ դիստոպիա կամ «հակաուտոպիա»՝ «վատ վայր» հասկացությունը:

One of the earliest dystopian works is Jonathan Swift's "Gulliver's Travels."

Այս ժանրով գրված ամենավաղ աշխատանքներից է

Ջոնաթան Սվիֆթի «Գուլիվերի արկածները» ստեղծագործությունը:

Throughout his journey, Gulliver encounters fictional societies,

Իր ճանապարհորդության ընթացքում

Գուլիվերն այցելում է գոյություն չունեցող երկրներ,

some of which at first seem impressive, but turn out to be seriously flawed.

որոնցից մի քանիսը սկզբում թվում են տպավորիչ, իսկ հետո՝ արատներով լի:

On the flying island of Laputa,

Լապուտա թռչող կղզում

scientists and social planners pursue extravagant and useless schemes

գիտնականներն ու քաղաքական գործիչները

անհեթեթ գաղափարներ էին առաջ քաշում

while neglecting the practical needs of the people below.

և անտեսում ներքևում բնակվող մարդկանց բնական պահանջները:

And the Houyhnhnm who live in perfectly logical harmony

Եվ գլըբդըբդրիբները, որ ապրում էին իդեալական հարմոնիայում,

have no tolerance for the imperfections of actual human beings.

հրաժարվում էին ընդունել

մարդկային թերությունները:

With his novel, Swift established a blueprint for dystopia,

Այս վեպում Ջոնաթան Սվիֆթը ստեղծել է հակաուտոպիայի գաղափարը`

imagining a world where certain trends in contemporary society

պատկերացնելով մի աշխարհ,

ուր ժամանակակից հասարակության առանձին միտումները

are taken to extremes,

հասնում են ծայրահեղությունների`

exposing their underlying flaws.

քողարկելով իրենց թերությունները:

And the next few centuries would provide plenty of material.

Հետագա դարերի ընթացքում նույնպես

շատ հակաուտոպիա ի հայտ եկավ:

Industrial technology that promised to free laborers

Արդյունաբերական հեղափոխությունը,

որ աշխատավորներին ազատություն էր խոստանում,

imprisoned them in slums and factories, instead,

փոխարենը, պահում էր նրանց

ետնախորշերում և գործարաններում,

while tycoons grew richer than kings.

մինչդեռ կապիտալիստները դառնում էին թագավորներից էլ հարուստ:

By the late 1800's, many feared where such conditions might lead.

XIX դարի վերջերին շատերն անհանգստանում էին,

թե ինչ հետևանքներ կունենա այսպիսի կյանքը:

H. G. Wells's "The Time Machine" imagined upper classes and workers

Հերբերթ Ուելլսը իր «Ժամանակի մեքենայի» մեջ պատկերել է, որ բարձր և

evolving into separate species,

ցածր խավերից հետագայում կառաջանան մարդկանց 2 խմբեր,

while Jack London's "The Iron Heel" portrayed a tyrannical oligarchy

մինչդեռ Ջեք Լոնդոնի «Երկաթե կրունկ» վեպում

պատկերվում է բռնատիրական օլիգարխիան,

ruling over impoverished masses.

որ կառավորում է աղքատ մարդկանց:

The new century brought more exciting and terrifying changes.

Նոր դարաշրջանն իր հետ բերեց ավելի զարհուրելի փոփոխություններ:

Medical advances made it possible to transcend biological limits

Բժշկության առաջընթացը հնարավոր դարձրեց

հատել կենսաբանական սահմանները,

while mass media allowed instant communication

մինչդեռ ԶԼՄ-ի առաջընթացը հնարավոր դարձրեց

between leaders and the public.

առաջնորդների և հասարակության անմիջական շփումը:

In Aldous Huxley's "Brave New World", citizens are genetically engineered

Օլդոս Հաքսլիի «Գեղեցիկ նոր աշխարհ» վեպում

մարդիկ ստեղծվում են գենային ինժեներիայի միջոցով,

and conditioned to perform their social roles.

և նրանց վիճակված է կատարել

կոնկրետ հասարակական դեր:

While propaganda and drugs keep the society happy,

Մինչդեռ քարոզն ու թմրանյութերը

մարդկանց մոտ առաջացնում են երջանկության ցնորք,

it's clear some crucial human element is lost.

ակնհայտ է, որ մարդկային տարրերը անհետանում են:

But the best known dystopias were not imaginary at all.

Այնուամենայնիվ ամենահայտնի

հակաուտոպիաները ամենևին հորինված չէին:

As Europe suffered unprecedented industrial warfare,

Այն ժամանակ, երբ Եվրոպան տառապում էր աննախադեպ պատերազմներից,

new political movements took power.

ի հայտ եկան նոր քաղաքական շարժումներ:

Some promised to erase all social distinctions,

Ոմանք խոստանում էին վերացնել

սոցիալական անհավասարությունը,

while others sought to unite people around a mythical heritage.

ոմանք էլ ձգտում էին մարդկանց միավորել

առասպելական ժառանգության շուրջ:

The results were real-world dystopias

Արդյունքում հակաուտոպիաներ ստեղծվեցին իրական աշխարհում,

where life passed under the watchful eye of the State

ուր կյանքն անցնում էր կառավարության ուշիմ հսկողության տակ,

and death came with ruthless efficiency to any who didn't belong.

իսկ անգութ մահը վրա էր հասնում նրանց, ովքեր չէին ներգրավվում:

Many writers of the time didn't just observe these horrors,

Այս ժամանակի շատ գրողներ

ոչ միայն դարձան այս սարսափի ականատեսները,

but lived through them.

այլև իրենց մաշկի վրա զգացին այն:

In his novel "We", Soviet writer Yevgeny Zamyatin described a future

Սովետական գրող Եվգենիյ Զամյատինը իր «Մենք» վեպում նկարագրել է

where free will and individuality were eliminated.

ազատ կամքն ու անհատականությունը բարձր դասող ապագան:

Banned in the U.S.S.R., the book inspired authors like George Orwell

ԽՍՀՄ-ում արգելված գիրքը ոգեշնչել է

այնպիսի գրողների, ինչպիսին է Ջորջ Օրվելլը,

who fought on the front lines against both fascism and communism.

ով առաջնագծում կռվում էր և՛ ֆաշիզմի, և՛ կոմունիզմի դեմ:

While his novel "Animal Farm" directly mocked the Soviet regime,

Իր «Կենդանական ագարակ» վիպակում

նա բաց ծաղրում է սովետական հասարակարգը,

the classic "1984" was a broader critique of totalitarianism, media, and language.

մինչդեռ «1984»-ը ամբողջատիրության, ԶԼՄ-ի և լեզվի քննադատումն է:

And in the U.S.A., Sinclair Lewis's "It Can't Happen Here"

Իսկ ԱՄՆ-ում Սինկլեր Լյուսիսի

«Մեզ մոտ դա անհնար է» ստեղծագործության մեջ

envisioned how easily democracy gave way to fascism.

պատկերվում է, թե ինչ հեշտությամբ է դեմոկրատիան իր տեղը զիջում ֆաշիզմին:

In the decades after World War II,

II Համաշխարհային պատերազմից տասնամյակներ անց

writers wondered what new technologies

գրողներին հետաքրքիր էր, թե ատոմային էներգիայի,

like atomic energy, artificial intelligence, and space travel

արհեստական բանականության և

տիեզերագնացության նման հայտնագործությունները

meant for humanity's future.

մարդկության համար ինչ դեր կխաղան:

Contrasting with popular visions of shining progress,

Հասարակական հայացքների զարգացման գագաթնակետում

dystopian science fiction expanded to films, comics, and games.

անտիուտոպիայի գաղափարը ներխուժեց ֆիլմեր, կոմիքսներ և խաղեր:

Robots turned against their creators

Ռոբոտները ապստամբեցին իրենց ստեղծողների դեմ,

while TV screens broadcast deadly mass entertainment.

մինչդեռ հեռուստահաղորդումներում մասնակիցները սկսեցին մահանալ:

Workers toiled in space colonies above an Earth of depleted resources

Բանվորները տիեզերական գաղութներում ծանր ֆիզիկական աշխատանք էին կատարում,

and overpopulated, crime-plagued cities.

երկրագնդի բնական պաշարները սպառված են, քաղաքներում վխտում են հանցագործները:

Yet politics was never far away.

Սակայն քաղաքականության մասին էլ երբեք չէր մոռացվում:

Works like "Dr. Strangelove" and "Watchmen" explored the real threat of nuclear war,

«Բժիշկ Սթրենջլովը» և «Պահապանները» բացահայտում են ատոմային պատերազմի իրական վտանգը,

while "V for Vendetta" and "The Handmaid's Tale"

Իսկ «Վի-Վենդետտա» և «Աղախնի պատմությունը» զգուշացնում են,

warned how easily our rights could disappear in a crisis.

թե ինչ հեշտությամբ կարող են վերանալ մեր իրավունքները ճգնաժամի ժամանակ:

And today's dystopian fiction continues to reflect modern anxieties

Ժամանակակից հակաուտոպիաները շարունակում են

պատկերել այն, ինչ մեզ անհանգստացնում է`

about inequality,

իրավական անհավասարությունը,

climate change,

կլիմայական փոփոխությունները,

government power,

իշխանությունը

and global epidemics.

և համաճարակը:

So why bother with all this pessimism?

Ուրեմն ինչու՞ մենք պետք է համակվենք այդ հոռետեսությամբ:

Because at their heart, dystopias are cautionary tales,

Որովհետև իրականում հակաուտոպիան նախազգուշացնող հեքիաթ է

not about some particular government or technology,

ոչ թե կոնկրետ կառավարության կամ տեխնոլոգիայի մասին,

but the very idea that humanity can be molded into an ideal shape.

այլ արատավոր է հենց այն գաղափարը, որ կարելի է ստեղծել իդեալական հասարակություն:

Think back to the perfect world you imagined.

Վերհիշեք այն իդեալական աշխարհը, որ միշտ պատկերացրել եք:

Did you also imagine what it would take to achieve?

Արդյո՞ք նաև պատկերացրել եք, թե ինչի միջով կանցնեք այն կառուցելու համար:

How would you make people cooperate?

Ինչպե՞ս կմիավորեիք մարդկանց:

And how would you make sure it lasted?

Եվ ինչպե՞ս կապահովվեիք դրա գոյության երկարատևությունը:

Now take another look.

Իսկ այժմ նայենք մյուս տեսանկյունից:

Does that world still seem perfect?

Արդյո՞ք այն նույնքան իդեալական է: