How to recognize a dystopia - Alex Gendler

Дистопиг хэрхэн таних вэ? Алекс Жэндлэр

Translator: Khulan Jamiyandorj Reviewer: Sundari Enkhtugs

Have you ever tried to picture an ideal world?

Та өмнө нь төгс ертөнцийн талаар төсөөлж байсан уу?

One without war, poverty, or crime?

Ямар ч дайн, ядуурал эсвэл гэмт хэрэггүй тийм нэгэн ертөнц?

If so, you're not alone.

Хэрвээ тийм бол та ганцаараа биш юм.

Plato imagined an enlightened republic ruled by philosopher kings,

Жишээ нь: философич хаантай, соён гэгээрсэн засаглалыг Платон мөрөөдөж,

many religions promise bliss in the afterlife,

олон шашин хойд амьдралд мөнхийн жаргал байдгийг амлаж,

and throughout history,

түүхийн туршид

various groups have tried to build paradise on Earth.

хэд хэдэн бүлэг хүмүүс дэлхийн дээр диваажинг бүтээх гэж оролдсон билээ.

Thomas More's 1516 book "Utopia" gave this concept a name,

Томас Мор 1516 онд бичсэн "Утопи" номоороо уг ойлголтыг нэрлэсэн юм.

Greek for "no place."

Утопи нь Грекээр "огт байхгүй" гэсэн утгатай ба

Though the name suggested impossibility,

хэдийгээр биелэх боломжгүй мөрөөдлийг илтгэж байгаа ч

modern scientific and political progress

өнөө цагийн улс төр, шинжлэх ухааны дэвшил нь

raised hopes of these dreams finally becoming reality.

тэдгээр мөрөөдлүүдийг бодит болгоход тусласан билээ.

But time and time again, they instead turned into nightmares

Гэвч тэрхүү мөрөөдлүүд он цагийн туршид

дайн дажин, өлсгөлөн, дарлал мөлжлөгийн хар дарсан зүүд болж хувирсан юм.

of war, famine, and oppression.

And as artists began to question utopian thinking,

Тиймээс ч уран бүтээлчид утопид эргэлзэж эхэлмэгц

the genre of dystopia, the not good place, was born.

"сайн бус газар" гэсэн утгатай дистопи урсгал төрөн гарчээ.

One of the earliest dystopian works is Jonathan Swift's "Gulliver's Travels."

Хамгийн эртний дистопи бүтээлийн нэг нь Жонатан Свифтийн "Гулливерийн аялал" юм.

Throughout his journey, Gulliver encounters fictional societies,

Гулливер аяллынхаа туршид бодит бус, зохиомол нийгэмтэй тааралдах ба

some of which at first seem impressive, but turn out to be seriously flawed.

тэдгээрийн зарим нь эхэндээ гайхалтай мэт санагдавч сүүлдээ

олон муу талтай гэдгийг ойлгоно.

On the flying island of Laputa,

Уг зохиолд Лапута хэмээх нисдэг арлын

scientists and social planners pursue extravagant and useless schemes

эрдэмтэд болон нийгмийн шийдвэр гаргагчид хүмүүсийн бодит хэрэгцээг хангахаас илүү

while neglecting the practical needs of the people below.

хэт туйлширсан, ямар ч ашиггүй системийн араас хөөцөлдөж байна.

And the Houyhnhnm who live in perfectly logical harmony

Учир зүйн төгс зохицолдоонд амьдрах Хүэнэм нь

have no tolerance for the imperfections of actual human beings.

жинхэнэ хүний төгс бус байдлыг тэвчиж чаддахгүй байгаагаар гардаг.

With his novel, Swift established a blueprint for dystopia,

Свифт энэхүү бүтээлээрээ хэт их туйлширсан нийгмийн хандлагууд нь

imagining a world where certain trends in contemporary society

тухайн нийгмийнхээ дутагдлуудыг ил болгон харуулдаг талаар дурьдаж,

are taken to extremes,

тэрхүү "дистопи" хэмээх хийсвэр ертөнцийн

exposing their underlying flaws.

өөр өөр төсөөллийг толилуулсан юм.

And the next few centuries would provide plenty of material.

Дараагийн хэдэн зуунд ч бас үүн шиг олон бүтээл төрсөн.

Industrial technology that promised to free laborers

Хэдийгээр аж үйлдвэрлэлийн эрин ажил хөнгөвчлөхийг оролдсон ч

imprisoned them in slums and factories, instead,

эсрэгээрээ бизнес эрхлэгчдийг хаанаас ч илүү баян болгож,

while tycoons grew richer than kings.

жирийн ажилчдыг ядуурал, үйлдвэрүүдэд хорьсон юм.

By the late 1800's, many feared where such conditions might lead.

1800 оны сүүлээр олон хүмүүс ирээдүй цаашид ямар байх бол хэмээн айдаг байлаа.

H. G. Wells's "The Time Machine" imagined upper classes and workers

"Цаг хугацааны машин" зохиолоороо Вэлс нийгмийн дээд болон ажилчин анги

evolving into separate species,

хоёр өөр төрөл зүйл болон хувирч байгаагаар,

while Jack London's "The Iron Heel" portrayed a tyrannical oligarchy

"Төмөр өсгий" зохиолоороо Жэк Лондон ядуу ардыг удирдах

ruling over impoverished masses.

харгис олигархуудыг тус тус дүрсэлсэн байдаг.

The new century brought more exciting and terrifying changes.

Харин шинэ зуун илүү сэтгэл хөдөлгөм бас аймшигтай өөрчлөлтүүдийг авчирсан юм.

Medical advances made it possible to transcend biological limits

Анагаах ухааны дэвшил нь биологийн нөөц чадавхийг хол давах боломж олгож,

while mass media allowed instant communication

сошиал медиагийн тусламжтайгаар энгийн ард түмэн болон

between leaders and the public.

эрх мэдэлтнүүд эгшин зуур холбогдох боломжтой болсон юм.

In Aldous Huxley's "Brave New World", citizens are genetically engineered

Олдус Хагслигийн "Зоригт шинэ ертөнц"-д хотын иргэдийн генийг хүн тус бүр

and conditioned to perform their social roles.

нийгмийн үүргээ зохистой биелүүлэх зорилгоор өөрчилсөн байдаг.

While propaganda and drugs keep the society happy,

Хэдийгээр элдэв суртал болон эм тариа нь нийгмийг жаргалтай байлгах ч

it's clear some crucial human element is lost.

хүн төрөлхтний нэгэн амин чанар үгүй болсон нь тодхон мэдрэгддэг.

But the best known dystopias were not imaginary at all.

Гэвч хамгийн их алдаршсан дистопи нь огтхон ч төсөөллийн зүйл байгаагүй юм.

As Europe suffered unprecedented industrial warfare,

Европчууд урьд хожид байгаагүй агуу дайнтай нүүр тулах үед

new political movements took power.

шинэ улс төрийн хөдөлгөөнүүд хүчээ авч эхэлжээ.

Some promised to erase all social distinctions,

Тэдгээрийн зарим нь нийгмийн бүх ялгааг устгахыг амлаж байхад

зарим нь домог болсон үндэс язгуураар хүмүүсийг нэгтгэхийг оролдож байв.

while others sought to unite people around a mythical heritage.

The results were real-world dystopias

Үр дүнд нь бодит ертөнцийн дистопи бий болсон юм.

where life passed under the watchful eye of the State

Жирийн амьдрал төр засгийн хараан дор өрнөж,

and death came with ruthless efficiency to any who didn't belong.

тэрхүү амьдралын хэв маягт багтаагүй хүн бүрийг

үхэл хайр найргүй дайран авч байв.

Many writers of the time didn't just observe these horrors,

Тэр үеийн зохиолчид тэр аймшигийг зүгээр ажиглаад зогсохгүй

but lived through them.

дунд нь амьдарч байсан юм.

In his novel "We", Soviet writer Yevgeny Zamyatin described a future

ЗХУ-ын зохиолч Евгений Замятин "Бид" бүтээлдээ эрх чөлөө болон

where free will and individuality were eliminated.

хувь хүний онцлог устан алга болсон ертөнцийг дүрсэлжээ.

Banned in the U.S.S.R., the book inspired authors like George Orwell

Энэхүү зохиол нь ЗХУ-д хориглогдсон ч, фашизм, коммунизмын эсрэг тууштай тэмцсэн

who fought on the front lines against both fascism and communism.

Жорж Орвэл зэрэг олон зохиолчдын онгод урам болсон юм.

While his novel "Animal Farm" directly mocked the Soviet regime,

Түүний "Амьтаны ферм" зохиол нь зөвлөлтийн дэглэмийг шууд шүүмжилж,

the classic "1984" was a broader critique of totalitarianism, media, and language.

"1984" зохиол нь тоталитаризм, медиа болон хэл шинжлэлийг өргөн утгаар шүүмжилжээ.

And in the U.S.A., Sinclair Lewis's "It Can't Happen Here"

Харин АНУ-ийн зохиолч Синклэр Люис "Энд болох боломжгүй" зохиолдоо

envisioned how easily democracy gave way to fascism.

ардчилал өөрөө фашизм үүсэх нөхцлийг хичнээн амар тавьдгийг харуулжээ.

In the decades after World War II,

Дэлхийн хоёр дугаар дайны дараах арван жилд

writers wondered what new technologies

цөмийн энерги, хиймэл оюу ухаан, сансрын аялал гэх мэт

like atomic energy, artificial intelligence, and space travel

шинэ үеийн технологи хүн төрөлхтний ирээдүйд

meant for humanity's future.

хэрхэн нөлөөлж болохыг эргэцүүлж эхэлжээ.

Contrasting with popular visions of shining progress,

Олонхи хүмүүс их амжилтыг төсөөлж байсан ч, эсрэгээрээ

dystopian science fiction expanded to films, comics, and games.

дистопи шинжлэх ухааны уран зөгнөлүүд кино, ном, тоглоом болон хүрээгээ тэлжээ.

Robots turned against their creators

Роботууд зохион бүтээгчийнхээ эсрэг босч,

while TV screens broadcast deadly mass entertainment.

зурагт дэлгэцээр маш их хэмжээний цэнгээнт нэвтрүүлгүүд удаа дарааллан гарна.

Workers toiled in space colonies above an Earth of depleted resources

Шавхагдсан нөөцтэй, хүн ам ихэдсэн, гэмт хэрэгт ялзарсан хотуудаар дүүрсэн

and overpopulated, crime-plagued cities.

дэлхийгээс хүмүүс дайжиж, өөр гариг дээр цөхрөнгүй ажиллана.

Yet politics was never far away.

Гэхдээ улс төр үүнээс огтхон ч ангид байгаагүй.

Works like "Dr. Strangelove" and "Watchmen" explored the real threat of nuclear war,

"Манаач", "Ноён Стрэнжлөүв" зэрэг кинонууд цөмийн дайны бодит аюулыг дэлгэж,

Харин "Зарц эмэгтэйн тууж", "V for Vendetta" зэрэг бүтээлүүд

while "V for Vendetta" and "The Handmaid's Tale"

warned how easily our rights could disappear in a crisis.

хямралын үед хүний эрх ямар хурдан үгүй болж болохыг анхааруулна.

And today's dystopian fiction continues to reflect modern anxieties

Өнөөгийн дистопи зөгнөлт зохиолууд энэ цаг үеийн айдас болох

about inequality,

тэгш бус байдал,

climate change,

цаг агаарын өөрчлөлт,

government power,

төр засгийн эрх мэдэл,

and global epidemics.

халдварт өвчин зэргийг тусгасаар байна.

So why bother with all this pessimism?

Тэгвэл яагаад заавал энэ муу бүхэнтэй зууралдах ёстой гэж?

Because at their heart, dystopias are cautionary tales,

Яагаад гэвэл дистопигийн цаад утга нь

not about some particular government or technology,

зүгээр нэг улс төр эсвэл техник технологийн тухай бус

but the very idea that humanity can be molded into an ideal shape.

хүн чанар гэдэг аливаа нэгэн идеал хэвэнд орж болдгийг анхааруулсан учраас юм.

Think back to the perfect world you imagined.

Одоо бүгдээрээ анх төсөөлсөн төгс ертөнцийнхөө талаар дахин бодоцгооё.

Did you also imagine what it would take to achieve?

Та ингэх явцдаа тэрхүү ертөнцийг бүтээхийн тулд юу шаардагдах,

How would you make people cooperate?

хүмүүсийг хэрхэн нэгдүүлэх,

And how would you make sure it lasted?

бас хэрхэн удаан хугацаанд тогтвортой байлгах талаар бодож үзсэн үү?

Now take another look.

Та дахин нэг бодоод үзнэ үү.

Does that world still seem perfect?

Таны төсөөлсөн тэр төгс ертөнц үнэхээр төгс гэж үү?