Why your phone battery gets worse over time - George Zaidan

471,567 views ・ 2023-08-03

TED-Ed


Videoni ijro etish uchun quyidagi inglizcha subtitrlarga ikki marta bosing.

Translator: Mustafo Azizxonov Reviewer: Nazarbek Nazarov
00:07
A drop of gasoline, a match, and a battery, all store energy—
0
7587
4671
Bir tomchi benzin, bir gugurt, va batareya, hammasi energiyani saqlaydi -
00:12
but, after each expends its energy, only the battery is recyclable.
1
12425
4796
lekin, hammasi ishlatilganidan so`ng faqat batareya qayta ishlana oladi.
00:17
That's because, chemically speaking,
2
17472
1793
Chunki, kimyoviy jihatdan aytganda,
00:19
a dead battery is actually not that different from a fresh one.
3
19265
3420
o`lik batareya yangisidan farq qilmaydi
00:23
Most of the batteries we use today take advantage
4
23227
2419
Biz bugun foydalanadigan aksar batareyalar
00:25
of the fact that some metals like to release electrons
5
25646
3295
metallari elektron chiqaradi
00:28
and others like to accept them.
6
28941
2336
va boshqalari qabul qiladi
00:31
For example, in a typical alkaline double-A battery,
7
31527
2920
Masalan, oddiy alkaline double-A batareyalarida,
00:34
zinc metal reacts with hydroxide ions,
8
34447
3045
rux gidroksid ionlar bilan reaksiyaga kirishadi,
00:37
changing into zinc oxide and releasing electrons at the negative terminal.
9
37492
4713
rux oksidiga ayladi va elektronlarni manfiy terminalga chiqaradi.
00:42
The electrons travel through, say, a light bulb,
10
42371
2670
Elektronlar, ayataylik, lampochkada aylanib yuradi
00:45
and then return to the battery at the positive terminal,
11
45041
2836
va batareyaning musbat terminaliga qaytib boradi,
00:47
where they’re accepted by manganese dioxide.
12
47877
3086
u yerda ular maranets dioksidi tomonidan qabul qilinadi.
00:51
Different batteries use different combinations of metals,
13
51297
2920
Turli batareyalar turli metallar kombinatsiyasini
00:54
and sometimes non-metals like graphite,
14
54217
2252
va ba`zan metallmas grafitni ham ishlatadi,
00:56
but the basic idea is to use a pair of chemical reactions
15
56469
3462
lekin, asosiy maqsad bu kimyoviy juftlikni
00:59
to generate a stream of electrons.
16
59931
2544
eletron oqimini yuzaga keltirish.
01:02
Almost all batteries, even single-use batteries,
17
62934
3170
Deyarli hamma batareyalar, hatto bir martalik batareyalar,
01:06
are theoretically rechargeable.
18
66104
2210
nazariy jihatdaqn qayta zaryadlanadi.
01:08
That's because the metals and other chemicals are still right there.
19
68356
3378
Sababi, metallar va boshqalar kimyoviy moddalar hali ham o’sha yerda.
01:11
That’s very different than in, say, gasoline,
20
71901
2336
Bu juda farq qiladi, aytaylik, benzin,
01:14
where the liquid hydrocarbon molecules are converted to gases.
21
74237
4129
suyuq uglevodorod molekulalari gazlarga aylanadigan joyda.
01:18
You can't convert exhaust back into gasoline,
22
78533
3169
Siz chiqitni qayta benzinga aylantira olmaysiz,
01:21
but, with some work you can convert, say, zinc oxide back to zinc.
23
81702
4422
lekin, qisman aylantirishingiz mumkin, aytaylik, rux oksidi ruxga qaytariladi.
01:26
So then what's the difference between these and these?
24
86916
3921
Xo’sh, bular orasida nima farq bor?
01:31
The short answer is that trying to recharge a single-use battery
25
91045
3796
Qisqa javob - bir martalik batareyani qayta zaryadlashga urinish
01:34
doesn’t just force these reactions to run in reverse.
26
94841
3420
teskari reaktsiyaga majburlamaydi.
01:38
It also results in a bunch of side reactions that produce
27
98511
3170
Bu yana yon reaktsiyaga, foydasiz ifloslantiruvchi moddalar,
01:41
useless contaminants,
28
101681
1334
sabab bo`ladi,
01:43
reducing a battery’s capacity;
29
103015
2086
batareya sig`imini kamaytirish;
01:45
and it could even damage the internal structure of the battery,
30
105184
3170
va hatto batareyaning ichki tuzilishiga zarar yetkazishi mumkin,
01:48
leading to a loss of electrical contact and failure.
31
108354
3170
elektr aloqasining yo’qolishiga olib keladi va muvaffaqiyatsizlik.
01:52
Rechargeable batteries are engineered to avoid these issues.
32
112400
3879
Qayta ishlanadigan batareyalar bunday muammolardan saqlanish uchun chiqarilgan.
01:56
Look at this lithium-ion battery.
33
116362
1960
Ushbu lityum-ion batareyaga qarang.
01:58
Both sides have an atomic-level structure that you can imagine as lots of docks.
34
118322
4839
Ikkala tomon atomlarga ega ko’plab ko`prik sifatida tasavvur qilishingiz mumkin.
02:03
So when the battery is powering something,
35
123161
2002
Batareya biror narsani quvvatlantirsa,
02:05
the lithium “ships” give up their electrons to power the circuit,
36
125163
3378
litiy “kemalar” elektronlarini quvvat aylanasi uchun chiqaradi,
02:08
and then sail over to the other side of the battery,
37
128541
2878
va keyin batareyaning boshqa tomonlariga suzib boradi.
02:11
dock in an orderly, organized way,
38
131419
2544
ko`priklar tartibli usulda,
02:13
and meet up with their now-lower-energy electrons.
39
133963
3503
va ularning hozirgi past energiyali elektronlari bilan uchrashadilar.
02:18
When the battery is being charged, the opposite happens.
40
138134
3003
Batareya quvvatlantirilayotganda teskarisi sodir bo`ladi.
02:21
Over the course of hundreds, sometimes thousands, of charge cycles,
41
141387
3545
Yuzlab yillar davomida, ba’zan minglab, zaryad davrlari,
02:24
some of the lithium ion ships sort of veer off course
42
144932
3545
litiy-ionli kemalarning ba’zilari qandaydir yo’ldan chetga chiqish
02:28
and engage in side reactions,
43
148477
2044
va nojo’ya reaktsiyalarda qatnashish,
02:30
producing stuff that increases the internal resistance of the battery,
44
150521
3796
batareyaning ichki qarshiligi ko`payadigan narsalar ishlab chiqarish
02:34
which in turn makes it lose efficiency and power
45
154317
2961
bu esa o’z navbatida muqarrar ravishda o’lguncha
02:37
until it inevitably dies.
46
157278
2461
samaradorligi va quvvatni yo`qotadi.
02:40
Even when that happens, you can bring dead batteries back to life—
47
160323
4045
Bu sodir bo’lganda ham, siz o’lik batare- yalarni hayotga qaytarishingiz mumkin -
02:44
whether they’re rechargeable or not— by recycling them.
48
164368
3295
ular qayta zaryadlanadimi yoki yo’qmi - ularni qayta ishlash orqali.
02:47
The heart of most battery recycling is a process called smelting,
49
167872
3754
Ko`plab b.larning qayta ishlanish protsessining yuragi eritish deb ataladi,
02:51
which is basically just melting the metallic parts.
50
171876
2544
bu asosan faqat metall qismlar eriydi.
02:54
This drives off impurities,
51
174420
1710
Bu iflosliklarni olib tashlaydi,
02:56
returning metals back to their initial, orderly state.
52
176130
3378
metallarni o’z boshlang’ich holiga qaytarish, tartibli holat.
02:59
Unfortunately, in many countries you can’t just toss household batteries
53
179884
3920
Afsuski, ko`pgina davlatlarda siz uy xo`jaligidagi b.larni qayta ishlashingiz
03:03
in with your regular recycling.
54
183804
1836
bilan tashlay olmaysiz.
03:05
You have to take them to a battery collection point or recycling center.
55
185640
3545
Siz ularni batareya to`plammasi yoki q.i.m olib borishingiz kerak.
03:09
Same goes for more complicated rechargeable batteries:
56
189185
2878
Xuddi shu qayta zaryadlanuvchi batareyalarda boradi:
03:12
you need to bring them to a collection point
57
192063
2085
ularni yig’ish nuqtasiga olib kelasiz
03:14
or send them back to the company you bought them from.
58
194148
2586
yoki ularni sotib olgan kompaniyangizga jo`natasiz.
03:16
It’s a pain, but absolutely worth the time and effort,
59
196859
3087
Bu og’riq, lekin mutlaqo vaqt va kuch sarflashga arziydi,
03:19
because recycling batteries is critical.
60
199946
2460
chunki batareyalarni qayta ishlash juda muhim.
03:22
Not only does it prevent potentially toxic battery metals
61
202406
2711
Bu nafaqat potentsial zaharli batareya metallarini
03:25
from leaking into the environment,
62
205117
1794
atrof-muhitga ketishidan oldini oladi
03:26
it conserves scarce— and vital— resources.
63
206911
3420
u kam va hayotiy resurslarni tejaydi.
03:30
Earth has about 22 million tons of lithium—
64
210623
3128
Yerda 22 million tonnaga yaqin litiy bor-
03:33
enough for about 2.5 billion EVs.
65
213751
2794
2.5 milliard EA ga yetadi.
03:36
That sounds like plenty, but it’s only 25% higher than the number of EVs
66
216545
4171
Bu juda ko’p tuyuladi, lekin bu faqat EA sonidan 25% ko’p
03:40
experts believe it’ll take to reach net zero emissions by 2050,
67
220716
4171
mutaxassislar 2050-yilga kelib nol emmisiyaga erishishimizga ishonishadi,
03:44
and that doesn’t even account for laptops, phones, and anything else
68
224887
3212
va bu hatto noutbuklar, telefonlar, va b.n. ni hisobga olishmagan.
03:48
that uses a lithium-ion battery.
69
228099
2127
litiy-ion batareyani ishlatadiganlari.
03:50
Currently, though, most lithium-ion batteries are not manufactured
70
230601
3420
Hozirda, garchi, ko`plab litiy-ion b. lari ishlab chiqarilmaydi
03:54
with recycling in mind.
71
234021
1752
qayta ishlashni hisobga olgan holda.
03:55
The designs are intricate and non-standard,
72
235815
2544
Dizaynlar chalkash va nostandart,
03:58
and the components are held together by almost indestructible glues.
73
238359
3754
va komponentlar ajratib bo`lmas yelimlar bilan mustahkamlangan.
04:02
So today, less than 5% of lithium-ion batteries are recycled.
74
242113
4546
Xo`sh bugun, 5% dan kam litiy-ion batareyalari qayta ishlanadi
04:07
Regulations that clearly define who is responsible for a spent battery
75
247618
4171
Aniq qoidalar sarflangan batareya uchun kim javobgar
04:11
and what should happen to it can boost recycling dramatically.
76
251789
3754
va u bilan qayta ishlashni keskin oshirishi mumkin bolishini aniqlaydi.
04:15
For example, lead-acid batteries are generally subject to stringent regulations
77
255751
4672
Masalan, qo`rg`oshin-kislotali batareyalar odatda qat’iy qoidalarga bo’ysunadi
04:20
and are recycled at much higher rates than lithium-ion batteries.
78
260423
4087
va litiy-ion batareyalaridan ko`p miqdorda qayta ishlanadi.
04:25
Over the next century, we’ll need to recycle huge numbers of EV batteries,
79
265136
4588
Keyingi asrda, biz juda ko`p miqdordagi EV batareyarini qayta ishlashimiz kerak,
04:29
so scientists are working on making the battery recycling process cheaper
80
269724
3837
olimlar batareyalarni qayta ishlashni arzon va yanada ekologik
04:33
and more environmentally friendly.
81
273561
1793
toza qilish ustida ishlashmoqda
04:35
Smelting uses a lot of energy and, depending on the type of battery,
82
275396
3420
Eritish juda ko’p energiyani batareya turiga qarabsarflaydi,
04:38
can release harmful by-products.
83
278816
2044
zararli mahsulotlarni chiqarishi mumkin.
04:41
In addition to regulations, industrial processes, and our own individual choices,
84
281235
4296
Qoidalarga qo’shimcha ravishda, sanoat jarayonlar va shaxsiy tanlovlarimiz,
04:45
battery tech will also continue to evolve.
85
285531
2669
batareya texnologiyasi ham rivojlanishda davom etadi.
04:48
There are proof-of-concept batteries being developed that can convert
86
288200
3420
Kontseptsiyani isbotlovchi batareyalar
04:51
physical force, ambient sound, and even pee into electricity.
87
291620
5089
jismoniy kuch, atrofdagi tovush, va hatto elektrga aylanishi rivojlantirilmoqda.
04:57
But if your top priority is to make your number one source of power, number one,
88
297001
4296
Lekin, agar sizning ustuvor vazifangiz birinchi raqamli quvvat manbaini yasash
05:01
sorry to say, but urine for a long wait.
89
301297
2711
bo`lsa uzur, juda ko`p vaqt kerak.
Ushbu veb-sayt haqida

Ushbu sayt sizni ingliz tilini o'rganish uchun foydali bo'lgan YouTube videolari bilan tanishtiradi. Dunyo bo'ylab eng yaxshi o'qituvchilar tomonidan o'qitiladigan ingliz tili darslarini ko'rasiz. Videoni u yerdan o'ynash uchun har bir video sahifasida ko'rsatilgan inglizcha subtitrlarga ikki marta bosing. Subtitrlar video ijrosi bilan sinxronlashtiriladi. Agar sizda biron bir fikr yoki so'rov bo'lsa, iltimos, ushbu aloqa formasi orqali biz bilan bog'laning.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7