How we conquered the deadly smallpox virus - Simona Zompi

Çeviri: Beril Marhan Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

10,000 years ago,

10.000 yıl evvel,

a deadly virus arose in northeastern Africa.

ölümcül bir virüs kuzeydoğu Afrika'da ortaya çıktı.

The virus spread through the air,

Virüs hava yoluyla yayılarak

attacking the skin cells,

hastaların deri hücrelerine,

bone marrow,

kemikiliklerine,

spleen,

dalaklarına

and lymph nodes of its victims.

ve lenf bezelerine saldırdı.

The unlucky infected developed fevers,

Hastalık bulaşan şanssız insanlarda ateş, kusma

vomiting,

ve isilik gibi

and rashes.

belirtiler ortaya çıktı.

30% of infected people died

Hastalık bulaşan insanların %30'u

during the second week of infection.

hastalığın ikinci haftası öldü.

Survivors bore scars and scabs

Kurtulanlar hayatları boyunca yaralarla

for the rest of their lives.

ve yara kabukları ile yaşadılar.

Smallpox had arrived.

Çiçek hastalığı baş gösterdi.

In 1350 B.C., the first smallpox epidemics

M.Ö. 1350'de ilk çiçek hastalığı salgını

hit during the Egypt-Hittite war.

Mısır-Hitit savaşı sırasında meydana geldi.

Egyptian prisoners spread smallpox

Mısırlı esirler çiçek hastalığını

to the Hittites,

Hititlilere bulaştırdı

which killed their king

bu da krallarının ölmesine

and devastated his civilization.

ve uygarlığın tahrip olmasına neden oldu.

Insidiously, smallpox made its way around the world

Çiçek hastalığı Mısırlı tüccarlar sayesinde

via Egyptian merchants,

sinsice dünyaya yayıldı.

then through the Arab world with the Crusades,

Ardından, savaşlar ile Arap dünyasına

and all the way to the Americas

ve İspanyol ve Portekiz fetihleri

with the Spanish and Portuguese conquests.

sayesinde güney ve kuzey Amerika'ya yayıldı.

Since then, it has killed billions of people

O zamandan beri, milyarlarca insanı öldürdü.

with an estimated 300 to 500 million people

Tahminen sadece 20. yüzyılda 300 ila 500 milyon

killed in the 20th century alone.

insanı öldürdü.

But smallpox is not unbeatable.

Fakat çiçek hastalığı yenilemez değil.

In fact, the fall of smallpox started

Aslında, çiçek hastalığının düşüşü

long before modern medicine.

modern tıptan çok önce başladı.

It began all the way back in 1022 A.D.

M.S. 1022'de başladı.

According to a small book, called

"Çiçek Hastalığının Doğru Tedavisi"

"The Correct Treatment of Small Pox,"

adlı küçük bir kitaba göre,

a Buddhist nun living in a famous mountain

Sichuan'ın güneyinde "O Mei Shan" isimli

named O Mei Shan

ünlü bir dağda

in the southern providence of Sichuan

Budist bir rahibe yaşıyordu.

would grind up smallpox scabs

Çiçek hastalığı yaralarının kabuklarını öğütüp

and blow the powder into nostrils of healthy people.

tozu sağlıklı insanların burun deliklerine üflüyordu.

She did this after noticing

Bunu çiçek hastalığına

that those who managed to survive smallpox

bir kez yakalananların tekrar yakalanmadığını

never got it again,

farkettikten sonra yaptı

and her odd treatment worked.

ve ilginç tedavisi işe yaradı.

The procedure, called variolation,

Bu sürece variolizasyon dendi

slowly evolved

ve yavaşça gelişti.

and by the 1700's,

1700'lere kadar

doctors were taking material from sores

doktorlar yaralardan parçalar alıyor

and putting them into healthy people

ve onları kola yapılan dört ya da

through four or five scratches on the arm.

beş çizik yardımıyla sağlıklı insanlara veriyordu.

This worked pretty well

Aşılanan insanlar

as inoculated people would not get reinfected,

tekrar hastalanmadığı için bu yol işe yaradı

but it wasn't foolproof.

fakat kusursuz değildi.

Up to three percent of people

İnsanların %3'ü

would still die after being exposed to the puss.

bu tedavi yöntemine rağmen ölüyordu.

It wasn't until English physician Edward Jenner

Modern tedavi yöntemimiz İngiliz doktor

noticed something interesting about dairy maids

Edward Jenner mandırada çalışan sütçü kızlarla

that we got our modern solution.

ilgili ilginç bir şey farkedene kadar yoktu.

At age 13, while Jenner was apprentice

Edward 13 yaşında Bristol yakınındak Sodbury'de

to a country surgeon and apothecary

bir cerrah ve eczacının çırağıyken

in Sodbury, near Bristol,

sütçü kızın birinin "sığır çiçek hastalığı

he heard a dairy maid say,

geçirdiğimden asla

"I shall never have smallpox, for I have had cowpox.

çiçek hastalığına yakalanmayacağım ve asla çirkin kabarcıklı

I shall never have an ugly, pockmarked face."

bir yüzüm olmayacak," dediğini duydu.

Cowpox is a skin disease

Sığır çiçek hastalığı

that resembles smallpox and infects cows.

çiçek hastalığını andıran ve ineklere bulaşan bir hastalık.

Later on, as a physician,

Daha sonraları, bir doktorken

he realized that she was right,

kızın haklı olduğunu fark etti.

women who got cowpox didn't develop

Sığır çiçek hastalığına yakalanan kadınlar

the deadly smallpox.

ölümcül çiçek hastalığına yakalanmıyordu.

Smallpox and cowpox viruses are from the same family.

Çiçek hastalığı ve sığır çiçek hastalığı; virüsü aynı aileden.

But when a virus infects an unfamiliar host,

Fakat bir virüs yabancı bir konuğa bulaştığında,

in this case cowpox infecting a human,

bu durumda sığır çiçek hastalığını insana bulaşması,

it is less virulent,

daha az öldürücüdür.

so Jenner decided to test

Bu yüzden Jenner sığır çiçek hastalığı

whether the cowpox virus could be used

virüsünün çiçek hastalığına karşı korunmada kullanılıp

to protect against smallpox.

kullanılamayacağını test etmeye karar verdi.

In May 1796, Jenner found a young dairy maid,

Mayıs 1796'da Jenner Sarah Nelmes adında

Sarah Nelmes,

genç bir sütçü kız buldu.

who had fresh cowpox lesions on her hand and arm

Bu kız Blossom isimli bir inekten sığır çiçek hastalığı kapmıştı

caught from the utters of a cow named Blossom.

ve kollarında yeni açılmış yaralar bulunmaktaydı.

Using matter from her pustules,

Yaralarındaki maddeyi kullanarak

he inoculated James Phipps,

bahçivanının 8 yaşındaki

the eight-year-old son of his gardener.

oğlu James Phipps'i aşıladı.

After a few days of fever and discomfort,

Bir kaç günlük ateş ve ağrıdan sonra

the boy seemed to recover.

çocuk iyileşti.

Two months later, Jenner inoculated the boy again,

İki ay sonra, Jenner çocuğu tekrar aşıladı.

this time with matter from a fresh smallpox lesion.

Bu defa taze çiçek hastalığı yaralarındaki maddeyi kullandı.

No disease developed,

Hiçbir hastalık gelişmedi

and Jenner concluded that protection was complete.

ve Jenner korumanın tamamlandığına karar verdi.

His plan had worked.

Planı işe yaradı.

Jenner later used the cowpox virus

Jenner sonraları sığır çiçek hastalığı virüsünü

in several other people

birkaç insana daha uyguladı

and challenged them repeatedly with smallpox,

ve sık sık çiçek hastalığına karşı tepkilerine baktı.

proving that they were immune to the disease.

Hepsi de hastalığa karşı bağışıklık kazanmıştı.

With this procedure,

Bu prosedür sayesinde,

Jenner invented the smallpox vaccination.

Jenner çiçek aşısını keşfetti.

Unlike variolation, which used actual smallpox virus

İnsanları korumak için gerçek çiçek hastalığı virüsünün kullanıldığı

to try to protect people,

variolizasyonun aksine,

vaccination used the far less dangerous cowpox virus.

aşıda çok daha az tehlikeli olan sığır çiçek hastalığı virüsü kullanıldı.

The medical establishment,

Günümüzdeki gibi tedbirli

cautious then as now,

tıbbi kuruluşlar

deliberated at length over his findings

kabul etmeden evvel buluşları üzerine

before accepting them.

uzun uzun tartıştı.

But eventually vaccination was gradually accepted

Ama sonunda aşılama yavaş yavaş kabul gördü

and variolation became prohibited in England in 1840.

ve 1840'da İngiltere'de variolizasyon

yasaklandı.

After large vaccination campaigns

19. ve 20. yüzyıllar boyunca gerçekleşen

throughout the 19th and 20th centuries,

geniş çaplı aşılama kampanyaları sonrası

the World Health Organization certified

Dünya Sağlık Organizasyonu 1979'da

smallpox's eradication in 1979.

çiçek hastalığının tamamen yok edildiğini tasdikledi.

Jenner is forever remembered

Jenner hep

as the father of immunology,

immünolojinin babası olarak hatırlandı

but let's not forget the Buddhist nun,

ama sütçü kız Sarah Nelmes'i,

dairy maid Sarah Nelmes, and James Phipps,

inek Blossom'ı

ve James Phipps'i de unutmayalım.

all heroes in this great adventure of vaccination

Bütün bu kahramanlar çiçek hastalığının kökünü kurutan

who helped eradicate smallpox.

aşılama macerasında büyük rol oynadı.