How we conquered the deadly smallpox virus - Simona Zompi

Làm thế nào chúng ta đã đánh bại virus bệnh đậu mùa chết người - Simona Zompi

Translator: Nhu PHAM Reviewer: Vu-An Phan

10,000 years ago,

10.000 năm trước,

a deadly virus arose in northeastern Africa.

một loại virus chết người đã phát sinh ở đông bắc châu Phi.

The virus spread through the air,

Virus lây lan qua không khí,

attacking the skin cells,

tấn công các tế bào da,

bone marrow,

tủy xương,

spleen,

lá lách,

and lymph nodes of its victims.

và hạch bạch huyết của nạn nhân của nó.

The unlucky infected developed fevers,

Những người kém may mắn bị nhiễm bệnh phát sốt,

vomiting,

nôn mửa,

and rashes.

và phát ban.

30% of infected people died

30% số người bị nhiễm đã chết

during the second week of infection.

ở tuần thứ hai bị lây nhiễm.

Survivors bore scars and scabs

Những người sống sót mang những vết sẹo và vảy

for the rest of their lives.

cho đến suốt phần còn lại của cuộc đời mình.

Smallpox had arrived.

Bệnh đậu mùa đã đến.

In 1350 B.C., the first smallpox epidemics

Vào năm 1350 TCN, dịch bệnh đậu mùa đầu tiên

hit during the Egypt-Hittite war.

đã nổ ra trong thời kỳ chiến tranh Ai Cập-Hittite.

Egyptian prisoners spread smallpox

tù nhân Ai Cập lây lan bệnh đậu mùa

to the Hittites,

cho người Hittites,

which killed their king

và căn bệnh này đã giết chết vị vua của họ

and devastated his civilization.

và tàn phá nền văn minh dưới thời ông ấy.

Insidiously, smallpox made its way around the world

Một cách quỷ quyệt, bệnh đậu mùa đã lan ra toàn thế giới

via Egyptian merchants,

theo chân các thương nhân Ai Cập,

then through the Arab world with the Crusades,

sau đó thông qua thế giới À Rập với cuộc thập tự chinh,

and all the way to the Americas

và hướng đến châu Mỹ

with the Spanish and Portuguese conquests.

cùng với những cuộc chinh phục của người Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha.

Since then, it has killed billions of people

Kể từ đó, nó đã giết chết hàng tỷ người

with an estimated 300 to 500 million people

với ước tính khoảng 300-500 triệu người

killed in the 20th century alone.

thiệt mạng chỉ riêng trong thế kỷ 20.

But smallpox is not unbeatable.

Nhưng bệnh đậu mùa không phải là bất khả chiến bại.

In fact, the fall of smallpox started

Trên thực tế, sự sụp đổ của bệnh đậu mùa bắt đầu

long before modern medicine.

từ lâu trước nền y học hiện đại.

It began all the way back in 1022 A.D.

Nó được bắt đầu từ năm 1022 sau Công Nguyên

According to a small book, called

Theo một cuốn sách nhỏ, gọi là

"The Correct Treatment of Small Pox,"

"Cách điều trị chính xác bệnh đậu mùa"

a Buddhist nun living in a famous mountain

một nữ tu Phật giáo sống trong một ngọn núi nổi tiếng

named O Mei Shan

tên là O Mei Shan

in the southern providence of Sichuan

ở vùng phía nam của Sichuan

would grind up smallpox scabs

đã nghiền những vảy nến của đậu mùa thành bột

and blow the powder into nostrils of healthy people.

và thổi thứ bột này vào lỗ mũi của những người khỏe mạnh.

She did this after noticing

Bà ấy làm điều này sau khi nhận thấy rằng

that those who managed to survive smallpox

những người sống sót qua căn bệnh đậu mùa

never got it again,

thì không bao giờ mắc bệnh trở lại,

and her odd treatment worked.

và phương pháp điều trị kỳ lạ của bà đã hiệu nghiệm.

The procedure, called variolation,

Tiến trình này, được gọi là chủng đậu,

slowly evolved

phát triển một cách chậm chạp

and by the 1700's,

và vào những năm 1700,

doctors were taking material from sores

các bác sĩ đã tiến hành lấy một số vật chất trong vết lở loét

and putting them into healthy people

và đưa chúng vào cơ thể những người khỏe mạnh

through four or five scratches on the arm.

thông qua bốn hoặc năm vết trầy xước trên cánh tay.

This worked pretty well

Điều này đưa đến kết quả khá tốt

as inoculated people would not get reinfected,

khi mà những người được tiêm chủng sẽ không bị nhiễm bệnh trở lại,

but it wasn't foolproof.

nhưng nó không phải là hiệu quả hoàn toàn.

Up to three percent of people

Lên đến ba phần trăm số người

would still die after being exposed to the puss.

sẽ vẫn chết sau khi tiếp xúc với mầm bệnh

It wasn't until English physician Edward Jenner

Chỉ đến khi vị bác sĩ người Anh Edward Jenner

noticed something interesting about dairy maids

nhận thấy một điều gí đó thú vị ở những người vắt sữa

that we got our modern solution.

mà chúng ta mới có được một giải pháp hiện đại như ngày hôm nay.

At age 13, while Jenner was apprentice

Ở tuổi 13, trong khi Jenner còn là người học việc

to a country surgeon and apothecary

cho một bác sĩ phẫu thuật trong nước và là nhà bào chế thuốc

in Sodbury, near Bristol,

ở Sodbury, gần Bristol,

he heard a dairy maid say,

ông đã nghe thấy một công nhân vắt sữa nói,

"I shall never have smallpox, for I have had cowpox.

"Tôi sẽ không bao giờ mắc bệnh đậu mùa, bởi vì tôi đã bị đậu mùa bò.

I shall never have an ugly, pockmarked face."

Tôi sẽ không bao giờ có một khuôn mặt rỗ xấu xí."

Cowpox is a skin disease

Đậu mùa bò là một căn bệnh ngoài da

that resembles smallpox and infects cows.

giống như bệnh đậu mùa và lây nhiễm cho bò.

Later on, as a physician,

Về sau, là một bác sĩ,

he realized that she was right,

ông nhận ra rằng cô ấy đã đúng,

women who got cowpox didn't develop

phụ nữ nhiễm đậu mùa bò không phát triển

the deadly smallpox.

mầm mống đậu mùa chết người ở người.

Smallpox and cowpox viruses are from the same family.

Vi-rút bệnh đậu mùa và đậu mùa bò xuất phát từ cùng một gia đình.

But when a virus infects an unfamiliar host,

Nhưng khi một virus lây nhiễm một chủ thể không quen thuộc,

in this case cowpox infecting a human,

trong trường hợp này đậu mùa bò lây nhiễm cho con người,

it is less virulent,

thì trở nên ít độc hơn,

so Jenner decided to test

Vì vậy Jenner quyết định kiểm tra

whether the cowpox virus could be used

xem liệu virus đậu mùa bò đó có thể được sử dụng

to protect against smallpox.

để bảo vệ chống lại bệnh đậu mùa.

In May 1796, Jenner found a young dairy maid,

Vào tháng 5 năm 1796, Jenner tìm thấy một cô công nhân chăn nuôi bò sữa trẻ,

Sarah Nelmes,

Sarah Nelmes,

who had fresh cowpox lesions on her hand and arm

người đang có một tổn thương trên bàn tay và cánh tay do đậu mùa bò

caught from the utters of a cow named Blossom.

từ một con bò tên là Blossom.

Using matter from her pustules,

Sử dụng các vật chất từ các nốt mụn mủ của cô,

he inoculated James Phipps,

ông đã tiêm chủng cho James Phipps,

the eight-year-old son of his gardener.

đứa con trai 8 tuổi của người làm vườn của mình.

After a few days of fever and discomfort,

Sau một vài ngày sốt và khó chịu,

the boy seemed to recover.

cậu bé dường như đã phục hồi.

Two months later, Jenner inoculated the boy again,

Hai tháng sau, Jenner tiêm chủng cho cậu một lần nữa,

this time with matter from a fresh smallpox lesion.

thời gian này, với các vật chất lấy từ một tổn thương mới từ bệnh đậu mùa.

No disease developed,

Mầm bệnh không phát triển,

and Jenner concluded that protection was complete.

và Jenner kết luận rằng sự bảo vệ đã được hoàn tất.

His plan had worked.

Kế hoạch của ông đã thành công.

Jenner later used the cowpox virus

Jenner sau đó sử dụng các vi-rút đó

in several other people

trên một số người khác

and challenged them repeatedly with smallpox,

và thách thức họ nhiều lần với bệnh đậu mùa,

proving that they were immune to the disease.

để chứng minh rằng họ đã được miễn dịch với bệnh.

With this procedure,

Với tiến trình này,

Jenner invented the smallpox vaccination.

Jenner đã phát minh ra tiêm chủng bệnh đậu mùa.

Unlike variolation, which used actual smallpox virus

Không giống như chủng đậu, phương pháp sử dụng virus bệnh đậu mùa thực sự

to try to protect people,

để cố gắng bảo vệ con người,

vaccination used the far less dangerous cowpox virus.

tiêm phòng sử dụng loại virus ít nguy hiểm hơn nhiều là virus đậu mùa bò.

The medical establishment,

Cơ sở y học,

cautious then as now,

vốn rất thận trọng từ trước đến giờ,

deliberated at length over his findings

đã cân nhắc rất thận trọng những phát hiện này của Jenner

before accepting them.

trước khi thực sự chấp nhận chúng.

But eventually vaccination was gradually accepted

Nhưng cuối cùng, tiêm phòng đã dần dần được chấp nhận

and variolation became prohibited in England in 1840.

và chủng đậu đã hoàn toàn bị cấm

tại Anh vào năm 1840.

After large vaccination campaigns

Sau chiến dịch tiêm phòng lớn

throughout the 19th and 20th centuries,

trong suốt thế kỷ 19 và 20,

the World Health Organization certified

tổ chức y tế thế giới đã chứng nhận

smallpox's eradication in 1979.

bệnh đậu mùa đã hoàn toàn bị xóa sổ vào năm 1979.

Jenner is forever remembered

Jenner mãi mãi được ghi nhớ

as the father of immunology,

như là cha đẻ của ngành miễn dịch học,

but let's not forget the Buddhist nun,

nhưng chúng ta cũng không quên cô công nhân chăn nuôi bò sữa Sarah Nelmes,

dairy maid Sarah Nelmes, and James Phipps,

con bò Blossom,

và James Phipps,

all heroes in this great adventure of vaccination

Tất cả các anh hùng trong cuộc phiêu lưu tuyệt vời này của vắc xin tiêm phòng

who helped eradicate smallpox.

những người đã giúp diệt trừ bệnh đậu mùa.