The largest river on Earth is actually in the sky - Iseult Gillespie

Çeviri: esra kurul Gözden geçirme: Cihan Ekmekçi

The largest rainforest in the world, the Amazon,

Dünyanın en büyük yağmur ormanı olan Amazon,

exists between two rivers— but not in the way you might think.

iki nehir arasında bulunur - ama düşündüğünüz şekilde değil.

At ground level, the Amazon River and its tributaries weave their path.

Zemin seviyesinde, Amazon Nehri ve kolları yollarını örüyor.

But above the canopy, bigger waterways are on the move.

Ancak gölgeliğin üstünde, daha büyük su yolları hareket halinde.

These flying rivers are almost invisible, but are essential to life on Earth.

Bu uçan nehirler neredeyse görünmez ancak Dünya'daki yaşam için gerekli.

As rain seeps into the soil,

Yağmur toprağa sızarken,

trees draw water back up through their roots

ağaçlar suyu köklerinden geri çeker

and pump it through their trunks for nourishment.

ve beslenmek için gövdelerine pompalar.

The leaves and stems transpire, or release,

Yapraklar ve gövdeler,

excess water in the form of vapor.

fazla suyu buharlaştırır veya serbest bırakır.

In the Amazon,

Amazon'da,

a fully grown tree transpires between 200 and 1,000 liters of water a day.

tamamen büyümüş bir ağaç günde 200 ila 1.000 litre su yayar.

This collective release creates a startling phenomenon:

Bu toplu salıverme şaşırtıcı bir fenomen yaratıyor:

huge jets of rapid, humid air that constantly flow above the canopy.

gölgelik üzerinde sürekli olarak akan büyük hızlı, nemli hava jetleri.

Dubbed “flying rivers” by a Brazilian climatologist,

Brezilyalı bir klimatolog tarafından "uçan nehirler" olarak adlandırılan

these aerial waterways carry about 20 billion tons of water

bu hava su yolları, günde yaklaşık 20 milyar ton suyu

through the air per day.

havada taşıyor.

This is more than the Amazon River’s daily output into the ocean.

Bu, Amazon Nehri'nin okyanusa günlük üretiminin üzerindedir.

Along the equator, the trade winds blow from east to west.

Ekvator boyunca ticaret rüzgarları doğudan batıya doğru esiyor.

Caught in these winds, flying rivers flow in the same direction

Bu rüzgarlara yakalanan uçan nehirler, And Dağları'yla karşılaşmadan önce

before encountering the Andes.

aynı yöne doğru akıyor.

The mountains act like a giant barrier,

Dağlar dev bir bariyer gibi davranıyor,

causing the winds and rivers to redirect southwards.

rüzgarların ve nehirlerin güneye doğru yönlenmesine neden oluyor.

When flying rivers meet the masses of cold air,

Uçan nehirler soğuk hava kütleleriyle karşılaştığında

they grow heavier and release torrents of water.

ağırlaşırlar ve sağanak su salıverirler.

In this way, they bring rain, cooler temperatures,

Bu şekilde Güney Amerika'nın büyük bir kısmına yağmur,

and humidity to much of South America.

daha düşük sıcaklıklar ve nem getiriyorlar.

But these waterways are under threat.

Ancak bu su yolları tehdit altında.

Clearing the Amazon for agriculture and industry

Amazon'u tarım ve sanayi için temizlemek

is already causing flying rivers to dry up,

hazırda uçan nehirlerin kurumasına neden olarak

leading to drought and hotter temperatures across South America.

Güney Amerika'da kuraklığa ve daha yüksek sıcaklıklara yol açıyor.

If this pattern continues,

Bu düzen böyle devam ederse

swaths of the continent may be reduced to desert in a matter of decades.

Kıtanın büyük bir kısmı birkaç on yıl içinde çöle dönüşebilir.

In response, a radical movement is working intensely to keep the rainforest—

Buna karşılık radikal bir hareket, yağmur ormanlarını ve uçan nehirleri

and the flying rivers— alive.

canlı tutmak için yoğun bir şekilde çalışıyor.

The northwest of the Peruvian Amazon is the territory of the Wampís Nation,

Peru Amazon'unun kuzeybatısı, 15.000'den fazla kişiden oluşan bir topluluk olan

a community of over 15,000 people

Wampís Ulusu'nun bölgesidir.

who manage over 130,000 square kilometers of land.

olan Wampís Ulusu'nun topraklarıdır.

These Indigenous people have lived in the rainforest for thousands of years,

Bu Yerli halk binlerce yıldır yağmur ormanlarında yaşıyor,

practicing sustainable hunting, fishing, and agriculture.

sürdürülebilir avcılık, balıkçılık ve tarım yapıyor.

For the Wampís,

Wampiler için

protecting the rainforest has long meant fighting invaders.

yağmur ormanlarını korumak işgalcilere karşı savaşmaktı.

Between the 15th and 17th centuries,

15. ve 17. yüzyıllar arasında,

Wampís people resisted and expelled the Incas

Wampís halkı İnkalara ve daha sonra

and later the Spanish colonists who exploited the rainforest.

yağmur ormanlarını sömüren İspanyol sömürgecilere direndi ve onları kovdu.

Today, the Wampís Nation are still battling extractive industries—

Bugün, Wampís Ulusu hala maden çıkarma endüstrileri

and the policies that sanction them.

ve onları onaylayan politikalarla mücadele ediyor.

For instance, since the 1960s,

Örneğin, 1960'lardan beri Peru hükümeti,

the Peruvian government has been licensing the Wampís’ territory

Peru hükümeti Wampís topraklarını altın madenciliği

to corporations for gold mining and oil extraction.

ve petrol çıkarma şirketlerine ruhsatlandırıyor.

These activities poison the rivers, clear thousands of trees,

Bu faaliyetler nehirleri zehirliyor, binlerce ağacı yok ediyor

and threaten the Wampís way of life.

ve Wamp yaşam tarzını tehdit ediyor.

In 2015, after years of protests and negotiations,

2015 yılında, yıllarca süren protesto ve müzakerelerden sonra

the community formed the Autonomous Territorial Government

topluluk Wampís Ulusunun Özerk Bölgesel Hükümetini kurdu.

of the Wampís Nation.

While the Wampís people remain Peruvian citizens,

Wampiler halkı Peru vatandaşı olarak kalırken,

they seek recognition as a government

kendi topraklarından, ormanlarından

responsible for their own lands, forests, and internal affairs.

ve iç işlerinden sorumlu bir hükümet olarak tanınmak istiyorlar.

In its policies, the Wampís Nation prioritizes collective land ownership,

Wampís Nation, politikalarında kolektif arazi mülkiyetine,

cultural preservation, and conservation of animals, plants,

kültürel korumaya ve yağmur ormanlarını koruyan hayvanların, bitkilerin

and natural cycles that protect the rainforest.

ve doğal döngülerin korunmasına öncelik veriyor.

This is the foundation of their philosophy of Tarimat Pujut,

Bu onların Tarimat Pujut felsefesinin, yani yiyecek, dostluk

or living in harmony with nature

ve yaşam kalitesini garanti altına almak için

to ensure food, friendships, and quality of life.

doğayla uyum içinde yaşamanın temelidir.

The high, humid forest of the Wampís Nation

Wampís Ulusu'nun yüksek, nemli ormanı,

is crucial to the flying river cycle,

uçan nehir döngüsü için çok önemlidir

transpiring over 34 million liters of water a day

nehir döngüsü için çok önemlidir ve günde 34 milyon litreden fazla suyun

that flow to Peru, Ecuador, and Colombia.

Peru, Ekvador ve Kolombiya'ya akmasını sağlar.

To track this output, Wampís scientists measure rainfall, monitor the wind,

Bu çıktıyı takip etmek için Wampís'teki bilim insanları yağış miktarını ölçüyor,

rüzgarı izliyor ve yapraklar ile topraktaki su seviyelerini tartıyor.

and weigh water levels in leaves and soil.

One of their climate goals is to defend this and other natural systems,

İklim hedeflerinden biri, karbon yutağı görevi gören doğal toprak

including native soil that acts as a carbon sink

ve yangın bariyeri görevi gören orman da dahil olmak üzere

and the forest itself as a fire barrier.

bu ve diğer doğal sistemleri korumak.

The Wampís Nation constantly battles corporations that threaten these systems.

Wampís Ulusu sürekli olarak bu sistemleri tehdit eden şirketlerle savaşır.

Between 2016 and 2018,

2016 ve 2018 yılları arasında

the community fought illegal gold mining along the Santiago River.

topluluk, Santiago Nehri boyunca yasadışı altın madenciliği ile mücadele etti.

They organized protests, uncovered mercury pollution,

Protestolar düzenlediler, cıva kirliliğini ortaya çıkardılar,

guarded the area, and attacked illegal machinery for months,

bölgeyi korudular ve aylarca yasa dışı makinelere saldırdılar,

eventually expelling the miners.

sonunda madencileri sınır dışı ettiler.

And in 2017, the Wampís Nation successfully petitioned a court

Ve 2017'de Wampís Nation, özel bir petrol şirketinin topraklarından çıkarılması için

to bar a private oil company from their land.

mahkemeye başarılı bir şekilde dilekçe verdi.

While these are significant victories,

Bunlar önemli zaferler olsa da

the Wampís Nation and other Indigenous groups need more recognition and support.

Wampís Ulusu ve diğer Yerli grupların daha fazla tanınmaya ve desteğe ihtiyacı var.

Indigenous people and local communities live in and manage

Yerli halklar ve yerel topluluklar

dünya topraklarının dörtte birinden fazlasında yaşıyor ve yönetiyorlar.

more than a quarter of the world’s land,

but only have legal ownership to a small percentage of it.

ancak bunun yalnızca küçük bir yüzdesinin yasal mülkiyeti var.

And less than 1% of international climate and forest funds

Ve uluslararası iklim ve orman fonlarının %1'den azı

go to their crucial conservation efforts.

bu önemli koruma çabalarına ayrılıyor.

This is despite the fact that forests managed by Indigenous people

Bu, Yerli halk tarafından yönetilen ormanların daha iyi hayatta kalma

oranlarına sahip olmasına rağmen böyledir.

have better survival rates.

The Amazon is often described with language evocative of a giant organism—

Amazon genellikle büyüyen, ölen, karbondioksit soluyan ve oksijen veren

one that grows, dies, breathes in carbon dioxide and exhales oxygen.

dev bir organizmayı çağrıştıran bir dille tanımlanır.

The processes that sustain it weave together in a complex

Onu ayakta tutan süreçler, su, hava, toprak ve insan faaliyetlerinden oluşan

and often invisible web of water, air, soil, and human activity—

karmaşık ve çoğu zaman görünmez bir ağ içinde bir arada örülür;

both destructive and protective.

hem yıkıcı hem de koruyucu.

We are far from understanding it in its entirety,

Bütünüyle anlamaktan uzaktayız

but some are closer than others.

ancak bazıları diğerlerinden daha yakın.