Sex Determination: More Complicated Than You Thought

Translator: Bedirhan Cinar

Çeviri: Esra Çakmak Gözden geçirme: Miraç Şendil

My wife is pregnant right now with our first child,

Eşim şu anda ilk çocuğumuza hamile

and when people see her with her big baby bump,

ve insanlar onu karnı burnunda görünce

the first question people ask, almost without fail, is,

istisnasız ilk sordukları soru şu oluyor:

"Is it a boy or is it a girl?"

"Kız mı yoksa erkek mi?"

Now, there are some assumptions behind that question

Bu sorunun arka planında,

kendi insan biyolojik yapı aşinalığımız dolayısıyla

that we take for granted

because of our familiarity with our own human biology.

kanıksadığımız bazı varsayımlar var.

For human babies, we take it for granted that there's a 50/50 chance

İnsan yavruları için erkek veya kız olma ihtimalini

of either answer, boy or girl.

%50-%50 olarak algılıyoruz.

Peki neden böyle?

But why is it that way?

Well, the answer depends on the sex determination system

Bunun cevabı, bizim türümüz özelinde evrimleşen

cinsiyet belirleme sistemine bağlı.

that has evolved for our species.

You see, for most mammals,

Çoğu memeli için bebeğin cinsiyeti,

the sex of a baby is determined genetically

genetik olarak XY kromozom sistemiyle belirleniyor.

with the XY chromosome system.

Mammals have a pair of sex chromosomes,

Memelilerin bir çift cinsiyet kromozomu vardır,

one passed down from mom, and one from dad.

bunlardan biri anneden ve diğeri de babadan geçer.

A pair of X's gives us a girl,

Bir çift X sonucunda kız

and an X and a Y together gives us a boy.

ve X ile Y'nin birleşmesiyle de erkek olur.

Since females only have X's to pass on in their egg cells,

Kadınlarda yumurta hücresine iletecek yalnızca X olduğu

and males can give either an X or a Y in their sperm cells,

ve erkeklerin sperm hücrelerinden X ya da Y verebilecekleri için

the sex is determined by the father

cinsiyeti baba belirler

and the chance of producing a male or a female is 50/50.

ve erkek veya kız olma ihtimali %50-%50'dir.

This system has worked well for mammals,

Bu sistem memelilerde iyi işledi

but throughout the tree of life, we can see other systems

fakat hayat ağacı boyunca,

diğer hayvanlar için de iyi işleyen başka sistemler olduğunu görebiliyoruz.

that have worked just as well for other animals.

There are other groups of animals that also have genetic sex determination,

Genetik cinsiyet belirlemeye sahip farklı tür hayvanlar da var

but their systems can be pretty different from ours.

fakat onların sistemi, bizimkinden oldukça farklı olabiliyor.

Birds and some reptiles have their sex genetically determined,

Kuşlar ve bazı sürüngenlerde cinsiyet genetik olarak belirleniyor

but instead of the sex being determined by dad,

fakat cinsiyetin baba tarafından belirlenmesi yerine,

their sex is determined by mom.

anne tarafından belirleniyor.

In those groups, a pair of Z sex chromosomes

Bu gruplarda, bir çift Z cinsiyet kromozomu sonucunda erkek oluyor,

produces a male, so these males only have Z's to give.

bu yüzden erkeklerde aktarabilecekleri yalnızca Z var.

However, in these animals, one Z and one W chromosome together,

Bununla birlikte, bu hayvanlarda

bir Z ve bir W kromozomu bir çift olarak birlikte dişi üretiyor.

as a pair, produces a female.

In this system, the chance of a male or a female is still 50/50,

Bu sistemde, erkek veya dişi olma ihtimali hâlâ %50-%50,

it just depends on whether mom puts a Z or a W

annenin yumurtasına Z veya W koymasına bağlı olarak

into her egg.

sonuç değişiyor.

Certain groups have taken genetic sex determination

Bazı gruplarda genetik cinsiyet belirleme

in completely other directions.

tamamen farklı yönlerde ilerliyor.

Ants, for example, have one of the most interesting systems

Mesela, cinsiyet belirlemede en ilginç sistemlerden biri karıncalar,

for determining sex, and because of it, if you are a male ant,

bundandır ki eğer erkek karıncaysanız babanız olmuyor.

you do not have a father.

In an ant colony, there are dramatic divisions of labor.

Bir karınca kolonisinde, dramatik iş bölümü gerçekleşir.

There are soldiers that defend the colony,

Koloniyi koruyan askerler vardır,

there are workers that collect food, clean the nest and care for the young,

yiyecek toplayan işçiler, yuvayı temizleyen ve yavrulara bakanlar vardır

and there's a queen and a small group of male reproductives.

ve bir kraliçe ile üremede rol alan küçük bir grup erkek karınca vardır.

Now, the queen will mate and then store sperm from the males.

Kraliçe çiftleşir ve devamında erkeklerden aldığı spermleri depolar.

And this is where the system gets really interesting.

İşte tam bu noktada sistem gerçekten ilginç bir hâl alır.

If the queen uses the stored sperm to fertilize an egg,

Eğer kraliçe depoladığı spermi yumurtayı döllemek için kullanırsa

then that egg will grow up to become female.

yumurta gelişir ve dişi meydana gelir.

However, if she lays an egg without fertilizing it,

Fakat yumurtayı döllemeden bırakırsa

yumurta yine de bir karınca meydana getirir

then that egg will still grow up to be an ant,

but it will always be a male.

ama daima erkek olur.

So you see, it's impossible for male ants to have fathers.

Anlayacağınız, erkek karıncaların asla babası olmaz.

And male ants live their life like this, with only one copy of every gene,

Erkek karıncalar hayatlarını böyle sürdürürler,

her genin yalnızca bir kopyasıyla, yürüyen cinsiyet hücresi gibi desek yeridir.

much like a walking sex cell.

This system is called a haplodiploid system,

Bu sisteme haplodiploid sistem adı verilir

and we see it not only in ants,

ve bunu yalnızca karıncalarda değil,

but also in other highly social insects like bees and wasps.

ayrıca arılar ve eşek arıları gibi oldukça sosyal böceklerde de görebiliriz.

Since our own sex is determined by genes,

Bizim cinsiyetimiz genlerle belirlendiği

and we do know of these other animals that have their sex determined by genes,

ve cinsiyetleri genlerle belirlenen başka hayvanları bilmediğimiz için

it's easy to assume that for all animals

bütün hayvanlarda yavrunun cinsiyetinin

aynı şekilde genlerle belirlendiği varsayılabilir.

the sex of their babies still must be determined by genetics.

However, for some animals, the question of whether it will be a boy or a girl

Fakat bazı hayvanlarda,

kız mı erkek mi olacağı sorusunun genlerle hiçbir alakası yoktur

has nothing to do with genes at all,

and it can depend on something like the weather.

ve bu soru, hava durumu gibi bir şeye bağlı olabilir.

These are animals like alligators and most turtles.

Timsah ve çoğu kaplumbağa buna örnek gösterilebilir.

In these animals, the sex of an embryo in a developing egg

Bu hayvanlarda, gelişen bir yumurtadaki embriyonun cinsiyeti

is determined by the temperature.

sıcaklıkla belirlenir.

In these species, the sex of the baby

Bu türlerde, yavrunun cinsiyeti

is not yet determined when the egg is laid,

yumurta bırakıldığında henüz belli değildir

and it remains undetermined until sometime in the middle

ve bütün gelişim sürecinin hemen hemen ortalarına kadar,

of the overall development period, when a critical time is reached.

kritik zamana gelinmedikçe de belirlenmez.

And during this time, the sex is completely determined

Bu süre boyunca, cinsiyet tamamen

by temperature in the nest.

yuvanın sıcaklığı ile belirlenir.

In painted turtles, for example,

Mesela boyalı kaplumbağalarda,

warm temperatures above the critical temperature

kritik sıcaklık üzerindeki ılık sıcaklıklar

yumurta içerisinde dişi oluşumuna

will produce females within the eggs,

and cool temperatures will produce a male.

ve soğuk sıcaklıklarsa erkek oluşumuna yol açar.

I'm not sure who came up with this mnemonic,

Bu mnemoniyi kim ortaya attı emin değilim

but you can remember that when it comes to painted turtles,

fakat mevzu bahis boyalı kaplumbağalar olduğunda,

they are all hot chicks and cool dudes.

hepsinin seksi ve havalı tipler olduğunu düşünebilirsiniz.

For some tropical fish, the question of will it be a boy or will it be a girl

Bazı tropikal balıklarda dişi mi yoksa erkek mi olacağı sorusu

yaşamlarının belli bir evresine kadar belli olmuyor.

isn't settled until even later in life.

You see, clownfish all start out their lives as males,

Bütün palyaço balıkları yaşamlarına erkek olarak başlarlar

However, as they mature, they become female.

fakat erginleştikçe dişi olurlar.

They also spend their lives in small groups with a strict dominance hierarchy

Yalnızca en dominant dişi ve erkeğin üreyebildiği

katı, dominant bir hiyerarşiye sahip küçük gruplarda hayatlarını sürdürürler

where only the most dominant male and female reproduce.

And amazingly, if the dominant female in the group dies,

ve şaşırtıcı bir şekilde, gruptaki dişinin ölmesi durumunda,

the largest and most dominant male will then quickly become female

en büyük ve en dominant erkek hızlıca dişi olur ve dişinin yerini alır

and take her place, and all of the other males

ve diğer bütün erkekler, hiyerarşide bir üst seviyeye yükselir.

will move up one rank in the hierarchy.

In another very different ocean animal,

Bir diğer çok farklı okyanus hayvanı olan yeşil kaşık kurdunda,

the green spoonworm,

the sex of the babies is determined

yavrunun cinsiyeti çevrenin tamamen farklı bir yönüyle belirlenir.

by a completely different aspect of the environment.

For this species, it is simply a matter of where a larva

Bu tür içerisinde, her şey larvanın deniz yüzeyinde

rastgele nereye düştüğü ile alakalıdır.

happens to randomly fall on the sea floor.

If a larva lands on the open sea floor, then it will become a female.

Eğer larva açık deniz yüzeyine düşerse dişi olur.

But if it lands on top of a female, then it will become a male.

Fakat bir dişinin üzerine düştüğü takdirde erkek olur.

So for some species, the question of boy or girl

Bazı türlerde kız mı erkek mi olacağı

genetik yollarla açıklanır.

is answered by genetics.

For others, it's answered by the environment.

Diğerlerinde, çevreyle açıklanır.

And for others still, they don't even bother with the question at all.

Bir başka grup içinse bu sorunun bahsi bile geçmez.

Take whiptail lizards, for example.

Mesela kamçıkuyruk kertenkeleleri.

For those desert lizards, the answer is easy.

Bu çöl kertenkelelerinde cevap basit.

It's a girl. It's always a girl.

Kız, daima kız olurlar.

They are a nearly all-female species, and although they still lay eggs,

Bu türün neredeyse tamamı dişi ve buna rağmen hâlâ yumurta bırakıyorlar,

these eggs hatch out female clones of themselves.

bu yumurtalar çatlıyor ve kendi dişi klonları meydana geliyor.

So will it be a girl or will it be a boy?

Peki kız mı yoksa erkek mi olacak?

Throughout the entire animal kingdom,

Tüm hayvanlar alemi içerisinde

it does really all depend on the system of sex determination.

her şey gerçekten de cinsiyet belirleme sistemine dayanıyor.

For humans, that system is a genetic XY system.

İnsanlar için, bu sistem genetik XY sistemi.

And for me and my wife, we found out

Ben ve eşim içinse

erkek olacağını öğrendik.

it's going to be a baby boy.

(Kiss)

(Öpücük)