Sex Determination: More Complicated Than You Thought

System determinacji płci: bardziej skomplikowana, niż ci się wydawało

Translator: Bedirhan Cinar

Tłumaczenie: Małgorzata Bogacka Korekta: Rysia Wand

(Muzyka)

My wife is pregnant right now with our first child,

Moja żona oczekuje naszego pierwszego dziecka

and when people see her with her big baby bump,

i gdy ludzie widzą jej duży brzuch

the first question people ask, almost without fail, is,

prawie zawsze pytają najpierw

"Is it a boy or is it a girl?"

"chłopiec czy dziewczynka?".

Now, there are some assumptions behind that question

To pytanie skrywa pewne założenie,

that we take for granted

które bierzemy za pewnik, bo wiemy jak działa ludzki organizm.

because of our familiarity with our own human biology.

For human babies, we take it for granted that there's a 50/50 chance

Przy dzieciach zakładamy, że na 50%

of either answer, boy or girl.

będzie to chłopczyk lub dziewczynka.

But why is it that way?

Ale dlaczego tak jest?

Well, the answer depends on the sex determination system

Odpowiedź zależy od systemu determinacji płci

that has evolved for our species.

wykształconego przez nasz gatunek.

You see, for most mammals,

Dla większości ssaków

the sex of a baby is determined genetically

płeć dziecka określana jest genetycznie

with the XY chromosome system.

przez system chromosomów XY.

Mammals have a pair of sex chromosomes,

Ssaki mają parę chromosomów płciowych

one passed down from mom, and one from dad.

jeden przekazywany przez matkę, jeden przez ojca.

A pair of X's gives us a girl,

Dwa chromosomy X dają dziewczynkę,

and an X and a Y together gives us a boy.

X i Y razem dają nam chłopca.

Samice mogą w jajeczkach przekazać tylko chromosom X,

Since females only have X's to pass on in their egg cells,

and males can give either an X or a Y in their sperm cells,

a samce przekazują w spermie chromosom X lub Y,

the sex is determined by the father

więc o płci decydują geny ojca,

and the chance of producing a male or a female is 50/50.

a szanse, że potomek będzie płci męskiej lub żeńskiej wynosi 50%.

This system has worked well for mammals,

System ten dobrze sprawdza się wśród ssaków,

but throughout the tree of life, we can see other systems

jednak na drzewie życia widać też inne systemy,

that have worked just as well for other animals.

które dla innych zwierząt działają tak samo dobrze.

There are other groups of animals that also have genetic sex determination,

U niektórych zwierząt płeć też determinowana jest genetycznie,

but their systems can be pretty different from ours.

ale ich systemy różnią się od naszego.

Płeć ptaków i niektórych gadów określana jest genetycznie,

Birds and some reptiles have their sex genetically determined,

but instead of the sex being determined by dad,

jednak nie wypływa na nią ojciec,

their sex is determined by mom.

lecz matka.

In those groups, a pair of Z sex chromosomes

W tych grupach

para chromosomów Z daje samca,

produces a male, so these males only have Z's to give.

więc samce mogą przekazać tylko ten chromosom.

However, in these animals, one Z and one W chromosome together,

Jednakże u tych zwierząt

para chromosomów Z i W daje samicę.

as a pair, produces a female.

In this system, the chance of a male or a female is still 50/50,

Szanse na samca lub samicę wciąż wynoszą 50%,

it just depends on whether mom puts a Z or a W

jednak zależą od tego,

czy matka przekaże do jajka chromosom Z czy W.

into her egg.

Certain groups have taken genetic sex determination

Genetyczna determinacja płci pewnych grup zwierząt

in completely other directions.

przebiega zupełnie inaczej.

Ants, for example, have one of the most interesting systems

Mrówki mają jeden z najciekawszych systemów

for determining sex, and because of it, if you are a male ant,

decydujących o płci.

Dlatego jeżeli jesteś samcem mrówki,

you do not have a father.

nie posiadasz ojca.

In an ant colony, there are dramatic divisions of labor.

W koloni mrówek istnieje ścisły podział obowiązków.

There are soldiers that defend the colony,

Są żołnierze, którzy bronią kolonii,

there are workers that collect food, clean the nest and care for the young,

robotnice, które zbierają jedzenie, czyszczą gniazdo i dbają o młode,

and there's a queen and a small group of male reproductives.

a także królowa i niewielka grupa samców rozpłodowych.

Now, the queen will mate and then store sperm from the males.

Królowa po kopulacji przechowuje spermę samców.

And this is where the system gets really interesting.

Tu zaczyna się robić ciekawie.

If the queen uses the stored sperm to fertilize an egg,

Jeżeli królowa użyje spermy do zapłodnienia jajeczka,

then that egg will grow up to become female.

wykluje się samica.

However, if she lays an egg without fertilizing it,

Z jaja niezapłodnionego

then that egg will still grow up to be an ant,

również wykluje się mrówka,

but it will always be a male.

ale będzie to samiec.

So you see, it's impossible for male ants to have fathers.

Jak widać, samiec mrówki nie może mieć ojca.

And male ants live their life like this, with only one copy of every gene,

Samce mrówek tak właśnie żyją,

mając tylko jedną kopię każdego genu,

much like a walking sex cell.

niczym chodząca komórka rozrodcza.

This system is called a haplodiploid system,

System ten to haplodiploidalność,

and we see it not only in ants,

a spotykany jest nie tylko u mrówek,

but also in other highly social insects like bees and wasps.

ale też u innych społecznych owadów jak pszczoły czy osy.

Since our own sex is determined by genes,

Jako że nasza płeć określana jest przez geny

and we do know of these other animals that have their sex determined by genes,

i wiemy, że płeć innych zwierząt także,

it's easy to assume that for all animals

łatwo założyć, że płeć wszystkich zwierząt

the sex of their babies still must be determined by genetics.

musi być determinowana przez geny.

However, for some animals, the question of whether it will be a boy or a girl

Jednak u niektórych zwierząt "chłopiec czy dziewczynka?"

has nothing to do with genes at all,

nie ma nic wspólnego z genami

and it can depend on something like the weather.

i może zależeć nawet od pogody.

Tak to wygląda u aligatorów czy większości żółwi.

These are animals like alligators and most turtles.

In these animals, the sex of an embryo in a developing egg

Dla tych zwierząt płeć embrionu w jajku

is determined by the temperature.

określana jest przez temperaturę.

Płeć nie jest określona przy składaniu jajka

In these species, the sex of the baby

is not yet determined when the egg is laid,

and it remains undetermined until sometime in the middle

i pozostaje nieokreślona aż do momentu,

of the overall development period, when a critical time is reached.

w którym okres rozwoju osiągnie moment krytyczny.

And during this time, the sex is completely determined

Wówczas płeć określana jest

by temperature in the nest.

przez temperaturę panującą w gnieździe.

In painted turtles, for example,

W przypadku żółwia malowanego,

warm temperatures above the critical temperature

wysoka temperatura w momencie krytycznym sprawi,

will produce females within the eggs,

że z jaj wyklują się samice,

and cool temperatures will produce a male.

zaś niska temperatura sprawi, że będą to samce.

I'm not sure who came up with this mnemonic,

Nie jestem pewien, kto wymyślił to skojarzenie,

but you can remember that when it comes to painted turtles,

ale można zapamiętać, że w przypadku żółwi malowanych

they are all hot chicks and cool dudes.

mamy gorące dziewczyny i chłodnych chłopaków.

For some tropical fish, the question of will it be a boy or will it be a girl

Dla pewnej tropikalnej ryby, kwestia płci

isn't settled until even later in life.

nie jest rozwiązana aż do pewnego momentu zycia.

You see, clownfish all start out their lives as males,

Dla przykładu, wszystkie błazenki zaczynają życie jako samce.

However, as they mature, they become female.

Podczas dojrzewania stają się samicami.

They also spend their lives in small groups with a strict dominance hierarchy

Żyją w małych grupach o ścisłej hierarchii,

where only the most dominant male and female reproduce.

gdzie tylko dominująca para może mieć potomstwo.

And amazingly, if the dominant female in the group dies,

Co niesamowite, gdy umiera samica dominująca w grupie

the largest and most dominant male will then quickly become female

największy, dominujący samiec

zamienia się w samicę i zajmuje jej miejsce,

and take her place, and all of the other males

a każdy pozostały samiec awansuje o jedną pozycję w hierarchii.

will move up one rank in the hierarchy.

In another very different ocean animal,

U innego zwierzęcia morskiego,

the green spoonworm,

szczetnicy,

the sex of the babies is determined

płeć potomków określa inny aspekt środowiska.

by a completely different aspect of the environment.

Wszystko zależy od tego,

For this species, it is simply a matter of where a larva

happens to randomly fall on the sea floor.

w którym miejscu dna morskiego upadnie larwa.

If a larva lands on the open sea floor, then it will become a female.

Jeżeli upadnie na otwartej powierzchni,

wtedy będzie to samica.

But if it lands on top of a female, then it will become a male.

Jeżeli upadnie na innej samicy,

wtedy będzie to samiec.

So for some species, the question of boy or girl

O płci niektórych gatunków decyduje genetyka.

is answered by genetics.

For others, it's answered by the environment.

W innych przypadkach - środowisko.

And for others still, they don't even bother with the question at all.

Niektóre gatunki nawet nie przejmują się tą kwestią.

Take whiptail lizards, for example.

Na przykład jaszczurki z rodzaju cnemidophorus.

For those desert lizards, the answer is easy.

Dla tych pustynnych jaszczurek wszystko jest proste.

It's a girl. It's always a girl.

To samica. To zawsze jest samica.

They are a nearly all-female species, and although they still lay eggs,

Praktycznie wszystkie gatunki to same samice,

z jaj wykluwają się jedynie ich własne klony.

these eggs hatch out female clones of themselves.

So will it be a girl or will it be a boy?

Więc, chłopiec czy dziewczynka?

Throughout the entire animal kingdom,

W całym królestwie zwierząt,

it does really all depend on the system of sex determination.

wszystko zależy od systemu determinacji płci.

For humans, that system is a genetic XY system.

U ludzi o wszystkim decyduje system chromosomów XY.

And for me and my wife, we found out

Żona i ja dowiedzieliśmy się,

it's going to be a baby boy.

że to będzie chłopiec.

(Kiss)