How this disease changes the shape of your cells - Amber M. Yates

Çeviri: Eda Alparslan Gözden geçirme: Gözde Alpçetin

What shape are your cells?

Hücrelerinizin şekli nasıl?

Squishy cylinders? Jagged zig-zags?

Yumuşak silindirler, sivri zikzaklar mı?

Muhtemelen bu yapıtaşlarının şekli üzerine pek düşünmüyorsunuz

You probably don’t think much about the bodies of these building blocks,

but at the microscopic level, small changes can have huge consequences.

fakat mikroskobik seviyedeki küçük değişiklikler devasa sonuçlar doğurabilir.

And while some adaptations change these shapes for the better,

Bazı adaptasyonlar bu şekilleri daha iyi hale getirse de

others can spark a cascade of debilitating complications.

diğerleri birtakım olumsuz komplikasyonları tetikleyebilir.

Bu, orak hücreli aneminin hikayesi.

This is the story of sickle-cell disease.

Orak hücreli anemi, akciğerlerden vücudun tüm dokularına

Sickle-cell disease affects the red blood cells,

which transport oxygen from the lungs to all the tissues in the body.

oksijen taşıyan alyuvarları etkiler.

To perform this vital task,

Alyuvarlar, bu hayati görevi gerçekleştirebilmek için

red blood cells are filled with hemoglobin proteins to carry oxygen molecules.

oksijen taşıyan hemoglobin proteinleriyle doludur.

These proteins float independently

Bu proteinler, alyuvarın çembersel yapısının içinde bağımsız hareket eder

inside the red blood cell’s pliable, doughnut-like shape,

keeping the cells flexible enough

ve alyuvarların en küçük damarda bile

to accommodate even the tiniest of blood vessels.

rahat hareket etmeleri için esnek kalmalarını sağlar.

But in sickle cell disease,

Ama orak hücreli anemide

a single genetic mutation alters the structure of hemoglobin.

tek bir genetik mutasyon hemoglobin yapısını değiştirir.

After releasing oxygen to tissues,

Bu bozulmuş proteinler,

these mutated proteins lock together into rigid rows.

oksijeni dokulara dağıttıktan sonra sert çubuklar halinde birleşirler.

Hemoglobin çubukları hücrenin şeklinin sivri bir orağa benzemesine sebep olur.

Rods of hemoglobin cause the cell to deform into a long, pointed sickle.

These red blood cells are harder and stickier,

Şekli değişen alyuvarlar, daha sert ve katı olurlar.

and no longer flow smoothly through blood vessels.

Böylece damarlar içinde rahat hareket edemez hale gelirler.

Sickled cells snag and pile up–

Bu hücreler, bazen damarı tamamen tıkayacak kadar takılır ve birikirler.

sometimes blocking the vessel completely.

This keeps oxygen from reaching a variety of cells,

Bu durum bazı hücrelere oksijen ulaşmasını engelleyerek

causing the wide range of symptoms

orak hücreli anemi hastalarında görülen birçok belirtinin

experienced by people with sickle-cell disease.

ortaya çıkmasına sebep olur.

Starting when they’re less than a year old,

Hastalar, henüz 1 yaşına girmeden

patients suffer from repeated episodes of stabbing pain in oxygen-starved tissues.

oksijen açlığı çeken dokulardan ötürü

tekrarlayan, dayanması zor acı nöbetleri çekerler.

The location of the clogged vessel

Tıkanan damarın konumu

determines the specific symptoms experienced.

hangi belirtilerin yaşanacağını belirler.

A blockage in the spleen, part of the immune system,

Bağışıklık sisteminin bir parçası olan dalaktaki bir tıkanma

puts patients at risk for dangerous infections.

hastayı enfeksiyon riskine sokar.

A pileup in the lungs can produce fevers and difficulty breathing.

Akciğerlerdeki bir tıkanmaysa ateşlenme ve nefes zorluğuna sebep olabilir.

A clog near the eye can cause vision problems and retinal detachment.

Göze yakın bir tıkanma görüş problemleri ve retina tıkanmasına sebep olabilir.

And if the obstructed vessels supply the brain

Eğer tıkalı damarlar beyni besliyorsa

the patient could even suffer a stroke.

hasta felç bile geçirebilir.

Worse still, sickled red blood cells also don’t survive very long—

Yine de orak alyuvarlar çok uzun süre yaşamaz,

sağlıklı bir hücrenin 4 aylık ömrüne karşı sadece 10 veya 20 günlük ömürleri vardır.

just 10 or 20 days, versus a healthy cell’s 4 months.

This short lifespan

Bu kısa yaşam süresi,

means that patients live with a constantly depleted supply of red blood cells;

hastaların orak hücreli anemi adı verilen alyuvar eksikliği kaynaklı

a condition called sickle-cell anemia.

bir hastalıkla yaşamasına sebep olur.

Perhaps what’s most surprising about this malignant mutation

Bu kötü huylu mutasyonun belki de en ilginç yanı

is that it originally evolved as a beneficial adaptation.

aslında yararlı bir adaptasyon olarak evrimleşmiş olmasıdır.

Researchers have been able to trace the origins of the sickle cell mutation

Araştırmacılar, orak hücreli aneminin kökenini

to regions historically ravaged by a tropical disease called malaria.

sıtma adı verilen eski bir tropik bölge hastalığına kadar vardırdılar.

Spread by a parasite found in local mosquitoes,

Yerel sivrisineklerde bulunan bir parazit vasıtasıyla yayılan sıtma

malaria uses red blood cells as incubators

hızlıca yayılmak ve kan dolaşımını bozmak için

kuluçka olarak alyuvar hücrelerini kullanır.

to spread quickly and lethally through the bloodstream.

However, the same structural changes that turn red blood cells into roadblocks

Nasılsa, normal hücreleri bariyerlere çeviren yapısal değişiklikler

also make them more resistant to malaria.

aynı zamanda onları sıtmaya daha dayanıklı hale getirir.

And if a child inherits a copy of the mutation from only one parent,

Eğer bir çocuk sadece bir ebeveyninden mutasyona uğramış gen alırsa

there will be just enough abnormal hemoglobin

yeterli fakat anormal sayıda hemoglobine sahip olmakla beraber

to make life difficult for the malaria parasite,

sıtmaya yakalanma riski azalır,

while most of their red blood cells retain their normal shape and function.

çoğu alyuvar hücresiyse normal şekillerinde ve görevlerinde kalırlar.

In regions rife with this parasite,

Sıtmanın yaygın olduğu bölgelerde

sickle cell mutation offered a serious evolutionary advantage.

orak hücreli anemi ciddi bir evrimsel avantajdır.

But as the adaptation flourished,

Ancak adaptasyon ilerledikçe

it became clear that inheriting the mutation from both parents

iki ebeveynden de mutasyonlu gen alma

yani orak hücreli anemi hastası olma ihtimali açıkça artar.

resulted in sickle-cell anemia.

Today, most people with sickle-cell disease

Bugün, orak hücreli anemi hastası birçok insan

soylarını sıtmanın yaygın olduğu bir ülkeye kadar takip edebiliyor.

can trace their ancestry to a country where malaria is endemic.

And this mutation still plays a key role in Africa,

Dünyadaki sıtma vakalarının %90'ından fazlasına ev sahipliği yapan Afrika'da

where more than 90% of malaria infections occur worldwide.

bu mutasyon hala kilit rol oynuyor.

Fortunately, as this “adaptation” thrives,

Şanslıyız ki bu adaptasyon geliştikçe

our treatment for sickle cell continues to improve.

orak hücreli anemiye dayanıklılığımız da artıyor.

Yıllarca hidroksiüre hastalığı kontrol altında tutan, belirtileri azaltan

For years, hydroxyurea was the only medication available

to reduce the amount of sickling,

ve yaşam umudunu artıran tek ulaşılabilir şey ilaçtı.

blunting symptoms and increasing life expectancy.

Bone marrow transplantations offer a curative measure,

Kemik iliği nakli iyileştirici bir önlem,

but these procedures are complicated and often inaccessible.

ama bu süreç karmaşık ve çoğunlukla ulaşması zor.

Ancak gelecek vaat eden yeni ilaçlar

But promising new medications are intervening in novel ways,

like keeping oxygen bonded to hemoglobin to prevent sickling,

oksijeni hemoglobine bağlı tutmak

veya hasta hücreleri yumuşatmak gibi yeni yollara başvuruyor.

or reducing the stickiness of sickled cells.

And the ability to edit DNA

DNA'da değişiklik yapma yeteneği,

has raised the possibility of enabling stem cells to produce normal hemoglobin.

kök hücrelerin normal hemoglobin üretme şansını artırdı.

As these tools become available

Bu yetenekler sıtma ve orak hücreli anemiden

in the areas most affected by malaria and sickle cell disease,

en çok etkilenen bölgelerde yaygınlaştıkça

we can improve the quality of life

bu adaptasyon sayesinde

for more patients with this adverse adaptation.

daha fazla hastanın yaşam kalitesini artırabiliriz.