How does your body know what time it is? - Marco A. Sotomayor

Vücudumuz saati nasıl algılar? -Marco A. Sotomayor

Çeviri: Esra Çakmak Gözden geçirme: Yunus ASIK

In 1962, a cave explorer named Michel Siffre

1962'de Michel Siffre adlı bir mağara kâşifi,

started a series of experiments where he isolated himself underground for months

ışık ve saat olmadan, kendisini aylarca yer altına kapattığı

without light or clocks.

bir deney serisi başlattı.

He attached himself to electrodes that monitored his vital signs

Kendisini, yaşam belirtilerini takip eden elektrotlara bağladı

and kept track of when he slept and ate.

ve uyuma, yemek yeme saaatlerini takip etmeye başladı.

When Siffre finally emerged,

Siffre sonunda gün ışığına çıktığında,

the results of his pioneering experiments

öncü olacak bu deneylerinin sonucu,

revealed that his body had kept to a regular sleeping-waking cycle.

vücudunun düzenli bir uyuma-uyanma döngüsünü takip ettiğini ortaya çıkardı.

Despite having no external cues,

Dışarıdan hiçbir belirti olmamasına rağmen

he fell asleep,

uykuya daldı,

woke up,

and ate at fixed intervals.

uyandı,

belirli aralıklarla yemek yedi.

This became known as a circadian rhythm from the Latin for "about a day."

Latincede "bir gün boyunca" anlamına gelen sirkadyen ritmi olarak bilinmeye başlandı.

Scientists later found these rhythms affect our hormone secretion,

Ardından bilim adamları, bu ritimlerin hormon salgımızı,

how our bodies process food,

vücudumuzun yemeği sindirim biçimini

and even the effects of drugs on our bodies.

ve hatta ilaçların bünyedeki etkilerini etkilediğini keşfettiler.

The field of sciences studying these changes is called chronobiology.

Bu değişimleri inceleyen bilim dalı kronobiyolojidir.

Being able to sense time helps us do everything from waking and sleeping

Zamanı hissedebilmek; uyumak ve uyanmaktan, bize fırlatılan bir topu

to knowing precisely when to catch a ball that's hurtling towards us.

ne zaman yakalayacağımızı tam olarak bilmeye kadar, her şeyi yapmamızı sağlar.

We owe all these abilities to an interconnected system of timekeepers

Tüm bu kabiliyetleri, beynimizdeki

bileşik zaman sistemine borçluyuz.

in our brains.

It contains the equivalent of a stopwatch telling us how many seconds elapsed,

Bu sistem; kaç saniyenin geçtiğini bizlere ileten kronometreye,

a clock counting the hours of the day,

günün saatlerini sayan bir saate

and a calendar notifying us of the seasons.

ve mevsimlerden haberdan eden bir takvime teḳâbul ediyor.

Each one is located in a different brain region.

Her biri, beynin farklı bir bölgesinde bulunuyor.

Siffre, stuck in his dark cave, relied on the most primitive clock

Karanlık mağarasında kalan Siffre, üst kiyazmatik çekirdekteki

in the suprachiasmatic nucleus, or SCN of the hypothalamus.

veya hipotalamustaki SCN'ye, yani en ilkel saate bel bağladı.

Here's the basics of how we think it works based on fruitfly and mouse studies.

Sirke sineği ve fareler üzerinde yapılan araştırmalarca işlenişi şöyle gerçekleşir:

Proteins known as CLK, or clock, accumulate in the SCN throughout the day.

CLK veya saat olarak bilinen protein, gün boyunca SCN'de birikiyor.

In addition to activating genes that tell us to stay awake,

Uyanık olmamızı söyleyen faal genle beraber,

they make another protein called PER.

PER adı verilen farklı bir protein oluştururlar.

When enough PER accumulates,

PER yeterli miktarda depolandığında,

it deactivates the gene that makes CLK,

CLK'yi oluşturan geni devre dışı bırakarak

eventually making us fall asleep.

nihayetinde bizi uykuya daldırır.

Then, clock falls low, so PER concentrations also drop again,

Daha sonra, saat seviyesinde düşüş yaşanır, böylece PER derişmesi de düşer,

allowing CLK to rise,

böylece CLK seviyesi artar

starting the cycle over.

ve döngü başa sarılır.

There are other proteins involved,

Farklı proteinler de rol alıyor;

but our day and night cycle may be driven in part by this seesaw effect

fakat bizim gün ve gece döngümüz, gündüz CLK ve gece PER arasında olan

between CLK by day and PER by night.

ikilem ile sürdürülüyor olabilir.

For more precision,

Daha net olarak,

our SCNs also rely on external cues

SCN seviyemiz şu gibi dış etmenlere bağlıdır:

like light,

ışık,

food,

yemek,

noise,

and temperature.

gürültü

ve sıcaklık.

We called these zeitgebers,

Bunlara Almanca'da

German for "givers of time."

''zaman bahşedenler'' anlamına gelen zeitgeber diyoruz.

Siffre lacked many of these cues underground,

Siffre yer altında bu işaretlerin çoğundan

but in normal life, they fine tune our daily behavior.

bihaber kaldı ama normal hayatta bizim günlük yaşantımızı ayarlıyorlar.

For instance, as natural morning light filters into our eyes,

Mesela gün ışığı gözümüze nüfuz ettikçe

it helps wake us up.

bu durum uyanmamızı sağlıyor.

Traveling through the optic nerve to the SCN,

Göz sinirinden SCN'ye doğru ilerlenildikçe,

it communicates what's happening in the outside world.

dış çevrede neler olduğunu iletir.

The hypothalamus then halts the production of melatonin,

Devamında hipotalamus, uykuyu tetikleyen

a hormone that triggers sleep.

melatonin hormonun üretimini duraklatır.

At the same time,

Aynı zamanda,

it increases the production of vasopressin

uyku döngümüzü kontrol etmeye yarayan

and noradrenaline throughout the brain,

beyindeki vazopressin ve noradrelin

which help control our sleep cycles.

üretimini arttırır.

At about 10 am,

Sabah 10 civarında,

the body's rising temperature drives up our energy and alertness,

vücudun artan ısısı, enerji ve atikliğimizi yukarıya çeker

and later in the afternoon,

ve öğle vaktinde,

it also improves our muscle activity and coordination.

kas faaliyetimizi ve eş güdümümüzü geliştirir.

Bright screens at night can confuse these signals,

Gece maruz kaldığımız parlak ekranlar bu sinyalleri şaşırtabilir,

which is why binging on TV before bed makes it harder to sleep.

ki bu yüzden yatmadan önce TV başında pineklemek uykuyu kaçırabilir.

But sometimes we need to be even more precise when telling the time,

Saati algılarken daha net olmamız gereken zamanlar da olabiliyor,

which is where the brain's internal stopwatch chimes in.

bu noktada beynin dahili kronometresi devreye giriyor.

One theory for how this works involves the fact

Bu durumu açıklayan bir teoriye göre,

that communication between a given pair of neurons

belirli sinir hücreleri arasındaki etkileşim,

always takes roughly the same amount of time.

her zaman neredeyse aynı sürede gerçekleşir.

So neurons in our cortex and other brain areas

Beyin zarındaki ve beynin diğer bölümlerindeki sinir hücreleri,

may communicate in scheduled, predictable loops

belirli, tahmin edilebilir döngülerde iletişime geçerler;

that the cortex uses to judge with precision how much time has passed.

ki bu da beyin zarının tam olarak ne kadar zaman geçtiğini belirlemesini sağlar.

That creates our perception of time.

Bu da bizim zaman algımızı yaratır.

In his cave, Siffre made a fascinating additional discovery about this.

Siffre, mağarasında bununla alakalı inanılmaz bir ek buluşa imza attı.

Every day, he challenged himself to count up to 120

Her gün, kendisini her saniyede bir basamak olacak şekilde

at the rate of one digit per second.

120'ye kadar saymaya koşulladı.

Over time, instead of taking two minutes, it began taking him as long as five.

Zamanla, iki dakika sürecek olan vakit beş dakika gibi gelmeye başladı.

Life in the lonely, dark cave had warped Siffre's own perception of time

Tenha ve karanlık mağarasındaki hayatı, beyninin düzeni koruma çabalarına karşın,

despite his brain's best efforts to keep him on track.

Siffre'nin zaman algısını çarpıttı.

This makes us wonder what else influences our sense of time.

Bu durum, daha başka nelerin bizim zaman algımızı etkileyebileceğini sorgulatıyor.

And if time isn't objective, what does that mean?

Zaman nesnel bir olgu değilse, ne anlama geliyor?

Could each of us be experiencing it differently?

Her birimiz farklı bir şekilde algılıyor olabilir miyiz?

Only time will tell.

Sadece zaman gösterir.