A brief history of banned numbers - Alessandra King

Yasaklanan rakamların kısa tarihi - Alessandra King

Çeviri: Merve Kolşen Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

They say the pen is mightier than the sword,

Kalemin kılıçtan keskin olduğunu söylerler

and authorities have often agreed.

ve otoriteler de bu konuda çoğunlukla hem fikir olmuştur.

From outlawed religious tracts and revolutionary manifestos

Yasaklı dini risalelerden ve devrim manifestolarından

to censored and burned books,

sansürlenen ve yakılan kitaplara,

we know the potential power of words to overturn the social order.

kelimelerin sosyal düzeni altüst etme potansiyelini biliyoruz.

But as strange as it may seem,

Ancak, garip görünse de

some numbers have also been considered dangerous enough to ban.

bazı rakamlar da yasaklanacak kadar tehlikeli bulunmuştur.

Our distant ancestors long counted objects using simple tally marks.

Uzak atalarımız, nesneleri işaretlerle sayıyordu.

But as they developed agriculture and began living together in larger groups,

Ancak, tarımın gelişmesi ve toplumsal yaşama geçişle

this was no longer enough.

bu yeterli gelmedi.

As numbers grew more complex,

Rakamlar karmaşıklaştıkça,

people began not just using them, but thinking about what they are

insanlar onları yalnızca kullanmakla kalmadı, ne olduklarını ve ne işe

and how they work.

yaradıklarını düşünmeye başladı.

And by 600 B.C.E. in Ancient Greece, the study of numbers was well-developed.

M.Ö 600'de Antik Yunan'da, sayı bilimi gelişmişti.

The mathematician Pythagoras and his school of followers

Matematikçi Pisagor ve arkadaşları

found numerical patterns in shapes, music, and the stars.

şekillerde,müzik ve yıldızlarda sayısal kalıplar bulmuştu.

For them, mathematics held the deepest secrets of the universe.

Onlara göre, matematik evrenin en derin sırrına sahipti.

But one Pythagorean named Hippasus discovered something disturbing.

Fakat Pisagor'un öğrencilerinden Hippasus rahatsız edici bir şey keşfetti.

Some quantities, like the diagonal of a square with sides of length one

Ne kadar küçük olsalar da, karenin

couldn't be expressed by any combination of whole numbers or fractions,

köşegeni gibi bazı değerler, tam sayıyla ya da kesirlerin hiçbir kombinasyonuyla

no matter how small.

ifade edilemez.

These numbers, which we call irrational numbers,

İrrasyonel sayılar olarak adlandırdığımız bu sayılar,

were perceived as a threat

Pisagor'un mükemmel evren fikrine

to the Pythagorean's notion of a perfect universe.

tehdit olarak algılandı.

They imagined a reality that could be described

Rasyonel ve sayısal kalıplarla açıklanabilen

with rational, numerical patterns.

bir dünya hayal etmişlerdi.

Historians write that Hippasus was exhiled for publicizing his findings,

Tarihçiler, Hippasus'un bulguyu açıkladığı için sürüldüğünü yazarken

while legends claim he was drowned as punishment from the gods.

mitler, Tanrı'nın gazabıyla boğulduğunu yazdılar.

While irrational numbers upset philosophers,

İrrasyonel sayılar filozofları üzerken,

later mathematical inventions would draw attention

matematiksel icatlar, politik ve dini

from political and religious authorities, as well.

otoritelerden ilgiyi çekti.

In the Middle Ages, while Europe was still using Roman numerals,

Orta çağda Avrupa'da Roma rakamları kullanılırken

other cultures had developed positional systems

diğer kültürler, sıfırın dahil olduğu

that included a symbol for zero.

pozisyonel sistemler geliştirdi.

When Arab travelers brought this system to the bustling maritime cities of Italy,

Arap seyyahlar, bu sistemi İtalya'ya getirdiklerinde

its advantages for merchants and bankers was clear.

bunun tüccar ve bankacılar için faydaları açıktı.

But the authorities were more wary.

Ancak yetkililer ihtiyatlı davrandılar.

Hindu-Arabic numerals were considered easier to forge or alter,

Hint-Arap rakamlarının, müşterilerin tüccarlardan

especially since they were less familiar to customers than to merchants.

daha az yatkın olması dolayısıyla kolayca çevrilebilir olduğu düşünüldü.

And the concept of zero opened the door to negative numbers

Sıfır kavramı, borcun şüpheyle karşılandığı bir dönemde

and the recording of debt

negatif sayıların

at a time when moneylending was regarded with suspicion.

ve borç kayıtlarının yolunu açtı.

In the 13th century, Florence banned the use of Hindu-Arabic numerals

13. yüzyılda Floransa, Hindu-Arap rakamlarının

for record keeping.

kayıt tutmak için kullanılmasını yasakladı.

And though they soon proved too useful to ignore,

Göz ardı edilemeyecek kadar faydalı olduğu

controversies over zero and negative numbers

kısa süre sonra kanıtlansa da sıfır ve negatif sayılar

continued for a long time.

üzerindeki tartışmalar uzun süre devam etti.

Negative numbers were dismissed as absurd

Negatif sayılar, 19. yüzyılda

well into the 19th century.

saçma bulunarak kullanımdan kaldırıldı.

And prominent mathematicians, like Gerolamo Cardano,

Gerolamo Cardano gibi ünlü matematikçiler

avoided using zero,

kübik ve dörtlü denklemlerde

even though it would have made it much easier to find solutions

sonucu bulmayı kolaylaştırsa da

to cubic and the quartic equations.

sıfır kullanmaktan kaçındılar.

Even today it's illegal to use some numbers for different reasons.

Bugün bile, bazı rakamların kullanımı çeşitli sebeplerden yasal değil.

Some are banned because of what they represent.

Bazıları temsil ettikleri şey yüzünden yasaklandı.

For example, governments have prohibited the display of numbers

Mesela, hükümetler sembolik anlamları olan rakamların

that have symbolic meaning,

afişe edilmesini yasaklamıştır;

such as the date of a revolution

bir devrimin tarihi

or connections to oppositional political figures or parties.

ya da muhalif bir politik figür veya partiyle ilişkilendirilmiş rakamlar gibi.

Other numbers are potentially illegal because of the information they carry.

Bazı rakamlar, taşıdıkları bilgi sebebiyle potansiyel olarak yasa dışıdır.

Just about any information,

Herhangi bir bilgi

whether text,

metin,

image,

görsel,

video,

or executable programs can be translated into a string of numbers.

video,

bir dizi sayıya çevrilebilen yürütülebilir programlar.

But this means that protected information,

Ancak bu korunan bilginin de

whether copyrights,

mesela telif hakları,

proprietary materials,

mülkiyetler

or state secrets

ya da devlet sırları gibi

can also be represented as numbers,

sayılarla ifade edilebileceği anlamına gelir,

so possessing or publishing these numbers may be treated as a criminal offense.

Bu nedenle bu rakamlara sahip olmak ya da onları yayınlamak suç kabul edilebilir.

This idea gathered attention in 2001

Bu fikir, 2001'de, DVD'lerin şifrelerinin

when code that could be used to decrypt DVDs

kırılmasında kullanılabilecek kodların büyük asal sayı şeklinde

was widely shared and distributed in the form of a large prime number.

yaygın olarak paylaşılması ve dağıtılması ile dikkatleri üzerine çekti.

The idea of illegal numbers may sound absurd,

Yasa dışı sayılar fikri kulağa saçma gelebilir,

but like words,

fakat kelimeler gibi

written numbers are a way of expressing concepts and information.

sayılar da kavramları ve bilgiyi ifade etmenin bir yoludur.

And in a world where calculations and algorithms

Hesaplamanın ve algoritmanın hayatlarımızı giderek

shape more and more of our lives,

daha fazla şekillendirdiği bu dünyada,

the mathematician's pencil grows stronger by the day.

matematikçinin kalemi gün geçtikçe güçleniyor.