Why the insect brain is so incredible - Anna Stöckl

Böcek beyni neden inanılmazdır? - Anna Stöckl

Çeviri: Sevkan Uzel Gözden geçirme: Reşat Bir

The human brain is one of the most sophisticated organs in the world,

İnsan beyni, dünyadaki en gelişmiş organlardan biridir.

a supercomputer made of billions of neurons

Milyarlarca nörondan oluşan bu süper bilgisayar,

that processes and controls all of our senses, thoughts, and actions.

tüm duyularımızı, düşüncelerimizi ve eylemlerimizi işleyip yönetir.

But there was something Charles Darwin found even more impressive:

Ama Charles Darwin'in bundan bile daha etkileyici bulduğu bir şey vardı:

the brain of an ant,

Karınca beyni.

which he called one of the most marvelous atoms of matter in the world.

Kendi deyimiyle, dünyadaki en muhteşem madde atomlarından biri.

If you find it hard to believe that something so tiny

Böylesine minik bir şeyin karmaşık bir beyni olduğuna

inanmakta güçlük çekiyorsanız,

could have a complex brain,

you're not alone.

bu konuda yalnız olmadığınızı bilin.

In his project to classify and describe all living things,

İsveçli doğa bilimci Carl Linnaeus,

tüm canlıları sınıflandırıp tanımlama projesinde

Swedish naturalist Carl Linnaeus assumed insects had no brains at all.

böceklerde beyin diye bir şeyin olmadığını varsaymıştı.

He was wrong, but understandably so.

Elbette hatalıydı, ama onu anlayışla karşılıyoruz.

Insect brains are not only miniscule,

Böceklerin beyni hem bizimkinden çok daha küçüktür,

but in many respects, they function differently than our own.

hem de birçok yönden bizimkinden daha farklı çalışır.

One of the most noticeable differences

En dikkat çekici farklardan biri;

is that an insect that loses its head can still walk,

başını kaybeden bir böceğin yine de yürüyebilmesi,

scratch itself,

kaşınabilmesi,

breathe,

soluyabilmesi

and even fly.

ve hatta uçabilmesidir.

This is because while our nervous system works like a monarchy,

Bunun nedeni, bizim sinir sistemimiz

beynin görev atamaları yaptığı bir nevi krallık gibi yönetilirken,

with the brain calling the shots,

the insect nervous system works more like a decentralized federation.

böcek sinir sisteminin merkezsiz bir federasyona benzemesidir.

Many insect activities, like walking or breathing,

Yürümek ya da solumak gibi böceklerin yaptığı şeylerin çoğu,

are coordinated by clusters of neurons, also known as ganglia,

bedenleri boyunca uzanan ve ganglia adı verilen

nöron kümeleri tarafından koordine edilir.

along their bodies.

Together with the brain, these local ganglia form the insect nervous system.

Beyinle beraber bu yerel ganglia kümeleri böceğin sinir sistemini oluşturur.

While an insect can do a lot with just its local ganglia,

Böcekler her ne kadar sadece yerel ganglialar ile çok şey yapabilse de,

the brain is still crucial for its survival.

hayatta kalabilmeleri için beyin hâlâ kritik önemdedir.

An insect's brain lets it perceive the world through sight and smell.

Beyin sayesinde böcek dünyayı, görme ve koku alma duyularıyla tanıyabilir.

It also chooses suitable mates,

Ayrıca uygun eşleri seçebilir,

remembers locations of food sources and hives,

yuvaların ve besin kaynaklarının yerini hatırlayabilir,

regulates communication,

iletişim kurabilir ve hatta

and even coordinates navigation over huge distances.

büyük uzaklıklar ötesinden yollarını bulabilirler.

And this vast diversity of behaviors

Davranışlardaki bu engin çeşitlilik

is controlled by an organ the size of the head of a pin,

toplu iğne başı kadar olan bir organ tarafından yönetilir.

with less than one million neurons,

Bizde 86 milyar nöron varken,

compared to our 86 billion.

karıncada bir milyondan daha az nöron bulunur.

But even though the insect brain is organized very differently from ours,

Böcek beyni bizimkinden çok farklı biçimde düzenlenmekle birlikte,

there are some striking similarities.

bazı çarpıcı benzerliklerimiz de var.

For example, most insects have smell detectors on their antennae,

Örneğin, böceklerin çoğunun antenlerinin üzerinde koku algılayıcılar var;

similar to those found in human noses.

tıpkı insan burnunda olduğu gibi. Koku alma duyusundan sorumlu olan

And our primary olfactory brain regions look and function rather similarly,

beyin bölgelerimiz de oldukça benzer görünür ve benzer biçimde işler.

with clusters of neurons activated and deactivated in precise timing

Belli kokuları kodlamak için hatasız bir zamanlama ile

etkinleşen ve edilgenleşen nöron kümelerinden oluşurlar.

to code for specific scents.

Scientists have been astonished by these similarities

Bu benzerlikler bilimcileri şaşkınlığa uğratıyor;

because insects and humans are not very closely related.

çünkü böcekler ve insanlar pek de yakın akraba sayılmaz.

In fact, our last common ancestor was a simple worm-like creature

İşin aslı, son ortak atamız 500 milyon yıl önce yaşamış olan

that lived more than 500 million years ago.

solucan benzeri bir canlıydı.

So how did we end up with such similar brain structures

Peki öyleyse, evrimlerimiz neredeyse bütünüyle farklı yollar izlediği hâlde,

when our evolution took almost entirely different paths?

nasıl oldu da böyle benzer beyin yapılarına sahip olabildik?

Scientists call this phenomenon convergent evolution.

Bilimciler bu olaya Yakınsak Evrim adını veriyor.

It's the same principle behind birds, bats, and bees separately evolving wings.

Kuşların, yarasaların ve arıların ayrı ayrı evrilen kanatları için de bu geçerli.

Similar selective pressures can cause natural selection

Benzer seçilimsel baskılardan ötürü doğal seçilim,

to favor the same evolutionary strategy

birbirlerinden çok farklı evrimsel geçmişe sahip türlerin

in species with vastly different evolutionary pasts.

aynı evrimsel stratejiyi kullanmalarına neden oluyor.

By studying the comparison between insect and human brains,

Böcek ve insan beyninin karşılaştırmalı incelenmesi sayesinde,

scientists can thus understand which of our brain functions are unique,

bilimciler beyin işlevlerimizin hangilerinin benzersiz olduğunu ve

and which are general solutions to evolutionary problems.

hangilerinin evrimsel sorunlara genel bir çözüm olduğunu anlayabiliyor.

But this is not the only reason scientists are fascinated by insect brains.

Ama bilimcileri böcek beyni ile ilgilenmeye iten tek neden bu değil.

Their small size and simplicity makes it easier to understand

Boyutlarının küçüklüğü ve basitliği, nöronların beyinde tam olarak nasıl

exactly how neurons work together in the brain.

birlikte çalışabildiğinin anlaşılmasını kolaylaştırıyor.

This is also valuable for engineers,

Böcek beyni incelemeleri aynı zamanda, insansız uçabilen uçaklardan

who study the insect brain to help design control systems

minik arama-kurtarma robotlarına kadar pek çok şey için

for everything from self-flying airplanes to tiny search-and-rescue roach bots.

kontrol sistemleri tasarlayan mühendisler için de önemli.

So, size and complexity are not always the most impressive things.

Yani boyut ve karmaşıklık her zaman en etkileyici şey olmuyor.

The next time you try to swat a fly,

Bundan sonra bir sineği öldürmeye çalıştığınızda,

take a moment to marvel at the efficiency of its tiny nervous system

bir anlığına onun o minicik sinir sisteminin

nasıl da sizin beyninizi zekice alt ettiğini hatırlayın.

as it outsmarts your fancy brain.