Why is ketchup so hard to pour? - George Zaidan

Ketçap dökmek neden bu kadar zor? - George Zaidan

Çeviri: s g Gözden geçirme: Sancak Gülgen

French fries are delicious.

Patates kızartması lezzetlidir.

French fries with ketchup are a little slice of heaven.

Ketçaplı patates kızartması cennetten küçük bir parça gibidir.

The problem is it's basically impossible

Mesele şu ki, ketçabı

doğru miktarda dökmek

to pour the exactly right amount.

neredeyse mümkün olmaz.

We're so used to pouring ketchup that we don't realize

Ketçabı, davranışının ne kadar

tuhaf olduğunu fark etmeksizin

how weird its behavior is.

dökmeye çok alışmışız.

Imagine a ketchup bottle filled with a straight up solid like steel.

Ketçap şişesinde çelik benzeri, katı bir kütle olduğunu hayal edin.

No amount of shaking would ever get the steel out.

Şişe ne kadar sallansa da

çelik dışarı çıkmaz.

Now imagine that same bottle full of a liquid like water.

Şimdi aynı şişenin su benzeri bir sıvıyla

dolu olduğunu düşünün.

That would pour like a dream.

Rüya gibi dökülecektir.

Ketchup, though, can't seem to make up its mind.

Ancak ketçap, karar verebilmiş gibi görünmüyor.

Is it is a solid? Or a liquid?

Katı mı? Yoksa sıvı mı?

The answer is, it depends.

Cevap: Duruma göre değişir.

The world's most common fluids like water, oils and alcohols

Su, yağ ve alkol gibi dünyanın en bilindik sıvıları

respond to force linearly.

kuvvete doğrusal yanıt verir.

If you push on them twice as hard, they move twice as fast.

İki kat güçle iterseniz, iki kat hızlı akarlar.

Sir Isaac Newton, of apple fame, first proposed this relationship,

Sör Isaac Newton, elma hikayesiyle

ünlü kişi, bu ilişkiyi ilk kez ortaya koydu.

and so those fluids are called Newtonian fluids.

Dolayısıyla bu sıvılar 'Newton sıvıları' diye adlandırıldı.

Ketchup, though, is part of a merry band of linear rule breakers

Fakat ketçap; 'Newton-ca Olmayan'

sıvılar olarak isimlendirilen,

called Non-Newtonian fluids.

neşeli bir kural kırıcılar grubunun üyesidir.

Mayonnaise, toothpaste, blood, paint, peanut butter

Mayonez, diş macunu, kan, boya, Hindistan cevizi yağı

and lots of other fluids respond to force non-linearly.

ve kuvvete doğrusal olmayan tepki veren diğer, pek çok sıvı.

That is, their apparent thickness changes

Bu sıvıların mevcut kıvamı,

içinde bulundukları şişenin

depending on how hard you push, or how long, or how fast.

ne kadar kuvvetle, ne kadar süreyle

ya da ne kadar hızlı itildiğine bağlı olarak değişir.

And ketchup is actually Non-Newtonian in two different ways.

Ketçap iki farklı yolla

'Newtonca Olmayan' şekilde davranır.

Way number one: the harder you push, the thinner ketchup seems to get.

Birinci yol: Ne kadar sert iterseniz, ketçap o kadar incelir.

Below a certain pushing force,

Belli bir itme kuvvetinin altında

ketchup basically behaves like a solid.

ketçap katı madde gibi davranır.

But once you pass that breaking point,

Ama eşik noktasını geçtiğiniz anda

it switches gears and becomes a thousand times thinner than it was before.

ketçap vites değiştirir ve önceki halinden binlerce kat incelir.

Sound familiar right?

Kulağınıza tanıdık geliyor, değil mi?

Way number two: if you push with a force below the threshold force

İkinci yol: Eşik değerin altında bir kuvvetle iterseniz,

eventually, the ketchup will start to flow.

bir süre sonra ketçap akmaya başlayacaktır.

In this case, time, not force, is the key to releasing ketchup

Bu durumda Kuvvet değil Zaman,

ketçabın salıverilmesinde anahtar roldedir,

from its glassy prison.

camsı zindanından...

Alright, so, why does ketchup act all weird?

Peki, ketçap neden böyle acayip hareket ediyor?

Well, it's made from tomatoes, pulverized, smashed, thrashed,

Şöyle ki, o, domateslerden; ezilmiş, sıkılmış,

utterly destroyed tomatoes.

tamamen pestili çıkarılmış domateslerden yapılır.

See these tiny particles?

Bu minik parçacıkları görüyor musunuz?

This is what remains of tomatoes cells

Bunlar, ketçap işleminden geçtikten sonra

after they go through the ketchup treatment.

domates hücrelerinden kalanlar.

And the liquid around those particles?

Peki, ya o parçacıkları çevreleyen sıvı?

That's mostly water and some vinegar, sugar, and spices.

O sıvının büyük kısmı sudur ve biraz sirke, şeker ve baharatlar.

When ketchup is just sitting around,

Ketçap kendi halinde beklerken

the tomato particles are evenly and randomly distributed.

domates parçacıkları eşitçe

ve rastgele dağılmış haldedir.

Now, let's say you apply a weak force very quickly.

Şimdi, diyelim ki zayıf bir kuvveti aniden uyguladık.

The particles bump into each other,

Parçacıklar çarpışır,

but can't get out of each other's way,

ancak birbirlerine yol veremezler.

so the ketchup doesn't flow.

Dolayısıyla ketçap akmaz.

Now, let's say you apply a strong force very quickly.

Şimdi de büyük bir kuvveti

hızla uyguladığımızı varsayalım.

That extra force is enough to squish the tomato particles,

Bu fazla kuvvet, domates partiküllerini

ezmeye yeter,

so maybe instead of little spheres,

böylelikle, küçük küreler iken

they get smushed into little ellipses, and boom!

sıkışarak küçük elipslere dönüşürler. Ve bom!

Now you have enough space for one group of particles

Artık bir grup parçacığın diğerlerini geçmesi

to get passed others and the ketchup flows.

ve ketçabın akabilmesi için

yeterli boşluğa sahipsiniz.

Now let's say you apply a very weak force but for a very long time.

Bir de, çok hafif bir kuvveti

çok uzun bir süre uyguladınız diyelim.

Turns out, we're not exactly sure what happens in this scenario.

Bu sefer, elimizdeki senaryoda ne olacağından pek emin değiliz.

One possibility is that the tomato particles near the walls of the container

Bir ihtimal, şişenin duvarlarının

yanındaki domates parçacıkları

slowly get bumped towards the middle,

içinde çözündükleri sıvıyı

leaving the soup they were dissolved in,

- ki hatırlayın, çoğunluğu su idi-

which remember is basically water,

kenarlarda bırakarak

near the edges.

ortaya doğru itilirler.

That water serves as a lubricant betwen the glass bottle

Bu su, cam şişe ile

ketçabın merkezdeki pıhtısı arasında

and the center plug of ketchup,

kayganlaştırıcı görevi yapar

and so the ketchup flows.

ve bu sayede ketçap akar.

Another possibility is that the particles slowly rearrange themselves

Diğer ihtimal de, parçacıklar çok sayıda

küçük gruplar oluşturacak şekilde

into lots of small groups, which then flow past each other.

kendilerini yeniden düzenlerler ve birbirlerinin yanından geçerek akarlar.

Scientists who study fluid flows are still actively researching

Sıvıların akışını inceleyen bilim insanları

how ketchup and its merry friends work.

ketçap ve şen arkadaşlarının nasıl çalıştığını

halen aktif olarak araştırıyor.

Ketchup basically gets thinner the harder you push,

Ketçap, ne kadar sert iterseniz

o kadar incelir.

but other substances, like oobleck or some natural peanut butters,

Ancak diğer maddeler, ublek (zıplayan hamur)

veya bazı doğal Hindistan cevizi yağları

actually get thicker the harder you push.

doğrusu, sıktıkça kalınlaşır.

Others can climb up rotating rods,

Ötekiler dönen çubuklara tırmanabilir

or continue to pour themselves out of a beeker,

ya da bir kaptan dökülmeye

devam edebilirler,

once you get them started.

siz bir kez süreci başlattığınızda.

From a physics perspective, though,

Ne var ki fizik bilimi açısından

ketchup is one of the more complicated mixtures out there.

ketçap, en girift karışımlardan biridir.

And as if that weren't enough, the balance of ingredients

Bu da yetmezmiş gibi, içindekilerin oranı

and the presence of natural thickeners like xanthan gum,

ve ksantan sakızı gibi

doğal kıvam arttırıcıların varlığı

which is also found in many fruit drinks and milkshakes,

- ki bu madde meyve suları

ve aromalı sütlere de konur-

can mean that two different ketchups

iki ayrı ketçabın

can behave completely differently.

tamamen farklı tavırlar sergileyeceği

But most will show two telltale properties:

anlamına gelebilir.

Yine de çoğu şu iki belirgin özelliği gösterir:

sudden thinning at a threshold force,

Eşik değerde ani incelme,

and more gradual thinning after a small force

ve hafif bir kuvvet devamlı uygulandığında

is applied for a long time.

dereceli incelme.

And that means you could get ketchup out of the bottle in two ways:

Yani ketçabı şişesinden iki yolla çıkarabilirsiniz:

either give it a series of long, slow languid shakes

Güç uygulamayı bırakmaksızın

making sure you don't ever stop applying force,

uzun, yavaş, hafif şekilde sarsın.

or you could hit the bottle once very, very hard.

Veya şişeye tek sefer,

çok şiddetli vurabilirsiniz.

What the real pros do is keep the lid on,

Gerçek profesyonellerin yaptığıysa

kapağı kapalı tutup

give the bottle a few short, sharp shakes

şişeyi birkaç kısa,

keskin sallayışla sarsmaktır,

to wake up all those tomato particles,

içindeki tüm domates parçacıklarını

and then take the lid off

uyandırmak için.

Ve sonra kapağı açarlar.

and do a nice controlled pour onto their heavenly fries.

Ve ketçabı rüya patateslerin üzerine tam ayarında dökerler.