Why is ketchup so hard to pour? - George Zaidan

Sao đổ tương cà ra khó thế nhỉ ? - George Zaidan

Translator: Thao Nguyen Reviewer: Nhu PHAM

French fries are delicious.

Khoai tây chiên thật ngon

French fries with ketchup are a little slice of heaven.

thậm chí còn ngon hơn khi ăn với tương cà.

The problem is it's basically impossible

Vấn đề là chúng ta khó có thể

to pour the exactly right amount.

đổ ra một lượng vừa đủ tương cà.

We're so used to pouring ketchup that we don't realize

Chúng ta đã quá quen với việc

how weird its behavior is.

lỡ tay xịt tương cà quá mức

Imagine a ketchup bottle filled with a straight up solid like steel.

Hãy tưởng tượng một chai tương cà chứa chất rắn như thép.

No amount of shaking would ever get the steel out.

Lắc bao nhiêu cũng chẳng thể lấy phần thép này ra.

Now imagine that same bottle full of a liquid like water.

Giờ thì hãy tưởng tượng bên trong đó là nước.

That would pour like a dream.

Đổ ra thì dễ như chơi.

Ketchup, though, can't seem to make up its mind.

Tương cà như là một kẻ ba phải

Is it is a solid? Or a liquid?

Nó là chất rắn hay chất lỏng?

The answer is, it depends.

Câu trả lời là: còn tùy.

The world's most common fluids like water, oils and alcohols

Các chất lỏng thông dụng nhất thế giới: nước, dầu và cồn

respond to force linearly.

có quan hệ tuyến tính với lực tác động

If you push on them twice as hard, they move twice as fast.

Nếu lực tác động mạnh gấp 2, chúng di chuyển nhanh gấp 2.

Sir Isaac Newton, of apple fame, first proposed this relationship,

Isaac Newton là người đầu tiên đề ra mối quan hệ này

and so those fluids are called Newtonian fluids.

và vì thế những chất lỏng này được gọi là chất lỏng Newton

Ketchup, though, is part of a merry band of linear rule breakers

Song, tương cà lại là thành viên của nhóm những kẻ phá luật

called Non-Newtonian fluids.

được gọi là chất lỏng phi Newton.

Mayonnaise, toothpaste, blood, paint, peanut butter

Xốt mayonnaise, kem đánh răng, máu, sơn, bơ đậu phộng

and lots of other fluids respond to force non-linearly.

và nhiều chất lỏng khác không phản ứng tuyến tính với lực

That is, their apparent thickness changes

độ đặc tương đối của chúng thay đổi

depending on how hard you push, or how long, or how fast.

tuỳ vào độ mạnh, thời gian và tốc độ của lực tác động.

And ketchup is actually Non-Newtonian in two different ways.

Tương cà là chất lỏng phi Newton dưới hai góc độ

Way number one: the harder you push, the thinner ketchup seems to get.

Thứ 1: lực càng mạnh, tương cà càng lỏng đi.

Below a certain pushing force,

Dưới một lực tác động nhất định,

ketchup basically behaves like a solid.

tương cà sẽ giống như chất rắn.

But once you pass that breaking point,

Một khi lực tác động vượt quá mức cho phép,

it switches gears and becomes a thousand times thinner than it was before.

nó sẽ trở nên mỏng hơn trước 1 ngàn lần.

Sound familiar right?

Nghe quen nhỉ?

Way number two: if you push with a force below the threshold force

Thứ 2: nếu lực tác động yếu hơn lực ngưỡng

eventually, the ketchup will start to flow.

tương cà sẽ bắt đầu chảy xuống.

In this case, time, not force, is the key to releasing ketchup

Trong trường hợp này, thời gian mới chính là chìa khóa

giải phóng tương cà ra khỏi chai thủy tinh.

from its glassy prison.

Alright, so, why does ketchup act all weird?

Tại sao lại lạ lùng như vậy?

Well, it's made from tomatoes, pulverized, smashed, thrashed,

tương cà được làm từ cà chua,

những trái cà chua được nghiền, đập dập, giã nát

utterly destroyed tomatoes.

See these tiny particles?

Các phân tử nhỏ bé này là phần còn lại của tế bào cà chua

This is what remains of tomatoes cells

after they go through the ketchup treatment.

sau khi đã qua khâu xử lý.

And the liquid around those particles?

Chất lỏng bao quanh những phân tử này hầu hết là nước, dấm, đường và gia vị.

That's mostly water and some vinegar, sugar, and spices.

When ketchup is just sitting around,

Khi tương cà đứng yên,

the tomato particles are evenly and randomly distributed.

phân tử cà chua được phân bổ đồng đều và ngẫu nhiên.

Now, let's say you apply a weak force very quickly.

Bạn tác động 1 lực nhỏ.

The particles bump into each other,

Các phân tử trượt vào nhau, nhưng không thực sự tách ra hẳn

but can't get out of each other's way,

thế nên tương cà không thể chảy ra.

so the ketchup doesn't flow.

Now, let's say you apply a strong force very quickly.

Giờ bạn tác động một lực mạnh.

That extra force is enough to squish the tomato particles,

Lực này đủ sức chèn ép các phân tử cà chua

so maybe instead of little spheres,

thế nên thay vì có hình cầu chúng biến dạng thành hình bầu dục và BÙM!

they get smushed into little ellipses, and boom!

Now you have enough space for one group of particles

Giờ thì bạn đã có đủ không gian

to get passed others and the ketchup flows.

cho một nhóm phân tử vượt lên và tương cà sẽ chảy xuống.

Now let's say you apply a very weak force but for a very long time.

Giả sử bạn tác động một lực rất nhỏ nhưng trong thời gian dài

Turns out, we're not exactly sure what happens in this scenario.

Chúng ta không chắc chắn điều gì xảy ra trong trường hợp này.

One possibility is that the tomato particles near the walls of the container

Một khả năng là các phân tử nằm gần thành chai

slowly get bumped towards the middle,

chầm chậm va vào nhau dồn vào phần trung tâm,

leaving the soup they were dissolved in,

chừa lại phần nước sốt hoà tan và đấy là phần nước gần rìa,

which remember is basically water,

near the edges.

That water serves as a lubricant betwen the glass bottle

Nước đóng vai trò như chất bôi trơn giữa chai

and the center plug of ketchup,

và phần trung tâm của tương cà

and so the ketchup flows.

thế nên tương cà bắt đầu chảy ra,

Another possibility is that the particles slowly rearrange themselves

Một khả năng khác là các phân tử sẽ từ từ nhóm lại

into lots of small groups, which then flow past each other.

thành những nhóm nhỏ trượt qua nhau.

Scientists who study fluid flows are still actively researching

Các nhà khoa học đang tích cực nghiên cứu

hoạt động của tương cà và những người bạn vui tính của nó

how ketchup and its merry friends work.

Ketchup basically gets thinner the harder you push,

Cà chua sẽ lỏng hơn khi bị ấn mạnh,

but other substances, like oobleck or some natural peanut butters,

những chất khác như oobleck hay bơ đậu phộng tự nhiên

actually get thicker the harder you push.

lại trở nên đặc hơn dưới tác dụng lực

Others can climb up rotating rods,

Một số khác có thể trào ngược lên khi ống hút xoay

or continue to pour themselves out of a beeker,

hoặc tiếp tục chảy ra khỏi ly khi bạn bắt đầu rót.

once you get them started.

Xét từ quan điểm vật lý,

From a physics perspective, though,

ketchup is one of the more complicated mixtures out there.

tương cà là một trong những hỗn hợp phức tạp

And as if that weren't enough, the balance of ingredients

có sự cân bằng giữa các nguyên liệu

and the presence of natural thickeners like xanthan gum,

và những chất làm dày như xanthan gum

which is also found in many fruit drinks and milkshakes,

được tìm thấy trong rất nhiều thức uống trái cây và sữa

can mean that two different ketchups

nghĩa là hai loại tương cà khác nhau có phản ứng hoàn toàn khác nhau.

can behave completely differently.

But most will show two telltale properties:

Nhưng hầu hết chúng sẽ thể hiện hai tính chất

sudden thinning at a threshold force,

đột ngột lỏng khi lực tác động vượt ngưỡng, và lỏng dần

and more gradual thinning after a small force

dưới tác động của lực nhỏ nhưng trong thời gian dài.

is applied for a long time.

And that means you could get ketchup out of the bottle in two ways:

Điều đó có nghĩa bạn có thể đổ tương cà ra

either give it a series of long, slow languid shakes

bằng hai cách: lắc thật lâu và chậm rãi

making sure you don't ever stop applying force,

trong một thời gian dài,

or you could hit the bottle once very, very hard.

hoặc có thể lắc một lần thật mạnh.

What the real pros do is keep the lid on,

Một mánh hay là đậy nắp,

give the bottle a few short, sharp shakes

lắc thật dứt khoát để đánh thức

các phân tử cà chua bên trong

to wake up all those tomato particles,

and then take the lid off

sau đó mở nắp ra, chế tương cà

and do a nice controlled pour onto their heavenly fries.

một cách thật hoàn hảo lên món khoai tây chiên hảo hạng.